Het is een uitzichtloze situatie die al zo lang verziekt is, ontstaan uit historisch geweld en gevoed door jaren van gewapende conflicten, economische ongelijkheid, racisme, sociale vernedering… Er is niemand meer die al het gelijk aan zijn kant heeft, niemand die zich niet heeft schuldig gemaakt aan onverantwoord geweld. Men kan sympathie hebben voor de ene kant of voor de andere, voor de daders of de slachtoffers, zeker ook medelijden met de onschuldige burgers. Maar het is niet denkbaar dat men het probleem zou kunnen oplossen door alle partijen voor een rechtbank te brengen, de strafbare feiten op te tekenen, de schuldigen aan te wijzen en te veroordelen: niemand gaat vrijuit, ook de landen niet die de ene of de andere partij steunen en rijkelijk voorzien van wapens, naast magere economische hulp.

De oorzaak of beter nog, de grond van het conflict moeten we niet zoeken in de historische feiten, dat zijn uiteindelijk maar de aanleidingen voor de steeds weer oplaaiende vuurhaarden. Het echte, knagende probleem ligt in de harten van de mensen die daar wonen. Het is wreed simpel: als die elf miljoen mensen (7 miljoen Joden, 2,5 miljoen Palestijnen op de West Bank en 1,5 miljoen in de Gaza Strip) op een dag zouden beslissen om vreedzaam naast elkaar te wonen, dan is er niets dat hen dat zou verhinderen, er is plaats genoeg voor iedereen, er zijn mogelijkheden voor iedereen, niet meer maar ook niet minder dan in de buurlanden. Er is niets dat hen dwingt om elkaar te bestrijden, behalve de gevoelens die ze voor elkaar koesteren.

Hoewel er ongetwijfeld bij die elf miljoen zeer velen zijn die naar vrede smachten, toch zijn er helaas ook meer dan genoeg die de haat en de strijd boven het vredelievend samenleven verkiezen. Het is dus een probleem van mentaliteit, van ingesteldheid, van gevoelens, van emoties. Natuurlijk kan je niet verwachten dat een moeder vergeet dat haar kind is gedood, dat een vader vergeet dat hij zijn zoons heeft begraven, dat men er niet meer aan denkt dat huizen verwoest zijn, land geroofd… Maar wraak lost niets op, het zijn de precies die wraakgevoelens die het conflict brandend houden.

Men moet de vicieuze cirkel van het geweld en de haat doorbreken.

Pogingen daartoe zijn er al herhaaldelijk geweest, soms met enig succes bekroond, met perioden van relatieve rust in het gebied. Maar steeds is er een of ander incident en dat is voldoende om de gemoederen weer te verhitten en de strijd weer te doen oplaaien. Het is duidelijk dat onderhandelingen alleen weinig kans van slagen hebben, daarvoor liggen de standpunten te ver uiteen en geen van beide partijen zal in onderhandelingen de toegevingen doen die nodig zijn voor een compromis, men blijft op de principiële en dus onverenigbare posities.

Wat er dus nodig is, is een ommekeer in de harten van de mensen. Men moet proberen om de emoties te beheersen, ook al ze terecht en onvermijdelijk zijn. Emoties mogen het handelen niet leiden. Samenleven is maar mogelijk indien iedereen daartoe bereid is en indien men het eigen belang ondergeschikt maakt aan het gemeenschappelijk goed, als men afstand doet van verworven rechten en historische erfenissen, als men bereid is te vergeven en zelfs te vergeten in plaats van de litanie van het onrecht te blijven aanheffen. Vreedzaam leven is enkel mogelijk indien men vreedzaam is, indien men grote en kleine conflicten aanpakt in overleg, niet in gewapende strijd, indien men naar politieke oplossingen zoekt en dat zijn altijd en noodzakelijkerwijs compromissen.

Dat lijkt me het immense verschil te zijn tussen het Belgisch Conflict en het Israëlisch Probleem. De tegenstellingen tussen de gemeenschappen in België zijn even historisch, even principieel, even emotioneel geladen als in wat we maar even het Heilig Land zullen noemen, maar wij proberen nu toch al bijna twee eeuwen samen te leven zonder elkaar de kop in te slaan. Ik geef het toe, soms zou je wel eens iemand een dreun willen verkopen of ergens een muur bouwen, maar wij doen dat niet, wij praten en wij ageren politiek en economisch. Ginds bouwt men echte muren, schiet men mensen dood op straat, gooit men bommen op bussen, blaast men zichzelf samen met vele onschuldige anderen op, voert men alle dagen oorlog.

Waar ligt het verschil? Wij zijn minder emotioneel, denk ik, of althans: wij laten ons niet leiden door onze sterke emoties, wij gaan niet over tot de daad. En waarom niet? Omdat we al zo vaak gezien hebben in onze geschiedenis dat dat geen oplossing is, dat geweld alleen meer geweld veroorzaakt, dat oorlog nog nooit iets opgelost heeft. Wij hebben de soldaten kerkhoven om ons daaraan zwijgend en verpletterend te herinneren, wij hebben de historische monumenten en het collectief geheugen. Misschien is het ook het klimaat en zijn wij hier wat meer in het noorden wat minder heetgebakerd dan wat meer naar het zuiden. Wij hebben bijvoorbeeld nog wel enige historische reden om Duitsland met enige argwaan te bekijken, maar van anti-Duitse gevoelens kan je bij ons en in de rest van Europa nauwelijks spreken, die waren er zelfs niet kort na 1945, ook al waren de Nazi’s in elke film, in elk boek de boosdoeners. Rond 1960 had je het verschijnsel: Hitler? Connais-pas. In mijn studententijd in Leuven vroeg ik aan mijn medestudenten eens in welke eeuw (!) ze de Spaanse Burgeroorlog zouden situeren: geen een die wist waarover ik het had. Met zo’n mentaliteit kan je toch geen cultuur van haat en geweld in stand houden? Wij vergeten, zodat we zelfs niet hoeven te vergeven. Voor ons zijn andere dingen belangrijker dan de vete, de vendetta: handel drijven, werken, overleven, familie, kinderen, opvoeding, rijkdom, vakantie, vrijheid van denken en doen, sociale zekerheid, gezondheidszorg, cultuur, kortom: beschaving. En dat kan alleen maar als men zich niet laat overweldigen door primaire emoties, als men zijn verstand gebruikt, zoals wij dat zeggen.

Het verschil tussen de monarchie en de republikeinse staatsvorm is niet zozeer dat tussen een koning en een president, maar tussen een erfelijk en een (tijdelijk) verkozen leider. De twee systemen hebben altijd al bestaan, Athene en Rome kenden al heel vroeg republikeinse bestuursvormen, met verkozen leiders die ook konden weggestemd worden. Met koningen en keizers is dat niet het geval, zoals we weten, tenzij in uitzonderlijke gevallen: wie van onze Belgische jeugd weet nog wat de Koningskwestie was? Cromwell?

Wellicht is het koningschap ontstaan als een uitbreiding van het algemeen verspreide eigendomsrecht, een fundamenteel mensenrecht en een vaste waarde sinds het ontstaan zelf van de mens en de samenleving. Enkel in communistische systemen heeft men dat recht ontkend, met de bekende rampzalige gevolgen. Vandaag twijfelt niemand aan het eigendomsrecht en ook niet aan het erfrecht: mensen erven van elkaar volgens vaste regels, die - niet verrassend – merkwaardig goed overeenkomen met hun genetische verwantschap. We aanvaarden wel dat de staat op die overdracht een belasting heft, die omgekeerd evenredig is met de verwantschap: verre verwanten betalen meer belasting dan afstammelingen in eerste lijn.

Dat zijn de principes. De eerste koningen waren wellicht gewoon de rijkste mensen in hun gemeenschap, die met het grootste bezit, de meeste gronden. En zoals het mattheus-effect het wil (Mt 25:29 in de Statenvertaling, met parallellen Matt 13:12. Mark 4:25. Luk 8:18; 19:26:

Want een iegelijk die heeft, dien zal gegeven worden, en hij zal overvloedig hebben; maar van dengene, die niet heeft, van dien zal genomen worden, ook dat hij heeft.) groeide het bezit van de eerste grootgrondbezitters aan, ten nadele van de kleintjes. Zo is men gekomen tot dat zeer middeleeuwse systeem waarbij een persoon niet zomaar zijn eigen grond kon bezitten, maar een heel land, zelfs een keizerrijk en op een bepaald ogenblik, bijna de hele wereld. Net zoals wij de koekoeksklok erven van onze tantes, erfde men in die wereld Duitsland, of Frankrijk, Spanje, de Nederlanden. Het eigendomsrecht en het erfrecht gold dus evengoed op het hoogste vlak. Keizers en koningen, maar ook de adellijke echelons daaronder waren, zo lijkt het wel uit de geschiedenisboeken, hoofdzakelijk bezig met het uithuwelijken van zoons en dochters, zelfs bastaards, in hun pogingen om het bezit veilig te stellen of liever nog uit te breiden.

Ontelbaar evenwel zijn de oorlogen die gevoerd zijn tengevolge van betwistingen in dat erfrecht, de zogenaamde successieoorlogen. Daaruit blijkt dat men altijd al aangevoeld heeft dat er iets niet pluis was met dat systeem. Vlaanderen is zo eindeloos over en weer gegaan tussen allerlei vreemde heersers, tot het in 1830 opging in het kunstmatige België. Van de ene dag op de andere waren we Bourgondiërs, Spanjaarden of Oostenrijkers, naargelang een koning of keizer met iemand trouwde of van iemand erfde. Dat kon niet blijven duren, mensen zijn geen vee, een land is niet het privé bezit van een man of vrouw, dat werd steeds sterker aangevoeld vanaf de Verlichting en leidde tot de gruwel van de Franse Revolutie, waarbij de burgers de koning, de koningin en zoveel mogelijk leden van de adel gewoon vermoordden, om er zeker van te zijn dat er geen nakomelingen zouden zijn die rechten konden laten gelden. De communisten in Rusland hebben het zelfde gedaan met de Tsaar en zijn familie, de adel is massaal gevlucht naar het Westen. De Amerikaanse onafhankelijkheidsstrijd was gesteund op de gedachten van de Verlichting en was een bevrijdingsoorlog van de Britse monarchie; ook daar werd alle adel afgeschaft. Landen zijn geen bezit, ze zijn niet onderworpen aan het eigendomsrecht en dus ook niet aan het erfrecht.

Vandaag hebben we in vele landen presidentiële parlementaire systemen: de partij die de verkiezingen wint, mag de president aanduiden, of hij wordt rechtstreeks verkozen; de termijn is meestal erg beperkt, vier of vijf jaar, na herverkiezing niet langer dan in totaal tien jaar ongeveer. Daarnaast zijn er nog een aantal koningshuizen, zoals België en Nederland, met een erfelijke monarchie. Natuurlijk zijn de moderne koningen en koninginnen niet te vergelijken met hun voorgangers: hun macht is zeer beperkt door de democratische instellingen, soms is er nog enkel een ceremoniële functie. Toch houden veel burgers in koninkrijken vast aan die traditie, hoewel ze in hun buurlanden perfect werkende presidentiële systemen zien.

