Een bloemformule is een notatiemethode om de opbouw van een bloem weer te geven met behulp van letters, getallen en symbolen. De bloemformule kan worden aangevuld met een bloemdiagram.
De algemene formule wordt gebruikt om de opbouw van een bloem van een plant (familie) aan te geven.
Engels : Floral formula Duits : Blütendiagramm Frans : Formule florale
De volgende letters, getallen en symbolen worden gebruikt:
= calyx (kelk) (kelkkrans; bijv. K5 = 5 kelkbladen) of % = corolla (kroon) (kransen met bloembladen; bijv. C3(x) = 3 bloembladen in x kransen) Z = toegevoegd bij tweezijdig symmetrisch (zygomorf) (bijv. CZ6 = tweezijdig symmetrisch met 6 bloembladen) = toegevoegd bij met twee of meer symmetrie vlakken (actinomorf) = toegevoegd bij spiraalsgewijze inplanting = androecium (kransen van meeldraden; bijv. A = veel meeldraden) = gynoecium (vruchtbeginsel met vruchtblad of vruchtbladen (carpel of carpels); bijv. G1 = één vruchtblad)
x - kleine x staat voor "een getal" - staat voor ">10"
Daarnaast worden nog verscheidene andere symbolen gebruikt.
Als gelijksoortige bloemdelen met elkaar vergroeid zijn wordt dit aangegeven met (). Wanneer het niet-gelijksoortige vergroeide bloemdelen betreft, wordt dit aangegeven met { }. betekent dat het vruchtbeginsel vergroeid is. Inplanting van de bloemdelen kan spiraalsgewijs (symbool ) , actinomorf (symbool ) of zygomorf (symbool %) zijn. Bovenstandig, tussenstandig of onderstandig vruchtbeginsel resp. , , , .
Als voorbeeld de bloemformule van de boterbloem.
Kruipende boterbloem Bloemformule: K5C5A
Kruipende boterbloem
Bloemdiagram
Het bloemdiagram is een schematische voorstelling van een dwarsdoorsnede van een bloem. De dwarsdoorsnede gaat door het meest kenmerkende deel van de bloemdelen. De onderdelen van de bloem worden in hun onderlinge verband weergegeven, eventueel aangevuld met details van de vormen.
Sterk vergroeide bloemdelen worden met een doorgetrokken boogje en zwak vergroeide met een gestippeld boogje aangegeven.
Het bloemenblauwtje (Glaucopsyche alexis) is een dagvlinder uit de familie Lycaenidae, de kleine pages, vuurvlinders en blauwtjes.
Engels : Green-Underside Blue Duits : Alexis-Bläuling Frans : LAzuré des cytises
bloemenblauwtje auteur : Luis Miguel Bugallo Sánchez CC 3.0
De vlinder komt in vrijwel heel Europa voor op droge bloemrijke graslanden. Het bloemenblauwtje komt niet voor in Nederland en op de Britse eilanden.
In berggebieden komen ze tot een hoogte van 1500 meter voor.
Glaucopsyche alexis auteur : Banco de imágenes del CNICE - MEC CC 2.5 Spanje
Het bloemenblauwtje is een mooie verschijning op droge en vochtige bloemrijke grazige vegetaties, zoals hooilanden en open plekken in bossen. Ze kunnen er in flinke aantallen vliegen.
De eitjes worden tussen de bloemen van allerlei klaversoorten gelegd, onder andere Astragalus (hokjespeul), Cytisus (brem), Genista (heidebrem), Vicia (wikke), Coronilla (kroonkruid) en Melilotus (honingklaver) soorten.
De rupsen voeden zich van de bloemen. Ze worden regelmatig bezocht door de werksters van verschillende mierensoorten. De rupsen overwinteren halfvolwassen in de strooisellaag.
Het bloemenblauwtje vliegt in één generatie per jaar.
Een thyrsus is een samengestelde bloeiwijze, waarbij de hoofdas trosvormig is en de zijassen geheel of gedeeltelijk bijschermen zijn. Vaak is de bloeiwijze sterk vertakt en in het midden het breedst.
Engels : Inflorescence Duits : Blütenstand, Infloreszenz Frans : L'inflorescence
Middelpuntvliedende, centrifugale of cymeuze bloemgestellen. Bij deze bloeiwijzen is de groei, doordat de hoofdas eindigt in een bloem (de eindstandige bloem), beperkt. Bij de twee- en meertakkige bijschermen zijn de zijassen langer dan de hoofdas en bloeien de bovenste of binnenste bloemen het eerst.
