Goethe's Maylied in handschrift ' en hier tevens in een leesbare vorm
Nu
de maand mei van het lopende jaar zich naar een roemloos einde spoedt,
kunnen we, hier en nu, nog net even actueel zijn door het Maylied op te nemen van de, ook internationaal, meest befaamde dichter van het Duitse taalgebied: Johann Wolfgang von Goethe.
Zoals
dat het geval is met zoveel gedichten somtijds, zoals ook hier, van
slechts enkele tientallen woorden die uit de ganzenveer van deze
auteur zijn gevloeid, heeft ook dit relatief korte gedicht een
individuele geschiedenis. Het is voor het eerst verschenen onder de
titel Mayfest in het tijdschrift Iris
in 1775. Goethe heeft dit gedicht pas in 1789 opgenomen in een boekdeel
met gedichten, in het kader van een achtdelige, in de periode 1787-1790
uitgekomen, uitgave bij Göschen. Hoewel er algemeen van wordt uitgegaan dat Maylied
is ontstaan tijdens een verblijf van de schrijver in 1771 te
Sessenheim, en dat ook wel waarschijnlijk is, bestaat daarover echter
geen absolute zekerheid.
De versie in handschrift is overgenomen uit Goethe: Gedichte in Handschriften Fünfzig Gedichte Goethes; gekozen en toegelicht door Karl Eibl, in 1999 als Originalausgabe verschenen bij Insel Verlag, Frankfurt am Main und Leipzig (als it 2175).
* * * *
Maylied.
Wie herrlich leuchtet
Mir die Natur!
Wie glänzt die Sonne
Wie lacht die Flur!
Es dringen Blüten
Aus jedem Zweig
Und tausend Stimmen
Aus dem Gestraüch
Und Freud und Wonne
Aus jeder Brust.
O Erde o Sonne
O Glück o Lust!
Hardnekkigheid Officieel
bestaat het gebied helemaal niet, maar het gebied waarover het hier
gaat gelegen in de Nevada-woestijn benoorden Las Vegas en bekend als Area 51
, is eigendom van de Amerikaanse luchtmacht. Het meest dwaze dat
daaraan is gekoppeld, is de hardnekkigheid waarmee zelfs de hogere
echelons van de luchtmacht het bestaan ervan ontkennen, terwijl het al
zo lang een publiek geheim is. Die houding is een gevolg van de ooit
woedende 'koude oorlog', maar zelfs toen die allang over was, bleef men
volharden in de starre ontkenning. Zoiets is zeer onverstandig,
aangezien het een voedingsbodem vormt voor allerlei theorieën met
betrekking tot buitenaardse toestanden. Lang is een deel van de
VS-bevolking ervan uitgegaan dat in Area 51 ruimteschepen werden
getest en het publiek daarom niet mocht worden geïnformeerd, aangezien
de werkelijkheid, eenmaal toegegeven, voor grote paniek zou zorgen.
Testgebied In
werkelijkheid wordt het areaal gebruikt als testgebied voor wapens. De
operaties die daar onder auspiciën van de geheime dienst konden worden
doorgevoerd, hebben ertoe geleid dat de VS tijdens die koude oorlog qua
arsenaal de overhand kon behouden. Tot in het jaar 2006 behoorden de
trainingsprogramma's van de US Air Force die daar werden gerealiseerd,
in de hoogst denkbare categorie van geheimhouding. In
de documentaire die Arte-televisie op woensdag 27 mei tussen 21:55
uur en 22:45 uitzendt wordt de geschiedenis van Area 51 uit de doeken
gedaan. De film is een Amerikaans-Russische coproductie uit 2008, tot
stand gekomen onder regie van Dirk Pohlmann. Het verhaal wordt u
gepresenteerd op het beeldformaat 16:9 met stereofonisch geluid. Arte
herhaalt deze documentaire binnen korte tijd twee keer: op zaterdag 30
mei, 's middags om 14:55 uur en op dinsdag 16 juni, 's ochtends om
10:50 uur.
NPS-Andere Tijden: Een halve eeuw aardgas uit Groningse bodem
In een aflevering van het NPS-televisieprogramma Andere Tijden
door zanger Boudewijn de Groot, alweer ruim vier decennia geleden
zingend aangekondigd die hedenavond in de herhaling zal worden
uitgezonden op het digitale kanaal Geschiedenis 24,
en die gewijd was aan het wel en wee van een 'energieleverancier': het
aardgas, komen de diverse aspecten van die natuurlijke bron van warmte
en inkomsten, maar tevens van menselijke ellende aan de orde.
Aardgas, een vloek of een zegen?
luidt de titel van de aflevering, en daarin wordt aandacht geschonken
aan de besteding van de in de loop der tijden tot 170 miljard euro
opgelopen som die de aanwezigheid van dit fenomeen onder
Noord-Nederlandse bodem de schatkist heeft opgeleverd. Pas de laatste
jaren worden de meer kritische stemmen luider en komen en komen er
reacties los, aangezien er puur als gevolg van de winning van dat
aardgas van Slochteren een relatief forse bodemdaling ingezet is, die
haar tol vandaag op tal van fronten opeist. Hier en daar, in de ietwat
ruime, directe omgeving van de gasbelt optredende aardschokken zorgen
voor veel letterlijke overlast en dito persoonlijke onrust, en onder
meer indertijd tamelijk krap aangelegde bruggen, die thans zouden
moeten worden vervangen vanwege de allengs slinkende doorvaarthoogte,
zorgen eveneens voor problemen. De thans voormalige minister Jorritsma
waarschuwde de noorderlingen toendertijd al dat daarvoor geen geld zou
zijn. Dat was verachtenswaardig! Maar wie anders had verwacht, staat om
andere redenen dan de noordelijke aardschokken, niet met beide benen op
de bodem. Het
Noorden is heden nog altijd een wingewest waarnaar vanuit Den Haag
alleen met diepe minachtig wordt gekeken: er is dus in wezen sedert de
jaren vijftig nog steeds niets veranderd in de mentaliteit van de
zichzelf tot 'Haagse elite' doorgebokst hebbende, en uitzinnig naar
macht hongerende lieden. Tot zeventigmaal zevenmaal BAH. ____________ Afbeelding: Aardgaslocatie Slochteren in 1963.
Looking for John Donne ' Portret van de dichter op BBC Two-tv
Eén der grootsten van zijn cultuur BBC
Two Television zendt op dinsdag 26 mei tussen 22:00 uur en 23:00 uur,
gepresenteerd door Simon Schama een portret uit van de Engelse
dichter John Donne (1573-1631),
die met recht kan worden gekwalificeerd als één van de allergrootsten in
zijn stiel uit de geschiedenis van de Engelstalige poëtische
literatuur. Toch zijn er tijdens zijn leven slechts vier van zijn
gedichten gepubliceerd. Twee jaar na zijn heengaan is er voor het eerst
een collectie verschenen, weer twee jaar later is er pas een
uitgebreidere verzameling uitgegeven. En
als je in die, zij het dan nu twintigste eeuwse, edities leest, valt
weliswaar direct de buitengewone kwaliteit op, maar zie je eveneens
heel veel gedichten met een opdracht, hetgeen gewoonlijk een
zeldzaamheid is binnen het oeuvre van een poëet. Alleen de naasten en
de beminde vrienden worden dan met zoiets bedacht. Maar Donne moest
wel, doordat hij in financiële problemen verzeild was geraakt. Die
narigheid was onstaan als gevolg van een tijdelijk
gevangenis-oponthoud. Door een geheim huwelijk in 1601 was hij niet
alleen in conflict geraakt met de vader van de bruid die de dichter
liet arresteren en opsluiten maar tevens met diens broer de
Grootzegelbewaarder Thomas Egerton, in wiens dienst John Donne in 1598
was gekomen, als secretaris. Ook die keerde zich evenzeer van hem af.