Het is vandaag echter ondenkbaar dat bijvoorbeeld België en Nederland één land zouden gaan vormen door een huwelijk tussen de respectievelijke kroonprins en kroonprinses. Zo ver gaan we niet meer, een land, zelfs een koninkrijk, is niet het privé bezit van een familie. Maar we blijven wel vasthouden aan het principe van het erfrecht en dat is in feite een vreemde zaak. Als we het erover eens zijn dat het land niet meer het voorwerp kan uitmaken van erfelijke overdracht, dat de onafhankelijkheid belangrijker is dan het erfrecht, waarom blijven we dan vinden dat het koningschap moet overgaan op de ‘wettelijke’ troonopvolger? Er is daarvoor geen enkele reden, zoals we zagen: het feodale systeem is afgeschaft, evenals de absolute monarchie, het land is van de burgers, niet van de koninklijke familie. Het koningschap is, zo houdt men ons voor, een dienst die de Koninklijke familie op zich heeft genomen, op verzoek van de burgers; de koning is de dienaar van het volk. Evenzo met de nog overgebleven adel: zij beschouwen zich als behouders van hun bezit, niet als potentaten. Zij bekleden nog nauwelijks posities van enig nationaal belang, hun bezittingen gaan steeds meer over in handen van de gemeenschap. Het enige dat zij erven, is vaak niet meer dan een titel, een naam.

En zo is het ook met de koning. Zijn rol is vandaag beperkt, het zijn anderen die de hoogste politieke macht hebben. Tot voor kort was dat bij ons een man die zich had waar gemaakt met een zorgvuldig uitgekiende verkiezingsstrategie met als resultaat een rugzakje met 800.000 stemmen, maar die verder nauwelijks enig intellectueel, moreel of staatkundig gewicht in de schaal kon werpen; vandaag is hij opgevolgd door iemand met een allesbehalve indrukwekkende politieke carrière en nauwelijks 30.000 stemmen, een backbencher op zijn retour, een grijze tweederangsfiguur.

Misschien is het daarom dat de mensen nog liever een koning hebben, zelfs een (zeker vóór zijn troonsbestijging) bedenkelijke figuur zoals Albert II. Maar het zwaar uitgeholde erfrecht komt pas serieus onder vuur te liggen als de mogelijke troonsopvolger, die zichzelf niet gemaakt heeft en die er niet om gevraagd heeft, niet voldoet aan zelfs de meest elementaire vereisten voor de functie. Dan gaan mensen zich wel degelijk vragen stellen bij het erfelijk koningschap, vragen die achterwege blijven als de kroonprins (en zijn gemalin) wel op de sympathie van de bevolking kunnen rekenen, zoals in ons buurland.

We leven in een moderne wereld. De oude heilige principes, die zolang de loop van de geschiedenis bepaald hebben, zijn voorbijgestreefd. Het volk beschikt zelf over zijn toekomst. De machtigste man van de wereld is straks de kleinzoon van doodarme mensen ergens in Afrika. Het is tijd dat wij ook in België onze conclusies trekken. De koning bezit het land niet, zijn erfgenaam erft het land niet, hij heeft geen recht op het koningschap; hij heeft dat recht ook niet verworven door enige persoonlijke eigenschap of kwaliteit, hij heeft het zelfs verkorven door zijn onbenulligheid, hij komt er niet eens voor in aanmerking. We hebben geen koning meer nodig en als we er dan toch een zouden wensen, dan willen we die ook wel zelf kiezen.

We kennen ze allemaal: de flamboyante nieuwe leider in de jeugdbeweging die plots uit het niets opduikt en meteen alle gewoonten overboord gooit; de jonge baas op het werk, die er niets van kent maar toch weet hoe het allemaal moet; de arrogante personeelsdirecteur die orde op zaken komt stellen; de jonge gepensioneerde die meteen voorzitter wordt van de vereniging en dringend nieuwe wegen moet inslaan; de architect die een revolutionair plan heeft voor de verbouwing van de bibliotheek… En ja, ook de jonge, beloftevolle politicus die de partij na jaren oppositie weer op het voorplan moet brengen met zijn persoonlijk charisma.

We zien ze komen, we lopen erin, we lopen ze achterna… en dan zijn ze weg, foetsie, vertrokken met de noorderzon, weg naar ‘een nieuwe uitdaging’, naar andere goedgelovige mensen en wat ze achterlaten is chaos, ontreddering, teleurstelling, frustratie, woede en haat.

Het zijn sterke schouders die de weelde kunnen dragen, zei mijn Moeder zaliger. Het zijn nog straffere mensen die de macht aankunnen. Kijk naar Dehaene: eerst een oppermachtig kabinetchef, dan, na de vadermoord op Martens, zelf baas van de partij en van het land en dan: burgemeester van Vilvoorde en nadien heropgevist door zijn berouwvolle politieke vrienden voor lucratieve postjes en tijdelijke aanstellingen. Of Verhofstadt: jarenlang in de oppositie, dan een kort moment van glorie als minister van begroting, weer oppositie tot de grote doorbraak en vervolgens een echt staatsman, ook internationaal, tot de vernederende nederlaag tegen een onervaren schertsfiguur als Leterme; nu wacht hij zijn tijd af, of heeft hij er genoeg van en gaat hij van het leven genieten? Ik gun het hem.

Leterme leek al meteen een twijfelachtig geval: charismatisch kon je hem niet noemen, een grijze muis zei men, ik noemde hem een bescheiden, bescheten dorpsonderwijzer; een notarisklerk was het, een ‘comptabel’. Maar we vergisten ons: de muis had fantasieën en ambities groot genoeg voor een olifant. Hij zou de CVP (vul naar believen andere namen in, maar het zijn de Tsjeeven, de kattelieken) redden van de onaanvaardbare, frustrerende en onzalige oppositie waarin ze verzeild geraakt waren, hij zou de militanten weer postjes bezorgen, in de dorpen en steden en in Brussel. En kijk: het leek hem te lukken, hij werd de ernstige, welwillende minister-president van Vlaanderen, in een periode waarin hij met geld (óns geld) kon gooien. En wij dachten: tiens, hij heeft blijkbaar meer in zijn mars! En ja hoor: hij zou ook eventjes het Vaderland gaan redden, Vlaanderen was te klein voor hem, hij zou België hervormen en Vlaanderen (bijna) onafhankelijk maken, al was het maar om zijn kartelpartners te plezieren. En wij liepen er weer in, wij geloofden die mens, we geloofden hem op zijn woord, dat hij zo vrijgevig gaf, met de ontwapenende oprechtheid van de echte katholiek, de stuurse ernst van de eenvoudige West-Vlaming.

En het lukte: hij werd verkozen, geplebisciteerd zegt men, verkozen met bijna een miljoen stemmen, een volkstribuun.

Wij hebben zijn afgang meegemaakt, die begon nog voor zijn eedaflegging: eerst geen regering, dan geen staatshervorming, dan geen kartel en nu ook geen Fortis. Wat blijft er nu nog over van zijn gegeven woord? Van zijn imago? Van zijn politieke moed? Hij is gewogen en veel te licht bevonden, hij is niet meer dan een min of meer handige kleine partijtechnocraat, een achterbakse postjesjager voor zichzelf en zijn politieke vrienden, een nijdig zetbaasje, een over het paard getilde KSA-leider, een minkukel, un minable. Hem ontbreekt elk staatsmanschap, elke intellectuele envergure, elke visie of verbeeldingskracht, elke integriteit, elke grootmenselijkheid. Hij is het epitoom van de kneuterige kleinburgerlijkheid, de gemelijke zelfgenoegzaamheid, de bekrompen gierigheid en de ontstellende intellectuele en culturele ondermaatsheid en de kleine oneerlijkheid van een niet onbelangrijk deel van de Vlaamse bureaucratie.

Maar we mogen niet klagen: we hebben hem zelf verkozen, we hebben hem gemaakt tot wat hij is, terwijl hij enkel verantwoordelijk is voor wat hij niet is, voor al wat we van hem meenden te mogen verwachten, maar waartoe hij helaas, helaas niet in staat is.

Laat hem nog maar even zijn droevig vertoon voortzetten, als een echte paljas, een zielige clownfiguur, een lachwekkend burgermannetje als deerlijk mislukte invaller voor de rol van Grote Leider, met zijn handen in de broekzakken van zijn slecht zittend confectiepak, ijdele praat en halve waarheden uitkramend die steeds minder zeggen voor steeds minder mensen, tot hij straks alleen nog de spiegel heeft in de badkamer die hem vertelt hoeveel vrienden hij nog heeft.

Arm, arm Vlaanderen.

Het is een onderwerp dat in het nieuws blijft: misdaad en straf, schuld en boete: het zijn ook alternatieve titels van de roman van Dostojevski. Ik schreef een klaaglied bij de racistisch geïnspireerde moorden in Antwerpen, lees mijn Threnodie nog eens. Ze kan ook dienen voor de vijf kinderen van de wanhopige vrouw die nu terechtstaat voor wat ze haar man, haar ‘schoonvader’ en de maatschappij heeft aangedaan, maar die allicht het meest lijdt om wat ze haar kinderen en zichzelf heeft misdaan.

http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=228

Onder de titel ‘Voorlopig vonnis’ stelde ik me vragen bij het beroep dat de advocaten meenden te moeten aantekenen bij de uitspraak van de Antwerpse rechtbank, die toch door alle betrokkenen als heilzaam ervaren werd. http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=369

‘Tuig van de richel’ was dan weer een overpeinzing over morele en persoonlijke schuld en toerekeningsvatbaarheid, een vraag die ook in het Calli-proces prangend aan bod kwam. http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=470

In ‘Wraak’ ging ik op zoek naar de manier waarop gerechtigheid kan en moet geschieden. http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=471

Gisteren was het mensenrechtendag, en over de Universele verklaring van de rechten van de mens had ik het hier: http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=472

Sinds enkele weken is er een onwaarschijnlijke inflatie waar te nemen als het over bedragen gaat. Men spreekt niet meer over miljoenen (euro, dat is toch telkens veertig oude miljoenen!) maar over miljarden, een hoegrootheid die we vroeger enkel bij het opstellen van de begroting voorgeschoteld kregen, of bij de laconieke vaststelling van de staatsschuld. Banken en bedrijven verliezen miljarden per dag, regeringen steken honderden miljarden in banken om ze solvabel te houden. Voor de begroting heeft men een gat van zes of zeven miljard? Geen probleem, enkele dagen later heeft men die miljarden ‘gevonden’ tijdens nachtelijk overleg. Ethias heeft vrijdag anderhalf miljard tekort? Zorg dat ge ze ‘vindt’ tegen dinsdagmorgen! Op een bepaald moment hoorde ik zelfs spreken over een triljoen, dat is een miljard miljarden, in cijfers 1.000.000.000.000.000.000, achttien nullen. Duizelingwekkend, onvoorstelbaar, irreëel.

Maar ook op kleinere schaal spreken we straffe taal. De kleine spaarder was beschermd tegen mogelijke faillissementen van de banken tot een bedrag van € 20.000 per bankrekening en per persoon. Dat is toch nog altijd 800.000 oude franken en dat is voorwaar ook vandaag geen kattenpis, maar dat bleek niet genoeg… Dan maar verhogen tot € 50.000, dat is twee miljoen frank en nog even later tot € 100.000, dat is vier miljoen, per bankrekening, per persoon… Als we dan bedenken dat een goede huisvader of –moeder nooit al de eieren in één mandje legt, dan begint het weer te duizelen: hebben wij echt allemaal zoveel geld? Want het gaat om de kleine spaarder, weet je wel, niet om de grootverdieners die vele miljoenen euro per jaar verdienen. Op de gewone spaarboekjes alleen al staat er in België vermoedelijk rond de 150 miljard, dat is voor elke Belg 15.000 euro. Niet iedereen heeft zoveel staan, kinderen bijvoorbeeld, maar als we maar aannemen dat er 5 miljoen Belgen spaarboekjes hebben, dan is dat nog ‘maar’ 30.000 euro per persoon. Waarom dan een garantie voor de kleine spaarder tot 100.000 euro? Laat ons eerlijk zijn: met 100.000 euro op één spaarboekje ben je waarschijnlijk geen kleine spaarder.