- Gevorkt bijscherm
- Gevorkt eentakkig bijscherm
Hypericum pulchrum L. (fraai hertshooi) gebruiker : Follavoine CC 3.0
Een schroef is een bloeiwijze, waarbij de op elkaar volgende takken loodrecht op elkaar staan en steeds in dezelfde richting draaien. De opeenvolgende zijassen ontspringen alle uit de rechter- (met de klok mee) of alle uit de linkerzijde (tegen de klok in). In knop is dit duidelijk te zien aan de stand van de bloemknoppen en verschil in grootte. Het verschil met een sikkel is dat de zijassen bij een sikkel niet loodrecht op elkaar staan.
Een schroef is afgeleid van een enkelvoudig gevorkt bijscherm (tweetakkig gevorkt bijscherm), waarbij per niveau telkens hetzelfde bloempje ontbreekt (gereduceerd is).
Borago officinalis (bernagie) auteur : Teun Spaans CC 3.0
Een schicht (monochasium) is een bloeiwijze, waarbij de zijassen beurtelings links en rechts ontspringen van de vorige as. De bloemen blijven in dezelfde verticale as en zijn gewoonlijk naar een zijde gebogen. Deze bloeiwijze komt onder andere voor bij de Ruwbladigenfamilie.
Het verschil met een waaier is dat de opeenvolgende verticale vlakken waarin de zijassen zijn ingeplant bij een schicht een rechte hoek met elkaar vormen.
Een schicht is afgeleid van een tweetakkig bijscherm, waarbij per niveau afwisselend telkens het linkse of rechtse bloempje ontbreekt (gereduceerd is).
Enkelvoudig gevorkt of tweetakkig gevorkt bijscherm
- Enkelvoudig scherm (dichasium): een gevorkt bijscherm met twee zijassen. - Samengesteld scherm (pleiochasium): een gevorkt bijscherm met meer dan twee zijassen. - Schijnkrans: bestaat uit twee ineengedrongen gevorkte bijschermen, zoals bij de Lipbloemigen.
Cerastium arvense (akkerhoornbloem) auteur : Teun Spaans CC 3.0
Het gevorkt bijscherm of tweetakkig scherm is een bloeiwijze, waarbij de hoofdas is afgesloten door een bloem. Hieronder staan twee zijtakken ingeplant, die weer afgesloten worden door een bloem. Op deze zijtakken staan weer twee zijtakken enz. De vertakkingen staan loodrecht op elkaar. Bij een gevorkt bijscherm staat de oudste bloem in het midden.
Samengesteld scherm (pleiochasium): een gevorkt bijscherm met meer dan twee zijassen.
Lamium album (witte dovenetel) auteur : Teun Spaans CC 3.0
Schijnkransen zijn samengesteld uit 2 tegenoverstaande (en meestal gedrongen) bijschermen die in de oksel van bladen of schutbladen staan.
Ook bv. rhododendron en hondsdraf hebben schijnkransen.
Euphorbia amygdaloides (Amandelwolfsmelk) auteur : Bogdan CC 3.0
Een meertakkig bijscherm is een bloeiwijze, waarbij de hoofdas is afgesloten door een bloem. Hieronder staan meer dan twee zijtakken onder een rechte hoek op dezelfde hoogte ingeplant. De verdere zijassen zijn op dezelfde wijze vertakt.
Een meertakkig bijscherm komt voor bij o.a. de prachtanjer, wolfsmelk en de geelgroene vrouwenmantel.
Engels : Inflorescence Duits : Blütenstand, Infloreszenz Frans : L'inflorescence
Middelpuntzoekende, centripetale of racemeuze bloemgestellen. Bij deze bloeiwijzen is de groei van de hoofdas onbeperkt, omdat de hoofdas niet eindigt in een bloem. De buitenste of onderste bloemen bloeien het eerst.
- Samengesteld bloemgestel
Sambucus nigra (gewone vlier) auteur : Rasbak CC 3.0
Een tuil (corymbus) is een samengestelde, van boven platte of iets afgeronde bloeiwijze waarbij de onderste bloemstelen zoveel langer zijn dan de bovenste, dat alle bloemen ongeveer op dezelfde hoogte staan.
Bij een tuil staat de jongste bloem in het midden.
Holcus mollis (gladde witbol) auteur : Rasbak CC 3.0
Een pluim is een bloeiwijze met een lange as en vertakte zijassen, die dichter bij de top van de bloeiwijze meestal korter en minder vertakt zijn en ieder een verdere bloemtros draagt. In ruimere zin elke samengestelde vertakte bloeiwijze. Vele grassen hebben als bloeiwijze de pluim. Soms zijn de aartjes zeer kort gesteeld en vormen dan samen een dichte, smalle aarpluim, zoals bij de Grote vossenstaart of iets langer gesteeld, zoals bij kamgras.
