De wandeling.
Een mens moet hier natuurlijk de neiging onderdrukken om te schrijven: 6, 8 of 10. Maar alle gekheid op een stokje: er is een tijd geweest dat de niet uit te putten Julien van Remoortere onuitputtelijk veel wandelboekjes uitbracht, telkens uit een andere invalshoek. Het in 1999 verschenen Wandelen langs Ardense rivieren is er daar één van. Volgens de ondertitel bevat het boekje 30 ontdekkingstochten doorheen de mooiste Ardense valleien. Wij stapten een 14 km in Rochefort en kwamen op onze tocht in de buurt van de Lomme, de Biran en de Ruisseau de Behotte. De Biran zie je maar heel kort, net voor hij uitmondt in de Lomme, de Behotte is een onooglijke beek. Het gewicht van deze wandeling ligt dus bijna uitsluitend op de schouders van de Lomme. Zeker tot Éprave gaat het om een betonwandeling, pas een eindje voorbije Éprave komt de liefhebber van onverharde wegen beter aan zijn trekken; de TWQ ligt met 24% dan ook erg laag. Interessante punten zijn de watermolen van Éprave (dat voor de rest één groot congrescentrum lijkt te zijn geworden), de Kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Salette, waar voor de minder vromen ook een mooi uitzicht op de Lommevallei te beleven valt, en de Trou Maulin, waar de Lomme ondergronds ging, tot de inwoners van Rochefort er anders over beslisten.

Kaartje en foto's.

In Éprave vind je nog een oude watermolen op de Lomme.

Het weer.
Licht bewolkt, warm en rustig.

De stafkaarten.
59/3N Rochefort - 59/2N Villers-sur-Lesse - 59/2S Han-sur-Lesse - 59/3S Forrières. Op de nieuwe kaarten op 1:25.000 is het voorlopig nog wachten. De kaarten 59/1-2 Houyet-Han-sur-Lesse en 59/3-4 Rochefort-Nassogne op 1:20.000 dateren van 2005.

Hoe we er geraakten.
Sinds de naamwijzing van Jemelle naar Rochefort-Jemelle is het overduidelijk dat je voor Rochefort best eerst naar Jemelle rijdt. (In de jaren 1930 stond bij Jemelle trouwens ook Grottes de Han et de Rochefort vermeld.) Vanuit Jemelle raak je nog vrij vlot in Rochefort met lijn 29 (naar Han en Wellin en zelfs Grupont), met lijn 424 die niet bij het station komt en waarvoor je moet afdalen naar de tunnel onder lijn 162, maar die je wel in Marloie kunt nemen of met de lijnen 166a, 166b en 166c. Lijn 424 rijdt veruit het frequentst, de bundel 166 rijdt sporadisch. In aansluiting met IC 2110 kunnen we zelfs uit 5 lijnen kiezen!