Even later zien we op het nieuws een betoging tegen de armoede. Een weduwe met drie kinderen moet rondkomen met een pensioentje van ongeveer duizend euro. Laten we dat even vergelijken met de ‘kleine spaarders’ van daarnet. Eén spaarboekje van 100.000 euro levert met een interest van 4% per jaar, 4.000 euro op, netto. Zie je het verschil? Het systeem werkt volgens het mattheuseffect en ik citeer wat Van Dale daarover zegt:
naar Mattheus 25:29
1 effect dat aan degene die reeds veel heeft (geld, roem e.d.), nog meer gegeven wordt, m.n. de omstandigheid dat degenen die ze het minst nodig hebben, het meest profiteren van door de overheid in het leven geroepen voorzieningen.

Juist.

Lieve lezers, deze getallendans heb ik u voorgeschoteld op de dag dat mijn website, mijn blog juist duizend dagen bestaat. Ik dank de vele bezoekers die bijna 80.000 bladzijden hebben bekeken. Ik groet hier in het bijzonder mijn trouwe lezers en lezeressen, vooral ook zij die me ook af en toe een mailtje sturen; die aanmoedigingen doen me veel plezier. Ik wens jullie allen een paar mooie nazomerdagen toe, vandaag is het Sint-Lucas; tijd voor de little Saint-Luke’s Summer.

Karel

Seksualiteit is een overweldigend onderwerp. Ik bedoel daarmee vooral dat je er kan blijven over praten, het is onuitputtelijk, c’est la mer à boire. Ook hier op mijn blog had ik het al verscheidene keren daarover:

- erfelijkheid en incest, klik hier http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=341

- le demon du midi, klik hier http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=18209

- incest en seksueel geweld, klik hier http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=382

- seksuele revoluties, klik hier http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=148

- de verkrachting van de Sabijnse maagden, klik hier http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=35098

- oude bokken lusten groene blaadjes, klik hier http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=157

Wat heb ik daaraan nog toe te voegen? Och, van alles. De aanleiding is deze keer een uitzending op Canvas van eergisteren, heel laat op de avond, als de kinderen al naar bed waren. Het onderwerp was een geval van seksueel misbruik door een Ierse priester, gedurende bijna dertig jaar, in elk van de opeenvolgende Amerikaanse gemeenschappen waarnaar hij werd verplaatst. Zijn slachtoffers waren jongens en meisjes, jonge en oudere vrouwen; het jongste meisje was amper negen maand oud, negen maand! De documentaire ging ook over de manier waarop de katholieke kerk, zowel de plaatselijke als de universele, daarmee omging.

Wij hebben niet goed geslapen, die nacht.

De volgende dag hebben Lut en ik met elkaar over gesproken over het programma en over seksueel misbruik door priesters in het algemeen. Lut vermoedde dat ik wel in mijn pen zou klimmen om een agressieve blog te plegen. Maar het programma had me zo sterk aangegrepen, vooral door de schrijnende reacties van de betrokkenen, de slachtoffers en hun ouders, dat ik wat meer tijd nodig had om het te verwerken. Het leek me ook te gemakkelijk om te gaan fulmineren tegen al wat priester en kerk is. De vragen die bij mij opkwamen groeven naar meer fundamentele kwesties.

Seksualiteit zit in de mens. Technisch-biologisch gezien is het is onze manier om ons voort te planten. Maar dat is maar een zeer bescheiden aspect van een inderdaad bouleverserend fenomeen. Zo kan je ook zeggen dat onze hersenen dienen om beter te overleven in de wereld, of dat onze stem dient om te spreken, onze ogen om te kijken &c, daarmee is zo goed als niets gezegd. Onze voortplanting gebeurt in een vrij korte periode van ons leven, meestal niet meer dan een jaar of tien of nog veel korter. Hier bij ons in België is het gemiddeld aantal kinderen per vrouw ongeveer 1,7; heel wat mensen hebben geen kinderen. Als men alleen maar naar de voortplanting kijkt, zou de seksuele activiteit van de mens wel héél beperkt zijn.

De mens is een seksueel wezen. Hij is altijd seksueel actief, in tegenstelling tot heel wat diersoorten die zich inderdaad tot de voortplanting beperken of tot een bepaalde periode van het jaar, wanneer ze bronstig zijn. De mens is seksueel actief van op vrij jonge leeftijd en blijft dat tot op zeer hoge ouderdom. Maar in ruimere zin zijn wij gedurende ons hele leven essentieel seksueel, het is onze manier van in de wereld zijn.

Wij zijn man en vrouw, met enkele zeldzame vormen daartussenin, en elk van ons beleeft dat op een eigen manier. Statistisch gezien zijn er vooral heteroseksuelen, maar de grenzen met homoseksualiteit zijn voor velen verre van scherp. Er zijn vele vormen om de menselijke seksualiteit te beleven. Er zijn weinig domeinen waarin de mens zo vindingrijk, ja pervers is. Wij leven in een tijd en een cultuur waarin de gangbare opinie over seks is dat alles toegelaten is tussen consenting adults, volwassenen die toestemmen. Dat betekent niet dat jong en oud van de vroege morgen tot de volgende niets anders doet dan rollebollen met jong en/of oud in elke van de talloze posities van de Kama Soetra. Maar er gebeurt wel een en ander, al was het maar om het te kunnen vastleggen met de camera om het te vertonen aan anderen, voor hun genot. Een boek of film, een tv-programma, een advertentie zonder seks heeft nauwelijks kans op succes.

Seks is niet weg te denken uit ons leven of onze maatschappij. Er is een zekere ordening, er zijn wetten, er zijn dingen die je niet doet. Maar er is ook ongeordend gedrag, de wetten worden overtreden en ook de meest ondenkbare dingen doet men toch. Een oude spreuk zegt: als den steert staat, zit ’t verstand in de klooten. Als de ‘goesting’ een mens aangrijpt, is er niet veel nodig voor het tot seks komt en daarbij wordt ongeveer alles over het hoofd gezien, men riskeert hebben en houden, gezin en vrienden voor het relatieve en kortstondige genot. En dat gedrag wordt ook aanvaard, grotendeels, want wie kan zeggen dat hij niet het zelfde zou doen?

Toch zijn er grenzen. Het incestverbod is er een van, overspel, verkrachting, seksueel misbruik van kinderen ook. Dat ze verboden zijn betekent meteen ook dat het nodig is om ze te verbieden, dat er mensen zijn die het willen doen en het inderdaad ook niet (kunnen) laten. De vervolging en de bestraffing is een delicate, precaire zaak: wat mensen met elkaar doen op seksueel gebied is vrijwel onbespreekbaar in het openbaar of voor een rechtbank, wie zal zeggen wat er precies gebeurd is en wat elk van de betrokkenen daarbij dacht of voelde? Men weet heel zeker dat maar een heel klein gedeelte van alle seksuele conflicten ooit ter sprake komt; nog een veel kleiner aantal leidt tot rechtspraak en de meeste daarvan eindigen onbevredigend voor ten minste een van de betrokkenen.

Dat priesters betrokken zijn bij ongewenst seksueel gedrag, dat hebben we altijd al geweten. Priesters zijn mensen, er is dus geen enkele reden om aan te nemen dat zij op seksueel gebied anders zouden zijn, door hun roeping, opleiding of wijding, dan al de andere mensen. Zij mogen dan al geloften afleggen, maar ook gehuwden leggen geloften af en ongehuwden moeten zich ook aan de regels houden van de maatschappij. Wij moeten dus van priesters niets anders verwachten dan van de rest van onze medemensen, wij moeten voor hen de lat niet hoger leggen dan voor onszelf.

Seksualiteit is intrinsiek intiem gedrag. Het speelt zich, op zeldzame en wellicht mythische groepsactiviteiten na, af in de beslotenheid, vaak zelfs met gesloten ogen, het liefst zonder toeschouwers of getuigen. Dat betekent dat als mensen zich in dergelijke omstandigheden bevinden, de kans op seksuele handelingen groter wordt. Tijdens massale recepties kan er wel gelonkt en gegeild worden en afspraken gemaakt voor nadien, maar van expliciete seks is er nauwelijks sprake. Maar als twee mensen gedurende enige tijd met elkaar alleen zijn, dan is het vrijwel altijd prijs: ten minste een van hen voelt zich vroeg of laat ooit wel eens min of meer seksueel aangetrokken tot de andere. Personen die beroepshalve in die omstandigheden verkeren, weten er alles van. Artsen, psychiaters, verzorgers, begeleiders, onderwijzend personeel en ook priesters hebben een seksueel beroepsrisico. Er is misschien enige kans dat gewenning tot inperking van de lust leidt, zoals men wel eens veronderstelt van gynaecologen, maar daarop zou ik toch maar geen huizen bouwen.

Het is dus de vraag of afwijkend seksueel gedrag bij priesters meer voorkomt dan bij vergelijkbare groepen van de bevolking. De overtuiging leeft dat zij het moeilijker hebben om zich te beheersen dan anderen omdat zij gebukt gaan onder de celibaatsverplichting. Concreet betekent dat eigenlijk enkel dat zij niet mogen huwen; er zijn echter talloze andere vormen van samenleven en vele priesters hebben die ongetwijfeld beoefend en zo de grenzen afgetast van het begrip van hun partners en hun oversten. Ook voor andere ongehuwden zouden we dan een grotere tolerantie moeten opbrengen, maar dat is geen algemeen aanvoelen. Bij priesters denken we: ze hebben er wel zelf voor gekozen, maar ze doen het om beter ten dienste te staan van de gemeenschap; als ze dus hun taak naar behoren vervullen, dan willen we wel een oogje dichtknijpen voor een peccadille, een amoureus slippertje of een onofficiële onduidelijke al dan niet seksuele relatie. We kunnen zelfs begrip opbrengen voor het beroepsrisico, ze staan bloot aan de ‘verleidingen’ zoals andere hulpverleners: intieme omgang met kwetsbare personen.

Maar er is toch wel heel wat meer aan de hand. De kerken doen er sinds eeuwen werkelijk alles aan om het seksueel misbruik door priesters te verbergen. Het wordt botweg genegeerd, ontkend in alle toonaarden. Wie een dergelijke beschuldiging durft te uiten, wordt zelf in vraag gesteld, verdacht, beschuldigd. Er rust een ongelooflijk taboe op het onderwerp en dat is slechts heel langzaam aan het veranderen, zelfs nu er tienduizenden concrete gevallen zijn van mensen die met hun verhaal naar de burgerlijke overheid durven stappen en de kerk miljarden heeft betaald aan wat ik in dit geval niet echt ‘minnelijke’ schikkingen durf noemen: vergoedingen in ruil voor het afzien van vervolging. Binnen de kerkelijke hiërarchie is het verschijnsel ongetwijfeld al eeuwen bekend, net zoals bij de gewone mens, maar dat bewustzijn heeft niet de minste invloed gehad op het fenomeen. Ik haast me te zeggen dat het niet over alle priesters gaat, goddank nee. Er zijn priesters die zich dapper zo goed mogelijk aan de celibaatsverplichting hebben gehouden. Er zijn ook de ‘menselijke’ overtredingen van de (in mijn opinie dwaze) celibaatsverplichting, waarbij priesters, in ons geval van katholieke priesters, zich eigenlijk maar gedragen zoals andere mensen, gehuwde of ongehuwde en er dus weinig reden is om hen iets kwalijk te nemen, behalve een stevige dosis hypocrisie.

Maar er zijn al heel lang veel meer dan overtuigende aanwijzingen dat bij priesters en andere religieuzen seksueel misbruik zeer nadrukkelijk vaker voorkomt dan bij elke andere bevolkingsgroep. De zaak wordt nog kwalijker doordat de kerkelijke overheden vrijwel nooit ingrijpen en het misbruik dus, zoals in de documentaire, vele jaren lang kan voortduren en de rij van slachtoffers steeds maar langer wordt. De kerk behoudt zich het recht voor om zelf met ‘het probleem’ om te gaan, verzet zich met alle macht tegen vervolging door burgerlijke rechtbanken. De kerk is wellicht ook de enige instelling waarin seksueel misbruik geen reden is tot (onmiddellijk!) ontslag: tu es Sacerdos in aeternum, een priesterwijding kan niet ongedaan gemaakt worden.