Middelpuntvliedende, centrifugale of cymeuze bloemgestellen. Bij deze bloeiwijzen is de groei, doordat de hoofdas eindigt in een bloem (de eindstandige bloem), beperkt. Bij de twee- en meertakkige bijschermen zijn de zijassen langer dan de hoofdas en bloeien de bovenste of binnenste bloemen het eerst.
Een sikkel is een bloeiwijze, waarbij de zijas steeds aan dezelfde kant van de vorige ontspringt, alle links of alle rechts. De bloemen liggen in hetzelfde vlak en zijn naar één zijde gebogen, zoals bij de Russenfamilie.
De sikkel onderscheidt zich van de waaier, doordat bij de waaier de zijassen afwisselend links en rechts staan.
Een waaier is een bloeiwijze, waarbij de zijassen beurtelings links en rechts van de vorige zijas ontspringen. De bloemen liggen in dezelfde verticale as, zoals bij gele lis en gladiool.
De waaier onderscheidt zich van de sikkel, doordat bij de sikkel de zijassen steeds aan dezelfde kant ontspringen.
Een bloeiwijze is een wijze waarop bloemen in een plant gegroepeerd worden. De term bloeiwijze of bloemgestel wordt ook gebruikt voor het samenstel van bloempjes die op zo'n manier gegroepeerd zijn.
Het is niet altijd eenvoudig om de juiste bloeiwijze te onderscheiden, soms is dit alleen te zien aan de inplanting van de schutbladen, bijvoorbeeld bij de tros en de waaier.
Bij één bloem per bloemsteel is het mogelijk dat het toch gaat om een bloeiwijze, maar dat die gereduceerd is tot één bloem (1-bloemig), zoals bij het vrouwelijke hoofdje van alsemambrosia. Er zijn dan omwindselblaadjes aanwezig in plaats van kelkbladen.
Engels : Inflorescence Duits : Blütenstand, Infloreszenz Frans : L'inflorescence
Middelpuntzoekende, centripetale of racemeuze bloemgestellen. Bij deze bloeiwijzen is de groei van de hoofdas onbeperkt, omdat de hoofdas niet eindigt in een bloem. De buitenste of onderste bloemen bloeien het eerst.
Circaea lutetiana (groot heksenkruid) auteur : Pethan CC 3.0
Een tros (racemus) is een bloeiwijze met spiraalsgewijs geplaatste, alleenstaande, gesteelde bloemen langs de bloemspil.
Er zijn verschillende soorten:
- ijl: als de bloemen ver van elkaar staan, - eenzijdig: als alle bloemsteeltjes aan dezelfde zijde van de spil staan, - schermvormig: als de bloemstelen dicht op elkaar zitten en de onderste zo lang zijn, dat alle bloemen bijna in een vlak liggen, - hoofdjesachtig, zoals bij klaver en de grote kaardenbol.
Een tros groeit aan het uiteinde door waardoor er meestal geen eindbloem is en de jongste bloemen aan het uiteinde van de tros zitten.
Platanthera chlorantha (bergnachtorchis) auteur : BerndH CC 3.0
Een aar (spica) is een bloeiwijze die bestaat uit een niet-verdikte hoofdas met zittende bloemen. Vele graansoorten en sommige grassoorten hebben aren. Maar ook planten die niet tot de grassen behoren kunnen aren hebben, zoals Waterbies (Eleocharis), Zegge (Carex), Grote lisdodde en ook tweezaadlobbigen als Vederkruid (Myriophyllum) en Grote kattenstaart (Lythrum salicaria).
Er zijn ook samengestelde bloeiwijzen, die uit een pluim met zeer kort gesteelde aartjes bestaan en zo een dichte, smalle aarpluim vormen, zoals bij de grote vossenstaart of iets langer gesteeld, zoals bij kamgras.
Arum maculatum (gevlekte aronskelk) auteur : GerardM CC 3.0
De bloeikolf of kolf is een bloeiwijze die bestaat uit een vlezige aar (spadix), zoals van maïs en de aronskelk. De kolf van maïs bestaat alleen uit vrouwelijke bloemen.
Microscopisch bestaat de kolfas uit vaatbundels die afbuigen naar de vrouwelijke en mannelijke bloemen.
De kolf komt voor bij sommige eenzaadlobbigen speciaal bij de Aronskelkfamilie, waarbij het omgeven is door een groot schutblad. Bij maïs is de kolf omgeven door veel schutbladen die de kolf nauw omsluiten.