Een beetje geschiedenis.
Ik wil me vandaag concentreren op buslijn 166a, die ons van Jemelle naar Rochefort brengt, omdat ik aan de hand daarvan de continue afbouw van het rurale openbaar vervoer kan illustreren, meer bepaald in de minder bevolkte gebieden in Wallonië. (Voor alle duidelijkheid: Rochefort wordt vandaag nog altijd vrij goed bediend, door lijn 29 naar Han-sur-Lesse en verder, en door lijn 424 Aye - Marloie - Rochefort. Die laatste lijn komt wel niet aan het station van Rochefort-Jemelle, zoals dat nu moet heten.)
In het spoorboekje van 28.09.1958 komt voor het laatst de volledige treintabel 150 (Tamines - Mettet - Ermeton-sur-Biert - Dinant - Houyet-Ardenne - Jemelle) voor. Ik vermeld deze stations niet toevallig: het zijn evenveel overstapstations, waar spoorlijnen samenkwamen die een groot deel van de westelijke Condroz en Famenne bedienden.
Ik heb me beziggehouden met de richting Jemelle - Houyet: op weekdagen (inclusief de zaterdag) vertrekken er 8 treinritten uit Jemelle; op zondag rijdt er nauwelijks één rit minder. Drie rijden het hele traject tot Tamines, vier rijden tot Dinant en één rit (als enige uitgevoerd met autorail TA en niet op zondag) rijdt tot Houyet-Ardenne. Slecht kun je dit niet noemen; in die tijd moet deze lijn ruimschoots aan de plaatselijke behoeften voldaan hebben.
Toch werd in het volgende spoorboekje van 31.05.1959 de bediening tussen Dinant en Jemelle volledig overgenomen door de buslijn 150b. (De aanduiding 150a werd al gebruikt voor de buslijn Tamines - Ermeton-sur-Biert.) Zoals dat in die tijd met de vervangingslijnen de gewoonte was, werd het leed van de verbussing opgevangen door het invoeren van varianten, wat inderdaad tot een verbeterde bereikbaarheid kon leiden) en door het uitbreiden van een aantal ritten. Twaalf bussen legden het volledige traject Jemelle - Houyet-Ardenne af.) De varianten verbonden Jemelle met Éprave, met Houyet via Ciergnon en met Houyet via Villers-sur-Lesse en Hour-Havenne. De laatste variant leunde het dichtst aan bij de vervangen treindienst.
Vanaf 02.10.1960 verscheen deze buslijn in het spoorboekje als lijn 166a. Waarom is me niet duidelijk. Met lijn 166 heeft het allemaal niet zo veel te maken, met lijn 150 des te meer.
De overname van deze NMBS-vervangingsbus door de NMVB gebeurde zonder veel averij, maar toen de NMVB ook nog eens gesplitst werd, maakte de TEC van de gelegenheid gebruik om de bediening grondig te herdenken. Op weekdagen werd het aantal ritten ongeveer gehalveerd, de weekenddiensten vielen volledig weg. Ciergnon wordt als schooldienst bediend, een bediening van Lessive Belgacom wordt enkele jaren toegevoegd. Wanneer deze drastische inkrimping precies gebeurd is, kon ik niet terugvinden; ik vond ze voor het eerst in een boekje van 01.04.1995, maar ze kan enkele jaren voordien gebeurd zijn.
De genadeslag zou vallen op 01.07.2013. Op dat ogenblik verdwijnt de doorgaande lijn 166a Jemelle - Houyet volledig en ze wordt opgesplitst in drie superfunctionele varianten 166a, 166b en 166c. Ik heb de TEC daarover destijds nog geïnterpelleerd, maar het antwoord was duidelijk: onderzoek had uitgewezen dat er geen belangstelling was voor lijn 166a in haar bestaande vorm en om enige bediening te behouden werd uitgegaan van 3 lijnen ten behoeve van scholieren en van koopjesmensen in Jemelle en Rochefort. Meteen werd de lijn onbruikbaar voor wie bijvoorbeeld in de voormiddag op familiebezoek wilde en na de middag of in de vooravond terug wilde. Wandelaars kwamen er even bekaaid uit. Ik verwijs graag naar de mooie maar lege pdf's van de TEC-Namur 166a, 166b en 166c. Ongetwijfeld heeft de verschrompeling hier (en elders in de Condroz) rechtstreeks te maken met nieuwe initiatieven rond Namur, vooral ten noorden van deze provinciehoofdplaats. Je kunt er uiteraard niets tegen hebben dat bedieningen uitgebreid worden waar daar behoefte aan en toekomst voor bestaat, maar zeker bij de TEC leidt dat onvermijdelijk tot een verschuiving van centen en dus een inkrimping van de zwakkere lijnen. Wat bij De Lijn in de voorbije jaren trouwens ook meer en meer ingang vond en met de basisbereikbaarheid geïnstitutionaliseerd wordt.

De brug van lijn 150 over de Lomme in Rochefort. De lijn ging hier wat verder richting Jemelle ook nog door een tunnel.

De verbinding.

En wat we beleefden.
In theorie komen we voor IC 3208, maar wat je na al die jaren geleerd hebt, is dat je best de eerste bruikbare trein neemt, en dus wordt het nog maar eens S 1558. Met Desiro's hebben we ons ondertussen min of meer verzoend, zoals een hond zich verzoent met stokslagen.
IC 2110 rijdt deze keer wel met 3 mr96 (zie enkele wandelingen geleden). Veel is er over de rit niet te vertellen: tussen La Hulpe en Ottignies zitten we achter S 3960 die een onverklaarbare vertraging heeft opgelopen in Bosvoorde. Misschien vond de tbg in die duistere krocht de deur niet meer. Resultaat: 6 minuten vertraging tot Namur. Tussen Namur en Ciney rijdt de trein duidelijk sneller dan gewoonlijk: volgens de app TopoGPS regelmatig meer dan 140 km/u. Even later zie ik inderdaad een bord met 15 erop staan. De maximumsnelheid is hier dus verhoogd tot 160, met beperkingen. Daardoor gaan er in één klap 4 minuten vertraging af, Rochefort-Jemelle bereiken we net niet helemaal op tijd.