Dat betekende tegelijkertijd dat hij allengs minder en minder goede
contacten overhield die hem op enigerlei wijze aan een baan konden
helpen. Zo werd hij tijdelijk afhankelijk van sponsoren.
Reislust Als
jongeman vanaf zijn elfde jaar studeerde hij al te Oxford en
Cambridge had hij ook het avontuur gezocht door buitenlandse reizen
te ondernemen iets dat in die tijd een zeldzaamheid was. Zo bevond
hij zich in 1596 te Cadiz en daar schreef hij, in het kader van zijn
vroege poëzie, The Storm en als tegenhanger The Calm. Een jaar daarna ging hij mee met een Azoren-expeditie. Nadat
het echter, door die parafernalia vanwege het huwelijk, voorbij was met
het opdoen van positieve ervaringen, werd het leven voor deze katholiek
opgevoede dichter er niet beter op. Hij werd ziek en was mede daardoor
tijdelijk van zijn vrouw gescheiden. Toen die in 1617 ook vroegtijdig
overleed, raakte hij geheel verstrikt in een sfeer van diep ingrijpende
melancholie, die haar weerslag kreeg in de mediterende verzen welke
sedertdien uit zijn veer zijn ontsproten. Voordien,
in 1615, was John Donne, als gevolg van religieuze twijfels,
overgestapt naar Engelands Anglicaanse staatskerk, en dat heeft er
uiteindelijk voor gezorgd dat hij vanaf 1621 tot aan zijn overlijden op
31 maart 1631 'pastoor' van Saint Paul's Cathedral werd. Naast
zijn grote betekenis als lyrisch dichter bleek dat hij een beganadigd
predikant en kanselredenaar anderszins was. Talrijke van zijn redes en
preken zijn door Donne's zoon verzameld. ____________ Afbeeldingen 1. Portret van de Engelse dichter John Donne. 2. Voorzijde van een editie met een selectie van Donne's gedichten, verschenen in de The Laurel Poetry Series in 1962 (tiende druk 1972).
Orlando paladino van Joseph Haydn via Arte-televisie
Opgenomen in Berlijn Op maandag 25 mei presenteert de Duits-Franse cultuurzender Arte-televisie een registratie van de opera Orlando paladino uit 1782 van Joseph Haydn (1732-1809), uitgevoerd door het Freiburger
Barockorchester onder leiding van René Jacobs. De enscenering komt voor
rekening van Nigel Lowery en Amir Hosseinpour. De regie van de opname
die onlangs werd gemaakt in de Berliner Staatsoper Unter den Linden,
was in handen van Andreas Morell. Orlando paladino (Ridder Roland) draagt de benaming dramma eroico-comico,
en is een opera in drie bedrijven, door Haydn gecomponeerd op een tekst
van Nunziato Porta, die zich heeft gebaseerd op een libretto van Carlo
Badini voor een stuk van Pietro Alessandro Guglielmi wiens leven
vrijwel gelijk opging met dat van Haydn: 1728-1804 met de titel Le pazie d'Orlando uit 1771, dat weer is gebaseerd op het epos in verzen van Orlando furioso uit(1516/1532) van Ludovico Ariosto (1474-1533).
De geschiedenis De
eerste uitvoering van dit muziekdrama werd op 6 december 1782 gegeven
op het slot Esterháza, het optrekje van Haydns werkgever vorst
Esterházy. Vier jaar later is in Preßburg een Duitse versie in première
gegaan. In 1932 is het stuk, in een nieuwe Duitse vertaling, opnieuw op
de planken gebracht, in Leipzig. Een halve eeuw later was er weer een
vorstelling, eerst in Wenen, vervolgens in Basel. De
liefdesrelatie tussen de Chinese prinses Angelica een rol die volgens
de klassieke regelen der zangkunst wordt ingevuld door eeen sopraan
en prins Medoro al even klassiek een tenor
staat onder grote druk door bedreiging van zowel koning Rodomonte u
raadt het al: een bariton alsook van de kant van de door liefde
waanzinnig geworden Ridder Orlando ja hoor, een tenor. Maar daar
verschijnt de tovenares Alcina ook weer een sopraan ten tonele, die
de prinses haar hulp aanbiedt. Orlando wordt in de onderwereld
veranderd in steen en zijn geheugen wordt uitgewist. Dat leidt er
allengs toe dat uiteindelijk zowel Orlando, alsmede koning Rodomonte,
de beide geliefden steunen in hun strijd tegen wilden. Dat Orlando's
schildknaap inderdaad, ook alweer een tenor; een andere stem zou bij
zo'n rol immers niet passen zich op aangename wijze verpoost met het
herderinnetje Eurilla, die van blijdschap over haar verwenpartij met de
hoge stem voor het voetlicht zal treden. ____________ Afbeeldingen 1. De in 1946 te Gent geboren musicus counter tenor, altus en dirigent René Jacobs. 2. De componist Joseph Haydn, ongeveer ten tijde van Orlando paladino. Olieverfschilderij uit 1785 van Christian Ludwig Seehas (1753-1802).
Het geestelijke defect van privé bewapening ' een Amerikaanse tragede
Uitzinnigheid In de documentaireserie Die Story van
de Westdeutsche Rundfunk (WDR) wordt op maandag 25 mei tussen 22:00
uur en 22:45 uur een nieuwe aflevering uitgezonden. Deze keer is dat Im Land der Revolver Die Amerikaner und ihre Waffen.
Daarin wordt nog even weer de aandacht gevestigd op het feit dat in het
land van de in dit geval uitermate pijnlijk
onbegrensde mogelijkheden het aantal vuurwapens even groot is als het
aantal inwoners. Dat mag en zal te maken hebben met de oorsprong van de
aldaar woonachtige bevolking en hun cultuur van het wilde westen, waar
een tijdlang letterlijk de wet van ieder voor zich gold en, helaas, is de beschaving op dat punt, in dat uitgestrekte conglomeraat
van (deel)staten, niet bepaald voortgeschreden, maar zijn het juist de
wapens zelf en de daarbij behorende mogelijkheden die een proces van
'verfijning' als je dat zo mag noemen hebben ondergaan. Je moet het
toch wel even op je tong laten smelten: 250 miljoen wapens. Wapentuig
in bezit en letterlijk in handen van veel mensen die er beslist
niet mee kunnen omgaan. De extremistische krankzinnigheid ten top!
Driewerf BAH.