Allium fistulosum (stengelui) auteur : Wouter Hagens CC 3.0
Een scherm (umbella) is een bloeiwijze waarbij alle zijassen (bloemstelen) uit één punt ontspringen. De vorm van het scherm kan variëren van van boven ongeveer plat tot helemaal bol, zoals bij Allium. Aan de voet van de zijassen zit meestal een krans van schutblaadjes, het omwindsel genoemd bij enkelvoudige schermen. Bij een samengesteld scherm heet deze krans bij het schermpje ( scherm van de 2de orde) het omwindseltje.
Anthriscus sylvestris (fluitjeskruid) auteur : Rasbak CC 3.0
Naar deze bloeiwijze is de familie van de Schermbloemigen genoemd. De meeste Schermbloemigen hebben een samengesteld scherm.
Soort:
- Enkelvoudig scherm: elke zij-as draagt maar één bloem. - Samengesteld scherm: elke zij-as draagt weer een schermpje.
- Samengesteld scherm van de 1ste orde: elke zij-as draagt weer een schermpje. - Samengesteld scherm van de 2de orde: elke zij-as van de zijjas van de 1ste orde draagt weer een schermpje.
Matricaria recutita (echte kamille) auteur : Fir0002/Flagstaffotos GNU 1.2
Een hoofdje (capitulum) of korfje (anthodium) is een bloeiwijze waarbij de hoofdas schotelvormig of bolvormig is uitgegroeid tot een schotelvormige of kegelvormige bloembodem met dichtopeenzittende ongesteelde bloemen en een goed ontwikkeld omwindsel (schutbladen) zoals bij de composietenfamilie (Asteraceae). Soms is er een duidelijk onderscheid tussen de bloempjes op de bloembodem. Er worden drie typen onderscheiden: lintbloemen, buisbloemen en straalbloemen. Tussen de bloemen kunnen soms vliezige schutblaadjes voorkomen, de stroschubben zoals bij valse kamille.
Taraxacum officinale (paardenbloem) auteur : Frank Vincentz CC 3.0
Sommige bloeiwijzen lijken op een hoofdje, maar zijn dat niet. Zo is de bloeiwijze bij klaver geen hoofdje maar een hoofdjesachtige tros.
De bloedzuigers (Hirudinea) zijn wormachtige verwanten van de regenworm.
Het grote verschil echter is het feit dat bloedzuigers zuignappen aan beide uiteinden van hun lichaam hebben. Ook bezitten ze vaak tanden. De bloedzuiger ontleent zijn naam aan het feit dat veel soorten bloed zuigen uit dieren en/of mensen.
Er zijn twee orden van echte bloedzuigers (Euhirudinea):
Rhynchobdellida, "kaakloze" bloedzuigers.
Arhynchobdellida, "proboscisloze" bloedzuigers.
Bloedzuigers worden vooral gevonden in gebieden waar zoet water aanwezig is, al kunnen sommige soorten ook in de zee worden aangetroffen. De meeste bloedzuigers zijn relatief klein, ongeveer 0,5 5 cm. Sommige soorten kunnen echter 30 cm lang worden.
Engels : Leech Duits : Egel, Blutegel Frans : sangsue
bloedzuigers
Enkele bekende soorten bloedzuigers in de Benelux zijn: de medicinale bloedzuiger, de visbloedzuiger en de onechte paardenbloedzuiger.
De medicinale bloedzuiger (soms afgescheiden als Hirudo medicinalis) werd gebruikt voor aderlatingen. Men zette de bloedzuiger op de huid en hij zoog het bloed op. Daarna werd het bloed eruit geduwd want anders zou de bloedzuiger verzadigd zijn. Aan de hand van het bloed werd de ziekte vastgesteld. De medicinale bloedzuiger beschikt over een stof, het zogenaamde hirudine die de bloedstolling tegengaat. Hierdoor is het dier in staat ongestoord te zuigen. Vroeger kon men bloedzuigers in de apotheek kopen. In sommige grote Amerikaanse staten en in Azië wordt de bloedzuiger nog gebruikt. Weliswaar in veel mindere mate dan vroeger, vooral als men weet dat honderddertig jaar geleden alleen al in de Parijse ziekenhuizen zon zes miljoen bloedzuigers werden gebruikt.
De achterste zuignap bevindt zich aan de achterzijde van het lichaam, de voorste zuignap bevindt zich rondom de mond. Deze mond is met drie aparte kaken uitgerust. Elke kaak bevat een aantal scherpe tanden waarmee de huid van een prooi kan worden doorboord. Het bloed wordt hierna naar binnen gezogen door middel van een gespierde farynx (slokdarmhoofd). Deze is vlak achter de mond gesitueerd. Door middel van een in de mond afgescheiden secreet wordt belet dat het bloed van de gastheer stolt voordat de bloedzuiger zijn hele darmkanaal heeft gevuld. Dit heeft elf paar blindzakken, waarin het opgezogen bloed heel lang, zelfs meerdere maanden vrijwel onveranderd blijft.
