¹E4 Appendix 15.

² E2P40 S.

³ Cf. Carr (1987), Malinowski-Charles (2003), Garret (2009a, 2009b).

⁴ Voor opmerkelijke uitzonderingen, zie De Deugd (1966), Curley (1973), Gatens en Lloyd (1999), Vinciguerra (2005), Gatens (2009).

⁵ Zie bijvoorbeeld Spinoza’s Traktaat over de verbetering van het verstand’ (ca. 1662).

⁶ E2P29S.

⁷ E2P35S, E4P1S.

⁸ E2P17C. Verbeelding, zo schrijft Spinoza, omvat het fictieve, het foutieve, het twijfelachtige en absoluut al die [ideeën] die afhankelijk zijn van onze herinnering’ (brief aan Jan Bouwmeester, in Spinoza 1928, p. 228).

⁹ E2P18S.

¹⁰ E3P6, P7.

¹¹ E3P54.

¹² E3P13C.

¹³ E2P42.

¹⁴ TTP III/101-2.

¹⁵ Ibid., 130-2, 187.

¹⁶ TTP III/187.

¹⁷ E4P6.

¹⁸ TTP III/181.

¹⁹ TTP III/8-9; zie Verbeek (1992).

²⁰ TTP III/168.

²¹ TTP III/171, 176-9.

²² Ibid., 176.

²³ TTP III/176.

²⁴ Ibid. 176-7, 179.

²⁵ TTP III/179.

²⁶ TTP III/177.

²⁷ TTP III/29.

²⁸ Voor Spinoza’s gebruik van het ‘principe van de voldoende grond’, zie Della Rocca (2003, 2008).

²⁹ E2P13 Lemma 2.

³⁰ E2P40 S1.

³¹ E2P37, P38.

³² E2P17S.

³³ TTP III/193.

³⁴ TTP III/191-2.

³⁵ TTPIII/ 192.

³⁶ Zie voor een meer gedetailleerde bespreking van dit onderwerp Garret (in voorbereiding).

³⁷ TTP III/179.

³⁸ E5P9.

³⁹ E4P37.

⁴⁰ E4P26n P27, P67-70.

⁴¹ Brief 56 aan Boxel, in Spinoza (1928, blz. 289).

Bij het opstarten van ons initiatief Spinoza in Vlaanderen kwamen wij in contact met een aantal professoren en onderzoekers die zich hier in Vlaanderen specifiek met Spinoza bezighouden. Toen we uit nieuwsgierigheid hun bibliografie nakeken, viel het ons op dat zij veelal publiceren in internationale tijdschriften en reeksen en (dus) niet in het Nederlands. Twee redenen waarom hun bijdragen niet geredelijk toegankelijk zijn voor een ruimer Vlaams publiek. Je moet immers al heel erg vertrouwd zijn met de wetenschappelijke wereld om te ontdekken dat iemand ergens een artikel over Spinoza gepubliceerd heeft; als je het dan bij toeval toch te weten komt, dan blijkt het verdomd moeilijk om bij de tekst te komen. Wetenschappelijke tijdschriften zijn voor de gewone burger onbetaalbaar. Het heeft ook geen zin om een hele jaargang of zelfs een aflevering te kopen voor dat ene artikel over Spinoza dat je wel eens wil inkijken. Dat is ook zo voor verzamelwerken waarin verscheidene onderwerpen behandeld worden. Op internet zijn dergelijke bijdragen meestal afgeschermd en is de lezing ervan beperkt tot een abstract of de eerste bladzijde; voor meer moet je betalen, tenzij je toegang hebt via je universiteit.

Vanuit onze doelstelling om de kennis van Spinoza in Vlaanderen te bevorderen, kwam daarom bij ons spontaan de gedachte op om deze interessante maar elusieve literatuur over Spinoza op een of andere manier te ontsluiten voor een ruimer Vlaams en Nederlandssprekend publiek. We dachten daarbij aan samenvattingen in het Nederlands, aan besprekingen met uitvoerige citaten, aan het gratis beschikbaar stellen van moeilijk vindbare of ontoegankelijke teksten, eventueel op onze website en ja, ook aan het vertalen in het Nederlands.

