Dit komt van Miriam van Reijen:

Presentatie van het boek Spinoza, Brieven over het kwaad, hertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Miriam van Reijen.

Het centrale thema van deze briefwisseling is de al of niet verantwoordelijkheid van god voor het kwaad in de wereld. Is god alleen oorzaak van het feit dat mensen een vrije wil hebben, of ook voor wat zij met die vrije wil besluiten en doen? Spinoza en van Blijenbergh hebben ook een verschillende opvatting over het verdwijnen van schuld en straf als praktische consequenties van een niet-bestaande vrije wil. Van Blijenbergh is bang voor deze praktische consequenties en Spinoza wil hem laten inzien dat die angst niet gegrond is. Daarom zijn deze brieven ook verrassend actueel. Ze laten zien dat de discussie over het al of niet bestaan van een menselijke vrije wil niet iets is van deze tijd. Spinoza had 350 jaar geleden wellicht al sterkere argumenten tegen het bestaan ervan dan de hedendaagse neurowetenschappen vooralsnog kunnen leveren.

Vrijdag 28 september 2012

Programma:

 19.30 – 20.00 uur Ontvangst

 20.00 – 20.10 uur Welkom door Koen van Gulik, directeur Uitgeverij Wereldbibliotheek

 20.10 – 21.00 uur Lezing door Fokke Akkerman: Het Latijn van Spinoza; Over grammatica en stijl

 21.00 – 21.40 uur Lezing door Miriam van Reijen: De actualiteit van de correspondentie tussen Spinoza en Van Blijenbergh

 21.40 – 21.45 uur Aanbieding van het boek aan Fokke Akkerman door Koen van Gulik

 21.45 – 22.00 uur Gesprek met de zaal

 22.00 uur Drankje

 Bibliotheek Universiteit van Amsterdam, Singel 425, Amsterdam

Dit bericht komt van Tinneke Beeckman:

Begin oktober verschijnt mijn boek over Spinoza. Ik schreef het als een praktische handleiding om met Spinoza naar de wereld van vandaag te kijken. Ik behandel zowel persoonlijke onderwerpen als maatschappelijk relevante vraagstukken: Hoe dacht Spinoza over seksualiteit, begeerte, passies? Hoe sluit Spinoza’s filosofie van lichaam en geest aan bij hedendaagse ideeën over meditatie en mindfulness? Wat betekent zijn naturalisme ten opzichte van Darwins evolutietheorie?

 Ook politieke thema’s komen aan bod. Spinoza was een verdediger van democratie, maar stond aarzelend tegenover volksopstanden. Wat leert zijn theorie voor hedendaagse protestbewegingen? Hoe kan een volk overgaan van dictatuur of tirannie naar een vrije republiek? Spinoza was een uitgesproken voorstander van een vrijheid van denken (van filosoferen). Welke lessen kunnen we er vandaag uit trekken voor de relatie tussen Kerk en Staat, geloof en politiek, mogelijke censuur en vrije meningsuiting?

De voorstelling vindt plaats op donderdag 11 oktober 2012 in boekhandel De Groene Waterman, Wolstraat 7, 2000 Antwerpen. Die avond ga ik met Ludo Abicht in gesprek over Spinoza. En daarna drinken we een glaasje...

• Tinneke Beeckman, Door Spinoza’s lens. Macht, meditatie, manifestatie, evolutie, seksualiteit. Uitgeverij Pelckmans, 2012, ca. 232 blz., ISBN 978-90-289-6834-9, ca. € 18,95

 http://​tinnekebeeckman.com/​boek-spinoza/

 Andere activiteiten rond het boek:

op zaterdag 20 oktober ga ik in gesprek met Ben Caudron in de FNAC Antwerpen, om 13.00u.

Na een telefoontje naar de boekenwinkel van Uitgever Peeters in Leuven kunnen we bevestigen dat losse nummers van het Tijdschrift voor Filosofie daar te koop zijn voor € 20. Wie dus belangstelling heeft voor het recente Spinoza-nummer, jaargang 74, 2012, nr. 2, kan daar terecht.

Emeritus professor Herman De Dijn signaleerde ons enige tijd geleden al het verschijnen van de tweede aflevering van het Tijdschrift voor Filosofie, jaargang 74, 2012. Het gaat om een themanummer, gewijd aan Spinoza. In feite betreft het de bijdragen van het colloquium 'Spinoza and Hume on Religion' gehouden op het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte - K.U. Leuven op 16-17 oktober 2008 ter gelegenheid van het emeritaat van Professor De Dijn. De bijdragen over Hume zijn verschenen in het Hume-nummer van het Tijdschrift voor Filosofie 72:3 (2010); de bijdragen over Spinoza in het Spinoza-nummer 74:2 (2012).