Tess of the d'Urbervilles ' vierdelige verfilming vanaf maandagavond bij de NCRV op Nederland 2
Lonken naar een erfenis Op
maandag 25 mei, tegen 21:00 uur in de avond, start de NCRV via
Nederland 2 met de eerste aflevering van een vierdelige dramaserie die is gerealiseerd op basis van de roman Tess of d'Urbervilles
uit 1891 van de Engelse auteur Thomas Hardy (1840-1928). Een eerdere
poging tot omzetting van dit boek in bewegende beelden werd in 1979
gerealiseerd door Roman Polanski, die voor de rol van Tess zijn oog had
laten vallen op Nastassja Kinski. Thomas
Hardy heeft in zijn relatief lange leven veel gepubliceerd, onder meer
veertien romans. Hij schreef er welisaar nog één, maar de eerste The Poor Man and the Lady uit 1868 bleef onuitgegeven.
Andere Tess dan toen De rol van Tess wordt in deze in totaal zo'n vier uur durende versie van David Blair die daarmee meer en detail
heeft kunnen gaan dan Polanski indertijd gespeeld door Gemma
Arterton, die de laatste jaren al aardig in beeld is gekomen, onder
meer als wat dan Bond-girl
wordt genoemd. Ze zal een tegenpool blijken te zijn van de indertijd zo
stralend volgens sommigen zelfs ietwat te stralend overkomende
Nastassja Kinksi drie decennia geleden.
Synoptisch Als
de jonge vrouw Tess Durbeyfield aan de weet komt dat te gelegener tijd
bij de familie d'Urbervilles iets te halen valt, besluit ze de
contacten met die mensen te intensiveren, in de hoop dat ze op die
manier ooit aanspraak zal kunnen maken op het familiefortuin.
Verdi's Falstaff door Opera Zuid op het hoogst denbare niveau
Magistrale uitvoering Zaterdagavond
heb ik in de mooiste fin de siècle schouwburg van ons land die van
Groningen Stad de voorstelling gezien van Verdi's opera Falstaff,
die alle, reeds hooggespannen, verwachtingen verreweg heeft
overtroffen. De handeling en alle daarbij behorende parafernalia waren
door de makers verplaatst naar de jaren vijftig van de vorige eeuw
een periode, vrij direct na de Tweede Wereldoorlog, waarin alles om
verandering woelde, en gezag niet meer als iets vanzelfsprekends werd
ervaren en werd gezien als een element waartegen men zich best mocht en
volgens sommige individuen en groeperingen simpelweg moest, verzetten,
daarmee qua aanzet vooruitlopend op de sfeer van het noodlotszwangere
jaar 1968.
Ook
Shakespeare's figuur Sir John Falstaff verzet zich geheel en al
gericht op de eigen hedonistsche en narcistische verlangens tegen
heersende zeden en gewoonten en het resultaat daarvan is een leerstuk
dat via enkele stations door Giuseppe Verdi van muziek is voorzien. Een uitgebreid verslag met commentaar is vanaf heden te vinden op de fin de siècle website All art is quite useless van Rond1900.nl. __________ Afbeelding: Scène tijdens de repetitie van 21 april. (Foto: Morten de Boer.)
De weg naar Mekka in tienmaal drie kwartier ' 's zondagsavonds via de VPRO op Nederland 2
Al-Andalus De
VPRO zendt op zondag 24 mei, via Nederland 2, 's avonds tussen 20:55 en
21:45 uur, de eerste aflevering uit van een reeks van tien, waarin Jan
Leyers zijn persoonlijke ontdekkingsreis door de wereld van de islam
presenteert. In deze eerste aflevering gaat hij op zoek naar allerlei
verschillende moslimsamenlevingen in zowel Noord-Afrika alsook in het
Midden-Oosten. Zijn uiteindelijke doel is de heilige stad Mekka, die
elke moslim aarde wordt geacht éénmaal in zijn leven te hebben bezocht. Dit eerste deel uit de tiendelige reeks heeft een eigen titel Dromen van Al-Andalus ,
en het zal ongetwijfeld eveneens (gaan) gelden voor de volgende negen
delen, die althans in principe iedere keer op zondagavond op dat
tijdstip zullen worden uitgezonden. Al-Andalus
is de naam van het gebied op het Iberisch schiereiland dat indertijd
door hen werd bezet. De bewuste naam van toen is vandaag nog terug te
vinden in de streek Andalusië. Voor meer gedetailleerde gegevens zij
verwezen naar het betreffende artikel in de Wikipedia online-encyclopedie.
Drie Engelstalige literatuurverfilmingen via evenzoveel televisiezenders
Een veelbelovende filmavond Drie
beroemde boeken uit de afgelopen twee eeuwen worden tussen
zaterdagavond kwart over negen en de nacht op zondag 24 mei, kwart over
vier, in een verfilmde versie, op evenzovele televisiezenders vertoond.
Het betreft in alle gevallen Engelstalige literatuur en dito
verfilmingen en het gaat om Britse schrijvers: Emily Brontë
(1818-1848), William Somerset Maugham (1874-1965) en Graham Greene
(1904-1991). Voor
de warachtige liefhebber van het fenomeen literatuurverfilming
vooropgesteld dat hij of zij de in beelden overgebrachte verhalen van
de schrijvers in kwestie kan waarderen valt er binnen een periode van
zeven uur veel te genieten, en tussen de diverse rolprenten in is er
voldoende tijd om even met de hond uit te gaan of andere dringend
noodzakelijke bezigheden te realiseren, opdat ook aan de eisen van de
inwendige mens naast die van het innerlijk kan worden voldaan.
Emily Brontë's grote klassieker Het
feest vol bewegende beelden begint om 21:15 uur op het eerste
Nederlandstalige Belgische televisienet genaamd Eén. Daar krijgt ude
gelegenheid om de eerste van twee afleveringen te bekijken van de gloednieuwe verfilming speciaal voor televisie van de Engelse klassieker Wuthering Heigths, door Coky Giedroy, naar de gelijknamige roman van Emily Brontë. Tom
Hardy, Charlotte Riley en Andrew Lincln spelen de voornaamste rollen in
deze film, waarvan het laatste deel volgende zaterdagavond op dezelfde
zender zal worden vertoond. De eerste uitgave van de roman werd gepubliceerd in 1847, een jaar voor het overlijden, op 19 december 1848, van de schrijfster. Deze
bevatte echter nogal wat fouten. De tweede, posthume editie is in 1850
verschenen onder redactie van haar zuster Charlotte, die niet alleen de
fouten heeft verbeterd maar tevens enkele aanpassingen in de tekst
heeft gerealiseerd waarvan sommige het toenmalige dialect betroffen
en verder meende ze met enkele veranderingen de stijl te verbeteren.
Verder voegde ze een korte biografische schets toe.
Graham Greene-verfilming Die
film duurt tot even voor half elf in de avond, en daarna heeft de naar
meer prachtverhalen in filmbeelden verlangende kijker eerst veertig
minuten de tijd voor huishoudelijke dan wel andere prozaïsche kwesties.