Aan het voorste gedeelte van het lichaam (een hoofd is niet goed te onderscheiden) bevinden zich tien ogen. Bloedzuigers zijn tweeslachtig; paring vindt plaats tussen twee verschillende dieren en is wederkerig. De eieren worden gehuld in broedzakjes die de bloedzuiger meedraagt op zijn buik en later op de bodem van de vijver laat vallen. Bloedzuigers verplaatsen zich door middel van hun zuignappen. Eerst wordt de voorste zuignap op de ondergrond geplaatst, dan trekt hij zijn lichaam samen en plaatst hij de achterste zuignap achter de voorste. Hierna schuift hij zijn lichaam opnieuw naar voren.
medicinale bloedzuiger - opgezwollen met bloed auteur : Maderibeyza CC 3.0
Medicinale bloedzuigers zijn nu zeldzaam in Nederland. Het is nog onduidelijk of dit te wijten is aan biotoopvernietiging of het stoppen van de import van bloedzuigers. Ze zijn te herkennen aan de donkergroene rug met roodgele lengtestrepen onderbroken door zwarte stippen. De zeer algemene en ongevaarlijke 'onechte paardenbloedzuiger' Haemopis sanguisuga heeft een egaal donkergroene of zwarte rug.
Een andere bloedzuiger is de visbloedzuiger (Piscicola geometra). Hij is vrij langerekt en is groen met witte banden. Deze bloedzuiger leeft in vijvers, beken en sloten en blijft vooral aan stekelbaarsjes en snoek vastzitten. Hij leeft van het bloed van de vissen. Als de eitjes, die ze op de bodem van de vijver leggen uitkomen, zwemmen de kleine bloedzuigertjes naar een waterplant en klimmen ze erop om zich daarna aan een voorbijzwemmende vis vast te haken en het bloed op te zuigen. Ook andere soorten visbloedzuigers komen voor in de België en Nederland.
visbloedzuiger - Piscicola geometra
De Eendenbloedzuiger (Theromyzon tessulatum) probeert zich vast te zetten op de snavel van een eend, waarna hij het neusgat binnendringt en vastzet om zich met bloed te voeden. Als hij zich volgegeten heeft verlaat hij de gastheer weer. Hij reageert op de schaduw en de golfbewegingen veroorzaakt door de eend.
Een andere bekende soort is de paardenbloedzuiger of Limnatis nilotica, die in Algerije, Egypte en Syrië voorkomt en grote overlast veroorzaakt als hij zich vastzet op de neusgaten of op het slijmvlies van drinkende dieren. Ook kan hij zich vastzetten in andere inwendige openingen, ook bij mensen. Hij voedt zich met bloed en kan bloedarmoede en verstikking veroorzaken.
De in Nederland en België zeer algemeen voorkomende 'onechte paardenbloedzuiger' Haemopis sanguisuga verdient de naam bloedzuiger eigenlijk niet, want hij voedt zich vooral met slakken of rottend vlees.
reuzenbloedzuiger - giant leech
Er bestaan talloze huismiddeltjes die preventief tegen bloedzuigers zouden helpen, waarvan het effect betwist wordt. Het enige werkelijk effectieve preventieve middel tegen bloedzuigerbeten is het vermijden van de habitat van het dier.
Wanneer men toch gebeten wordt dan laat het dier meestal na ongeveer 20 minuten zelf los. De wond zal door de stollingsremmende middelen in het speeksel van de bloedzuiger langer bloeden dan gewoonlijk. Jeuk is ook vaak gesignaleerd. Een beet van een bloedzuiger veroorzaakt geen levensbedreigend bloedverlies. Wel kunnen via bloedzuigers ziekteverwekkers worden overgebracht, of kan het speeksel een allergische reactie veroorzaken.
De zeer algemene en ongevaarlijke 'onechte paardenbloedzuiger' Haemopis sanguisuga heeft een egaal donkergroene of zwarte rug.
bloedzuiger - mannetje (India) auteur : J.M.Garg CC 3.0
Een bloedzuiger heeft een bruingroene kleur met een donkere tot zwarte achterzijde en staart. De grove schubben zijn licht gekield en staan wat op. De nekkam heeft naaldachtige stekels en een zaag-achtige rugkam, beweeglijke oogleden en een gebandeerde staart.
Mannetjes zijn groter dan vrouwtjes, hebben een rode keel en oogleden en meestal twee zwarte vlekken op de hals. De agame is in staat redelijk snel van kleur te veranderen, hoewel niet zo snel als bijvoorbeeld kameleons, de hagedis kan diverse groen- en bruintinten aannemen.