Een abonnement op het Tijdschrift voor Filosofie (ongeveer 800 blz.) kost € 60 per jaar, studenten betalen halve prijs, voor België en Nederland. Daarbuiten is het € 75. Er wordt niet vermeld of losse nummers te koop zijn; even telefoneren naar Uitgeverij Peeters leerde me dat dit zonder meer kan, de prijs is € 20 per los nummer. Het abonnement geeft ook toegang tot de online digitale versie. Daar kunnen afzonderlijke artikels ‘aangekocht’ worden, € 14 per artikel (dus niet per nummer!). Als je dus het themanummer digitaal wil aanschaffen, kost je dat 11 x 14 = 154 euro; ook de inleiding door professor De Dijn (twee bladzijden) kost je 14 euro.

Personeel en studenten van de Leuvense universiteit hebben binnen het universitair netwerk gratis toegang tot de digitale versie, maar niet van thuis uit. Men kan dus in de bibliotheken inloggen en de pfd-files downloaden voor eigen gebruik, ook door ze af te drukken. Dit is ook mogelijk in andere universiteiten en instellingen, die een institutioneel akkoord hebben met uitgever Peeters.

In de bibliotheek van het Hoger Instituut Wijsbegeerte in Leuven, waar de redactie van het tijdschrift gevestigd is, is er één exemplaar van het tijdschrift aanwezig; het kan niet ontleend worden. Fotokopiëren kan, binnen de gebruikelijke perken.

Het weze me vergund bij dit alles enkele persoonlijke kanttekeningen te maken.

Toen ik enkele weken na de mededeling van em. professor De Dijn het betrokken nummer van het tijdschrift wou inkijken, bleek het nog steeds niet voorhanden. Ondertussen is het er wel. Maar zoals gezegd, het kan niet ontleend worden. Dat begrijp ik, maar ik begrijp niet waarom er geen tweede exemplaar is, dat gewoon als ‘boek’ in de rekken staat en dat wel kan ontleend worden. Ongetwijfeld beschikt de redactie over ten minste één (gratis) extra exemplaar van haar eigen tijdschrift dat ze in haar eigen bibliotheek zou kunnen aanbieden. Het verbaast me dat niemand daaraan gedacht heeft. Ik deed een suggestie in die zin aan de vriendelijke bediende aan balie, maar zonder veel succes.

De prijs van € 14 per artikel voor de digitale versie is ronduit exorbitant. Ik kan me niet voorstellen dat iemand daar zoveel geld voor over heeft, ik althans niet. Dat is jammer, want nu dwingt men de geïnteresseerde lezer om andere en veel ingewikkelder wegen te bewandelen. Veelal zal dat neerkomen op het kopiëren van de betreffende bladzijden in de bibliotheek van het HIW of de plaatselijke of dichtstbijzijnde universiteit, terwijl een druk op de download knop zou volstaan. Wie gratis toegang heeft kan dat wel, op de eigen laptop, of op een USB-stick of via mail naar het eigen adres van op de publieke pc’s in de bib.

Men wordt dus gedwongen om via quasi middeleeuwse kopieerpraktijken de onredelijk hoge kost van de digitale kopie te omzeilen. Een kopieerkaart kost € 1 voor 20 kopies; je kan twee bladzijden op één kopie krijgen. Een artikel van 20 bladzijden in het tijdschrift kost je dan een halve euro…

Mijn tweede opmerking betreft de tijd die verlopen is tussen het colloquium (2008) en het verschijnen van de teksten (2012). Dat is een wel zeer lange periode. Daarvoor kunnen allerlei redenen ingeroepen worden, maar ik kan er geen bedenken die overtuigt. Als het mogelijk is om de opnames van de Koningin Elisabethwestrijd binnen de week na de finale in mooie cd-boxen in de winkel te hebben, dan moet het toch zonder meer ook technisch mogelijk zijn om de teksten van de referaten van dit colloquium ’s anderendaags online aan te bieden. Maar neen: men verkiest om ze vier jaar na datum te publiceren in een klassiek ‘papieren’ tijdschrift dat zo goed als ontoegankelijk is voor wie niet aan een universiteit verbonden is, en ook pas dan een digitale versie ter beschikking te stellen mits het betalen van een onredelijk hoge prijs.

Dergelijk uitstel is niet ongebruikelijk, dat vernemen we ook uit andere bronnen, ook van auteurs die daarover gefrustreerd zijn. Bibliotheken klagen erover dat de prijzen voor digitale content de laatste jaren meer dan verdubbeld zijn.

Ik wil daarom hierbij een dringende en plechtige oproep doen tot iedereen die in ons taalgebied met Spinoza bezig is om zich te bezinnen over die aftandse manier van communicatie. Tevens bieden wij hierbij aan iedereen die over Spinoza wil schrijven de gelegenheid om zijn of haar teksten onmiddellijk te publiceren op onze website, zonder enige kost voor de auteur of de lezers. Wij zijn zelfs bereid om, in de mate van onze mogelijkheden, teksten uit het Engels en het Frans te vertalen naar het Nederlands, eveneens volkomen gratis. En dat alles zonder reclame of sponsoring.