Toen we deze gedachte voorlegden aan professor Eric Schliesser van de Universiteit Gent, reageerde hij na enige aanvankelijke aarzeling bijzonder enthousiast. Hij bezorgde ons niet alleen een lijstje met teksten die hij recentelijk gepubliceerd heeft, maar nam bovendien zelf contact met de verschillende internationale copyrighthouders om hen toestemming te vragen voor het publiceren van een Nederlandse vertaling op onze website. Daarop volgde ook van onze kant een intense correspondentie met verschillende instanties, om hen ons opzet te verduidelijken en zo de nodige toelatingen te bekomen van editors, tijdschriftredacties en uitgevers, zoals Oxford en Cambridge University Press, Routledge en andere klinkende namen. Soms werden aanzienlijke bedragen gevraagd voor de toestemming; in dat geval sneden we een scherpe nieuwe punt aan onze ganzenveer en putten we ons uit om uit te leggen dat wij geen financiële middelen hebben en alles gratis doen met vrijwilligers… Tot onze tevredenheid kregen we enkel positieve reacties.

Wanneer wij dan de aankondiging ontvingen van een workshop in december van dit jaar aan de Universiteit Gent met de bekende Spinoza-specialiste professor Susan James van Birkbeck College, University of London, rees bij ons het plan op om in die context enkele publicaties te brengen in Nederlandse vertaling. Bij de artikels van professor Schliesser was er immers een dat een reactie was op een eerder artikel van de hand van Professor James. Toen zijn bijdrage vertaald was, opperden wij de mogelijkheid om ook haar artikel te vertalen. Aangemoedigd door Professor Schliesser trokken wij onze stoute schoenen aan en legden ons voorstel aan haar voor. Zij reageerde meteen positief en met haar steun bekwamen we snel nodige toelating. Daarop gingen we aan de slag om haar artikel eveneens te vertalen.

Met de hulp van enkele vrienden en familieleden werden de vertalingen nagelezen. Professor Eric Schliesser bekeek de vertaling van zijn artikel en bracht nuttige correcties aan. Jo Van Cauter, onderzoeksassistent aan de UGent deed hetzelfde voor het artikel van professor Susan James.

Over enkele dagen brengen wij hier eerst haar artikel en daarna ook dat van professor Schliesser. In de komende weken volgt nog een bespreking van het recente boek van Susan James over de Tractatus Theologico-Politicus: Spinoza on Philosophy, Religion, and Politics: The Theologico-Political Treatise. Samen met de beide artikels kan dat een passende introductie zijn voor de workshop rond dat boek met de auteur, op 13 en 14 december 2012 aan de Universiteit Gent.

In de loop van de volgende maanden brengen we nog meer vertalingen van dergelijke bijdragen. Trouw aan onze doelstellingen gebeurt dat volledig gratis, zonder vergoeding voor wie dan ook, zonder sponsoring of reclame.

Wij danken nu al iedereen die van nabij of van ver (soms letterlijk, tijdens de vakantieperiode) dit project heeft gesteund, in het bijzonder Professor Eric Schliesser. Meer concrete dankbetuigingen volgen bij elke publicatie.

Wij hopen dat nog meer Spinozisten, professionele en andere, zich hierdoor geroepen zullen voelen om via deze weg hun kennis en hun inzichten sneller, ruimer en kosteloos bekend te maken in Vlaanderen en in het Nederlands taalgebied, en recente of oudere teksten zullen vrijgeven voor (her)publicatie op onze website, eventueel na vertaling. Wij danken hen daarvoor bij voorbaat.

Dit komt van Miriam van Reijen:

Presentatie van het boek Spinoza, Brieven over het kwaad, hertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Miriam van Reijen.

Het centrale thema van deze briefwisseling is de al of niet verantwoordelijkheid van god voor het kwaad in de wereld. Is god alleen oorzaak van het feit dat mensen een vrije wil hebben, of ook voor wat zij met die vrije wil besluiten en doen? Spinoza en van Blijenbergh hebben ook een verschillende opvatting over het verdwijnen van schuld en straf als praktische consequenties van een niet-bestaande vrije wil. Van Blijenbergh is bang voor deze praktische consequenties en Spinoza wil hem laten inzien dat die angst niet gegrond is. Daarom zijn deze brieven ook verrassend actueel. Ze laten zien dat de discussie over het al of niet bestaan van een menselijke vrije wil niet iets is van deze tijd. Spinoza had 350 jaar geleden wellicht al sterkere argumenten tegen het bestaan ervan dan de hedendaagse neurowetenschappen vooralsnog kunnen leveren.