Dan hoeft zij of hij alleen maar van België Eén naar België Twee
(Canvas) over te schakelen om aldaar vanaf 23:05 uur getuige te kunnen zijn van een, eveneens in de huidige eeuw (2002) ontstane, nieuwe verfilming van de roman van Graham Greene: The quiet American. In
een tijdsbestek van honderd minuten kunt u zien op welke wijze de
inmiddels oudgediende Michael Caine samen met Brendan Fraser en Do Thi
Hai Yen de grote lijn van het verhaal weet vast te houden. Philip Noyce
tekent voor de regie. Een heel uitgebreid artikel over deze film heb ik op 27 juni 2007 geplaatst op één van de andere culturusites die onder mijn verantwoordelijkheid vallen: Letters en Beelden.
Somerset Maughams Of human bondage In 1915 publiceerde William Somerset Maugham(1874-1965)
zijn vierde roman, en die hakte er meteen flink in: een kleine duizend
pagina's met daarin verwerkte veel eigen ervaringen, vooral uit zijn
niet zo aangename jeugd en uit de tijd dat hij, vanaf 1892, te Londen
medicijnen was gaan studeren met als specialisatie chirurgie. Toch is
ook hierin de ironie voelbaar, leesbaar aanwezig. Regisseur John
Cromwell (1887-1979) [1]
heeft in 1934 dat lijvige boek omgezet in filmbeelden en daarvan heeft
hij vijfentachtig minuten geselecteerd voor de rolprent. De drie
belangrijkste rollen daarin worden vertolkt door enkele
Hollywood-helden-van-het-witte-doek anno toen: Bette Davis,
(1908-1989), Leslie Howard (1893-1943) en Frances Dee (1909-2004). BBC Two television zendt deze film uit in de nacht van zaterdag 23 op zondag 24 mei, tussen 02:45 uur en 04:20 uur. ___________
[1]
John Cromwell regisseerde in een tijdbestek van goed drie decennia
(1929-1961) een kleine vijftig speelfilms en daarnaast trad hij op als
acteur in veertien speelfilms, maar dan in een periode van een halve
eeuw: 1929-1978. ____________ Afbeeldingen 1. Schrijfster Emily Brontë, deel van een schilderij van de hand van haar broer Patrick Branwell Brontë. 2. Voorzijde van de paperbackuitgave in de serie Everyman's Library van 1978 (eerste keer in 1907) van Wuthering Heights met een nieuwe inleiding door Margaret Drabble, die toen eveneens de verantwoordelijke redactrice was van de New Edition of The Oxford Companion to English Literature. 3. Auteur Graham Greene siert het voorplat van een recente, Duitstalige biografie. 4. De Engelse arts, geheim agent en veelzijdige schrijver William Somerset Maugham.
Die tote Stadt van Korngold zaterdagavond op BBC Radio 3
Bijzonder muziekdrama
Op zaterdag 23 mei presenteert BBC Radio 3 tussen 19:00 uur en 21:45 uur onze tijd in het programma Opera on 3 een uitvoering van de opera Die tote Stadt van de componist Erich
Wolfgang Korngold (1897-1957, die me dat werk het bijzondere voorrecht
heeft genoten dat de première gelijktijdig in december 1920 in twee
prominente Duitse operatheaters werd gerealiseerd.
Het
betreft in de BBC-uitzending van zaterdag een uitvoering door
het Royal
Opera House Covent Garden te Londen. De twee hoofdrollen worden
gezongen
door de tenor Stephen Gould en de sopraan Nadja Michael.
Meer, gedetailleerde, informatie over dit muziekdrama is te vinden in een uitgebreid artikel dat ik op 11 oktober 2006 heb opgenomen in de kolommen van het Nederlandse fin de siècle weblog All art is quite useless van Rond1900.nl.
Daar
is eveneens meer te vinden over het leven en de ontwikkeling van het
muzikale meesterschap van deze uitzonderlijke kunstenaar, die
uiteindelijk in Hollywood terecht is gekomen.
In
aansluiting op de opera zullen op dezelfde zender twee strijkkwartetten
van dezelfde componist worden gespeeld door het Brodsky Quartet.
Terra X-documentaire over het Morgenland ' deel 2
Vooruitstrevendheid troef In aansluiting op ons bericht van zondag 17 mei over de eerste aflevering van de driedelige Terra X-documentaire Morgenland van het Zweite Deutsche Fernsehen zij hier gewezen op de delen 2 en 3, die binnen goed drie etmalen zullen worden uitgezonden. Op donderdag 21 mei ook weer tussen 19:30 uur en 20:15 uur volgt deel 2, Mit den Schwertern des Geistes.
Zo omschreven de moslims zelf in de middeleeuwen het fenomeen van de
samenhangende elementen kunsten en wetenschappen. In de tweede
aflevering wordt de titel geeft het al aan nader ingegaan op de
ontwikkeling daarvan: de architectuur van toen en andere uitingen van
een sterk ontwikkeld kunstgevoel zijn de nog altijd fascinerende
getuigen van wat er zich op dat gebied aan vooruitgang werd geboekt. In
de tijd dat Europa voor het overgrote deel was ondergedompeld in de
duistere middeleeuwen, slaagden ontwikkelde moslims erin hun kennis en
inzichten van dat moment beter aan te wenden en denkbeelden in praktijk
te brengen. Zo ondernam men in het morgenland reeds pogingen om te
vliegen, en bleek men ver voor ons westerlingen in staat een vorm van
experimentele geneeskunde te ontwikkelen. In deze tweede aflevering
komen de ontwikkelingen van de aangegeven aspecten van het leven aan de
orde op drie verschillende continenten en in zes landen. Een prachtig
voorbeeld van de sfeer die toen binnen de genoemde stroming heerste is
de alom hooggeprezen Moorse cultuur die terug te vinden is in Spanje.
__________ Afbeelding: Getuige van de Moorse architectuur in Spanje: de grote moskee van Cordoba.
Purcells opera King Arthur woensdag op BBC Radio 3
Historisch thema In het radioprogramma Performance on 3
van de Britse luisterzender BBC Radio 3 wordt op woensdag 20 mei 's
avonds vanaf 20:00 uur tot ongeveer tien uur onze tijd een uitvoering
gepresenteerd van de opera King Arthur van Henry
Purcell (1650-1695), de muziekmeester wiens geboortejaar in 2009 wordt
herdacht, al moet daar direct aan worden toegevoegd dat dit op minder
spectaculaire wijze gebeurt dan dit het geval is met de twee van
oorsprong Duitse componisten Händel en Haydn die in Londen eveneens
hun muzikale sporen hebben nagelaten. Ook Mendelssohn krijgt in zijn
herdenkingsjaar overigens niet die sterke aandacht. Bovendien zal de
aandacht qua concerten en opera's in Purcells land van herkomst
ongetwijfeld groter zijn dan via de elektronische- en ethermedia.