Ik weet dat er allerlei redenen zijn om de traditionele kanalen te volgen: tijdschriften, verslagboeken van colloquia, monografieën en verzamelwerken. Die redenen hebben echter meestal niets te maken met de essentie van de zaak, namelijk de kennisoverdracht over Spinoza. Met onze moderne middelen publiceren wij nog altijd in een formaat dat in niets verschilt van wat Plantijn destijds zo meesterlijk deed in Antwerpen. Statistieken tonen aan dat een artikel in een wetenschappelijke publicatie gemiddeld één keer, je leest het goed, één keer wordt gelezen.

Wordt het dan geen tijd dat wij voor ons discours over Spinoza radicaal kiezen voor de snelle, economische en milieuvriendelijke nieuwe media en voor een volkomen gratis uitwisseling van ideeën?

Karel D’huyvetters

De meesten van ons zijn vertrouwd met de afbeelding van Spinoza, zoals ze ook gedeeltelijk op deze site prijkt. Ze komt uit de oorspronkelijke uitgave van de Opera Posthuma en gaat vergezeld van dit Latijns versje, volgens Meinsma van de hand van Johannes Bouwmeester:

Benedictus de Spinoza

Cui natura, Deus, rerum cui cognitus ordo,

Hoc Spinoza statu conspiciendus erat.

Expressere viri faciem, sed pingere mentem

Zeuxidis artifices non valuere manus.

Illa viget scriptis, illic sublimia tractat :

Hunc quicumque cupis noscere, scripta lege.


 

Volgens Thomas Carson Mark, A Unique Copy of Spinoza's Nagelate Schriften, Journal of the History of Philosophy, Volume 13, Number 1, January 1975, pp. 81-83 | 10.1353/hph.2008.0642, was oorspronkelijk ook in de Nagelate Schriften dit Latijns vers afgedrukt en was het in zijn exemplaar overplakt met een los stukje papier met daarop een Nederlands versje gedrukt. In een ander exemplaar is de Latijnse tekst er helemaal uitgesneden en vervangen door de Nederlandse. Ook toen al copy & paste…

Meinsma voegt inderdaad aan de Latijnse tekst, zoals hij schrijft, in het Hollandsen, die Nederlandse tekst toe die je hieronder vindt:

Dit is de schaduw van Spinoza’s zienlijk beelt,

Daar ’t gladde koper geen sieraat meer aan kon geven;

Maar zijn gezegent brein, zo rijk hem meêgedeelt,

Doet in zijn schriften hem aanschouwen naar het leven.

Wie ooit begeerte tot de wijsheid heeft gehad,

Hier was die zuiver en op ’t snedigste gevat.

We vinden die Nederlandse versie met het portret ook als een aparte gravure, dat leid ik althans af uit een bijschrift bij de afbeelding in Wiep van Bunge, Filosoof van de vrede. De Haagse Spinoza, 2008, blz. 22.

In het manuscript van de Korte Verhandeling van de hand van J. Monnikhoff, is datzelfde portret met het versje in het Latijn dat we in de Opera Posthuma aantroffen, mee ingebonden. Nog meer knippen en plakken dus. Hopelijk de losse gravure, en niet eentje uit een daartoe, horresco referens, gekannibaliseerd exemplaar van de Opera Posthuma…

Die Latijnse tekst wijkt zoals we kunnen zien echter behoorlijk af, pace Meinsma, van de Nederlandse. Ik vertaal het Latijn hier zelf, want een min of meer getrouwe Nederlandse vertaling heb ik tot mijn verwondering niet kunnen vinden.

Benedictus de Spinoza

die de natuur, God en de ordening der dingen kent

om zijn standpunt was Spinoza wijd en zijd bekend

Wel om zijn gelaat uit te beelden met talent

maar voor het schilderen van zijn verstand

volstaat zelfs niet Zeuxis’ kunstvaardige hand

Zijn verstand leeft in wat hij heeft geschreven

en hoe hij daarin het sublieme betracht

wie het ook hem te leren kennen is gegeven,

vindt door hem te lezen diepe kracht.

In zijn hertaling van de KV geeft Rikus Koops een andere Nederlandse versie, die in het manuscript staat in de hand van Johannes Monnikhoff:

Hier schaduwd ons de konst in prent Spinoza’s wezen;

en beeld ’s Mans diep gepijns in ’t zeedig troni af:

Terwijl de vrugt zijns geest, en ’t geen ’t vernuft hem gaf

Best word gekend van hun die zijne Schriften leezen.

Anders.

Deez’ Prent toond, net geschetst na ’t Leeven,

Spinoza’s Joodsch en zedig weezen.

