Il trovatore ("De troubadour") is een opera in vier bedrijven van Giuseppe Verdi, op een Italiaans libretto van Salvatore Cammarano, gebaseerd op de tragedie El Trovador van Antonio Garcia Gutièrrez.
De eerste opvoering vond plaats op 19 januari 1853, in het Teatro Apollo in Rome.
Het stuk werd enthousiast ontvangen.

De muziek stond op een hoog peil, zeker op momenten waar het tot uitdrukking brengen van de gevoelens van de figuren betrof.
Het libretto werd voltooid door Leone Emanuele Bardare, aangezien Cammarano plotseling, op nog jonge leeftijd overleed.
Waarschijnlijk ligt hierin de oorzaak van het feit dat het ingewikkelde verhaal enigszins als los zand aan elkaar hangt.

Plaats van handeling: Biskaje en Aragón
Tijd: het begin van de 15e eeuw

Ferrando (bas), kapitein van de lijfwacht van graaf Di Luna (bariton), vertelt zijn manschappen dat het broertje van de huidige graaf door een zigeunerin behekst werd. Zij werd opgepakt en op de brandstapel gezet. Haar dochter ontvoerde daarop het broertje, en 's anderdaags vond men in de resten van de brandstapel het verkoolde lijkje van een kind.

In de tuin van het kasteel van de prins van Aragon vertelt Leonora (sopraan, hofdame van de prinses aan haar vertrouwelinge Inez (mezzosopraan) van haar liefde voor een troubadour, Manrico (tenor) genaamd.
Inez heeft hier vreemde voorgevoelens bij, maar Leonora weigert haar raad om haar verhouding te breken op te volgen.

De graaf Di Luna is ongemerkt naderbij gekomen om de vrouw die hij waanzinnig liefheeft te zien.
Dan klinkt in de verte de stem van de troubadour, en Luna's jaloezie laait hoog op.
Leonora rent naar buiten recht in de armen van Luna, waarvan zij in de duisternis denkt dat het Manrico is.
Manrico, die hier getuige van is, denkt dat Leonora hem ontrouw geworden is, maar ze weet hem ervan te overtuigen dat het een vergissing was, en dat ze alleen van hem houdt, en niet van Luna.
Deze wordt woedend en beide mannen besluiten tot een duel.
Ze snellen weg en laten Leonora in onmacht achter.

In het zigeunerkamp laat de gewonde Manrico zich door zijn moeder Azucena (mezzosopraan) verzorgen.
Hij vertelt dat hij in staat was geweest de graaf te doden, maar het was alsof er een stem vanuit de hemel klonk die hem weerhield de dodelijke slag toe te brengen.
Azucena vindt het maar niks, en in een soort van trance vertelt zij hoe haar moeder op de brandstapel stierf, nadat ze haar dochter had toegeschreeuwd haar te wreken.
Hierop ontvoerde Azucena het zoontje van de graaf en in een delirium wierp zij een kind in de vlammen.
Toen het delirium week, besefte ze dat ze in plaats van het zoontje van de graaf, haar eigen kind in de vlammen gegooid had.
Manrico is ontzet door dit verhaal, en vraagt haar wie hij dan is.
Azucena blijft volhouden dat hij haar zoon is.
Dan komt Ruiz (tenor) met het nieuws dat Leonora, overtuigd van het feit dat Manrico dood is, in het klooster wil gaan.
Manrico rent overhaast weg om haar tegen te houden, en Azucena probeert wanhopig hem te stoppen, echter tevergeefs.
Leonora maakt zich gereed om het klooster binnen te gaan, maar wordt gestopt door Luna, die haar met geweld wil ontvoeren. Hij wordt echter tegengehouden door Manrico en zijn manschappen.

Azucena, op zoek naar haar zoon, wordt door de manschappen van Luna gearresteerd en voor de graaf gebracht.
Hij hoort haar uit en zijn achterdocht is gewekt door haar verhaal.
Ook Ferrando herkent in haar de zigeunerin die het broertje van de graaf vermoordde, en wanneer blijkt dat zij ook Manrico's moeder is, kan de graaf zijn geluk niet op.
Manrico staat op het punt met Leonora te trouwen, maar wanneer hij hoort dat Azucena gevangen is, haast hij zich om haar te redden.

Manrico is gevangengenomen en zit nu in de kerkers van het kasteel.
Leonora is heimelijk naar het kasteel gekomen om hem te bevrijden.
Ze hoort hem weeklagen vanuit de toren waarin hij opgesloten zit, terwijl de monniken in de kapel het Miserere zingen.
Dan komt Luna naar buiten en Leonora maakt zich bekend.
Zij smeekt de graaf haar minnaar te laten gaan; in ruil daarvoor zal zij zich aan de graaf geven.
De graaf gaat akkoord en geeft opdracht de troubadour vrij te laten.
Leonora, die helemaal niet van plan is zich aan de graaf te geven, neemt vergif in.
In de kerker probeert Manrico zijn moeder te troosten, maar in haar waan probeert ze zich te warmen aan de vlammen van de brandstapel die haar wacht.
Dan betreedt Leonora de kerker waar Manrico zit, en vertelt hem dat hij vrij is.
Hij raadt gelijk welke prijs ze daarvoor betaald heeft en vervloekt haar.
Dan begint het gif te werken en ze zakt stervend in zijn armen in elkaar.
Luna beseft dat hij bedrogen is en gelast onmiddellijk Manrico's executie.
Azucena ontwaakt en probeert hem tegen te houden.
Buiten houdt de beul Manrico's afgehouwen hoofd echter al in de hoogte.
Ze schreeuwt Luna toe dat hij zijn eigen broer vermoord heeft, en nadat ze uitgeroepen heeft dat haar moeder nu gewroken is, zakt ze stervend in elkaar.
De graaf blijft verbijsterd achter.