De Britten waardig De tekst voor Purcells "dramatick opera" met de complete titel King Arthur or The British Worthy is
afkomstig van de Engelse dichter, toneelschrijver en literair criticus
John Dryden (1631-1700). Het muziekdrama werd gerealiseerd in vijf
bedrijven met een voorspel en een epiloog. De eerste uitvoering werd
gegeven in Dorset Garden te Londen in 1691, in het decennium van het
overlijden van zowel de componist alsook de librettist. Pas goed twee decennia nadien werd het werk opnieuw in het repertoire opgenomen, en wel in Birmingham; Londen toonde pas in 1935
weer interesse. Interessant is het dat nog eens vijfendertig jaar
daarna de opera in een bewerking van Colin Graham (geboen 1931) en
Philip Ledger (geboren 1937), die het bestaande drama hebben aangevuld
met muziek uit andere werken van Purcell. Dit deden zij omdat er in het
oorspronkelijke werk van Purcell slechts twee rollen voor zangers waren
weggelegd en de rest slechts bestond uit gesproken partijen. De
handeling is tamelijk eenvoudig: De heidense Oswald, koning van de
Saksen strijdt met de christelijke Britse koning Arthur niet te
verwarren met die van de beroemde verhalen met zijn Ridders van de
Tafelronde om de liefde van de blinde koningsdochter Emmeline. Beide
koningen worden vergezeld en ondersteund door zowel goede als
boosaardige sylfiden, tovenaars en aardgeesten.
Radio-uitvoering In de door BBC Radio 3 uit te zenden versie van King Arthur hoort u het ensemble Le Concert Spirituel onder leiding van Hervé Niquet (geboren 1957). Als
bijzonderheid zij nog vermeld dat binnen datzelfde programma, in
aansluiting op Purcells opera, liederen van de Chileense dichter Pablo
Neruda (1903-1974) zullen worden gezongen door Lorraine Hunt Lieberson. ____________ Afbeeldingen 1. De componist Henry Purcell. 2. De letterkundige John Dryden. 3. Dirigent Hervé Niquet.
Aleksandr Borodins Tweede Symfonie uit 1877 op NDR Kultur
Historische opname Op woensdag 20 mei presenteert de Duitse radiozender NDR Kultur tussen 19:30 uur en 20:00 uur een alweer wat oudere uitvoering van de Tweede Symfonie
uit 1877 van de Russische chemicus en componist Aleksandr Borodin
(1833-1887). Bij de première was het stuk bepaald geen succes beschoren
en het heeft ook nog wel enige tijd geduurd voordat de wat meer
algemene concertbezoeker toch waardering ging opbrengen voor de
genialiteit die Borodin als schepper van muziek aan de dag heeft gelegd. In
de uitzending van woensdagavond klinkt de interpretatie die de
Russische dirigent Kyrill Kondrasjin (1914-1981) samen met het
Concertgebouworkest heeft gegeven. Dat is ongeveer drie decennia
geleden, en derhalve alweer een historische opname, mede door de
bijzondere kwaliteiten van deze betreurde dirigent. __________ Afbeelding: De componist Aleksandr Borodin. (Tekening van Elzo Smid, Groningen, 1987. Collectie Heinz Wallisch.)
Portret van een veelzijdig schrijfster: Karin Spaink
Herhaling van januari 2008 De
Humanistische Omroep herhaalt op woensdag 20 mei tussen 22:53 uur en
23:25uur via de televisiezender Nederland 2, in de programmareeks Profiel, een portret van schrijfster, columniste, en ook publiciste anderszins, Karin Spaink.
Op 2 januari 2008 heb ik over diezelfde film, welke toen via dezelfde
zender werd gepresenteerd, een ruime vooraankondiging gepubliceerd op
een site die aan dit weblog redactioneel is gelieerd: Cultuurtempel. Voor meer adequate informatie en achtergronden zij dan ook naar dat artikel verwezen: Volle asbakken, lege flessen
Profiel van de schrijfster Karin Spaink op Nederland 2. Om de inhoud
van die bijdrage deelachtig te worden, hoeft u niets anders te doen dan
hier te klikken.
Terugkijken op jeugdjaren Vroeg
in de nacht van dinsdag 19 op woensdag 20 mei exact genomen tussen
00:40 uur en 01:00 uur zendt de Westdeutsche Rundfunk (WDR) een
opname uit van de Dansen uit Galánta gecomponeerd in 1933 door
Zoltán Kodály (1882-1967). Het WDR Sinfonieorchster wordt voor die
gelegenheid gedirigeerd door Jukka-Pekka Saraste. De meeste reizigers tussen Wenen en Boedapest kennen het kleine marktstadje
Galánta, dat tegenwoordig in het zuidelijk deel van Slowakije ligt. De
latere componist Zoltán Kodály heeft daar zeven jaar van zijn jeugd
doorgebracht, in een tijd dat er nog een zigeunerkapel bestond, hetgeen
later helaas niet meer het geval was. Dat zigeunerensemble maakte de
eerste orkestgeluiden waarmee de jonge Zoltán werd geconfronteerd. De
ouders van deze spelende zigeuners hadden zich een eeuw eerder al met
dezelfde soort van muziek beziggehouden, en omstreeks 1800 waren er in
Wenen reeds enkele banden met Hongaarse Dansen gepubliceerd. Eén van
die delen omvatte onder meer muziek die afkomstig was van de zigeuners
uit Galánta, welke de oude Hongaarse folkloristische muziektraditie
hadden bewaard. Om dat in stand te houden, heeft Kodály zijn
belangrijkste themas voor de Dansen uit Galánta uit die oude muziekbanden overgenomen.
* * * * *
Instrumentatie: 2 fluiten, 2 hobos, 2 klarinetten (in A), 2 fagotten,
4 hoorns (in F), 2 trompetten (in C), pauken, kleine trom, triangel,
klokken en strijkers
.
Kodály
heeft zijn Dansen in 1933 voltooid, en nog in hetzelfde jaar zijn deze
voor het eerst in Boedapest in het openbaar uitgevoerd. Eigenlijk zijn
het verschillende stukken, maar ze vormen desondanks een eenheid,
aangezien de componist meerdere keren hetzelfde materiaal heeft
gebruikt. De
Dansen uit Galánta worden geopend met een markant thema voor de
solocello. Houtblazers en strijkers laten daarop een snelle passage
horen, waarop de hoorns het thema herhalen. Dan wordt dit uitgewerkt en
mondt het uit in een cadens voor klarinet. Een grillig wijsje (andante maestoso)
wordt eveneens door de klarinet gespeeld, maar begeleid door strijkers.
Dit wijsje wordt in de loop van de compositie nog diverse keren
herhaald. Dan klinkt zeer levendig een contrasterede melodie, eerst in
de fluiten, daarna in de klarinetten en violen, waarop het grillige
wijsje
opneuw ―― in de houtblazers en strijkers klinkt: de hoorns en de pauken
zorgen voor de begeleiding. Hierop leiden hobos en fluiten (allegro) een geheel nieuwe passage in, en. daarna vormt een opgewekte sequens de overgang naar een tweede andante maestoso.
Een gesyncopeerd thema zoekt zijn weg door het orkest, langzaam maar
zeker aanzwellend tot een rauw fortissimo. De klarinet zet een soort
van tegenmelodie in, die wordt opgepakt door de fluit. Na te zijn
uitgewerkt maakt deze plaats voor een sprankelend thema (allegro vivace)
in de fluiten en eerste violen. Het wordt uitgebreid met verwijzingen
naar andere motieven, speciaal naar het syncopenthema, waarna het
geheel gestadig klankvoller en opgewondener wordt. Plotseling breekt
dat alles af en heerst er een korte Generalpause. Opnieuw
klinkt de grillige melodie: eerst pianissimo, dan in de houten
blaasinstrumenten met strijkersbegeleiding. Een cadens in de klarinet
leidt naar een llegro molto vivace dat het geheel besluit. maar nu wel in een totaal andere vorm. ____________ Afbeeldingen 1. Historisch kasteel in Galánta. 2. De Hongaarse componist Zoltán Kodály.