Daarin is mijns inziens de kern van het probleem grotendeels gelegen. De kerk creëert als het ware onvermijdelijk de omstandigheden waarin seksueel misbruik zich gemakkelijk kan voordoen, maar daarin verschilt ze nauwelijks van andere hulpverlenende instanties; het probleem is dat zij dit risico negeert en niet optreedt bij zelfs de meest ernstige criminele overtredingen. Het gevolg is dat het misbruik in stand gehouden wordt, maar ook dat de kerk een in verhouding veel groter aantal mensen heeft aangetrokken met een min of meer labiele seksuele persoonlijkheid of met regelrechte seksuele afwijkingen en crimineel, dus strafbaar seksueel gedrag, precies omdat deze mensen zich bewust of onbewust veilig wisten, beschermd door het taboe, de onuitgesproken samenzwering, het bedekken met de mantel der ‘liefde’, de zo kwalijk riekende kerkelijke doofpot.

De documentaire moge dan al eenzijdig geweest zijn, mede door het onbegrijpelijk verzet van de kerkelijke overheid tegen elke dialoog en de onwil om over het specifieke geval van de Ierse priester ook maar één zinvol woord te zeggen, toch heeft ze ons diep geraakt, door het sobere maar hartverscheurende relaas van de feiten en de confrontatie met enkele van de slachtoffers en hun familieleden, door de sluwe perversiteit die de dader ook nu nog uitstraalde, maar niet minder door de hardvochtige, onmenselijke minachting die vertegenwoordigers van de kerkelijke hiërarchie hier zo liefdeloos ten toon spreidden tegenover het diepe leed en de ontreddering van de zo deerlijk geschonden gelovigen.

Zoals zoveel van mijn leeftijdsgenoten vond ik mijn eerste muzikale indrukken in de kerk. Al heel vroeg zaten we dagelijks in de kerk voor de vroegmis, in mijn geval was dat steeds een gezongen mis, met de koster als zanger en begeleider op het orgel. Hij was een Hongaarse vluchteling, Nandor Neichel, als ik het goed heb, met een heldere, zuivere hoge tenorstem. De Sint-Vincentiuskerk in Eeklo is een kolossaal neogotiek bakstenen gebouw in het midden van de stad, met een toren van bij de honderd meter hoog, een arrogante uiting van de ambities van de triomfantelijke kerk. Aan de binnenkant was ze wat menselijker door de zachte tinten van de muurschilderingen, waaraan naar verluidde in familiekring mijn ‘nonkel’ Alfons Oosterlinck heeft meegewerkt; hij was de man van de halfzuster van mijn grootmoeder; hij was huisschilder maar ook een zeer begaafde kopiist van de grote meesters. Daarnaast leverde hij om den brode ook talloze simpele maar best aantrekkelijke natuurtafereeltjes af, bestemd voor de welgestelde boeren die zo hun erf vereeuwigd zagen en hun rijkdom bevestigd.

Het orgel van de decanale kerk in Eeklo was indrukwekkend van afmetingen en van geluid. Ik was er al meteen door gefascineerd. Met verbaasde verrukking zat ik te genieten van de soepele, subtiele begeleiding van het Gregoriaans en van het eigene van de dag, maar het meest nog van de geïmproviseerde stukken: de inleiding nog voor de mis begon, dan een stukje na het offertorium, nog een na het sanctus naar de consecratie toe, heel zacht en mysterieus, dan weer tijdens de communie tot aan de zegen en ten slotte een triomfantelijke fanfare, op naar een slotfortissimo op alle registers. Vooral in de aanloop naar de plechtige communie zat ik alle dagen tien minuten voor tijd al in de kerk en bleef zitten tot de laatste echo’s een na een waren weggestorven in die enorme ruimte. We waren nooit met meer dan tien mensen in die missen, enkele schoolkinderen zoals ik, een kwezeltje achter een pilaar, een ongetrouwde jonge vrouw in bontjas op de ‘eigen’ met pluche gestoffeerde stoel. De andere misgangers waren al lang weg toen ik nog naar de koster zat te luisteren. Speelde hij voor die ene knaap die achtergebleven was, of voor zichzelf? Ik zal het nooit weten. Maar hij heeft een wereld voor mij doen opengaan, ik ben hem voor altijd dankbaar. Het bedroeft me dat ik hem dat nooit heb gezegd.

Nu lees ik toevallig een nieuwsberichtje: in Oostenrijk zijn dieven aan de haal gegaan met een deel van de orgelpijpen van een kerk, namelijk de tinnen exemplaren. Een orgel is een vreemd en vrij ingewikkeld instrument. Het principe is eenvoudig genoeg, denk aan een blokfluit en dan weet je hoe een orgelpijp werkt. Maar op zo’n orgelpijp zijn er geen gaten voor de vingers, natuurlijk; je hebt dus per toon: do re mi fa sol la si do en weer opnieuw, een afzonderlijke pijp nodig. De meest eenvoudige instrumenten zijn de draaiorgeltjes, die hebben vaak niet meer dan één rij van die pijpjes, twee octaven of zo, genoeg voor eenvoudige melodietjes. Vergis u echter niet: zo’n instrument kost nu stukken van mensen. Als je dus een groter bereik wil, bijvoorbeeld zoals op een piano, dan stijgt meteen het aantal pijpen dat je nodig hebt. Wil je dan ook nog wat verscheidenheid in de klankkleur, zoals in een orkest, dan heb je pijpen nodig van allerlei vorm, ook weer één per toon. In de grote orgels zitten er achter de voorste trots uitgestalde rijen wel tienduizend pijpen en pijpjes. Ze zijn gemaakt van hout, of metaal: blik, tin, zink, lood, koper…

Orgels zijn ware meesterwerken van kunst en techniek, ze behoren tot het werelderfgoed van de mensheid. Helaas zijn het dure, kwetsbare instrumenten, moeilijk te onderhouden. In vele kerken zijn de prachtige instrumenten in verval geraakt en grotendeels onbespeelbaar geworden en dan ook vaak vervangen door kleinere en/of elektronische exemplaren voor de eredienst. Anderzijds heeft men met bijzondere financiële inspanningen van de overheid en het mecenaat een aantal bijzondere orgels tot in de puntjes gerestaureerd. Ik woonde op de laatste open-monumentendag in de recentelijk gerestaureerde Sint-Martinuskerk van Rijmenam een gratis orgelconcertje bij op het eveneens in al zijn glorie herstelde Smetsorgel uit 1777. Het was een gelukzalige verademing in deze haastige hoogtechnologische prestatiemaatschappij.

En dan gaan een paar vandalen aan de haal met enkele tientallen kilo’s tin, samen niet meer waard dan 700 euro, maar met een schade die al gauw een miljoen euro kan kosten. Kijk, dan besef je de betekenis van ‘toegevoegde waarde’. Een stuk marmer is duur, maar Michelangelo’s beeldhouwwerken zijn niet alleen onbetaalbaar, ze zijn ook onvervangbaar. Een orgel is niet meer dan wat gewone materialen, maar wat men ervan maakt is iets uitzonderlijks en de mensen die in staat zijn om zoiets te maken of te herstellen zijn zeldzame ambachtslui en zelfs belangrijke kunstenaars.

Een meesterwerk van menselijke kunde en kunst zomaar vernielen, gewoon voor een stomme diefstal van het materiaal, dat is barbaars. Je kan andere kerkroven nog begrijpen: schilderijen, beelden, retabels, zelfs biechtstoelen: dan heeft men tenminste nog respect voor de kunstwaarde, anders zou men ze niet stelen. Maar het tin uit een orgel halen, dat is erger dan zinloze vernieling. Ik was geschokt door dat bericht en het blijft maar spoken in mijn kop. Je kan zeggen: och wat, het is maar ergens een orgel, er zijn er zoveel die staan weg te kwijnen en er zit toch geen mens meer in de kerk. Maar daarom gaat het niet. Het is de tegenstelling tussen het zorgzaam omgaan met materialen, het omvormen van de materie tot werktuig, tot muziekinstrument, tot kunstwerk, en de vernieling ervan, voor enkele euro’s, nauwelijks genoeg voor een dag drugs, vermoed ik.

Beschaving is kwetsbaar. Ik kocht weer eens een Kundo-klok in de brocanterie, een mooi exemplaar met zes jewels. Maar de batterij is leeg, een vreemdsoortig model van lang geleden, niet meer te vinden en op een moderne batterij reageert het mechaniekje niet… Hoeveel mensen zijn er nog die dat kunnen herstellen? Moeilijk kan het niet zijn, maar wie heeft die kennis? Ik kreeg ooit een mailtje van een Kundo-verzamelaar uit Sint-Truiden die er honderden had hersteld, maar zijn adres ging verloren bij de opeenvolgende computercrashes en ik vind hem niet terug op internet. Nu staat de klok daar, onbekwaam om haar taak te vervullen, een trieste aanblik, maar niets vergeleken bij dat gevandaliseerde orgel in Oostenrijk, bij de vele orgels in de wereld die wachten tot iemand inziet dat ze een toegevoegde waarde hebben die veel groter is dan het doodeerlijke materiaal waaruit ze ooit vervaardigd werden. Het is niet alleen domme hebzucht en barbarij die onze beschaving bedreigen. Onverschilligheid is even efficiënt.

De primitieve mensen evolueerden spectaculair snel, relatief gesproken, eens de hersenen ons een voorsprong hadden gegeven tegenover onze soortgenoten. Maar de struggle for life en de survival of the fittest gold niet alleen in de competitie met andere dieren en met de onberekenbare natuur. Het was in de eerste plaats in de confrontatie met de naaste soortgenoten, de voorlopers die de volgende stap in de evolutie niet gezet hadden, dat de nieuwe mens zich profileerde: zij bleken een gemakkelijk te overwinnen natuurlijke tegenstrever: in een krachtmeting tussen louter bruut geweld en de combinatie van dat zelfde geweld met verstand is de overwinnaar van te voren bekend, althans in principe, op termijn, statistisch bekeken en daarover gaat het in de evolutie. De directe voorlopers van homo sapiens hadden geen schijn van kans en verdwenen snel en definitief van het toneel, alleen enkele skeletten zijn overgebleven.

De volgende belangrijke uitdaging diende zich aan toen de nieuwe, superieure soort, onder meer door de afwezigheid van valabele natuurlijke vijanden, zich sneller ging vermenigvuldigen. Eén enkele familie werd een clan, een nomadenstam, een dorpsgemeenschap, een bewoonde landstreek. De medemensen waren steeds minder verwant met elkaar en de spanningen die ook binnen families niet uitblijven, staken de kop op in die eerste ruimere gemeenschappen. De Bijbel geeft ons een zeer realistische beschrijving van wat er zoal kon verkeerd gaan in die vroege dagen van onze geschiedenis. Homo homini lupus, de mens is als een wolf voor zijn medemens. Je kan daarover misschien even het verhaal van Kaïn en Abel nalezen: http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=442.

In die onderlinge strijd heeft onze soort zich verder ontwikkeld, steeds meer afstand genomen van de ‘mindere’ wezens. Dat is typisch voor grote doorbraken. Eenmaal men een iets ontdekt heeft, ziet men plots talloze andere, onvermoede mogelijke toepassingen. En er was zoveel te ontdekken: het vuur en bakken en koken en zich verwarmen, de landbouw en de veeteelt, zwemmen, scheepvaart, zich kleden, werktuigen maken, de sterrenhemel en de seizoenen &c. Van het een komt het ander: een primitieve knots als wapen kan met de nodige aanpassingen ook gebruikt worden om bomen te vellen, dieren te doden, huiden te bewerken, graan te dorsen. De vindingrijkheid van de mens kent geen grenzen. Op korte tijd was de wereld onherkenbaar veranderd, overal drukte de mens zijn stempel op zijn omgeving. De witte vlekken op de wereldkaart werden snel zeldzaam, de bevolkingsexplosie was niet meer af te remmen, zelfs niet door verschrikkingen als de pest.