Wij vinden nog een andere, heel wat minder vleiende tekst bij W. Goeree, Benediktus de Spinoza. (De kerkelyke en weereldlyke Historiën; uyt d’Aal-ouwde Aardbeschryving en Uytgezogte Gedenk-Penningen opgehelderd ... 1705. Tweeden druk, Nu gevolgt na het onvervalst Exemplaar, van wylen den Autheur, en nooyt te vooren in diervoegen uitgegeven geweest. Te Leyden , By Johannes Abkoude, Boekverkooper in de Kloksteeg by de Academie 1730. 4to. pp. 664—677.) Met Spinoza’s portret in houtsnede en bericht aangaande zijn leermeester Frans van den Ende. Het portret heeft de onderschriften :

Zie hier Spinosaas tronie beeld,

Waar in de Jood na 't leeven speeld ;

En in 't gelaat een zeedig weezen ;

Maar die zyn Schriften komt te leezen :

Vind in 's mans grond, hoe schoon vernist,

't Afdrukzel van een Afgodist.

Met dank aan Jacques Quekel voor zijn gretige hulp bij het zoeken naar enige orde in deze chaos.

Spinoza: een bibliografische inleiding

met bijzondere aandacht voor oorspronkelijk Nederlandstalige en recente werken.

Kennismaken met Spinoza doe je misschien het best door een goede biografie te lezen.

De beste moderne biografie is die van Steven Nadler, Spinoza. A Life, Cambridge UP, 1999, xiii + 407 pp., notes, bibliography, index, ISBN 0521002931, ongeveer € 25.

De Nederlandse vertaling: Spinoza, Olympus, 2005, 535 blz., ISBN 978 904670021 1 blijkt helaas uitverkocht en is zelfs tweedehands moeilijk te vinden. Ongetwijfeld vind je een exemplaar in je plaatselijke bibliotheek. Bij de Slegte is het boek recentelijk weer online te koop aangeboden.

Veel minder interessant is Margaret Gullan-Whur, Spinoza. Een leven volgens de rede (Vertaald door Jabic Veenbaas et alii), € 29,95, 2001, Uitgeverij Lemniscaat ISBN: 9789056372712, 429 pagina's, gebonden. Je vindt het (terecht) in de ramsj en tweedehands voor weinig geld, ook in het oorspronkelijke Engels.

Inleidingen op het leven en werk van Spinoza zijn er legio, oudere en meer recente. De boekjes van Jan Knol worden door veel beginnende lezers erg geapprecieerd:

Jan Knol: En je zult spinazie eten. Aan tafel bij Spinoza, filosoof van de blijdschap, Uitgeverij Wereldbibliotheek, 2006, 128 blz., ISBN 978-90-284-2096-0 € 12,50

Jan Knol: Spinoza uit zijn gelijkenissen en voorbeelden, Uitgeverij Wereldbibliotheek, 2007 208 blz., ISBN 978-90-284-2194-3 € 14,50

Jan Knol: Spinoza’s intuïtie, Uitgeverij Wereldbibliotheek, 2009
144 blz., ISBN 978-90-284-2269-8 € 14,50

Daarnaast vermelden we:

Miriam van Reijen: Spinoza. De geest is gewillig, maar het vlees is sterk, Uitgeverij Klement / Uitgeverij Pelckmans, 2008 232 blz. ISBN 978-90-868-7022-6 € 22,95

Herman De Dijn, Spinoza: de doornen en de roos, Pelckmans/Klement, 2009, 195 blz. ISBN 978-90-868-7054-7, € 19,95

Het hoofdwerk van Spinoza is de Ethica.

Er is een vrij recente parallelle uitgave, Latijn – Nederlands, vertaald en ingeleid door Henri Krop, Bert Bakker, A’dam, 2008, 629 blz., ISBN 9035126432, paperback, € 37,90

Onlangs verscheen een vertaling gebaseerd op het manuscript (niet van Spinoza!) dat men in het Vaticaan ontdekte: Ethica ordine geometrico demonstrata, vertaling: Corinna Vermeulen ISBN 9789461057532 gebonden met leeslinten, 17 x 24 cm, 320 blz., juni 2012, € 39,90 Omslagontwerp: René van der Vooren

Er zijn verscheidene oudere uitgaven beschikbaar, online en tweedehands.

Een goede commentaar is onmisbaar. Ook hiervoor is Nadler uitstekend: Steven Nadler, Spinoza's Ethics: An Introduction, Cambridge University Press, 2006, 313pp., (pbk), ISBN 0521544793; $27.99 Er is geen Nederlandse vertaling.

Daarnaast vermelden we:

Herman Berger: De Ethica van Spinoza, Garant Uitgevers, 2011
192 blz., ISBN 978-90-441-2742-3 € 21,90

Wim Klever: Ethicom. Spinoza's Ethica vertolkt in tekst en commentaar, Uitgeverij Eburon, 1996/2006 818 blz., ISBN 978-90-516-6526-0 € 45

Voor de Korte Verhandeling zijn we verwend met onder meer twee recente Nederlandse hertalingen.

Spinoza: Korte Verhandeling van God, de mens en zijn welstand. Hertaling en redactie van Rikus Koops [parallelle uitgave]; voorwoord van Wim Klever, Uitgeverij Parthenon, 2012 316 blz., ISBN 978-90-795-7835-1 (paperback) 29,90; ISBN 978-90-795-7836-8 (hardcover) € 39,90

Rikus heeft ook een website over de Korte Verhandeling, de link staat op onze website bij de favorieten.