Tegenspel gevraagd De aflevering van het VPRO-televisieprogramma Tegenlicht dat op maandag 18 mei op Nederland 2 tussen 20:55 uur en 22:00 uur zal worden uitgezonden, heeft als titel Partijtje vrijheid. De
eerste associatie die ik bij dat begrip krijg, is de titel van een
boekje dat ongeveer vier decennia geleden voor enige ophef zorgde, bij
de niet-liberale, maar wel kritische geesten in dit land. Voorop een
afbeelding van een jongeheer Wiegel aan de biljarttafel. Zelfs binnen
de VVD waren mensen die de botte bijl mentaliteit welke genoemde Hans
W. in de Tweede Kamer en op de beeldbuis aan de dag legde, te ver ging
en hij nog een waar rijpingsproces zou moeten ondergaan. "Haya heeft
Wiegel te vroeg geplukt", prevelden sommige van deze liberalen. Die zin
associeerde vriend en vijand van het door de VVD vertegenwoordigde
liberalisme rechts van het midden met een toen befaamde en geliefde
oudejaarsconference van Wim Kan.
Dubbelzinnigheid Voor de hand ligt de dubbelzinnigheid in de titel Partijtje vrijheid.
We spelen alsof we vrijheid willen en we beginnen een politieke partij.
Een instituut doorgaans klein begint alvorens het (als) een grote
partij mee kan blazen. En daarmee zijn we middenin het thema van de
uitzending: het claimen van het begrip Vrijheid, meer dan ooit, door
politici, bij ons en over de grens, die redelijk rechts tot en met
onredelijk vasthoudend dan wel anaal gefixeerd necrofiel zijn. In eigen
land zijn de laatste creaties van deze stromingen afkomstig uit de VVD,
en vinden zij die niet meer rechts genoeg. Het ergste daarbij is niet
dat men een verlangen naar vrijheid wil opnemen in de benaming van de
eigen stroming, doch dat dit begrip in die stromingen niet thuishoort,
aangezien men er alleen vrijheid claimt voor de leiding van de club met
de aanhang en een grote mate van onvrijheid wenst te creëren voor een
iegelijk die niet actief dan wel passief steun wenst te verlenen aan
die waanideeën.
Rob Wijnberg als gids Onze
Nederlandse filosoof Rob Wijnberg (geboren 1982) in zijn normale
werk opinieredacteur van de dagelijkse krant NRC/Handelsblad had al
met enkele boeken flinke belangstelling weten te genereren bij
waarachtig liberale lezers, die op de bres staan voor vrijheden van
levensbelang, zoals die van meningsuiting en alle daaruit
voortvloeiende fenomenen. Ook als men over bepaalde zaken In Dubio verkeert.
Het begrip Vrijheid Dat
men in woordenboeken voor het dagelijks gebruik van het qua
inhoudelijke omvang kleinste tot en met het grootste woordenboek ter
wereld dat van De Vries en Te Winkel Vrijheid als lemma kan vinden,
behoeft geen nader betoog, maar dat het in specialistische
woordenboeken, vooral in de min of meer alternatieve sfeer zoals Vergeetwoordenboek, Klein Lexicon voor een Eigentijds Gesprek, alsook in het Klein Vademecum van de dagelijkse moraal
en andere ontbreekt, geeft te denken, en al helemaal dat dat in
laatstgenoemd woordenboek eveneens het geval is, want daar hadden de
auteurs uit de lijst met keuzebegrippen wel het woord vrijheid kunnen claimen. In een Nederlandse vertaling van Satans Woordenboek van Ambrose Bierce (1842-1914) daarentegen komt het wel voor met als definitie "Een van de kostbaarste bezittingen van de fantasie." En
daarmee zijn we weer terug bij de rechtse rakkers die dat substantief
en alle erbij behorende adjectieven van de ware liberalen hebben
ontvreemd, en of dat nu is van een maffioos getinte regeringsleider die
absoluut geen notie heeft van politiek fatsoen of van zich in dubieuze
bochten wringende thekla wier claim op "recht door zee" in een mum van
tijd werd gelogenstraft dan wel een islamofobische volkstribuun bij
al dezen slaat het begrip als een bloederige biefstuk op vegetarisme.
Meningen Rob Wijnberg leidt de kijker in Tegenlicht van maandag 18 mei naar zogeheten dwarse denkers:
de filosoof Peter Sloterdijk (geboren 1947), de Britse historicus
Jonathan Israel (1946) en de Amerikaanse literatuurtheoreticus Stanley
Fish (geboren 1938), alleen qua leertijd en werkzaam leven van na de
Tweede Wereldoorlog. Zij geven hun mening en adstrueren deze aan de
hand van hun kritische houding ten opzichte van bepaalde bestaande
toestanden en gebeurtenissen. Uit hun betoog zal weer helder worden dat
het zich toe-eigenen, heimelijk dan wel openlijk, van het begrip
Vrijheid, het schermen daarmee als behorende bij de stroming die men
vertegenwoordigt primair echter op geen enkele wijze rechtvaardigt.
Panta Rhei Uiteindelijk belandde het boekje Partijtje libre
voor enkele dubbeltjes bij de toen grootste dumpboekhandel van ons
land, waar het was geplaatst in de juiste categorie en dat was in die
dagen bij die firma bepaald niet vanzelfsprekend naast een minuscuul
werkje over Boer Koekoek, later nog aangevuld met Gruyters en Van
Mierlo. Politici en hun ideeën in de ramsj. Hoewel Wiegel later af en
toe, hier en daar, wat redelijker werd vooral als hij van mening was
dat zulks goed aankwam bij 'de mensen in het land'
, en Hendrik Koekoek steeds verder afgleed naar vormen van
onbedaarlijke gekte in woorden en daden, maar, zonder enige nadere
informatie, toch wel weer lid wenste worden van de partij die Dolf
Brouwers anno toen parlementair verslaggever van de Vara slechts
verbaal claimde te willen oprichten. De relatief linkse liberalen
Gruyters en Van Mierlo verdwenen steeds meer naar de achtergrond, Van
Mierlo en zijn ideeën overigens niet voorgoed. Na af en toe een klein
optreden dat wel eens de indruk van een gewenste come back maakte, is
hij nu weer wel van de partij als het erom gaat het gevaar van die
zogeheten vrijheidspartij(en) niet alleen terecht met ogen op steeltjes
te volgen, maar tevens de benodigde waarschuwingen uit te spreken. Het
in de dagen van weleer toch reeds al te verscholen hoekje met het thema
Nederlandse politiek bleef bij de boven geïndiceerde boekenmiljonair
akelig leeg. ____________ Afbeeldingen 1. De Duitse filosoof Peter Sloterdijk. 2. Voorzijde van Rob Wijnbergs boek In Dubio over vrijheid van meningsuiting. (Prometheus, Amsterdam, 2008; ISBN 978-90-446-1170-0.) 3. Voorplat van Ambrose Bierce's Satans Woordenboek in Nederlandse vertaling (1962). 4. Filosoof en redacteur Rob Wijnberg. (Foto: Michel Linssen.) 5. VS-literatuurtheoreticus Stanley Fish.
