De theorie van de Big Five geeft vijf dimensies waarmee het karakter, ofwel de persoonlijkheid, van personen beschreven kan worden door van elk van die dimensies aan te geven of die meer of minder van toepassing is op die persoon. De Big Five is oorspronkelijk gebaseerd op een Amerikaans onderzoek naar het gebruik van alle bijvoeglijk naamwoorden waarmee proefpersonen het karakter van een hun bekende persoon beschreven. Later is dit onderzoek in andere (meest Westerse) talen herhaald en ook met meer woordsoorten.
De theorie van de Big Five is niet de eerste theorie die de persoonlijkheid uitdrukt in een bepaald aantal termen. Bekende voorgangers van de Big Five waren onder meer de vier temperamenten van de oude Grieken, de 16-factortheorie van Raymond B. Cattell en de driedimensionale theorie van Hans Eysenck. De theorie van de Big Five is de meest recente in deze reeks |
Raymond Cattell
auteur : Cattell family CC 3.0 |
De vijf dimensies zijn van een hoog en breed algemeen betekenisniveau. Daarom zijn aanduidingen met abstracte termen uit de psychologie, zoals 'extraversie' of 'neuroticisme', beter dan aanduidingen met woorden die in de omgangstaal een heel specifieke betekenis hebben, zoals 'vriendelijkheid'. De Nederlandse Big Five onderzoekers Wim Hofstee en Boele de Raad, hebben voor de vijfde dimensie een iets ander label gekozen dat beter aansluit bij hun onderzoeksgegevens: Intellectuele autonomie.
1.Extraversie (tegenover introversie).
Engels: Extraversion of Extroversion.
2.Meegaandheid (tegenover wantrouwend).
Engels: Agreeableness.
3.Zorgvuldigheid (tegenover laksheid en gebrek aan motivatie).
Engels: Conscientiousness
4.Emotionele stabiliteit (tegenover Neuroticisme)
Engels: Emotional Stability t.o Neuroticism.
5.Openheid voor Ervaringen/Intellect/Creativiteit
Engels Openness to Experience en Intelligence De dimensies 1 en 4 hebben sterke overeenkomst met twee van de drie dimensies van Hans Eysenck. Zijn derde dimensie 'psychoticisme', had hij vooral ontleend aan het onderzoek van psychiatrische patiënten. Die dimensie hoeft dus ook niet aanwezig te zijn in de persoonsbeoordelingen van grote groepen 'gezonde' mensen. Eysenck erkende ook de intelligentie als aparte dimensie, maar nam die niet op in zijn model.
Een Engelstalig memotechnisch middeltje is het acroniem OCEAN:
Openness, Conscientiousness, Extraversion, Agreeableness en Neuroticism. |
Hans Eysenck
auteur : Sirswindon at en.wikipedia CC 3.0 |
De Big Five is gebaseerd op een onderzoek naar álle woorden - oorspronkelijk alleen adjectieven - die in woordenboeken te vinden zijn waarmee persoonlijkheidskenmerken van mensen kunnen worden aangeduid. Na een proces van samenvatting van dit grote aantal woorden tot een paar honderd kernbegrippen werden vragen gemaakt voor vragenlijsten. Bijvoorbeeld: Hoe slordig (is die persoon gewoonlijk)? Aan grote groepen mensen werden die vragenlijsten vervolgens voorgelegd met de vraag een hen goed bekende ander te beoordelen op al die kernbegrippen. Op de antwoorden werden statistische technieken losgelaten (o.a. factoranalyse) om te zien hoe deze antwoorden bleken samen te hangen in patronen of clusters van woordbetekenissen. Oorspronkelijk kwamen Amerikaanse onderzoekers uit op de vijf centrale persoonlijkheidsdimensies die nu onder de naam Big Five bekend geworden zijn. Volgende onderzoeken in andere (Westerse) talen, waaronder het Nederlands, bevestigden dit vijf-factoren model. Elk van deze vijf dimensies heeft extremen van heel sterk naar heel zwak aanwezig (bij deze persoon). De vijf dimensies zijn dus de hoofdcategorieën van de woorden waarmee wij anderen beschrijven als wij kenmerken van hun persoonlijkheid onder woorden brengen, in gedachten voor onszelf, of uitgesproken (en uitgeschreven of getypt) tegenover anderen.