Spinoza: Korte verhandeling over God, de mens en zijn geluk, Hertaald en van commentaar en noten voorzien door Jan Knol, Uitgeverij Wereldbibliotheek, 2011 234 blz., ISBN 978-90-284-2395-4 € 22,90

De Tractatus Theologico-Politicus staat recentelijk zeer in de belangstelling.

Er is nog steeds de uitgave van Wim Klever, die in 1999 voor het eerst verscheen en heruitgeven is als: Spinoza: Theologisch-politieke verhandeling, Vertaling (licht ingekort en met commentaar van) Wim Klever, Uitgeverij Eburon, 2010 402 blz., ISBN 978-90-597-2401-3 € 35

Een volledige Nederlandse vertaling vindt men in Spinoza: Theologisch-politiek traktaat, vertaling F. Akkerman e.a., Uitgeverij Wereldbibliotheek,
458 blz., ISBN 978-90-284-1773-1 € 49,90

Theo Verbeek, Spinoza's Theologico-Political Treatise: Exploring 'the Will of God', hardcover, 208 pages, Ashgate Pub Ltd, 2003,  ISBN-13: 978-0754604938 € 70

Steven Nadler, A Book Forged in Hell. Spinoza’s Scandalous Treatise on the Birth of the Secular Age, Princeton UP, 2011; xviii + 275 pp., $ 22.95, een excellente inleiding op het werk.

Jonathan Israel, Spinoza, Theological-Political Treatise,  Cambridge Texts in the History of Philosophy, 2007, xlvi +280 pp., met een uitstekende inleiding

Yitzak Y. Melamed & Michael Rosenthal (eds.), Spinoza’s Theological-Political Treatise. A Critical Guide, Cambridge, etc., Cambridge University Press, 2010, xiv-294 p. ISBN978-0-521-88229-3 € 75

Susan James, Spinoza on Philosophy, Religion, and Politics: The Theologico-Political Treatise, 288 pp., Oxford University Press, USA, 2012, ISBN 978-0199698127 € 39

Spinoza: Verhandeling over de verbetering van het verstand, Vertaald, ingeleid, van aantekeningen en een nawoord voorzien door Theo Verbeek, Historische Uitgeverij, 2010 152 blz., ISBN 978-90-655-4059-1
€ 18,50

Er zijn twee bloemlezingen met vrij uitvoerige uittreksels uit het werk van Spinoza in Nederlandse vertaling:

Herman De Dijn, De uitgelezen Spinoza, Uitgeverij Lannoo (i.s.m. Uitgeverij Boom), 2000, 328 blz., ISBN 978-90-209-3787-9, € 16,50

Henri Krop, De draagbare Spinoza, Uitgeverij Bert Bakker, 2008, 268 blz., ISBN 978-90-351-3300-6, € 15

Lezers worden hierbij vriendelijk uitgenodigd om ons interessante aanvullingen en leeservaringen te signaleren, waarvoor dank.

Jacques Quekel vond deze link naar een Spinoza-cursus van de Open Universiteit, van de hand van prof. dr. P.M.L. Steenbakkers, bewerkt door drs. H. Simissen. 

http://www.ou.nl/Docs/Spinoza/Spinoza/spinoza.pdf

Firmin DeBrabander (Ph.D.) is de auteur van het uitstekende boek Spinoza and the Stoics: Power, Politics and the Passions, waarvan we binnenkort een bespreking hopen te brengen. Hij is professor aan MICA, het Maryland Institute College of Art, maar hij is ook de in Amerika geboren zoon van een Vlaamse emigrant uit Roeselare. Hij studeerde als gaststudent enige tijd filosofie in Leuven, vooral Spinoza. En hij prijkt op onze sympathisantenlijst. Genoeg redenen dus om vliegens in te gaan op zijn verzoek om een link te plaatsen naar een boeiend editoriaal dat hij vorig weekend plaatste in de kwaliteitskrant The New York Times. Hij is Spinoza duidelijk nog niet vergeten!

Klik dus zeker eens hier!

Jo Van Cauter is als bursaal verbonden aan de Vakgroep Wijsbegeerte en moraalwetenschap van de Universiteit Gent. Hij werkt er aan een doctoraat over Spinoza. In 2009 verscheen van hem een artikel: Spinoza voor de geest : kennis van de passies als medicijn voor gemoedsrust. In: Ethiek en Maatschappij, Jaargang 12, nr. 4, blz.17-32, ISSN 1373-0975

Jo stemde graag in met ons verzoek om dit artikel alsnog ter beschikking te stellen voor de bezoekers van onze website Spinoza in Vlaanderen.

Wij danken de redactie van het tijdschrift en in het bijzonder Dr. Pieter Borghart, Academic Acquisitions Manager, Academia Press Wetenschappelijke Uitgeverij, voor de toestemming voor overname.

Het artikel is hierbij gevoegd als bijlage in een pdf-bestand.

