DE TWAALFDE KONING

Uw moeder kan het niet. Ja, uw grootmoeder kan het niet. Niemand kan u die geschiedenis vertellen, want zij is te lang. Zij begint in oeroude tijden en geschiedt nog steeds. Daarom, om haar te onderscheiden van andere geschiedenissen, noemt men haar weleens ‘De Geschiedenis’. Uw moeder en uw grootmoeder kunnen u wèl zeggen wie de Man is die haar gemaakt heeft. Daarom noem ik Hem niet. Het is beter dat u Zijn naam van uw moeder hoort dan van mij. Maar in dit verhaal, dat een deel is van De Geschiedenis, zal ik Hem aanduiden met een vreemde naam: de twaalfde koning. Hij zal slechts even op het eind van deze vertelling voorkomen, gelijk Hij ook slechts dan zal verschijnen als De Geschiedenis geschied is.

Er leefde eens in een groot, donker paleis, waar 's avonds de wind langs de muren kreunde, een koning, een echte. Hij had een baard als een pilaar en een stem als de donder. Meer heeft een koning niet nodig. Zijn naam was Teuton, en men noemde hem ook wel Germania. Waar hij kwam, lagen de onderdanen in het stof; trouwens als ze er niet lagen, werden ze er in geslagen. Ge ziet hoe machtig de koning was. Deze koning nu had een zoon. Democratio. En deze zoon had een hol hoofd. Zijn hoofd was hol. Er zat niets in, niets. Het is voor ons moeilijk dat te begrijpen, omdat onze hoofden gevuld zijn. Overigens, ware dit niet het geval, dan was het nog moeilijker. In de aanvang was de prins deze bijzonderheid onbekend. Want ten eerste kon hij niet weten dat zijn hoofd hol was omdat het hol was. En ten tweede kon niemand het hem zeggen, omdat je nooit van buiten kunt zien of een hoofd hol is. En dat is maar heel goed. En ten slotte zou niemand het ook gedurfd hebben omdat het niet goed is een koningszoon de waarheid te zeggen, tenzij ze aangenaam is. Doch op zijn twintigste verjaardag stormde hij eens de trappen af en stootte zijn hoofd tegen een balk. Het gaf de sonore klank van een leeg champagneglas. De prins bleef verrast staan. Hij tikte tegen zijn hoofd: het gaf een lichte, heldere galm. 'Wat nu,' zei de prins verbaasd, 'zou mijn hoofd, dit kostbare staats-hoofd, soms leeg zijn?' Hij spoedde zich naar de hofarts. De hofarts nu was een wijs man. Hij zat gebogen over zijn boeken toen de koningszoon binnentrad. 'Onderzoek dit hoofd,' sprak de prins kort. Zo deed de arts, de wijze. Nu is het moeilijk om de waarheid over een koningshoofd te zeggen en daarbij het zijne te behouden. Doch de hofarts was een wijs man. Hij tikte met zijn zilveren hamertje op het kostbare hoofd en luisterde scherp naar de prachtige klank. 'Sire,' sprak hij verheugd, 'ik feliciteer u, het is hol.' 'Waarlijk,' riep de koningszoon, plotseling blijde, 'is het waarlijk hol?'

De arts, de wijze, boog. 'Het is beslist zeer zeldzaam, sire,' sprak hij, 'en dan die sublieme klank!' 'Maar,' riep de koningszoon, 'als mijn boze vader dood gaat, moet ik regeren. Hoe kan ik regeren met een leeg hoofd?' Toen liep de hofarts met gespitste tenen naar de deur en grendelde deze. Hij naderde het vorstelijke oor en fluisterde, zijn slimme oogjes glinsterend: 'U hebt een prachthoofd om te regeren. Wanneer er een twist is in het land, handel dan zo: hoor eerst de ene partij en stuur hen weg.' 'Jawel,' zei de prins. 'Hoor dan de andere partij, en stuur hen weg.' 'Jawel,' zei de prins. 'Nu,' sprak de hofarts glimlachend, 'dat is alles.' 'Maar,' vroeg de prins, 'welke partij heeft gelijk?' De hofarts keek om zich heen en luisterde. Toen boog hij zich snel voorover: 'De grootste,' zei hij.

De oude koning was dood. De klokken luidden en het was een vrolijke dag. En met loden schoenen beklom de nieuwe koning de troon. Echter, hij regeerde tot tevredenheid van bijna allen, en de faam van zijn wijsheid vloog over de grenzen. En het geheim van het holle hoofd bleef in dit hoofd; ge ziet hoe gemakkelijk het is om niets te verbergen. Op een dag gaf de koning een groot diner. Het is moeilijk om u een indruk te geven van dit diner. Het was zó ontzettend deftig, dat zelfs de oudste dienaren stonden te trillen op hun benen.