Maar in elk van die mensen sluimerde nog steeds het oerconflict: Ein Mensch ist kein Tier, maar wij mensen kunnen niet vergeten dat we ooit dieren waren. Onze superhersenen veroorzaakten een radicale breuk met alle andere levende organismen en wezens, maar we bleven met heel ons lichaam, inclusief onze hersenen, onlosmakelijk verankerd in de natuur die ons heeft voortgebracht. Uit die tweespalt is de hogere beschaving ontstaan: taal, kunst, literatuur, religie, filosofie.

In mythen en religie probeerde de mens zijn verbondenheid met de natuur vast te houden en opnieuw te beleven. Maar zijn zelfbewustzijn verzette zich daartegen met kracht: niet de goden beheersen de wereld, maar de mens, die de maatstaf der dingen is. Onze beschavingsgeschiedenis is een lange, moeizame tocht vol conflicten tussen die twee verscheurende uitersten. Het is vandaag niet anders, er is nog steeds geen oplossing voor het menselijk conflict, er is zelfs geen aanzet, geen perspectief op een bevredigende synthese, elke mens blijft dansen op het slappe touw, voelt elk moment de storm in zijn ziel, zwalpt op eb en vloed van die twee nauwelijks verzoenbare stuwende krachten.

Het is niet ondenkbaar dat onze hersenen zich overontwikkeld hebben, zowel in hun fysieke structuur als in het gebruik dat wij ervan maken. Onze technologisch ondersteunde beschaving is zo complex geworden dat een individu geen enkel zicht meer heeft op het geheel. Dat verhindert ons weliswaar niet om er volop gebruik van te maken: een kind kan vaak beter met een GSM om dan een geleerde professor, ook zeer eenvoudige mensen hebben toegang tot de hoogste en duurste verworvenheden van de moderne geneeskunde zoals scanners. Maar voor toponderzoekers en topmanagers zijn de vereisten ontiegelijk hoog en dat geldt in alle domeinen. De druk is ondraaglijk geworden, ook op de eenvoudige mens. Het leven is er niet gemakkelijker op geworden, deelnemen aan de beschaving is niet altijd een onverdeeld plezier.

Nog nooit zijn er zoveel beschavingsziekten geweest, waarvan de oorzaak moet gezocht worden in de onnatuurlijke omgeving die de mens zich heeft geschapen. Ongeveer de helft van alle ziekten heeft ten minste een psychische oorsprong. Het aantal zieken met hersenaandoeningen neemt onheilspellend toe, en niet alleen bij ouderen. Depressie is een alledaags verschijnsel, net zoals burn-out, manisch-depressief gedrag en zwart gat. Nog nooit waren er zoveel zelfdodingen. Er zijn meer echtscheidingen dan huwelijken. Porno viert hoogtij, seksualiteit is een goed op zich geworden, grotendeels los van de voortplanting. Bewegen doen we nog enkel in de fitnesszaal. Onze realiteit is vaker virtueel dan reëel. Geen wonder dat men de mens een ziek dier noemt.

Om gewoon te overleven hebben we misschien maar een tiende nodig van de mogelijkheden die onze hersenen hebben op topmomenten of bij uitzonderlijk begaafde exemplaren. Wat doen we met de rest? Onder meer druk bezig zijn met porno, zoals blijkt uit onderzoeken naar het gebruik van het internet…

Talloze mensen nemen hun toevlucht tot allerlei middelen om hun op hol geslagen bewustzijn tot rust te brengen, om de interne storm te overleven, om te blijven functioneren in de steeds meer eisende wereld. Het lijkt wel of de hele wereld Prozac neemt, drugs snuift en spuit en drinkt en rookt, bij de psychiater zit of ligt, zich maniakaal in het werk stort, zich overgeeft aan collectief ‘uit de bol gaan’ op megafuiven, rockconcerten, voetbalmatchen, in Olympische gekte, emotionele afscheidsvieringen van sportkampioenen of religieuze massabijeenkomsten.

De beschaving die we met gezamenlijke maximale inspanningen van de menselijke intelligentie hebben opgebouwd blijkt nauwelijks leefbaar voor het individu. De strenge wetenschappelijke rationaliteit waarmee we de wereld hebben geordend, is ver zoek in de manier waarop we als individu of als gemeenschap in die wereld staan en gaan. De zelfdestructie van de beurzen en de banken die we de laatste tijd mee organiseren is daarvan een verontrustend voorbeeld, de voortslepende communautaire crisis in eigen land een ander.

Stilaan neemt de verwarring apocalyptische dimensies aan: Things fall apart, the center cannot hold, mere anarchy is loosed upon the World, schreef Yeats, klik hier voor de volledige tekst en mijn vertaling van het schrikbarend visionaire gedicht uit 1920: http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=101.

Athene… ooit riep die naam bij elke beschaafde mens de meest verheven gedachten op. Daar ligt ons geestelijk Eden, waar de mens voor het eerst zijn volle mentale vermogens aanwendde om zichzelf, de wereld en het heelal te begrijpen. Socrates, Plato, Aristoteles inspireren ons nog elke dag, bepalen wat en hoe wij denken, ook als we ons daarvan niet bewust zijn. Ruim 2500 jaar geleden was de mens in staat om zelfstandig na te denken, te schrijven, te filosoferen met een scherpte die ons nog steeds verbaast. In Athene stond de wieg van de wereldbeschaving.

In de mythologie werd Athena geboren uit het hoofd van Zeus: het verstand onttrekt zich aan de oppergod en gaat een zelfstandig leven leiden.

Voor de mens is er geen weg terug. Eenmaal wij in staat bleken om te denken en met ons verstand de wereld te veroveren, de planten en de dieren te benoemen en van dode materie bruikbare werktuigen te maken, was de race begonnen. Wij zouden niet rusten voor alles verklaard was, elk stukje natuur onderzocht op zijn bruikbaarheid voor het overleven van de menselijke soort. Nadenken werd niet alleen een goede gewoonte, maar ook een dwingende opdracht, een verheven taak. Mensenkinderen werden en worden nu nog meer gedurende vele jaren opgeleid, kennis en wetenschap werden idealen, wie daarin uitmuntte alom geëerd. De denkende mens was en is de meester van de schepping. Wissen ist Macht.

De tocht van de tuin en van Eden naar de Akropolis van Athene heeft de mens fundamenteel veranderd. Wie heeft ontdekt dat hij zijn verstand kan gebruiken, is ook gedoemd om dat te doen. Je kan je verstand niet op nul zetten, je kan geen knopje omdraaien, je kan de klok niet terugzetten, de weg terug naar Eden is voorgoed afgesloten, de poort bewaakt door een engel, vlammend zwaard in de hand. Ein Mensch ist kein Tier, maar wij waren dat ooit wel en de herinnering is gebleven, het dierlijke zit in onze genen, zelfs in ons verstand, wij kunnen onze afkomst niet verloochenen. Het bewustzijn dat we geen dier zijn is onze trots, in onze hoogste betrachtingen proberen we het verschil zo sterk mogelijk te benadrukken, onze geestelijke vermogens worden het hoogst geschat. Zelfs onze topatleten zijn geen toevallig gevonden superbe natuurtalenten maar het resultaat van jarenlange intense training op grond van wetenschappelijk bestudeerde schema’s, diëten en helaas ook lichaamsvreemde stoffen, doping.

Maar het heimwee naar Eden is niet te stillen. Wij dromen en dromen nog van die paradijselijke tijd toen er nog geen tijd was en de mens een dier was met de andere, toen er nog geen gedachten waren, geen bewustzijn van verschil, geen kwaadaardig geweld, geen besef van schuld en boete, van zonde, begeerte, geen haat, geen gepijnigde liefde. Wij voelen tot heel diep in onze wortels aan dat we met ons ontwakend bewustzijn ook onze onschuld verloren hebben. Wij bekijken de wereld nu met andere ogen, die van de veroveraar, de landvoogd, de zeevaarder, de handelaar, de stedenbouwer, de ambachtsman, de huishoudster ook. Maar voortdurend worden we aan onze dierlijke afkomst herinnerd, niet in het minst in ons lichaam, met zijn ontembare dierlijke drang naar overleving en voortplanting en met zijn vergankelijkheid, zijn lijden en dood.

De mens voelt zijn niet aflatend denken dan ook als een last, waarvan hij bevrijding wenst. Hij wil weer eenvoudig, ongegeneerd, onbeheerst kunnen genieten, niet geplaagd door scrupules, vrees voor de gevolgen van zijn daden, faalangst, menselijk opzicht, geboden en verboden, wetten en regels. Hij wil onmiddellijke bevrediging voor zijn honger, zijn lusten botvieren in een dronken roes. Hij wil vergeten dat hij een bewust wezen is. Hij wil af van de tergende eenzaamheid van het individu. Daartoe zoekt hij alle gelegenheden en gebruikt hij alle middelen die dat bewustzijn uitschakelen en de eenzaamheid verdrijven. Slaap brengt vergetelheid, aan het einde van een zware dag kunnen we het moede hoofd neerleggen en wegzinken in een vegetatieve toestand waarin het bewustzijn uitgeschakeld is. Maar zelfs dat lukt maar amper: dromen komen ook die rust verstoren, het verstand slaapt nooit, ook al is het bewustzijn even verminderd. De roes zoeken we in het feest, de viering, waarin we ons niet als rationele wezens (hoeven te) gedragen, waar we precies het tegenovergestelde doen van wat we als nadenkende wezens doen. Dat is onder meer offers brengen, dieren en planten bewust vernietigen in plaats van ze op te eten, wijn op de grond gieten, plengen, in plaats van te drinken. Maar ook alcohol drinken en andere stimulerende en zelfs halucinogene middelen innemen, die onze hersenen beïnvloeden en ons vreemde dingen laten doen. Rituele handelingen vervangen natuurlijke, heilige teksten worden opgezegd en vervangen het normale spreken, vastgelegde gebaren en houdingen en bewegingen komen in de plaats van de alledaagse. Mensen komen samen om te vieren, doen dingen samen in plaats van alleen. Bewustzijn maakt een mens eenzaam, het zelfbewustzijn is de vloek van de mens, denkend en voelend ben je steeds alleen met jezelf, een individu. In het samen vieren, samen drinkend en etend en zingend en dansend en opgaand in de stemming en de roes van de gemeenschap kan je even vergeten dat je straks weer alleen bent. In het naleven van rituele voorschriften kan je behoren tot een groep, kan je je eigen verantwoordelijkheid verleggen naar die groep en zo bevrijd worden van de knagende pijn van het zelf nadenken over goed en kwaad.

Religie staat lijnrecht tegenover zelfbewustzijn en individualiteit. Socrates werd veroordeeld in Athene wegens goddeloosheid en het verspreiden van goddeloze gedachten. Hij werd bestraft voor zijn arrogante zelfbewuste manier van denken, die te weinig rekening hield met de behoefte van mensen om ook aan het niet-rationele in hen een plaats te geven, aan al wat hen onbewust maar verpletterend herinnert aan een ander, vroeger gelukzalig oerbestaan. Onweerstaanbaar roept de herinnering naar de tuinen van Eden, waar rust het hart verblijdt.