Bijlagen:
draft artikel Jo Van Cauter (pdf).pdf (155 KB)   

Rikus Koops legde op Facebook deze link: http://educatie.ntr.nl/beeldbank/clip/t20120727_spinoza01#.UDNbN9aBZ1w.facebook

Tinneke Beeckman:

‎"Spinoza, on the other hand, dined sparingly because he believed that God existed in everything and it's intimidating to wolf down a knish if you think you're ladling mustard onto the First Cause of All Things".

Uit Allen, W. (2007) 'Thus ate Zarathustra'. In "Mere Anarchy". London: Ebury Press, p. 143-144.

Op suggestie van enkele belangstellenden zetten we de rubriek (t)weetjes open voor iedereen, onder de meer algemene titel Spinoza (t)weetjes. Iedereen kan ons nu een interessant Spinoza weetje of een citaat mailen, dat we dan graag op onze website in de kijker zetten, al dan niet met vermelding van de naam van de afzender.

En dit is mijn favoriet citaat:

Homini igitur nihil homine utilius.

Ethica iv, prop. 18, sch.

Daarom is voor een mens niets nuttiger dan de mens.

Baruch Spinoza

Het westen met zijn gouden deemstering

verlicht het vensterraam. Geduldig wacht

het handschrift, dat oneindigheid bevracht.

Iemand bouwt God op in de schemering.

Een man laat God bestaan. Het is een Jood

met droeve ogen en een donkere huid;

de tijd drijft hem als de rivier vooruit

waarop de stroom een blaadje verderstoot.

Het maakt niet uit. De magiër werkt voort

aan God met ragfijne geometrie;

vanuit zijn ziekte en vanuit zijn niet 

ontwerpt hij God door middel van het woord.

De rijkste liefde werd hem toegewezen:

de liefde die zelf niet geliefd wil wezen.

J.L. Borges

vertaald door Paul Claes, 12 augustus 2012

Borges schreef dit sonnet in 1977 voor het Joods Museum van Buenos Aires ter gelegenheid van de herdenking van de dood van Spinoza driehonderd jaar tevoren. Er bestaat een Nederlandse vertaling van de hand van Robert Lemm. Paul Claes ging graag in op onze uitnodiging om ook dit tweede Spinoza-gedicht van J.L.Borges te vertalen voor Spinoza in Vlaanderen.

Baruch Spinoza
 

Bruma de oro, el Occidente alumbra
la ventana. El asiduo manuscrito
aguarda, ya cargado de infinito.
Alguien construye a Dios en la penumbra.

Un hombre engendra a Dios. Es un judío
de tristes ojos y de piel cetrina;
lo lleva el tiempo como lleva el río
una hoja en el agua que declina.

No importa. El hechicero insiste y labra
a Dios con geometría delicada;
desde su enfermedad, desde su nada, 

sigue erigiendo a Dios con la palabra.

El más pródigo amor le fue otorgado,
el amor que no espera ser amado.

Voor de twitteraars onder u is er goed nieuws: Wim Klever is aan het twitteren gegaan, over Spinoza vanzelfsprekend. Het is zijn bedoeling om ook via dat nieuwe medium de belangstelling voor onze filosoof te bevorderen. Men kan hem dus volgen op @wimklever, zijn account vind je hier: twitter.com/WimKlever.

In samenspraak met Wim brengen we zijn korte berichtjes ook hier en wel in een nieuwe rubriek: Wims Spinoza (t)weetjes. Zo kunnen ook niet-twitterende lezers van zijn selectie van Spinoza-pareltjes genieten.

Om met de deur in huis te vallen hier meteen een eerste:

Spinoza, TIE, par. 10

On December 13-14, 2012 the Philosophy & Moral Sciences Department at Ghent university, is hosting an Author Meets Critics workshop on Susan James' Spinoza on Philosophy, Religion, and Politics: The Theologico-Political Treatise.

Critics:

Mogens Laerke (Aberdeen/ ENS de Lyon),

Johan Olsthoorn (Leuven),

Ursula Renz (Klagenfurt),

Fredrika Spindler (Södertörn),

Piet Steenbakkers (Utrecht),

Jo Van Cauter (Gent).

With responses by Susan James (Birbeck College London)

Attendance is free. Location: Blandijnberg 2, 2.19.

Wij verheugen ons in de aanmelding als sympathisant van Sonja Lavaert, docente aan de VUB. We vermeldden haar al in een bericht over een artikel van haar hand. Ze stuurde ons nu een bericht over een Spinoza-lezing die ze houdt op 10 oktober 2012 om 19 uur te Oostkamp, op uitnodiging van de A.L. Spinoza Oostende. Als bijlage hierbij de affiche.

Wij hopen in de nabije toekomst aandacht te besteden aan haar recent boek, Het perspectief van de multitude.