Sterke contrasten binnen anderhalf decennium Zij
allen werden geboren tussen 1929 en 1945: zeven broers in één gezin. Op
maandag 18 mei, 's avonds van 23:50 uur tot in de nacht op dinsdag de
19de om 01:15 uur vertoont het tweede publieke Duitse televisienet ZDF
een documentaire waarin die zeven broers fungeren. De oudste is reeds
of wordt alsnog in 2009 tachtig jaar, de jongste is geboren in het
laatste jaar waarin ook nog de Tweede Wereldoorlog heeft gewoed. In het
opgroeiproces van de oudste en de jongste van die zeven zal een bijna
niet te beschrijven verschil zijn geweest: de ene beleefde de doormars
van Hitler naar de macht, al was hij net of nog net niet vier jaar
toen Hitler kanselier werd. De ander onderging zijn bewustwording in de
periode dat Hitler nog maar net was verslagen maar in grote delen van
het land en in zo menig hoofd en hart nog niet verdwenen.
Tijdens
de genoemde film krijgen we portretten van die zeven mannen te zien, en
kunnen we ijd meemaken in welke mate zij niet alleen een
familiehistorie weerspiegelen, maar tegelijkertijd een bepaald gedeelte
van de jongste Duitse geschiedenis vanaf de jaren van de vorige eeuw
verhelderen .
Meer documentaires over 60 jaar BRD De als experimentele documentaire gekwalificeerde 7 Brüder is de eerste van drie films die tijdens de bewuste nacht zullen worden uitgezonden in de reeks Das kleine Fernsehspiel. De film die daar achteraan komt behandelt de zogeheten spindoctors
die werkzaam zijn geweest voor de kanselierskandidaten Gerhard Schröder
en Edmund Stoiber tijdens de campagne voor de verkiezingen van 2002 in
de Bondsrepubliek. Als laatste volgt een documentaire over de
collectieve Duitse zwaarmoedigheid, waarvan juist nu terwijl de ene
jobstijding na de andere wordt uitgestrooid over de toestand van de
wereldeconomie en alle daaraan verbonden negatieve zaken minder te
diagnosticeren valt dan gebruikelijk. __________ Op de foto: vier van de zeven broers.
Mein Deutschland deel 3 ' Risse in der Mauer via ARD/Das Erste
Mein Deutschland Onder verwijzing naar wat we hier over de eerste en over de tweede aflevering van deze driedelige driedelige
documentaire te melden hebben gehad, kunnen we daar nog aan toevoegen
dat de terugblik op deze periode van goed vier decennia van 1949 tot
1990 op maandag 18 mei wordt afgesloten. De uitzending begint, net
als in beide vorige gevallen, om 21:00 uur en de duur is ook nu drie
kwartier.
In deze derde aflevering wordt de periode van 1977 tot
1990, en deze keer komen mensen aan het woord die het allemaal hebben
meebeleefd: van DDR-burgers uit diverse disciplines, maar toch op
enigerlei wijze hoog op de ranglijst der bekendheid: een
televisiepresentatrice, een hoogspring-ster en een thans gevierde zangeres, en tevens de inmiddels om veel meer dan alleen zijn rol als
documentaire te melden hebben gehad, kunnen we daar nog aan toevoegen
dat de terugblik op deze periode van goed vier decennia van 1949 tot
1990 op maandag 18 mei wordt afgesloten. De uitzending begint, net
als in beide vorige gevallen, om 21:00 uur en de duur is ook nu drie
kwartier.Tatort-Kommissar Kainzeer bekende Bernd Michael Lade, die steeds naast Peter Sodann speelt in de alom in het Duitse taalgebied befaamde Kriminalreihe; Peter Sodann heeft zich, op verzoek van de partij Die Linke,
kandidaat gesteld voor het ambt van Bondpresident , tot en met de in
die dagen zeer actieve VS-diplomaat John Kornblum, de West-Duitse
journalist Günther Walraff. De titel die deze laatste aflevering werd
meegegeven luidt Risse in der Mauer. Dat hoeven we niet eens te vertalen. ___________ Afbeeldingen 1. Foto behorende bij de derde aflevering van de documentairereeks Mein Deutschland van ARD/Das Erste. 2. Acteur en voormalig DDR-burger Bernd Michael Lade, thans Tatort-Kommissar Kain.
Een Portret van Joseph Haydn op Arte-televisie en één in een nieuw boek over diens leven en werk
Filmportret Op
maandag 18 mei, tussen 23:00 uur en middernacht, presenteert Arte-tv
een portret van de Oostenrijkse componist Joseph Haydn, die op 31 mei
1809 is overleden. Het betreft een dit jaar gereedgekomen documentaire
met gedramatiseerde elementen van Nele Münchmeyer, een
Duits-Oostenrijkse coproductie voor het tweede publieke Duitse
televisienet ZDF. [1]
Geboren
was Joseph Haydn op 31 maart 1732. Naar aanleiding van de
tweehonderdste sterfdag van deze muziekmeester heeft onze periode 2009
onder meer de benaming Haydn-jaar gekregen. En hoewel zeker commerciële
overwegingen aan dergelijke soms zelfs uiterst perfect
georganiseerde, en in zulke gevallen, relatief langgerekte
gebeurtenissen niet vreemd zijn, wordt de bewuste dan wel toevallige
luisteraar toch maar mooi geconfronteerd met muziek van het hoogst
denkbare niveau. Dat was wel heel anders in de tijd dat de goede man
de wereld mede bevolkte en zich ten volle heeft ingezet voor hoge
kwaliteit binnen de muziekwereld van toen; echter hadden hele
volksstammen geen notie van de waarde die zo'n
kapelmeester/muziekproducent in dienst van een vorst vertegenwoordigde.
Dat dit mede te wijten is aan het feit dat zijn verdiensten vooralsnog
binnen de muren van paleizen en eventueel andere vooraanstaande
instituten bleef, mag beslist geen verbazing wekken. Heden ten dage zou
dat, door het bestaan van ethermedia en elektronische fenomenen waarvan
wijzelf in onze jeugd niet alleen geen weet hadden, maar ons daarvan ook niet de geringste voorstelling hadden kunnen maken.
Elitair gebeuren Immers,
als er nu een paleisconcert wordt gegeven ter gelegenheid van een voor
'het hele land' belangrijke gebeurtenis ter viering dan wel herdenking:
paleisconcerten zij het met uitzondering van die welke een besloten
karakter dragen en concerten te water die voor de directe toehoorders
relatief gemakkelijk toegankelijk zijn, komen rechtstreeks, of op een
zeer snel daarop volgend tijdstip, via het medium televisie of zelfs
internet voor de brede massa beschikbaar. In de tijd van Haydn en zijn
medelanders, diens medestanders en eventuele concurrenten, waren
paleisconcerten die niet alleen bij vorsten en andere adellijke
personages, doch tevens bij bisschoppen werden gerealiseerd bleven
zulke gebeurtenissen altijd een elitaire aangelegenheid. Wat in de
dagen van Joseph Haydn wel mogelijk was en in principe voor een
enigermate breder publiek toegankelijk, waren geschriften, al bleef ook
toen veel al te veel
voorbehouden aan een elite. Niet alleen doordat die geschriften heel
dikwijls een specialistisch karakter hadden, hetgeen pas veel later
veranderde door de komst van gepopulariseerde, biografisch getinte
producten van de drukpers.