Uit verschillende onderzoeken is trouwens gebleken dat als mensen het karakter van hun huisdieren of paarden beschrijven er uit een statistische samenvattende analyse dezelfde vijf factoren komen.
Ook bij beoordelingen van kinderen door hun ouders of leraren zijn deze vijf factoren door de computers duidelijk als onderliggende dimensies tevoorschijn te halen. Maar dit pas in de loop van de schoolleeftijd, niet bij beschrijvingen van heel jonge kinderen.
Er zijn onderzoeken in sommige (Westerse) talen (o.a. het Italiaans) waar de vijf factoren niet goed naar voren komen. Ook in niet-Westerse talen kan het best zijn dat mensen in andere hoofdcategorieën over persoonlijkheidstrekken denken. Dat wordt nog onderzocht. |
| De vijf factoren zijn van een abstract en breed betekenisniveau en verschillende auteurs hebben ze verschillende namen gegeven, waardoor de onderlinge overeenstemming tussen de theorieën en de daarbij horende vragenlijsten soms niet altijd even duidelijk is. Bovendien klinken in veel van de gebruikte benamingen soms sterke sociale of morele wenselijkheden door die een goed begrip en acceptatie van de verschillen behoorlijk kan bemoeilijken. Hier zullen ze worden aangeduid in termen van een begrippenpaar, dat wil zeggen als een dimensie waarvan de uitersten aan weerskanten evenwaardig op een betekenisvolle manier tegenover elkaar staan. |
| 1) Introversie tegenover Extraversie : Een klassiek begrippenpaar dat midden vorige eeuw door de Zwitserse psychiater Carl Gustav Jung een leerling van Sigmund Freud - is ontwikkeld, die er een naar binnen dan wel naar buiten gerichte energie, aandacht en oriëntatie mee aanduidde. Extraverte mensen zijn opgewekt, emotioneel betrokken bij anderen en zoeken graag het gezelschap. Doorgaans zijn ze levendig, spraakzaam en spontaan en werken ze graag in een teamverband. Introverte mensen zijn afstandelijk en gereserveerd en gaan graag hun eigen weg. Zij hebben de neiging om drukte en gezelligheid te mijden en kunnen goed alleen zijn. Inmiddels is ook wel duidelijk dat deze extraverte of introverte geneigdheid met biologische en genetische factoren samenhangt. Zo hebben extraverten mensen een lager arousal niveau wat wil zeggen dat zij meer prikkels nodig hebben om zich prettig en productief te voelen; en zij zullen dus ook voortdurend naar deze prikkels op zoek gaan, terwijl introverte mensen zich veel beter thuis voelen in een relatief prikkelschaarse omgeving. In het Engels wordt deze dimensie Extraversion of Extroversion genoemd |
| 2) Rust tegenover Onrust : Deze factor drukt uit wat mensen laten zien in emotionele of stressvolle situaties. Rustige mensen zijn emotioneel stabiel en moeilijk uit balans te brengen. Gewoonlijk hebben ze een gelijkmatig humeur, zijn ze kalm en ontspannen en benaderen ze stresssituaties op een rustige en rustgevende manier. Ze lijken, uiterlijk gezien, nauwelijks problemen te kennen en in extremis kan dit leiden tot een zorgeloze, trage en bedaarde instelling. Onrustige mensen zijn rusteloos, snel uitgedaagd en gefrustreerd, prikkelbaar van aard en kunnen heftig reageren op emotionele omstandigheden. In positieve zin kan dit leiden tot een gedreven en bewogen, gepassioneerde manier van leven, maar als de bezorgdheid en de angst om fouten te maken gaan domineren, kan een hoge score op Onrust ook leiden tot het gevoel niet opgewassen te zijn tegen de levensomstandigheden. In Amerikaanse en sommige Nederlandse beschrijving wordt deze dimensie wel als de N- of Neuroticisme-schaal aangeduid omdat hoog op onrust scorende personen een verhoogd risico hebben op bepaalde angststoornissen en depressies. In het Engels wordt deze dimensie Emotional Stability, of omgekeerd: Anxiety genoemd |