Dit jaar zitten er in het dennenbos achter in de tuin ook een paar kraaien, of zijn het raven? Het is moeilijk om de twee uit elkaar te houden. Corvus corone corone is de wat kleinere zwarte kraai, die voortdurend haar eigen naam roept: kraah… Corvus corax is maître corbeau, een beetje groter dus en met een snavel die plomper en meer gebogen is; hij zou het geluid maken dat Heinlein in zijn cult sf-roman Stranger in a strange land (1961) als een vreemd neologisme gebruikte voor de intuïtieve communicatie tussen cult-broeders; het werd een tijdelijke instant hit in de flower power ‘cultuur’ en haalde zelfs de OED (Oxford English Dictionary): grok.

Ik was aangenaam verrast toen ik gisteren een reactie kreeg op wat ik in ‘Ushuaia’ schreef over het essentiële verschil tussen mens en dier, meer bepaald het feit dat dieren wel gebruik maken van gevonden voorwerpen, maar dat ze zich zelf geen gebruiksvoorwerpen maken. We kennen allemaal de beelden van apen die met stokken de bananen uit een boom meppen, of die in documentaires met een stok termieten uit een nest halen en die smakelijk verorberen, of nog de otters die op hun rug in het water liggend, schaaldieren met een steen stukslaan op hun buik, een werkje waarvoor wij met gevaar voor eigen vingers een oestermes voor gebruiken. Maar otters maken zich geen oestermessen, zelfs geen rudimentaire en apen binden geen twee stokken aan elkaar maar zoeken een langere of geven het op; ze dragen ook geen speciaal stokje met zich mee als ze op zoek gaan naar eten, maar kiezen er een uit als ze bij een termietennest komen en als er geen zijn, tja, dan maar naar het volgende nest.

Youri stuurde me deze link: http://www.ted.com/index.php/talks/joshua_klein_on_the_intelligence_of_crows.html naar een amusante Engelse uitleg over slimme kraaien; als je geen Engels verstaat spoel je maar door tot aan het filmpje in kwestie: een kraai buigt een metalen draad net zo om tot het een haak is waarmee ze eten uit een smalle vaas of buis kan lichten. Merkwaardig inderdaad. Maar uit de uitleg bij het filmpje blijkt dat kraaien zich enorm hebben aangepast aan de menselijke omgeving en zelfs het liefst daar vertoeven. Een ander staaltje van die aanpassing is wat we ook al van andere roofvogels gezien hebben: ze gooien schaaldieren vanuit de lucht naar beneden op een hard oppervlak tot ze breken en eetbaar zijn; in dit geval is het harde oppervlak een drukke straat, de auto’s kraken de schelp en de kraai wacht rustig tot het verkeerslicht rood wordt om de inhoud van de schelp te gaan oppeuzelen.

Ik had nog nooit gehoord van dieren die spontaan een instrument maken zoals de haak van de kraai en ik heb eerlijk gezegd nog altijd enige twijfels over het filmpje, ondanks de verzekering van de commentator dat het niet getrukeerd is. Maar zelfs als het een niet-aangeleerde prestatie is, dan nog is het uitzonderlijk en ongewoon genoeg om er een filmpje van te maken, een duidelijk bewijs dat men van dieren niet verwacht dat ze zoiets doen.

In mijn uitleg had ik het over dieren in hun ‘natuurlijke’ omgeving, in een wereld waaruit we de mens volledig hadden weggedacht. Kraaien leren, net zoals andere dieren die kort bij de mens leven, zeer snel, zeker als het om voedsel garen gaat; ze leren ook van elkaar, zoals de vogels die geleerd hadden door de metalen doppen van de melkflessen aan de voordeur te pikken om de room te drinken: als er in de buurt één zo’n geval was, dan waren er na een tijd een hele reeks.

Uiteindelijk moèt er wel ooit een ‘dier’ geweest zijn dat zich een instrument miek (mag het even, ja? waarom vind ik nergens dit alternatief voor ‘maakte’?), namelijk dat dier dat uiteindelijk tot de mens evolueerde. Maar het blijft opvallend zo dat dieren (vrijwel?) nooit spontaan zelf instrumenten maken en dat de mens, zelfs de meest primitieve of de minst geleerde, dat voortdurend en met veel succes wel doet, onze beschaving is daarop zelfs ‘gebouwd’.

Toch bedankt, Youri voor je merkwaardige en best leuke bijdrage tot de discussie.

Ushuaia, de meest zuidelijk gelegen stad op onze wereld, moet je zoeken aan het uiterste zuidelijk puntje van het vasteland van Zuid-Amerika, in Tierra del Fuego, Vuurland, een provincie van Argentinië, aan het Beagle-kanaal, zo genoemd naar het schip waarop de jonge Darwin meereisde op de exploratietocht tussen 1831 en 1836. Darwin beschrijft de wilde inboorlingen en hun uiterst primitieve levensomstandigheden en vraagt zich af of die wezens tot het zelfde ras behoren als hijzelf. De verwondering is het begin van de wijsheid.

Mensen vind je vandaag overal. Er is geen plaats op de wereld waar het te warm, te koud, te droog of the nat is of er zijn bewoners, zelfs waar de vier contra-indicaties tegelijk vervuld zijn. Er zijn dorpen in het hooggebergte waar een gewone sterveling amper genoeg lucht krijgt om rustig op een stoel te zitten. 6,750 miljard mensen hebben deze paneet grondig ingepalmd en dat op nauwelijks 10.000 jaar tijd. Men verwacht dat we in 2050 met meer dan 9 miljard zullen zijn.

Het is dan ook wellicht veel gevraagd om je even voor te stellen hoe de wereld er zou uitzien als er géén mensen waren, noch enig spoor van menselijke bewoning of activiteit, alsof er nooit mensen op aarde zouden geweest zijn. Denk aan de fabuleuze documentaires die vooral de BBC telkens weer maakt met dat verbluffend camerawerk waarvan je je afvraagt hoe ze het doen; je zit op de eerste stoel toe te kijken hoe het eraan toe gaat in de natuur zonder mensen, terwijl in feite een hele ploeg bezig is met het maken van de opnames.

Toch is er een tijd geweest dat de hele aarde er bij lag zoals de minuscule natuurreservaten waarin men nu die veldopnames maakt. In die wereld heeft de menselijke soort zich ontwikkeld uit verre gemeenschappelijke voorouders die wij delen met onder meer de chimpansee. Het is een langzame, lange weg geweest van kleine maar essentiële afwijkingen die cumulatief dat merkwaardig resultaat hebben voortgebracht dat nu deze tekst schrijft en ook jou, die hem leest.

Ooit heeft een kleine groep van slechts enkele oermensen rondgezworven op deze onmetelijke aarde, nauwelijks maar toch belsissend verschillend van de talloze andere soorten. Ooit is een van de diersoorten mens geworden, op een bepaald moment was hij niet meer een ongewoon slim dier maar een niet zo heel slimme mens. That's one small step for a man..., one giant leap for mankind.

Wat maakt het verschil uit? Onlangs zat ik op de trein te kijken naar de hond van een van de andere passagiers, een soort collie denk ik, met scherpe, doordringende ogen. Mensen die dergelijke huisdieren hebben weten hoe ‘verstandig’ die kunnen zijn, hoe ‘menselijk’. Als je ziet hoe uitgerekend krokodillen met hun jongen omgaan, dan denk je even aan de kinderlijkjes die men wel elke maand ergens in Vlaanderen aantreft in vuilnisbakken of op verlaten plekken. Wat maakt de mens tot mens? Een dier gaat als het ware op in zijn omgeving, wordt in grote mate bepaald door de stimuli die ervan uitgaan: aantrekking, afstoting of onverschilligheid; daarnaast is er de genetisch vastgelegde overlevings- en voortplantingsdrang. Bij de mens is dat natuurlijk ook zo, maar de mens is zich bewust, niet alleen van de omgeving, maar ook van zichzelf in die omgeving. Het bewustzijn reageert op de impulsen uit de omgeving, maar niet op de directe, voorspelbare manier zoals bij andere levende wezens, planten en dieren. Bij de mens worden de waarnemingen verwerkt in de relatief veel grotere en complexere hersenen op een zeer eigen manier: met een brede waaier van emoties. Een leeuw kan agressief gedrag vertonen, maar er is weinig kans dat hij zich daarvan bewust is. Een leeuw die een prooi doodt, eet die vervolgens smakelijk op. Als hij een soortgenoot doodt, bijvoorbeeld de welpen uit een vorig ‘huwelijk’ van zijn leeuwin, dan doet hij dat instinctief, hij zal daar geen trauma’s aan over houden; denk eens aan een mens in dezelfde situatie?

De mens denkt, denkt voor en denkt na, herinnert zich en plant vooruit. Wij mensen leven in de wereld maar we zijn niet aan die wereld gebonden, wij zijn in staat om in te grijpen, om die wereld naar onze hand te zetten. Mensen kunnen voorwerpen gebruiken als werktuig, aanvankelijk gevonden natuurlijke dingen zoals een stok of een steen; ook dieren doen dat, maar niet de volgende stap: mensen kunnen zelf werktuigen maken, waarbij het ontwerp duidelijk gericht is op het gebruik: de mens maakt een steen scherp om er mee te snijden, bindt die vast aan een stok tot een bijl. De mens maakt vuur, kleedt zich aan. A small step for a man…

In de wereld van de planten en het dier, in de wereld vóór de mens, behoort alles tot de zelfde dimensie, er is geen essentieel onderscheid tussen al de levende wezens in al hun verbluffende verscheidenheid, zij zijn eender in de ontstellende afwezigheid van een bewustzijn. Er is een Adam en een Eva nodig om de dieren en de planten en de dingen hun naam te geven. Enkel de mens kan van een steen een bijl maken, van een visgraat een naald. Vanaf dat ogenblik is er een dimensie toegevoegd aan de wereld, die van het bewustzijn, van de betekenis. De mens zondert zich resoluut en definitief af van de rest van de natuur, enkel wij beschikken over de intelligentie die nodig is om te overleven in de meest barre omstandigheden, enkel wij kennen overvloed en luxe, alleen wij kunnen elke tegenstander de baas, kan elk onheil overleven. De menselijke soort is een succesverhaal, de verspreiding en ontwikkeling explosief vanaf het moment dat het bewustzijn zijn intrede doet.

Maar de mens betaalt daarvoor een hoge prijs. Het is geen stap die je ongestraft zet: het bewustzijn van het eigen ik en van de wereld, de kennis van goed en kwaad, verdrijft je uit de rest van de natuur, uit het paradijselijke opgaan in een primitieve wereld zonder emoties of gedachten. De mens is een dier met heimwee naar dat Eden.

De mens kent de smart van het leven en weet dat de dood ons allen wacht.

Scheiden doet lijden, dat is zeker, anders was dit geen spreekwoord geworden. Wat we bedoelen is echter niet dat elk afscheid noodzakelijkerwijs pijnlijk zou moeten zijn: wij nemen maar al te graag afstand van onaangename omstandigheden. Een werknemer die door zijn baas wordt uitgebuit en slecht betaald, zal zonder veel scrupules, ja met plezier overstappen naar een betere baan. En een werkgever zal op zijn beurt een werkkracht die niet goed presteert en misbruik maakt, met plezier zien opstappen.

Nee, wat we bedoelen is dat we niet graag een einde zien komen aan situaties waarin we ons goed voelen, al is het zelfs maar min of meer goed.