Nieuwe biografie Hoezeer
zich die situatie van toen heeft ontwikkeld ten faveure van een in
principe bredere massa, moge blijken uit de vele boeken en artikelen
die heden ten dage verschijnen ter gelegenheid van diverse
Haydn-gebeurtenissen die een gedenkwaardig karakter toebemeten kan
krijgen. En mensen die de uitgaven niet zelf kunnen aanschaffen,
beschikken over de mogelijkheid deze van een openbare bibliotheek te
lenen. Het biografische boek over Joseph Haydn dat deze maand onze
aandacht verdient, werd geschreven door de muziekwetenschapper Matthias
Henke [2].
Deze wijst in zijn prettig leesbare boek op het belang van Haydn in het
kader van de achttiende eeuwse muziekwereld, in principe binnen
Oostenrijk, aagezien de componist het overgrote deel van zijn muzikale
werkzaamheid in dienst van de vorsten van Esterházy als kapelmeester
heeft gefungeerd. Vier jaar bracht Haydn door in de Engelse
hoofdstad waar hij niet alleen als schepper van kamermuziek veel succes
had, maar tevens triomfen vierde met zijn 12 Londense symfonieën [2]. Dat die relatief korte periode van doorslaggevende betekenis is geweest voor zijn verdere scheppingen, mag niemand verbazen. Tt die periode behoren niet alleen de grote oratoria Die Schöpfung en Die Jahreszeiten,
maar tevens een hymne voor Kaiser Franz Joseph. De melodie zal bij
menigeen die deze te horen krijgt ook bij veel niet-Duitsers een
Aha-gevoel geven, aangezien deze in het Deutschlandlied (Einigkeit und Recht und Freiheit....) __________ [1] Dit filmportret met medewerking van Leif-Ove Andsnes en Thomas Quasthoff zal worden herhaald op zondag 24 mei, om 06:00 uur.
[2] Matthias Henke is onder meer hoogleraar voor historische muziekwetenschap
aan de Universiteit van Siegen, en curator van het netwerk Neue Musik
van de Kulturstiftung des Bundes, Berlin. Hij zet zich in tal van
functies, onder meer door middel van radiowerk in de BRD, Zwitserland
en Oostenrijk, in voor de muziek van de achttiende eeuw tot en met
heden. In talrijke publicaties, die voor een groot deel tevens zijn
verschenen in andere talen, zet Matthias Henke zich in voor het
verhelderen, ten behoeve van een breed publiek, van complexe
wetenschappelijke samenhangen.
[3] Over de Londense symfonieën van Joseph Haydn is bij dezelfde uitgever in 2007 een boek verschenen, dat onder meer is besproken op de Homepage van het muziektijdschrift Mens en melodie. __________ Matthias Henke: Joseph Haydn.
144 pag., paperback op breed formaat; met vele illustraties in z/w en
kleuren. Deutscher Taschenbuch Verlag, München, Mai 2009. (dtv 34547;
ISBN 978-3-423-34547-7. Prijs in Duitsland, en bij Boekhandel Die Weisse Rose te Amsterdam, 12,90. ___________ Afbeeldingen 1. Voorzijde van de nieuwe dtv-biografie over Joseph Haydn, door Matthias Henke. 2. Esterházy-vorst Nikoaus I (1714-1790). Portret uit 1760 door een onbekende meester 3. Auteur, en in dit specifieke geval, Haydn-biograaf Matthias Henke.
Cultuurspectrum
Henry
Purcell (1650-1695), de muziekmeester wiens geboortejaar in 2009 wordt
herdacht, al moet daar direct aan worden toegevoegd dat dit op minder
spectaculaire wijze gebeurt dan dit het geval is met de twee van
oorsprong Duitse componisten Händel en Haydn die in Londen eveneens
hun muzikale sporen hebben nagelaten. Ook Mendelssohn krijgt in zijn
herdenkingsjaar overigens niet die sterke aandacht.
kennen het kleine marktstadje
Galánta, dat tegenwoordig in het zuidelijk deel van Slowakije ligt. De
latere componist Zoltán Kodály heeft daar zeven jaar van zijn jeugd
doorgebracht, in een tijd dat er nog een zigeunerkapel bestond, hetgeen
later helaas niet meer het geval was. Dat zigeunerensemble maakte de
eerste orkestgeluiden waarmee de jonge Zoltán werd geconfronteerd. De
ouders van deze spelende zigeuners hadden zich een eeuw eerder al met
dezelfde soort van muziek beziggehouden, en omstreeks 1800 waren er in
Wenen reeds enkele banden met Hongaarse Dansen gepubliceerd. Eén van
die delen omvatte onder meer muziek die afkomstig was van de zigeuners
uit Galánta, welke de oude Hongaarse folkloristische muziektraditie
hadden bewaard. Om dat in stand te houden, heeft Kodály zijn
belangrijkste themas voor de Dansen uit Galánta uit die oude muziekbanden overgenomen.
De
Dansen uit Galánta worden geopend met een markant thema voor de
solocello. Houtblazers en strijkers laten daarop een snelle passage
horen, waarop de hoorns het thema herhalen. Dan wordt dit uitgewerkt en
mondt het uit in een cadens voor klarinet. Een grillig wijsje (andante maestoso)
wordt eveneens door de klarinet gespeeld, maar begeleid door strijkers.
Dit wijsje wordt in de loop van de compositie nog diverse keren
herhaald. Dan klinkt zeer levendig een contrasterede melodie, eerst in
de fluiten, daarna in de klarinetten en violen, waarop het grillige
wijsje
opneuw ―― in de houtblazers en strijkers klinkt: de hoorns en de pauken
zorgen voor de begeleiding. Hierop leiden hobos en fluiten (allegro) een geheel nieuwe passage in, en. daarna vormt een opgewekte sequens de overgang naar een tweede andante maestoso.
Een gesyncopeerd thema zoekt zijn weg door het orkest, langzaam maar
zeker aanzwellend tot een rauw fortissimo. De klarinet zet een soort
van tegenmelodie in, die wordt opgepakt door de fluit. Na te zijn
uitgewerkt maakt deze plaats voor een sprankelend thema (allegro vivace)
in de fluiten en eerste violen. Het wordt uitgebreid met verwijzingen
naar andere motieven, speciaal naar het syncopenthema, waarna het
geheel gestadig klankvoller en opgewondener wordt. Plotseling breekt
dat alles af en heerst er een korte Generalpause. Opnieuw
klinkt de grillige melodie: eerst pianissimo, dan in de houten
blaasinstrumenten met strijkersbegeleiding. Een cadens in de klarinet
leidt naar een llegro molto vivace dat het geheel besluit. maar nu wel in een totaal andere vorm.