| 3) Behoudend tegenover Vernieuwend : Een factor waarvoor nog geen eenduidige term is gevonden en die onder verschillende namen bekend staat, zoals Openheid voor Ervaringen (de O-factor), Ontvankelijkheid en, zoals de Nederlandse onderzoekers Wim Hofstee en Boele de Raad verkiezen: Intellectuele Autonomie. Mensen die hoog scoren op Vernieuwend staan open voor veranderingen, zijn nieuwsgierig, avontuurlijk en rijk aan fantasie. Ze conformeren zich niet graag en hebben belangstelling voor dingen die ongewoon en ongerijmd zijn. Vaak denken ze ook wat abstracter en creatiever en zijn ze gevoelig voor subjectieve ervaringen en belevingen. Mensen die meer aan de Behoudende kant scoren zijn nuchter en praktisch. Zij zullen alles graag bij het oude en vertrouwde willen houden, kijken op een objectieve en logische manier naar problemen en zullen de zaken op en realistische, conventionele manier benaderen, uitgaande van een beproefd recept. Ze gaan graag op zeker en zijn sterk in het beheren en onderhouden van lopende zaken. Ook in het Engels zijn er verschillende benamingen voor deze dimensie, zoals Openness to Experience en Intelligence als het gaat om de vernieuwende kant tot, omgekeerd (zoals bij de 16PF-test), Tough Mindedness als het gaat om de behoudende kant. |
| 4) Wanordelijk tegenover Ordelijk : Deze factor, die ook wel de Zelfcontrole-, de C- of Consciëntieusheid-factor wordt genoemd, geeft informatie over hoe iemand zichzelf en zijn omgeving onder controle heeft en wil hebben. Mensen die hoog op Ordelijk scoren zijn gedisciplineerd en werken planmatig. Zij houden ervan om duidelijke regels op te stellen, afspraken te maken, en zich (en anderen) daaraan te houden. Zij gelden als betrouwbaar, zorgvuldig en georganiseerd en zullen je niet gauw voor verrassingen stellen. Extreme scoorders vinden het moeilijk met onverwachte gebeurtenissen om te gaan en kunnen dan star en moraliserend zijn. Mensen die hoog op Wanordelijk scoren zijn flexibel en minder geneigd zich aan externe regels te houden. Niet uit een gebrek aan normen of waarden, maar omdat ze graag improviseren en liever vertrouwen op hun eigen tegenwoordigheid van geest. Ze verdragen wanorde goed en maken zich meestal niet zo druk over details, wat wel als nonchalant en slordig kan overkomen. In het Engels heet deze factor Conscientiousness |
| 5) Meegaand tegenover Dominant : Ook deze factor wordt op verschillende manieren omschreven, zoals Focus op de Ander tegenover Focus op Zichzelf, Afhankelijk tegenover Onafhankelijk en Vriendelijk (of zelfs: Altruïstisch, de A-factor) tegenover Vijandig of Wantrouwend. De factor laat zien hoe iemand geneigd is zijn omgeving te beïnvloeden, dan wel zich aan te passen aan de beïnvloeding door anderen. Dominante mensen komen goed voor zichzelf op en zijn competitief van aard. Zij némen ruimte. Zij houden ervan om de leiding te nemen, om greep te hebben op de situatie en om invloed uit te oefenen op de gebeurtenissen. Hun optreden is zelfverzekerd, dwingend en kan als overheersend of brutaal worden ervaren. Meegaande mensen zijn coöperatief, bescheiden en behulpzaam en geneigd tot samenwerken. Zij géven ruimte. Ze kunnen zich goed in een ander verplaatsen en zijn geneigd anderen te nemen zoals ze zijn. Hoogscoorders aan de Meegaande kant vergeten echter wel eens om hun eigen mening te uiten en goed voor zichzelf op te komen en zij zullen ook niet gauw het voortouw nemen om verandering in de situatie aan te brengen. In het Engels heet deze factor Independance (aan de dominante kant) en Agreeableness (aan de meegaande kant) |
| Bron : Wikipedia CC 3.0 |
|