Bijlagen:
Spinoza - Uitnodiging02 A4.pdf (5 MB)   

Voor Spinoza-enthousiasten is Steven Nadler ongetwijfeld geen onbekende. Als auteur van de definitieve Spinoza-biografie van onze tijd, van een onmisbare commentaar bij de Ethica en recentelijk van een zeer toegankelijk boek over de Tractatus Theologico-philosophicus, onder de sprekende titel A Book Forged in Hell heeft hij niet alleen internationaal, maar ook hier te lande een ruime bekendheid verworven. Wie meer over hem en zijn publicaties wil weten, kan hier terecht op zijn website.

Ik had het genoegen hem enige tijd geleden live te beluisteren toen hij in Leuven uitgenodigd was voor de jaarlijkse lezing op het feest van Sint-Thomas aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte. Na de lezing vroeg ik hem om enkele van zijn boeken te signeren en dat deed hij heel gracieus. We praatten wat over zijn Spinoza-biografie en namen dan afscheid. Af en toe schreef ik hem een mail over een of andere Spinoza-kwestie en ik kreeg altijd meteen een duidelijk en vriendelijk antwoord. Toen ik hem onlangs uitnodigde om zich als sympathisant te melden voor Spinoza in Vlaanderen, stemde hij meteen toe en wenste ons veel succes.

Ik maakte van de gelegenheid handig gebruik om hem toestemming te vragen voor de overname van een kort maar zeer verhelderend artikel dat hij enkele jaren geleden schreef voor New Humanist Magazine (UK), en dat wellicht niet iedereen hier bij ons toen heeft opgemerkt. Ook daarmee ging hij onmiddellijk akkoord. Even later had ik ook het vriendelijk akkoord van de Editor van het magazine, Caspar Melville en kon ik me aan het vertalen zetten. Lut De Rudder en Hubert Eerdekens lazen de vertaling na, waarvoor dank. We bieden u dit artikel hier in exclusiviteit in het Nederlands aan.

Het onderwerp is: Spinoza atheïst. Dat daarover discussie bestaat, zal wel niemand ontgaan zijn. In Vlaanderen is vooral em. professor Herman De Dijn een verdediger van de verenigbaarheid van de denkbeelden van Spinoza met het bestaan van God en de zinvolheid van (een uitgepuurde) godsdienst. Het is een opvatting die Wim Klever herhaaldelijk en nadrukkelijk heeft verworpen. In zijn artikel maakt professor Nadler een scherp onderscheid tussen pantheïsme, dat hij als een vorm van theïsme omschrijft, en de filosofie van Spinoza, die hij onomwonden als een atheïst beschouwt.

Wij danken professor Nadler van harte voor zijn bereidwilligheid en zijn steun voor Spinoza in Vlaanderen. Wie zich geroepen voelt om op dit artikel te reageren, kan dat door ons een mail te sturen.

r zijn maar weinig filosofen die zo in mythen gehuld zijn als de 17^deeeuwse Jood Baruch Spinoza. Over zijn leven, denken en karakter bestaan er ontelbare legenden. Hij werd door seculiere en kerkelijke autoriteiten geclaimd als een held én als een schurk. Tijdens zijn leven is hij van alle kanten belaagd omwille van zijn godslasterlijke en ketterse opvattingen over God, de Bijbel en de godsdienst. Hij was zelfs het slachtoffer van een herem (banvloek) die tot de meest bijtende behoort die de Amsterdamse Portugees-Joodse gemeente ooit heeft uitgesproken. Na zijn dood is hij echter opgeëist door anderen, die meenden in zijn complexe geschriften een diepgaand religieus instinct te kunnen vinden. Voor de Duitse Romantiek, bijvoorbeeld Novalis, was hij een ‘door God geïntoxiceerd man’; Goethe noemde hem gewoonweg theissimus, ‘aller-theïstisch’.

Wat was Spinoza’s houding tegenover God dan wel?

In geen geval kan iemand die zijn werk gelezen heeft, staande houden dat hij een traditionele theïstische opvatting had over het goddelijk wezen, de voorzienige God van Abraham, Isaac en Jacob. In de Ethica, zijn filosofisch meesterwerk, zegt Spinoza dat God ‘immanent’ is in de natuur, en niet een of ander bovennatuurlijk wezen buiten de wereld. Maar betekent dit dat wij hem kunnen omschrijven als een pantheïst, als iemand die gelooft dat God zich openbaart in alle aspecten van de natuurlijke wereld om ons heen? Dit is in alle geval een vaak voorkomende interpretatie.

John Toland, een filosoof uit het begin van de 18^de eeuw, stond erop dat de termen ‘Spinozisme’ en ‘pantheïsme’ synoniem zijn. Toland schrijft: “Mozes was vanzelfsprekend een Pantheïst, of, zo je zulks verkiest, in meer hedendaagse termen, een Spinozist”. Spinoza’s pantheïsme was een uitgemaakte zaak voor Moses Mendelssohn, Gotthold Lessing en Friedrich Jacobi in hun beroemde Pantheismusstreit van 1785. Meer recentelijk is die opvatting ook aanwezig, zowel in wetenschappelijke werken als in meer populaire voorstellingen van Spinoza’s denkwijze. In de enige tijd geleden verschenen Cambridge Dictionary of Philosophy lezen we: Spinoza is the most distinguished pantheist in Western philosophy.