Vrijdag 28 september 2012

Programma:

 19.30 – 20.00 uur Ontvangst

 20.00 – 20.10 uur Welkom door Koen van Gulik, directeur Uitgeverij Wereldbibliotheek

 20.10 – 21.00 uur Lezing door Fokke Akkerman: Het Latijn van Spinoza; Over grammatica en stijl

 21.00 – 21.40 uur Lezing door Miriam van Reijen: De actualiteit van de correspondentie tussen Spinoza en Van Blijenbergh

 21.40 – 21.45 uur Aanbieding van het boek aan Fokke Akkerman door Koen van Gulik

 21.45 – 22.00 uur Gesprek met de zaal

 22.00 uur Drankje

 Bibliotheek Universiteit van Amsterdam, Singel 425, Amsterdam

Dit bericht komt van Tinneke Beeckman:

Begin oktober verschijnt mijn boek over Spinoza. Ik schreef het als een praktische handleiding om met Spinoza naar de wereld van vandaag te kijken. Ik behandel zowel persoonlijke onderwerpen als maatschappelijk relevante vraagstukken: Hoe dacht Spinoza over seksualiteit, begeerte, passies? Hoe sluit Spinoza’s filosofie van lichaam en geest aan bij hedendaagse ideeën over meditatie en mindfulness? Wat betekent zijn naturalisme ten opzichte van Darwins evolutietheorie?

 Ook politieke thema’s komen aan bod. Spinoza was een verdediger van democratie, maar stond aarzelend tegenover volksopstanden. Wat leert zijn theorie voor hedendaagse protestbewegingen? Hoe kan een volk overgaan van dictatuur of tirannie naar een vrije republiek? Spinoza was een uitgesproken voorstander van een vrijheid van denken (van filosoferen). Welke lessen kunnen we er vandaag uit trekken voor de relatie tussen Kerk en Staat, geloof en politiek, mogelijke censuur en vrije meningsuiting?

De voorstelling vindt plaats op donderdag 11 oktober 2012 in boekhandel De Groene Waterman, Wolstraat 7, 2000 Antwerpen. Die avond ga ik met Ludo Abicht in gesprek over Spinoza. En daarna drinken we een glaasje...

• Tinneke Beeckman, Door Spinoza’s lens. Macht, meditatie, manifestatie, evolutie, seksualiteit. Uitgeverij Pelckmans, 2012, ca. 232 blz., ISBN 978-90-289-6834-9, ca. € 18,95

 http://​tinnekebeeckman.com/​boek-spinoza/

 Andere activiteiten rond het boek:

op zaterdag 20 oktober ga ik in gesprek met Ben Caudron in de FNAC Antwerpen, om 13.00u.

Na een telefoontje naar de boekenwinkel van Uitgever Peeters in Leuven kunnen we bevestigen dat losse nummers van het Tijdschrift voor Filosofie daar te koop zijn voor € 20. Wie dus belangstelling heeft voor het recente Spinoza-nummer, jaargang 74, 2012, nr. 2, kan daar terecht.

Emeritus professor Herman De Dijn signaleerde ons enige tijd geleden al het verschijnen van de tweede aflevering van het Tijdschrift voor Filosofie, jaargang 74, 2012. Het gaat om een themanummer, gewijd aan Spinoza. In feite betreft het de bijdragen van het colloquium 'Spinoza and Hume on Religion' gehouden op het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte - K.U. Leuven op 16-17 oktober 2008 ter gelegenheid van het emeritaat van Professor De Dijn. De bijdragen over Hume zijn verschenen in het Hume-nummer van het Tijdschrift voor Filosofie 72:3 (2010); de bijdragen over Spinoza in het Spinoza-nummer 74:2 (2012).

Een abonnement op het Tijdschrift voor Filosofie (ongeveer 800 blz.) kost € 60 per jaar, studenten betalen halve prijs, voor België en Nederland. Daarbuiten is het € 75. Er wordt niet vermeld of losse nummers te koop zijn; even telefoneren naar Uitgeverij Peeters leerde me dat dit zonder meer kan, de prijs is € 20 per los nummer. Het abonnement geeft ook toegang tot de online digitale versie. Daar kunnen afzonderlijke artikels ‘aangekocht’ worden, € 14 per artikel (dus niet per nummer!). Als je dus het themanummer digitaal wil aanschaffen, kost je dat 11 x 14 = 154 euro; ook de inleiding door professor De Dijn (twee bladzijden) kost je 14 euro.

Personeel en studenten van de Leuvense universiteit hebben binnen het universitair netwerk gratis toegang tot de digitale versie, maar niet van thuis uit. Men kan dus in de bibliotheken inloggen en de pfd-files downloaden voor eigen gebruik, ook door ze af te drukken. Dit is ook mogelijk in andere universiteiten en instellingen, die een institutioneel akkoord hebben met uitgever Peeters.

In de bibliotheek van het Hoger Instituut Wijsbegeerte in Leuven, waar de redactie van het tijdschrift gevestigd is, is er één exemplaar van het tijdschrift aanwezig; het kan niet ontleend worden. Fotokopiëren kan, binnen de gebruikelijke perken.