Calotes versicolor - mannetje (Malediven) auteur : angelika maria boes CC 3.0
De wat merkwaardige naam is te danken aan de mannetjes, die in de paartijd een felrode kop krijgen, alsof ze net bloed hebben gedronken.
Net zoals de meeste hagedissen eet deze agame echter alleen insecten en andere kleine geleedpotigen zoals sprinkhanen, kevers en vlinders, geen prooien groter dan de kop en zeker geen bloed. Het uiterlijk lijkt een beetje op de kolonistenagame (Agama agama), maar deze laatste soort heeft een oranje kop en een blauw lichaam en leeft in groepen in Afrika.
Het is een boombewoner die in struiken en op takken klimt en de prooi meestal bespringt en op de grond opeet. Vijanden van deze hagedis zijn slangen en katachtigen.
bloedzuiger hagedis - vrouwtje (India) auteur : J.M.Garg CC 3.0
Tijdens de paartijd zijn de mannetjes erg territoriaal. Sommige exemplaren worden tot 40cm groot, waarvan bijna 30cm staart.
De vrouwtjes leggen 5 tot 16 eieren in een ondiepe vochtige kuil, de broedtijd is 6-7 weken.
Bloedwraak, in extremere gevallen met vendetta, het Zuid-Italiaanse woord voor bloedwraak, aangeduid, is een vorm van eigenrichting (meer specifiek: stammenrechtspraak) waarin de familie of stam van een dode het recht heeft die te wreken op de schuldige, ook als de dood het gevolg was van een ongeval. Als de dode niet wordt gewroken, verliest de getroffen familie of stam haar maatschappelijke eer (Turks sjeref, Arabisch sharaf). Bloedwraak moet niet verward worden met eerwraak.
Het doel van bloedwraak is het herstellen van het machtsevenwicht tussen de stammen en daarmee het herstellen van de maatschappelijke eer. Na de tweede dode, dus bij een gelijke stand, is de bloedwraak in principe afgedaan. Als de tweede dode door zijn positie meer 'waard' was, of de getroffen familie de tweede dode 'onterecht' vindt, kan een bloedvete ontstaan.
Bloedwraak is een eeuwenoud cultureel fenomeen. In het eerste Bijbelboek Genesis (en ook in andere Bijbelboeken uit het Oude Testament) wordt gesteld dat een moordenaar gedood moet worden. Er wordt daarbij niet bepaald, wie verantwoordelijk is voor het doden van een moordenaar.
Binnen een stam, en zeker binnen een familie, komt bloedwraak relatief zelden voor; men deelt immers dezelfde maatschappelijke eer en door onderlinge conflicten kan men die verliezen zonder dat er een schuldige van buiten de familie kan worden aangewezen.
Zo was de moord op Abel door zijn broer Kaïn (Genesis 4:8) een intern conflict. Kaïn had door de moord de stam verzwakt en afbreuk gedaan aan haar integriteit jegens de buitenwereld. Volgens het gewoonterecht bepaalt de stam in zo'n geval zelf de strafmaat. Die hoeft niet de dood te betekenen: er is immers geen schuldige buiten de eigen stam van wie bloed geëist kan worden. Bovendien is het ongebruikelijk om 'eigen' bloed te doen vloeien. Kaïn werd uit de stam verstoten en verbannen.
In het algemeen zijn verstotenen vogelvrij: als ze gedood worden, komt de stam niet meer voor hen op door hun 'bloed te wreken'. Maar bij wijze van uitzondering kreeg Kaïn van God een merkteken, waardoor duidelijk was dat hij, anders dan andere verbannenen, toch bescherming genoot. Degene die hem zou doden, moest rekenen met bloedwraak van God zelf (zie Genesis 4:15).
Vanaf de verhalen over de Zondvloed wordt het vonnissen van moordenaars in de Bijbel bij officiële en onafhankelijke instanties neergelegd: hiermee werd de doodstraf gelegitimeerd, maar de bloedwraak veroordeeld.
Ook in de Koran wordt het recht op vergelding (qisaas) met zoveel woorden erkend, maar de gelovigen wordt dringend geadviseerd genoegen te nemen met een afkoopsom of 'bloedgeld' (diya) (Koran 2:178). In Jemen haalde een geval van ultieme vergevingsgezindheid de pers: een vader vergaf de moordenaar van zijn zoon en zag bovendien af van bloedgeld. Hij vond dat de moordenaar zich al voor God moet verantwoorden. Hierdoor voorkwam hij de executie van de moordenaar.