Het probleem met Spinoza een ‘pantheïst’ te noemen is echter dat pantheïsme nog altijd een vorm van theïsme is. Immers, daar waar atheïsten en pantheïsten het er misschien over eens kunnen zijn dat ontologisch gezien er niets anders bestaat in de wereld dan de natuur, zullen zij echter van mening gaan verschillen wanneer de pantheïst vervolgens benadrukt dat de vereenzelviging van God en de natuur maakt dat het passend is dat men de religieuze psychologische attitudes aanneemt die het theïsme oplegt. Het is inderdaad zo, dat de pantheïst die stelt dat ‘God is de natuur’, de natuur vergoddelijkt en stelt dat de wereld in zekere zin heilig en gewijd is en dat bijgevolg de houding tegenover de natuur verwant moet zijn met een religieuze ervaring. De natuur wordt dan terecht met eerbiedig ontzag aanschouwd, misschien zelfs met vrees en angst.

Atheïsten zijn het daarmee niet eens. Het mag dan al zo zijn dat ook zij, althans in hun terminologie, zo niet in essentie, God identificeren met de natuurlijke wereld; maar daarmee vergoddelijken zij de natuur niet, maar ‘naturaliseren’ ze God. Ze zien geen enkele reden om de natuur of de wereld te aanschouwen met iets dat ook maar enigszins op eerbiedig ontzag zou lijken. Vanzelfsprekend is het mogelijk dat zij bevreesd zijn voor de natuur en haar verwoestende kracht, of in bewondering staan voor haar ontzagwekkende schoonheid. Maar dat is iets helemaal anders dan godsdienstige vrees en ontzag in het aanschijn van het ondoorgrondelijke en onzegbare goddelijke; het is ook uitermate verschillend van de geest van de filosofie van Spinoza.

Spinoza gelooft niet dat eerbiedig ontzag een gepaste houding is om aan te nemen tegenover God of de natuur. Er is niets gewijds of heiligs aan de natuur en zij is zeker niet het voorwerp van een religieuze ervaring. In plaats daarvan moet men ernaar streven om God of de natuur te doorgronden met dat soort van adequate, of klare en onderscheiden kennis dat de meest belangrijke waarheden van de natuur onthult en dat aantoont hoe alles essentieel en existentieel afhankelijk is van natuurlijke hogere oorzaken. Voor Spinoza is de sleutel voor het ontdekken en ervaren van God/natuur gelegen in filosofie en wetenschap, niet in religieus ontzag en eerbiedige onderwerping. Deze laatste houdingen geven enkel aanleiding tot bijgelovig gedrag en tot onderdanigheid aan de kerkelijke autoriteiten. De eerder genoemde leiden tot verlichting, vrijheid en ware zaligheid, namelijk innerlijke vrede.

Zeker, wij zien bij Spinoza af en toe een taalgebruik dat diepgaand religieus lijkt. In de Ethica zegt hij: “wij voelen en weten uit ervaring dat wij eeuwig zijn” en dat deugd en perfectie gepaard gaan met “liefde tot God (amor Dei)”. Maar men kan aan dergelijke uitspraken niet de traditionele religieuze betekenis hechten. Spinoza’s naturalistisch en rationalistisch project vereist dat wij aan deze begrippen de gepaste intellectualistische interpretatie geven. Van daaruit is de liefde Gods eenvoudigweg een bewustzijn van de ultieme natuurlijke oorzaak van de vreugde die wij ervaren bij een verbetering van ons bestaan ten gevolge van de hoogste vorm van kennis. God liefhebben is niets anders dan de natuur begrijpen. En de eeuwigheid waaraan wij deelhebben, blijkt enkel uit de kennis van de eeuwige waarheid, zoals die zich voordoet in het bewustzijn van de rationele mens.

Er is in het systeem van Spinoza geen plaats voor enig mysterieus aanvoelen ten overstaan van de natuur. Een dergelijke houding moet verdreven worden door de begrijpelijkheid der dingen. Religieuze verwondering wordt geboren uit onwetendheid, dat is Spinoza’s overtuiging. Hij plaatst de persoon “die, als een ontwikkeld mens, erop uit is om de natuurlijke dingen te begrijpen”, tegenover de persoon die “zich erover verwondert, als een dwaas”. Voor Spinoza komt eenieder die de natuur zou benaderen met het soort van eerbiedig ontzag dat gewoonlijk vereist wordt door de religieuze ingesteldheid, overeen met die laatste: een dwaas.

Bij definitie, én in essentie, is pantheïsme geen atheïsme. En Spinoza is een atheïst.

Prof. Dr. Steven Nadler

New Humanist Magazine Volume 121 Issue 2 March/April 2006

Met uitdrukkelijke toestemming van de auteur en de redactie vertaald voor Spinoza in Vlaanderen door Karel D’huyvetters  © 2012