Wij mensen zijn gewoontedieren, we zijn honkvast en meestal zo trouw als een muilezel. Wij hechten ons aan andere mensen, aan omstandigheden, aan dieren, aan plaatsen en aan dingen. En als we ooit aan iets verknocht zijn geraakt, dan zijn we bereid veel door de vingers te zien: het voorwerp van onze voorkeur hoeft niet het beste te zijn; onze emotionele band is veel belangrijker dan vele objectieve vergelijkingen. We blijven bij ons automerk, bij het bier of de wijn van onze keuze, bij onze vakantiebestemming, bij onze manier om onze vakantie door te brengen zelf, bij onze hobby’s…

Wij zijn ook veeleer trouw in onze relaties. Vrienden zijn er vaak voor het leven, goede buren zijn voor veel mensen heel belangrijk, collega’s op het werk en in de vereniging ook. Onze sterkste bindingen zijn familiaal: onze partner, onze kinderen, de ruimere familie. Dat blijkt een zo fundamenteel gegeven te zijn, dat men er zelfs wetenschappelijke ‘bewijzen’ heeft voor gevonden: onze gehechtheid aan onze familieleden staat, globaal gesproken natuurlijk, zeer nauwkeurig in rechtstreekse verhouding tot onze graad van bloedverwantschap. Ook dat hebben we in spreekwoorden vastgelegd: het naaste bloed erft het goed, mijn eigen vlees en bloed, in het Engels: blood is thicker than water, Duits: Blut ist dicker als Wasser. De evolutionaire biologie heeft op overtuigende manier aangetoond dat dit werkelijk in onze genen zit. Niemand moet ons leren dat we voor onze partner en kinderen moeten zorgen: we vragen niet liever dan er te mogen voor zorgen.

Maar…

Dat zijn algemene, zeer algemene beginselen en principes. Tussen mensen kan het verkeerd gaan, zeer grondig verkeerd gaan en, zoals een ander spreekwoord zegt: het gebeurt in de beste families. Mensen kunnen elkaar kwetsen, onbewust maar soms zelfs gewild. Zij kunnen elkaar dingen kwalijk nemen. Ze kunnen in woede uitbarsten. Ze kunnen elkaar pijn doen, ook fysiek. Geweld gebeurt hoofdzakelijk binnen het gezin. Mensen kunnen ook op elkaar uitgekeken zijn, relaties kunnen stagneren, vervagen, in kwaliteit en intensiteit afnemen in de loop der jaren. Aan sommige menselijke verhoudingen komt soms een einde, door de beslissing van een of van beide partners.

Daarmee zijn we aan de kwestie van de echtscheiding gekomen, die weer even in het nieuws is. De aanleiding is een voorstel om bij scheiding met wederzijdse instemming de twee verplichte verschijningen voor de rechter af te schaffen. Ik ben vorig jaar zelf door die procedure gegaan met mijn eerste echtgenote. Ik kan niet zeggen dat het een bijzonder kwetsende ervaring was, maar zeker wel dat het een volmaakt overbodige en nutteloze procedure is. De rechters deden er niet langer dan enkele minuten over en er was op geen enkel moment sprake van zelfs maar een schijn van verzoeningspoging of gesprek. De eerste keer vroegen ze of we wel degelijk instemden, de tweede keer moesten we alleen nog eens tekenen en dat was dat. Vele maanden later kregen we dan een schriftelijke bevestiging en nog later was ook het gemeentehuis op de hoogte. In het gerechtshof zaten we telkens met tientallen koppels te wachten op onze twee minuten in de rechtszaal. Zeker de tweede keer stond de verveling op eenieders gezicht af te lezen. Uit de terloopse commentaren was duidelijk dat men vond dat die rechters wel wat beter te doen hadden, bijvoorbeeld de gerechtelijke achterstand afwerken of hun procedures wat korter maken.

Zelfs indien de rechters een poging zouden wagen tot verzoening, is het erg weinig waarschijnlijk dat zij veel kans op slagen zouden hebben bij koppels die voor de notaris al ten minste zes maanden te voren alles hebben geregeld (en betaald!) en die vaak al jaren uit elkaar zijn - in mijn geval was dat volle tien jaar - en meestal een nieuwe vaste relatie hebben.

Als nu een politieke partij de moed heeft om deze procedure door te lichten en voorstelt om ze af te schaffen, dan zegt elk weldenkend mens: eindelijk! Dit zou ongetwijfeld de sereniteit ten goede komen van het echtscheidingsproces zelf, met name door het uit de juridische sfeer te halen: het gaat immers niet om misdaden, zoals vroeger, toen men zich moest laten ‘betrappen’ op overspel om te kunnen scheiden. Bij wederzijdse toestemming regelt men alles voor de notaris, die ook de rechtsgeldige tekst opstelt: je bent eigenlijk gescheiden van bij de ondertekening. De juridische wereld heeft er in de grond niets mee te maken, je gaat toch ook niet naar de rechter om te trouwen? Welke macht heeft een rechter om een huwelijk te verbreken dat hij niet heeft gesloten?

En dan blijkt dat een andere politieke partij vanuit haar ‘christelijke’ ideologie zich verzet tegen dit redelijk voorstel. Het huwelijk mag geen formaliteit zijn, echtscheiding ook niet. Maar dat is precies wat het verplichte bezoek aan de rechter nu is: een loutere en voor de maatschappij kostelijke nutteloze formaliteit en dat is ook de reden waarom het beter afgeschaft wordt, als het zinvol zou zijn, dan zou men het niet hoeven af te schaffen. Maar neen: men ziet het onmiddellijk als een bedreiging voor het unieke en monogaam huwelijk, een van de krachtigste pijlers van de katholieke leer door de eeuwen heen. Gescheiden mensen mogen niet opnieuw voor de kerk huwen, wat het burgerlijk gezag ook moge beweren. Hertrouwde mensen mogen de eucharistie niet ontvangen, niet te communie gaan, tenzij ze geen seks hebben, want dat is overspel en zondig en dan ben je niet waardig om het lichaam van Christus te ontvangen. Ik heb het in mijn jeugd meegemaakt dat zo iemand tijdens de hoogmis de communie werd geweigerd, ten aanzien van de hele dorpsgemeenschap. Schrijnend.

Men kan zich afvragen wat dat allemaal nog te maken heeft met God en godsdienst. We leven in een maatschappij waarin meer gescheiden wordt dan getrouwd. Mensen leven samen op allerlei manieren en hebben dat altijd al gedaan. Seksualiteit wordt beleefd op talloze manieren en dat is ook altijd al zo geweest. De katholieke huwelijksmoraal is altijd al veeleer een na te streven ideaal geweest dan een algemeen nageleefde regel, trouwens (no pun intended) net zoals de even krachtig opgelegde en verdedigde celibaatplicht voor priesters en religieuzen. In andere, ook christelijke godsdiensten staat men veel opener tegenover deze problematiek, Anglicaanse en orthodoxe priesters trouwen en hebben kinderen, zijn ze daarom minder goede priesters? De katholieke kerk laat hertrouwen uitzonderlijk wel toe en de verhalen die we horen over de werking van de kerkelijke rechtbanken zijn nu niet bepaald van aard om de geloofwaardigheid van de kerk in positieve zin te beïnvloeden.

Is er nu werkelijk nog iemand in Vlaanderen die dit standpunt van de CD&V kan begrijpen, laat staan bijtreden? Is het dan echt onmogelijk om voor één keer redelijk te zijn over een praktische kwestie, in plaats van star dogmatisch in elke aangelegenheid die van ver of bij te maken heeft met het ‘ethische’? Wat hoopt men daarmee te winnen? Wat vreest men te verliezen? Waarom toch steeds die krampachtige, kopschuwe, onverbiddelijke bigotte pilaarbijterreacties, zelfs nog voor de katholieke kerk zelf een uitspraak heeft gedaan? Als ze in katholieke politieke middens echt bezorgd zijn om mensen en het gezin, dan zouden ze er bijvoorbeeld kunnen voor zorgen dat gehuwde koppels niet duizenden euro’s meer aan belastingen moeten betalen dan mensen die ongehuwd samenwonen; als ze echt bezorgd zijn om stemmen, dan zouden ze het best de statistieken eens nakijken van de echtscheidingen. Als ze echt willen afstand doen van hun wereldvreemde betweterij, dan zouden ze beter bij zo’n gelegenheden hun bek in hun pluimen houden. Fat chance, zoals ze zeggen in Amerika: geen schijn van een kans…

Scheiden doet lijden, en zelden meer dan tussen geliefden. Maar ook aan liefdevolle relaties kan een einde komen, dat hebben mensen ervaren sinds ze zich van hun liefde bewust werden. Het is niet omdat een relatie niet een leven lang kan duren dat ze waardeloos was, het is niet omdat men een nieuwe relatie aangaat dat de ‘oude’ vergeten is, dat het afscheid geen pijn doet. En het is ronduit schandelijk dat een godsdienst en/of een politieke partij gescheiden mensen, mensen die hertrouwd zijn of die een partner van het zelfde geslacht kiezen, als minderwaardig, minder ethisch, kortom als minder menselijk aanziet.

Scheiden doet al genoeg lijden. Natrappen hoeft niet, dank u.

Sven Lindqvist is niet meteen een naam die belletjes doet rinkelen. Op overtuigend enthousiast aanraden van iemand die ik toevallig ontmoette, ging ik op zoek naar het boek dat hij in 2005 schreef en dat in 2007 in een goede Nederlandse vertaling verscheen onder de titel: ‘Een reis door niemandsland. Hoe de Aboriginals Australië verloren’, 224 blz., tijdlijn, noten, literatuur, uitgegeven bij de De Geus. Ik vond, na een uur zoeken, het exemplaar dat in de Leuvense stadsbibliotheek aanwezig moest zijn volgens de computer, maar helaas onvindbaar was in de reisverhalen-sectie waarin het gecatalogeerd was; een van de bedienden opperde uiteindelijk de mogelijkheid dat het bij de ‘gewone’ romans was weggezet en dat bleek inderdaad het geval te zijn, een foutje bij het verwerken, zo bleek: op de kaft stond de code ‘reisverhaal’ niet vermeld. Zo raakt een boek misschien ongelukkiglijk voor altijd onvindbaar, of toch bijna.

Ik weet niet hoe het gesteld is met jouw kennis van het koloniaal verleden van Australië, maar bij mij was dat zeer onontgonnen terrein, een witte vlek zo groot als het subcontinent zelf op vroege kaarten. Ik heb een vage herinnering aan een film op Tv waarin blanke kolonisten een hele stam Aboriginals uitmoordde zonder veel reden of aanleiding, maar ‘voorts van de rest’: niets.

Na lezing van dit boek is daaraan niet echt verholpen, toch niet naar mijn smaak, maar het is wel een uitstekende entrée en matière, een goede start voor verder lectuur en opzoekingwerk, bijvoorbeeld aan de hand van de uitvoerige literatuurlijst van het boek.

Het opzet… of is het nu de opzet? Van Dale zegt dat het opzet de betekenis heeft van een bedoeling, voornemen, plan, terwijl de opzet vooral verwijst naar een soort van statief, maar anderzijds ook naar het ‘op-touw-zetten’ (sic!) van iets, de wijze waarop iets opgezet is. Tja, dan wordt het moeilijk kiezen, want het verschil tussen een plan en de wijze waarop iets georganiseerd is, dat is voer voor haarklievers. Waarom die ironisch verbolgen ‘sic!’? Omdat de uitdrukking ‘iets op het touw zetten’ niet in Van Dale staat, althans niet als lemma, als je ernaar zoekt vind je het dus niet; het staat wel als een synoniem tersluiks verscholen bij de correcte uitdrukking ‘iets op het getouw zetten’, die evident haar oorsprong heeft in het spannen van de draden van de schering op een weefgetouw, waarmee men een stramien - lees daarover mijn bijdrage: klik hier: http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=419 - vormt voor het latere weven. Ik weet het wel, je hoort vaker ‘op touw zetten’ dan ‘op het getouw zetten’, maar dat is nog geen reden om het inhoudelijk onzinnige ‘touw’ (wie zet er nu iets op een touw en wat kan daarvan de betekenis zijn?) te verkiezen boven het prachtige beeld van de wever die begint aan een project als een metafoor voor elke bedoeling, plan of voornemen?