Twaalf lange tafels met blinkende heren en fonkelende dames stonden in de grote zaal. Achter elke stoel rees een lakei op, uit wiens gelaat door jarenlange oefening iedere emotie gebannen was. Er speelde ook muziek, maar zó zacht, dat het haast onhoorbaar was, maar van de andere kant toch weer zó, dat men het gemerkt zou hebben als 't er niet was. Maar het was er goddank wèl. Er werd zeer weinig gesproken en zeer weinig gegeten. Hoewel de meest raadselachtige gerechten overvloedig voorhanden waren, at men gering. En dit geringe werd met fijne gratie naar de mond geheven en zacht glimlachend doorgeslikt. Kortom, het was wat men bij de hogere standen een geslaagde avond noemt. De koning zelf was een en al beheerste verrukking. Hij kneep zichzelf heimelijk in de kuiten en wendde zijn mooi leeg hoofd naar de kanten waarheen het gewend moest worden. De gesprekken waren zacht, gonzend en onbeduidend, en alles was zoals het behoorde te zijn. Toen, bij toeval, hief de koning zijn hoofd van het bord, en keek de zaal in. Zijn blik werd plotseling streng: in de open vleugeldeuren stond een stoffige, bezwete man, hijgend naar adem. 'Heidaar,' riep de koning met zijn vork wuivend, 'wat moet dat?'

'Heer, heer .. .' 'Wat?' vroeg de koning, uit zijn zetel oprijzend. De man beefde. 'Sire,' zei hij, 'de crisis is over het land gekomen.' 'De wàt?' vroeg de koning. 'De crisis, heer … .' 'Wel,' zei de koning, 'dat is lelijk.' Hij wist in 't geheel niet wat een crisis was, maar hij vermoedde iets droevigs en daarom keek hij zoals van een koning verwacht kon worden. Ook de tafelgenoten keken ernstig. 'Wel, wel,' zei de koning, 'wat is dat nu vervelend.' Hij ging langzaam zitten en roerde in zijn bord: doch in zijn hart groeide een grote onrust.

De volgende morgen in zijn zijden praalbed werd de koning wakker, gelijk alle andere mensen. Hij sloeg zijn ogen langzaam op naar de satijnen troonhemel en dacht na over de crisis. Het was jammer dat dit er nu tussen kwam. Hij had zich zo aardig gehouden met zijn holle hoofd. Hij moest vooreerst zien te achterhalen wat een crisis eigenlijk was. Wat was de crisis? De koning kleedde zich snel aan en riep de wijzen van het land bijeen. Zij kwamen. Omstuwd door het eerbiedige volk schreden zij door de straten naar het paleis, stap voor stap, de lange baarden over de schouders geslagen en zuchtend van wijsheid. Bij één wijze was het hoofd zó zwaar van alles wat er in zat, dat het wiegelde op de dunne hals. Ge begrijpt dat zo iets indruk maakte. En zij vertelden de koning wat dat was: de crisis. Het duurde drie uren voor zij eindigden. En reeds na enkele minuten stonden de ogen van de koning vol tranen. Want zijn hart was goed en mild. Hij luisterde aandachtig, drie uren lang. Toen zwegen de wijzen. De koning zat ineengedoken op zijn troon, het gelaat in de handen verborgen. Hij rilde ... 'Zijt gij klaar?' vroeg hij zacht. 'Ja, sire,' zeiden de wijzen, 'dat is het.' Zij streken hun baarden glad en vertrokken. En de koning bleef zitten op zijn troon, alleen. In de grote lege zaal begon de avond te vallen. Het late licht viel dralend door de ramen en het werd donker. En de koning zat daar eenzaam op zijn troon, gebogen en bedroefd. Een kleine, triestige figuur. Zo eindigde die dag.

Het land was nu in rep en roer. Er móest een oplossing komen. Vooreerst was er een Koninklijk Bevel gegeven om boeken te schrijven over de crisis aan ieder die de pen kon hanteren. En dat waren er heel wat. Het behoefde helemaal niet precies wáár te zijn, als ze maar dik en goedkoop waren. Voorts moesten er vergaderingen gehouden worden, veel vergaderingen. Er moesten minstens twee sprekers zijn, verder een voorwoord, een nawoord, een woord van dank, en, als er nog wat tijd over was, een woord van oprechte hulde.

Vol moed togen de onderdanen aan het werk. Wat betreft de boeken, verdeelden de burgers zich in twee hard zwoegende partijen: zij die ze schreven, en zij die ze lazen. Maar de meeste tijd werd toch aan de vergaderingen besteed. Avond aan avond zaten de onderdanen geduldig te luisteren, klapten in de handen en stelden verstandige vragen.

De koning zelf werkte het àllerhardst. Hij deed niets dan lezen wat er geschreven werd, van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat. En dit alles in pyjama. Want tijd om zich aan te kleden was er natuurlijk niet. Het gebeurde weleens, dat hij even opstond om zijn neus te snuiten; maar dan las hij weer snel door om de verloren tijd in te halen. Hij leerde wat geld was. Wie het had. Wie het niet had. Wie het moest hebben. Hij leerde wat arbeiders waren. Hoe ze er uit zagen. Hij leerde de grote wetten kennen van vraag en aanbod, van prijs en waarde. En langzamerhand liep zijn lege hoofd vol, het werd zwaarder en zwaarder, en op een dag was het geheel gevuld. 'En nu,' zei de koning, verheugd opstaande, 'zullen wij al deze kennis eens toepassen.'