Bloedwraak werd in Europa toegepast door de Germanen. Met de komst van een overheid die zorg draagt voor het bestraffen van misdadigers zou bloedwraak als gerechtvaardigde reden voor moord uit vrijwel heel Europa verdwijnen. Alleen op Corsica, Sicilië en Albanië en onder Serven/Montenegrijnen verspreid over de Balkanlanden komt in Europa bloedwraak nog steeds voor.
Een bloedwraakmoord, dat wil zeggen een tweede dode, kan leiden tot een nieuwe (derde) dode, die weer gewroken moet worden. Dit wordt ook wel een vendetta, een bloedvete oftewel een wraakneming zonder einde, genoemd.
De kans een vendetta te beëindigen is het grootst wanneer er aan beide zijden evenveel slachtoffers zijn gevallen. Maar de telling is niet zo simpel omdat ook de status van de slachtoffers van belang is. Zo geldt een ouder slachtoffer als 'waardevoller' dan een jonge vrijgezel.
Hoewel bloedwraak in principe een kwestie tussen families of stammen is, komt het fenomeen ook voor tussen criminele benden. De liquidatiegolf in de Amsterdamse onderwereld, die sinds 2000 al tientallen slachtoffers heeft geëist, kan gezien worden als een vorm van vendetta. Overigens is bekend dat criminele benden, met name die Amerikaanse maffia, vaak als familie-organisaties zijn begonnen en wordt de onderlinge band en loyaliteit tussen de leden gezien als die tussen familieleden.
Op Corsica kostte het verschijnsel vendetta tussen 1359 en 1729 naar schatting meer dan 30.000 levens. Vooral tijdens de Genuese overheersing (16e tot en met de 18e eeuw) vonden er veel bloedwraakmoorden op Corsica plaats, vooral omdat de autoriteiten zich weigerden te bemoeien met binnenlandse conflicten. Pas in 1920 werd bloedwraak op Corsica bij wet verboden.
In Albanië komt bloedwraak met name in het noorden voor. Koning Zog had zoveel vijanden gemaakt dat hij constant voor zijn leven moest vrezen. Autoriteiten weigeren zich niet alleen met dergelijke situaties te bemoeien, maar zien dit ook als normaal. Een in 1995 wegens bloedwraak opgepakte man werd veroordeeld voor illegaal wapenbezit!
Een bloedwraak- of bloedvetemoord moet voldoen aan strikte regels die per regio verschillen. Een algemene regel is dat vrouwen en kinderen (tot 12 jaar) nooit het slachtoffer mogen worden. Het doden van vrouwen is niet eervol; bij het doden gaat het immers om het herstellen van de eer en dat kan alleen volgens de gewoonterechtelijke regels. Verder mag - meestal - telkens niet meer dan een slachtoffer worden gedood. In 2003 werden in een bloedvete in Egypte meer dan 15 mannen uit één familie tegelijk gedood, juist toen ze op weg waren naar een rechtszitting over de zaak. Dergelijke moorden zijn uitwassen in een bloedvete en gelden niet als eervol.
Overigens spelen vrouwen een grote rol bij het voortzetten van een bloedvete. De bebloede kleren van een nog ongewroken slachtoffer worden door de moeder of weduwe bewaard en dikwijls getoond aan een broertje of zoon die, als hij groot genoeg is, zijn broer of vader zal moeten wreken. In veel gemeenschappen waar bloedwraak voorkomt wordt gedacht dat de ziel van de overledene geen rust zal kennen totdat hij gewroken is.
Bloedwraak is soms af te kopen met geld (in het Nederlands weergeld, zoen of ook wel bloedgeld genoemd). Pas na de tweede dode, of bij een andere gelijke stand, is afkopen doorgaans mogelijk. Soms, met name wanneer de eerste dode is gevallen als gevolg van een ongeluk, kan ook deze worden afgekocht. Ook verwondingen kunnen worden afgekocht.
Nadat de familie van het slachtoffer het bloedgeld aanvaardt, is er geen reden meer voor voortzetting van de bloedvete. Volgens de islam is aanvaarden van een compensatie sterk aan te bevelen en is het voortzetten van de bloedvete na het ontvangen van een afkoopsom streng verboden (Koran Soera 2:178).
De compensatie moet overigens niet gezien worden als smartengeld voor het leed, maar moet zowel recht doen aan de positie van de overledene binnen de gemeenschap als aan het gezichtsverlies dat de accepterende partij oploopt door überhaupt bloedgeld te accepteren in plaats van een (tweede) dode uit de stam van de schuldige. In verband met gezichtsverlies 'mag' bloedgeld niet te vlot worden geaccepteerd. Onderhandelingen tussen de partijen zijn hierdoor vaak bijzonder moeizame processen die alleen met de hulp van goede, vaak hooggeplaatste, bemiddelaars kunnen worden bereikt. Zo vroeg een Koerdische familie in Zevenaar in 2001 bij de gemeente een subsidie van 100.000 gulden aan als genoegdoening voor de familie van haar slachtoffer. Hiermee hoopte men een vendetta, die al vijf levens had geëist, te kunnen beëindigen.