Eigenaardige hersenkronkels bij de TEC-Namur, ongetwijfeld ingegeven door dwingende besparingen, hebben ervoor gezorgd dat je hier na het middaguur met een op zijn zachtst bevreemdende situatie te maken hebt. In aansluiting met de IC's uit Brussel en Arlon vertrekken hier ongeveer tegelijkertijd 5 bussen naar Rochefort. Lachwekkend zijn wel de drie bussen van de lijnen 166a, 166b en 166c die allemaal om 12:40 vertrekken. Ze zijn de restanten van lijn 166a en haar varianten die nu elk een deel van een deel van de vroegere bediening overnemen. (Hour-Havenne valt sowieso uit de boot… euh bus… omdat geen enkele bus nog doorrijdt naar Houyet.) Louterruimtelijk gesproken is er zelfs geen mogelijkheid om de drie bussen tegelijk uit het kleine busstation te laten vertrekken. Ik weet niet eens welke lijn we precies namen, de 166a naar Éprave of de 166b naar Ciergnon, maar ik vermoed de eerste. Het is wel een prachtige Iveco die naar de naam Pierre luistert, met vloerbekleding en leren zetels. De bus rijdt nog maar 2 maanden rond en is kraaknet. In de bus lezen we op een affiche met hond: Bonjour, bienvenue dans le buuuuus de Pierre. Bon voyage. Of Pierre de bus is of de hond is niet duidelijk.
Als we even later aan het oude station van Rochefort uitstappen, volgt een stoet van andere bussen: 166b, 166c en 424 en de 29 zien we als gevolg van een plaatselijke omleiding ook nog vlakbij passeren.

De terugrit nemen we bij de Square Crépin: daar komt lijn 29 uit Wellin en Han-sur-Lesse om 17:14 stipt door. De bus zou volgens sommige bronnen tot stelplaats Florennes behoren, maar ik kan me nauwelijks voorstellen dat die ondertussen niet naar Wellin verhuisd is. Hij heeft wat o.a. Duitstalige grotbezoekers mee, maar van de gevaarlijk korte aansluiting in Rochefort-Jemelle met de trein naar Brussel is geen sprake meer: de TEC heeft na enkele aanpassingen van de NMBS-dienstregeling toch voor een ruimere overstap richting Brussel gezorgd.

We zijn al min of meer voorbereid op een vrij warme reis in een aircoloze I10, maar het eersteklasrijtuig blijkt een Eurofima I6 te zijn. De eerste lege afdeling is warm, maar de volgende is aangenaam koel, want daar werkt de airco wel. Tot Ottignies verloopt alles rustig en stipt, maar vanaf Ottignies nemen Walibigangers alle lege coupés in. In de allereerste coupé bevindt zich vermoedelijk de tbg, die zich al de hele weg beperkt tot aankondigen; zelf kan ik enkele jongeren met mijn ijzerharde blik overtuigen om toch maar niet bij ons te komen zitten. Helemaal onbegrijpelijk is dat één coupé geschikt is voor het vervoer van een fiets, maar dat een vehikel aan de andere kant van de zijgang de doorgang verspert, vermoedelijk dus onder het waakzaam oog van de tbg.

We komen stipt in Brussel-Luxemburg aan, de aansluiting biedt een ruime slaagkans. Ook de rit tot Halle zullen we zonder controle afleggen: je kunt op het Belgische net dus 131 km reizen zonder controle. Zelfs als ze werken, hebben sommigen al vakantie. Wanneer komt die derde staking eigenlijk? Met mijn verontschuldigingen aan al die tbg's die hun job wel ter harte nemen.

De treinlectuur.
Jonathan Safran FOER, Hier ben ik.
Tom WOLFE, Het vreugdevuur der ijdelheden.

Een na- of doordenkertje.
Bij een canon stel ik me de lessen geschiedenis voor uit het vijfde en zesde leerjaar, ergens in de vroege jaren 1960. Grote afbeeldingen aan de muur van het klaslokaal illustreerden de les en thuis verzamelden we de prenten van 's Lands Glorie en lazen we Historische verhalen. Ik heb er een onverwoestbare liefde voor België aan overgehouden. Later moesten geschiedenislessen van de romantiek gezuiverd worden en van chronologisch ging men naar thematisch. Het spannende verhaal werd verknipt; nu komt men tot de vaststelling dat de geschiedenislessen de jeugd niet meer aanspreken. Al zal de canon waarvan men tegenwoordig spreekt wel andere bedoelingen hebben dan de liefde voor België te doen opflakkeren. (Ik schreef bijna affakkelen…)

Waar Abraham de mosterd haalde.
Voor het schrijven van deze bijdragen maak ik vaak gebruik van twee zeer waardevolle sites, één over de Belgische spoorlijnen en een over de bussen in Vlaanderen, Brussel en Wallonië. Het grootste probleem is dat van de informatisering: in de voorbije 20 jaar is het vrijwel onmogelijk geworden om nog aan papieren dienstregelingen te geraken en op het internet verdwijnen de oude dienstregelingen naarmate er nieuwe ingevoerd worden. Voor de trams maak ik nog al eens dankbaar gebruik van de Rail Atlas Vicinal van Stefan JUSTENS en Dick van der SPEK en van The Vicinal Story - Light Railways in Belgium 1885 - 1991 van W.J.K. DAVIES.