Het weze me vergund bij dit alles enkele persoonlijke kanttekeningen te maken.

Toen ik enkele weken na de mededeling van em. professor De Dijn het betrokken nummer van het tijdschrift wou inkijken, bleek het nog steeds niet voorhanden. Ondertussen is het er wel. Maar zoals gezegd, het kan niet ontleend worden. Dat begrijp ik, maar ik begrijp niet waarom er geen tweede exemplaar is, dat gewoon als ‘boek’ in de rekken staat en dat wel kan ontleend worden. Ongetwijfeld beschikt de redactie over ten minste één (gratis) extra exemplaar van haar eigen tijdschrift dat ze in haar eigen bibliotheek zou kunnen aanbieden. Het verbaast me dat niemand daaraan gedacht heeft. Ik deed een suggestie in die zin aan de vriendelijke bediende aan balie, maar zonder veel succes.

De prijs van € 14 per artikel voor de digitale versie is ronduit exorbitant. Ik kan me niet voorstellen dat iemand daar zoveel geld voor over heeft, ik althans niet. Dat is jammer, want nu dwingt men de geïnteresseerde lezer om andere en veel ingewikkelder wegen te bewandelen. Veelal zal dat neerkomen op het kopiëren van de betreffende bladzijden in de bibliotheek van het HIW of de plaatselijke of dichtstbijzijnde universiteit, terwijl een druk op de download knop zou volstaan. Wie gratis toegang heeft kan dat wel, op de eigen laptop, of op een USB-stick of via mail naar het eigen adres van op de publieke pc’s in de bib.

Men wordt dus gedwongen om via quasi middeleeuwse kopieerpraktijken de onredelijk hoge kost van de digitale kopie te omzeilen. Een kopieerkaart kost € 1 voor 20 kopies; je kan twee bladzijden op één kopie krijgen. Een artikel van 20 bladzijden in het tijdschrift kost je dan een halve euro…

Mijn tweede opmerking betreft de tijd die verlopen is tussen het colloquium (2008) en het verschijnen van de teksten (2012). Dat is een wel zeer lange periode. Daarvoor kunnen allerlei redenen ingeroepen worden, maar ik kan er geen bedenken die overtuigt. Als het mogelijk is om de opnames van de Koningin Elisabethwestrijd binnen de week na de finale in mooie cd-boxen in de winkel te hebben, dan moet het toch zonder meer ook technisch mogelijk zijn om de teksten van de referaten van dit colloquium ’s anderendaags online aan te bieden. Maar neen: men verkiest om ze vier jaar na datum te publiceren in een klassiek ‘papieren’ tijdschrift dat zo goed als ontoegankelijk is voor wie niet aan een universiteit verbonden is, en ook pas dan een digitale versie ter beschikking te stellen mits het betalen van een onredelijk hoge prijs.

Dergelijk uitstel is niet ongebruikelijk, dat vernemen we ook uit andere bronnen, ook van auteurs die daarover gefrustreerd zijn. Bibliotheken klagen erover dat de prijzen voor digitale content de laatste jaren meer dan verdubbeld zijn.

Ik wil daarom hierbij een dringende en plechtige oproep doen tot iedereen die in ons taalgebied met Spinoza bezig is om zich te bezinnen over die aftandse manier van communicatie. Tevens bieden wij hierbij aan iedereen die over Spinoza wil schrijven de gelegenheid om zijn of haar teksten onmiddellijk te publiceren op onze website, zonder enige kost voor de auteur of de lezers. Wij zijn zelfs bereid om, in de mate van onze mogelijkheden, teksten uit het Engels en het Frans te vertalen naar het Nederlands, eveneens volkomen gratis. En dat alles zonder reclame of sponsoring.

Ik weet dat er allerlei redenen zijn om de traditionele kanalen te volgen: tijdschriften, verslagboeken van colloquia, monografieën en verzamelwerken. Die redenen hebben echter meestal niets te maken met de essentie van de zaak, namelijk de kennisoverdracht over Spinoza. Met onze moderne middelen publiceren wij nog altijd in een formaat dat in niets verschilt van wat Plantijn destijds zo meesterlijk deed in Antwerpen. Statistieken tonen aan dat een artikel in een wetenschappelijke publicatie gemiddeld één keer, je leest het goed, één keer wordt gelezen.

Wordt het dan geen tijd dat wij voor ons discours over Spinoza radicaal kiezen voor de snelle, economische en milieuvriendelijke nieuwe media en voor een volkomen gratis uitwisseling van ideeën?

Karel D’huyvetters