In Irak is bloedwraak een tamelijk normaal fenomeen. Het is bekend dat het Amerikaanse, maar ook het Engelse leger tijdens de oorlog in Irak (2003-2005) stammen bloedgeld aanboden voor gevallen burgerslachtoffers.
Bloedworst is een worst gewoonlijk bestaande uit een mengsel van bloed (meestal van het varken, maar er bestaat ook runderbloedworst), vet of reuzel (smout), spek, kruiden en vulmiddelen (rogge, brood, gerst, en/of havermout).
Het is een bijproduct van de slacht en wordt traditioneel in de herfst gemaakt.
Engels : Black pudding, blood pudding Duits : Blutwurst, Rotwurst, Schwarzwurst, Topfwurst, Griebenwurst, Puttes, Flönz, Blunzen Frans : Le boudin noir
zwarte pensen
Recepten en vormen verschillen per streek. Soms worden uien toegevoegd. Het spek kan in blokjes van een halve vierkante centimeter duidelijk te zien zijn (foto) of vergruisd worden toegevoegd. Het mengsel kan zijn vorm krijgen in een darm of gietvorm. Ook tongenworst is een soort bloedworst: de stukken tong zitten in een bloedworstmengsel.
De worst kan een diameter hebben van maximaal zo'n 10 cm en is in Nederland gewoonlijk te koop in cilindervorm, soms gelardeerd met stukjes vet. Bloedworst wordt gegeten in plakken van ongeveer 1 cm dik die in een koekenpan worden gebakken. Soms wordt er een plak appel meegebakken of wordt het gerecht met stroop geserveerd.
Spaanse Morcilla de arroz - Morcilla de Burgos auteur : Tamorlan CC 3.0
In België heeft de bloedworst de grootte van een banaan. De worst wordt soms in zijn geheel gebakken, soms in stukjes van 2 cm dik gesneden. Bij de bloedworst worden meestal gebakken appels met bruine suiker of appelmoes gegeten.
In Vlaanderen wordt de bloedworst ook ongebakken gegeten.
Omdat de bloedworst bijna overal gegeten wordt in België, kent men er vele namen voor. In de Kempen spreekt men vooral van beulingen, in het Hageland en Klein-Brabant van zwarte pensen, terwijl men in Zuidoost-Vlaanderen vaak zwarte trippen or zwarte triepen zegt. In West-Vlaanderen spreekt men eerder van bloelink.
De Brusselse variant heet bloempanch.
Nog steeds is het gebruik van vers bloed en penskruid of piment het belangrijkste. Dit kruid, beter bekend als allspice, ligt qua smaak tussen zwarte peper en kruidnagel, het geeft aan zwarte pensen een zeer verfijnde smaak. Als variant op de zwarte pensen wordt in de Kempen ook kwet bereid. Kwet bevat dezelfde ingrediënten als de Kempense zwarte pens, de pensenbrij wordt vervolgens echter apart gekookt en in schalen gegoten. Kwet is eigenlijk balkenbrij, maar net zoals voor bijna alle traditionele slachtbereidingen bestaan er heel wat regionale benamingen. Bijvoorbeeld in Beringen spreekt men van pensding of in Overpelt over kroepoet.
Engelse Black pudding auteur : Emmanuel Boutet CC 3.0
Ook in andere landen wordt bij de slacht bloedworst gemaakt van bloed met andere goedkope stukken vlees.
Zo wordt in Spanje butifarra negra en morcilla gemaakt, in Frankrijk boudin noir, in Engeland black pudding, in Duitsland en Oostenrijk Blutwurst, in Italië sanguinaccio insaccato, maar ook in Azië komt bloedworst voor, zoals bijvoorbeeld de Koreaanse sundae.
= calyx (kelk) (kelkkrans; bijv. K5 = 5 kelkbladen)
of % = corolla (kroon) (kransen met bloembladen; bijv. C3(x) = 3 bloembladen in x kransen)
= toegevoegd bij met twee of meer symmetrie vlakken (actinomorf)
= toegevoegd bij spiraalsgewijze inplanting
= androecium (kransen van meeldraden; bijv. A 
= veel meeldraden)
= gynoecium (vruchtbeginsel met vruchtblad of vruchtbladen (carpel of carpels); bijv. G1 = één vruchtblad)
betekent dat het vruchtbeginsel vergroeid is. Inplanting van de bloemdelen kan spiraalsgewijs (symbool 
, 
, 
.
tulp 
(0) 
