Broch
|
Brochs komen zowel voor als losstaand bouwwerk en als onderdeel van een grotere nederzetting.
In die laatste situatie blijkt vaak dat de nederzetting dan weer in latere tijden verder uitgebreid en aangepast is, inclusief de broch.
In het geval van bijvoorbeeld Jarlshof is de broch niet het oudste gebouw, dit in tegenstelling tot Old Scatness.
Brochs verschillen van elkaar in diameter en in dikte van de muur.
Ook het aantal vertrekken in de muur varieert.
Hieronder worden de algemene kenmerken beschreven die in bijna alle brochs kunnen worden gevonden.
Begane grond
Alle brochs worden gekenmerkt door een nagenoeg ronde plattegrond, waarbij er een ronde binnenplaats is, omgeven door een muur.
De muren zijn opgebouwd met behulp van de drystone masonry techniek.
Dit wil zeggen dat de brochs zijn opgebouwd uit natuursteen, zonder gebruik te maken van bindende middelen, zoals cement of klei.
De diameter van de open ruimte in het gebouw varieert in de meeste gevallen tussen de zeven en veertien meter.
Er zijn echter ook grotere brochs, zoals Edin's Hall Broch die een inwendige diameter heeft van zeventien meter.
De muur is over het algemeen 3,3 tot 5 meter dik.
Op het niveau van de begane grond bevindt zich één gang dwars door de gehele muur, die toegang biedt tot het inwendige van de broch.
Deze toegang is meestal 0,75 tot 1,2 meter breed en ongeveer 1,6 meter hoog.
De bovendorpel aan de buitenzijde van de broch kan variëren tussen een platte steen en een driehoekige steen.
Halverwege de gang zijn meestal tekenen te vinden dat er een deur heeft gezeten.
Deze deuren waren vermoedelijk van hout en zijn daardoor niet bewaard gebleven.
|
Binnenin de Mousa Broch, op Shetland
auteur : Otter CC 3.0 |
Tevens zijn er op de begane grond enkele kamers uitgespaard in de dikte van de muur.
Deze kamers zijn via een deur te bereiken vanuit de ronde binnenplaats of vanuit de gang die toegang biedt tot de broch.
Een kamer die direct op de gang uitkomt, wordt meestal aangeduid als guard cell, oftewel de ruimte van de bewakers.
De eigenlijke functie van deze kamers is echter onbekend.
Er zijn twee varianten in de brochs te onderscheiden.
De ene variant betreft brochs die in feite een volledig solide muur hebben op grondniveau (solid-based brochs).
De hierboven beschreven kamers op de begane grond, zijn bij deze brochs uitsparingen in het binnenste van de solide muur.
De tweede variant is minder algemeen.
In deze brochs bestaat de muur op grondniveau reeds uit twee concentrische wanden.
Deze bouw met twee parallel aan elkaar verlopende wanden met een open ruimte ertussen, is in alle brochs aanwezig bij de hogere etages (zie hieronder).
Dit type broch wordt aangeduid als ground-galleried type.
De meeste ground-galleried brochs zijn te vinden op de Hebriden, zoals Dun Mor Vaul.
De ground-galleried brochs zijn structureel minder stabiel.
Dit is duidelijk te zien in het geval van de Broch of Gurness.
De instabiliteit werd al in de oudheid merkbaar, waarbij men dit heeft opgelost door de ruimte tussen de twee muren op grondniveau te vullen met stenen.
Hierdoor werd de Broch of Gurness in tweede instantie toch een solid-based broch.
In de open ruimte van de broch is meestal een put of een container voor wateropslag te vinden.
Het is echter mogelijk dat sommige putten pas later zijn aangebracht.
|
Trap tussen de twee wanden van de Dun Troddan
auteur : Bubobubo2 CC 3.0 |
Hogere etages
Van veel brochs zijn alleen nog ruïnes over die slechts één à twee meter hoog zijn.
Voorbeelden hiervan zijn onder andere Edin's Hall Broch en de Broch of Culswick.
Er zijn enkele brochs waarvan de muur nog aanzienlijk hoger is, zoals Mousa Broch (13,3 meter), Dun Telve (10 meter), Dun Carloway (9,2 meter), Dun Troddan (7,6 meter) en Dun Dornaigil (6,7 meter).
Deze beter bewaarde brochs liggen geografisch ver uiteen en hebben desondanks architectonisch duidelijke overeenkomsten.
Men neemt dus aan dat deze kenmerken ook hebben gegolden voor de brochs die minder goed bewaard zijn gebleven.
Het is echter ook mogelijk dat deze hoge brochs in het verleden al uitzonderingen waren.
De buitenwand van de brochs loopt met een flauwe hoek naar binnen toe, waardoor de buitenste diameter van het gebouw naar boven toe geleidelijk kleiner wordt.
De muur aan de binnenzijde loopt wel verticaal omhoog.
De dikte van de muur is door deze bouw dus bovenaan dunner.
Zoals hierboven beschreven is bij de meeste brochs de muur op grondniveau solide (met uitzondering van de kleine kamers die in de muur zijn uitgespaard).
Op de hogere niveaus bestaat de muur van de broch echter uit twee parallelle wanden met een ruimte er tussenin.
In deze ruimte bevinden zich meestal één of meer trappen. De trappen beginnen in één van de kamers op grondniveau.
Doordat de buitenmuur scheef naar binnen toe loopt, wordt de ruimte tussen de twee wanden naar boven toe steeds nauwer.
In Dun Carloway en Dun Telve wordt de ruimte bovenaan zo smal, dat hier geen volwassen persoon meer tussen past.
Alleen bij de Mousa Broch is de ruimte tot bovenaan breed genoeg om toegankelijk te blijven.
De twee wanden worden meestal op meerdere niveaus met elkaar verbonden door enkele platte stenen, waardoor er galerijen ontstaan.
|
Wall voids in de Mousa Broch, op Shetland
auteur : Otter CC 3.0 |
Aan de gehele buitenzijde is bijna altijd slechts één opening in de muur te vinden, namelijk de toegang.
Enkel de Clickimin Broch heeft drie toegangen.
Deze broch bevond zich echter op een klein eiland, dat in zijn geheel ommuurd was.
Aan de binnenzijde van alle brochs bevinden zich meerdere openingen in de muur.
Naast de toegang tot de broch, bevinden zich op het grondniveau namelijk ook de openingen naar de kamers in de muur.
Verder is er op enkele plaatsen in de muur een reeks openingen (wall voids - foto boven) te vinden die zich precies boven elkaar bevinden over de gehele hoogte van de muur.
Naar boven toe worden deze openingen geleidelijk kleiner.
Deze openingen geven toegang tot de ruimte tussen de twee wanden van de muur van de broch.
Aan de binnenzijde van een broch zijn vaak één of meerdere ringen van uitstekende stukken steen te zien in de muur, die suggereren dat er op dat niveau een houten structuur tegen de muur bevestigd heeft gezeten.
In sommige brochs ontstaat zo'n ring doordat de binnenste muur op één niveau abrupt naar binnen gaat, waardoor er een richel ontstaat.
Meestal bevindt de onderste ring zich op een hoogte van twee tot drie meter boven de grond.
Een dergelijke stenen ring wordt met scarcement ledge aangeduid.
|
Bron : - Wikipedia CC 3.0
- tinternet |
|