Laat ons het maar houden bij het opzet, dan. Welnu, in dit boek is dat vrij duidelijk van bij de aanvang. De auteur maakt met de auto een reis door Australië en doet daarbij vooral die steden en plaatsen aan, die in de geschiedenis van de ontsluiting van het land en de confrontatie met de oorspronkelijke bewoners een belangrijke rol gespeeld hebben. Erg spectaculair of heel interessant is dat gedeelte van het verhaal echter niet, op enkele korte geslaagde natuurbeschrijvingen na; voor het overige is het eerder teleurstellend banaal.

Daartussen weeft de auteur allerlei wetenswaardigheden, inzichten en theorieën die hij heeft verzameld uit de literatuur, zowel recente en toeristische als meer gespecialiseerde antropologische vakliteratuur, over Australië zelf of basiswerken zoals dat van Lévi-Strauss, en historische en juridische documenten en monografieën. Deze gegevens maken veruit het grootste aandeel uit. Zij zijn de basis voor mijmeringen, uitwijdingen, bespiegelingen, opmerkingen en onverholen kritiek op de infame geschiedenis van de kolonisering van Australië door de Britten en de even verwerpelijke politieke geschiedenis van het land sinds zijn de facto onafhankelijkheid sinds het begin van de twintigste eeuw tot vrijwel op onze dagen.

Het is een ontstellend verhaal van arrogante blanke suprematie en meedogenloos onbegrip, niet alleen hoewel zeker ook van de individuele kolonisten, maar vooral van de lokale en centrale overheden, de politie en het leger, de zogenaamde hulpverleners en de regenten van de Aboriginals en tenslotte ook van de antropologen. Het is onvoorstelbaar hoe men tot ver in onze tijd, dat wil zeggen zelfs tot rond 1970, nauwelijks een onderscheid maakte tussen de Aboriginals en de kangoeroes en de konijnen. Dat rauwe racisme is vandaag nog verre van uitgeroeid, maar het was werkelijk endemisch, dat wil zeggen dat op een paar uitzonderingen na iedereen ermee besmet was, gedurende het grootste gedeelte van de geschiedenis van de kolonisatie. Het uitte zich in een niets ontziend moorddadig miskennen van zelfs de meest fundamentele basisrechten waarop elke levend wezen recht heeft, zonder nog te spreken van mensenrechten. Wij spreken met afschuw over de Holocaust en de goelag (waarom mag hier geen hoofdletter, Van Dale? foei!), maar vermeende beschaafde naties en volkeren zoals de Britten hebben zich flagrant schuldig gemaakt aan echt wel vergelijkbare genocidale misdaden, zoals de ei zo na geslaagde uitroeiing van de Noord-Amerikaanse Indianen en inderdaad de Australische Aboriginals.

Net zoals de persoon die bij onze toevallige ontmoeting zijn enthousiasme niet onvermeld kon laten over dit boek, wil ik het hierbij zelf ook graag aanbevelen, met dien verstande dat het vooral een goede aanleiding kan zijn voor verdere lectuur over dit krasse en belangwekkende onderwerp, bijvoorbeeld in meer gefundeerde historische werken. Misschien zullen die wat minder vlot leesbaar zijn dan dit werk, maar uiteindelijk ongetwijfeld toch meer overtuigend en dus ook meer bevredigend.
 

Zullen we het dan nooit leren? Nu is het weer een Belgische generaal die van mening is dat het leger er is om oorlog te voeren en bijvoorbeeld niet om onze nationale integriteit te verdedigen of de vrede te handhaven. Je hoort ook onze mooie minister van Oorlog stotterend van gezwollen zelfingenomenheid verklaren dat het leger de laatste jaren een soort van NGO geworden is, een soort van Artsen zonder Grenzen en hij bedoelt dat niet als een compliment!

Ook de Nederlandse militairen en regering hebben nog niet genoeg gehad aan de les van Srebrenica, net zoals de Belgische blijkbaar niet heeft geleerd uit het Ruanda-debacle.

Er zijn veertig landen actief in Afghanistan, meldt onze Oorlogsminister trots. Juist. En daarvoor waren er de Russen, en die zijn uiteindelijk gaan lopen, staart tussen de poten. Zelfs met veertig landen en de modernste apparatuur zijn we niet in staat om de Taliban, een zootje ongeregeld, ook maar enigszins te intimideren. Dit zijn volksstammen die nog nooit getemd zijn, ook niet door Alexander de Grote. Maar wij Belgen gaan nu de andere helft van de Afghanen, even linke vechtjassen als hun Taliban-broeders, leren hoe ze moeten oorlogvoeren, wij Belgen gaan hen militaire instructeurs sturen. Heb je dat goed gehoord? Het ongetwijfeld ervaren en goed opgeleid Belgisch leger (!) gaat in Afghanistan de ene groep onverslagen vechtjassen leren hoe ze de andere onverslagen groep kunnen klein krijgen!

In Irak was er onlangs een duidelijke illustratie van hoe het wel kan. De Amerikanen zitten al meer dan vijf jaar in Irak, maar kregen een bepaalde provincie nooit onder controle. Uiteindelijk lieten ze de plaatselijke leiders de zaak overnemen en binnen de drie maand was Al Qaida verdreven, hun aanvoerders vermoord, hun aanhangers weer gewoon burgers.

Onze soldaten worden opgeleid voor gevechtstaken en dus mogen zij verwachten dat zij ook de kans krijgen om… te vechten. Dat is een begrijpelijke redenering van uit de soldaten, of toch gedeeltelijk, want ze worden ook opgeleid om te marcheren en waar kan dat goed voor zijn? In een oorlogssituatie marcheer je het best niet en zeker niet met de fanfare voorop. Het is in feite een ongelooflijk stompzinnige redenering: wij leiden mensen op tot vechtjassen, dus moet er gelegenheid zijn tot vechten, niet zomaar, maar echt, met kans op doden en gewonden. Ik kan mijn oren niet geloven. En in plaats van daaruit dan te concluderen dat de soldaten absoluut niet mogen opgeleid worden tot vechtjassen, maar tot handhavers van de vrede, verwijt men de regering dat ‘onze jongens’ de gelegenheid niet krijgen om te laten zien hoe goed ze kunnen vechten… en sterven.

Je moet al meer dan behoorlijk betoeterd zijn, als generaal en als minister, om niet te beseffen dat je de wereld op zijn kop zet op die manier. Het is wellicht precies omdat we soldaten, wapens en vooral hallucinerende generaals en ministers en presidenten hebben, dat wij als menselijke soort nog steeds oorlog voeren.

Ik herinner hier aan wat ik al eerder over oorlog en geweld schreef. Men zegt: het doel heiligt de middelen. Men zegt: wie met het zwaard omgaat, zal door het zwaard vergaan. Dan is de vraag: heiligt het doel ook het zwaard?

Laatst nog verzette Godfried Kardinaal Danneels zich voor de camera tegen de hongerstakende sans-papiers door te stellen dat een immoreel middel, zoals hongerstaking, nooit kan leiden tot een moreel verantwoord doel, in dit geval het verkrijgen van een verblijfsvergunning. De misdaad in dit geval is: het mishandelen en misschien zelfs doden van het eigen lichaam door de hongerstaker.

Er zijn middelen die immoreel zijn, en dus verboden. Het is een redenering die lijkt te kloppen: je mag je doel alleen op een aanvaardbare manier nastreven, je mag geen misdaden begaan om zelfs een nobel doel te bereiken.

Wie over lijken gaat om te bekomen wat hij wil, bijvoorbeeld dictators zoals Stalin, Hitler, Mao, Pol Pot, wordt door iedereen veroordeeld, zou je denken. Maar zelfs een intellectueel zwaargewicht als Sartre heeft jarenlang het communisme, met al zijn zware tekortkomingen en ronduit genocide aberraties, onverdroten verdedigd. Het was, zoals Marx en Engels al gesteld hadden, een noodzakelijke gewelddadige tussenfase om de dictatuur van de adel en de kerk te breken en de macht zo aan het volk terug te geven. Eens dat doel bereikt was, zou men terugkeren naar een geweldloze maatschappij en naar democratie.

Wij hebben gezien dat dit een vergissing was.

Er zijn wel meer mensen, ook hier bij ons en vandaag nog, die denken dat er ook goede dictators zijn, die zich opofferen om eens en voor altijd komaf te maken met al wat er verkeerd is, tabula rasa, een schone lei. En dat daarbij lijken vallen, dat wil men er nog bijnemen, het is een prijs die men wil betalen.

Helaas blijkt de redenering nooit te kloppen. De slachtoffers vallen wel, maar het kwaad raakt maar niet uitgeroeid, er moeten steeds nieuwe categorieën van mensen uitgeschakeld worden, er staan steeds nieuwe tegenstanders op, de heilsstaat is altijd voor morgen.

En ook de dictators blijken niet die onzelfzuchtige redders in de nood te zijn, die na volbrachte taak de macht weer afstaan aan het volk dat hen luidkeels heeft toegejuicht toen ze de macht grepen. Ze worden keer op keer herverkozen, in steeds grondiger vervalste verkiezingen, of ze schaffen de verkiezingen en het parlement ‘tijdelijk’ af. Ze worden ‘Président Fondateur à vie’, en zelfs na hun dood regeren ze verder, in de persoon van hun zoon, Baby Doc, Kim bis of Kabila fils.

Na enige tijd blijkt ook dat zij kwansuis enorme persoonlijke rijkdommen vergaren, die ze dan het liefst op buitenlandse banken plaatsen, waar hun familie er ook na de val nog kan van genieten. En dat ze zichzelf goed soigneren: ook de Sovjet dictators reden in Rolls Royces rond, zopen champagne en vraten kaviaar, namen luxevakanties, maîtresses… Het patroon is helaas voorspelbaar: als een man alle macht naar zich heeft toegetrokken, wordt hij een grootschalig moorddadig beest, een seksuele pervert, een ordinaire dief, een drugverslaafde, een leugenaar, bedrieger, schrift- en geschiedenisvervalser.

Power corrupts, absolute power corrupts absolutely.

Ook binnen de Rooms-katholieke kerk heeft het doel vaak de middelen geheiligd. De kruisvaarten zijn een gemakkelijk, maar onweerlegbaar voorbeeld met verschrikkelijke impact. Om de heilige plaatsen te vrijwaren van Moslim bezetting en desecratie werden totaal nutteloze oorlogen uitgevochten op een nooit geziene schaal van waanzin en wreedheid. Of neem de verovering van Amerika door Los Reyes Catolicos, waarbij in de naam van die ene god de gelovigen van elke andere gewelddadig werden bekeerd of gekeeld. De uitroeiing van de Katharen, Albigenzen, Hugenoten en andere protestanten… The Defenders of the Faith mochten alle middelen gebruiken, en maakten maar al te graag van dat privilege gebruik. Van onschuldige mannen en vrouwen werden bekentenissen afgedwongen door onwaarschijnlijk afschuwelijke foltering, en wanneer ze dan hun onbestaande schuld bekend hadden, werden ze publiekelijk verbrand.

Ik ben geneigd om de Kardinaal voor één keer gelijk te geven: het is altijd verkeerd om moreel verwerpelijke middelen te gebruiken, want wie ze gebruikt, gaat er onvermijdelijk aan ten onder.

Wie er met de vuile voeten doorgaat, heeft geen propere handen.

Wie dus met het zwaard omgaat, zal erdoor vergaan. Helaas kan niet elk oor dat door Petrus is afgehouwen, miraculeus geheeld worden.

Ik ben bang dat het met onze minister van Oorlog van kwaad naar erger gaat. Ik houd mijn hart vast als ik bedenk wat voor kwaad een machtsgeile maar van alle rede gespeende idioot kan aanrichten in een positie als de zijne. Is er dan niemand die eens met de CD&V en sommige ardente Lourdesbedevaarders kan spreken over immorele middelen? Mijnheer de Kardinaal?