En daar vlogen de wetten over het land. Goede wetten, verstandige wetten, edele wetten. Maar, gij allen die dit lezen zult, nu komt het allerwonderlijkste: de crisis bleef. De ellende groeide in het land; de onderdanen werden ongeduldig: de koning bleek toch niet zó wijs te zijn als ze vroeger dachten. Toen de koning dit ter ore kwam, glimlachte hij bedroefd. En hij vaardigde nieuwe wetten uit, goede wetten, verstandige wetten, edele wetten. En de ellende groeide. Er liepen grote grijze draden door 's konings baard. Hele nachten lag hij wakker in zijn zijden bed, de ogen wijd open, de handen plukkend aan de dekens. Eens op een nacht schoot hij recht omhoog. Hij legde de wijsvinger tegen zijn koninklijke neus en glimlachte. Zijn ogen glansden. Toen gleed hij achterover en sliep rustig in. En de volgende morgen renden de koeriers op schuimbekkende paarden de grenzen over. Zij bliezen vrolijk op koperen horens of klakten met de tong. Want nu was er een oplossing! Tien koningen waren genodigd, tien machtige koningen, om in één vergadering alles in orde te brengen.

In alle landen vlogen de vlaggen uit de vensters, en de mensen holden over de straat om de koningen te zien binnenkomen. Daar kwamen ze aan. De koning van Baroba, de koning van Bonouri, de koning van het land Sir, de koning van Piroga, de koningen van Jerba, Bano en Jaffi, de koning van Jap, de koning van Bacco en de koning van het land Tassa. Terloops zeg ik u, de koning van Rome was er niet bij. Zijn gebied was te klein en men kon het zonder hem ook wel af. Zo nam dan de beroemde Elf-Koningen-Conferentie een aanvang. Na op het balkon door de menigte te zijn toegejuicht, trokken zij zich terug om te beraadslagen. Elke koning nu had een leger kroniekschrijvers, geleerden en geheimsecretarissen bij zich, die allen te samen één schrijvende massa vormden, zich gaandeweg echter splitsten in Opper-Commissies, deze in Hoofd-Commissies, deze in Commissies, deze in Sub-Commissies, welke zich vertakten in adviserende lichamen en rechtskundige colleges; en toen was het avond. Koning Democratio sprak op het balkon enkele geruststellende woorden tot het volk en allen gingen naar bed.

De volgende morgen kleedden de elf koningen, de kroniekschrijvers, de geleerden en de geheim-secretarissen zich snel aan, aten haastig en vertakten zich verder. Zo ging het vele dagen. Ten slotte was het spinsel van commissies zó ragfijn, dat verder weven onmogelijk was. Koning Democratio was het intussen moe geworden, elke avond op het balkon het volk gerust te stellen, en daarom waren er aparte mensen aangesteld, die papieren door het land verspreidden, waar de geruststellende woorden in stonden. Maar, gij allen die dit lezen zult, al werkten de elf koningen hard, en al juichten de papieren luide, de crisis blééf. De koning sliep in het geheel niet meer. Men zag zijn spierwitte baard allerwegen: hij confereerde met de voorzitters van de onderafdelingen der sub-commissies, hij hield de mannen der papieren hun verantwoordelijke taak voor ogen, hij leidde de diners der elf koningen, en, wat het meest van zijn krachten vergde, hij sprak opgewekt over de resultaten der conferentie en de stappen in de goede richting. Zijn ogen stonden diep en droevig, zijn handen werden wit en trilden.

En het volk begon te morren, zacht en heimelijk, als een getergd dier. Ze hadden brood verwacht en ze kregen papier. En meer zulke vreemde gezegden. Op een avond liepen ze onder het balkon samen, met bleke, strakke gezichten, zwijgend. De soldaten kwamen en joegen ze weg. Doch de volgende avond keerden ze terug. De soldaten kwamen en bleven er ook: ze werden onder de voet gelopen. En van alle straten kwamen mensen aan, steeds maar mensen, een onafzienbare menigte. Ze riepen om de koningen. Ze wilden de koningen zien! Het werd één gegil van stemmen, één enorm opstandig geluid. En de elf koningen verschenen op het balkon. Duizenden vuisten vlogen omhoog, er ging een onbeschrijfelijk gehuil op. En de elf koningen stonden met gebogen hoofd, elf simpele dwazen. Zij trachtten te spreken, doch men hoorde ze niet. Zij vroegen om stilte, doch men luisterde niet. Toen verhief zich één hoge, woedende stem uit het volk: 'Er is nog een koning, die niet genodigd is!' Vorst Democratio boog zich over de balustrade: 'Wie is dat dan?' vroeg hij spottend. Het was even stil. Toen riep dezelfde stem: 'Gij elf koningen, elf purperen dwazen, narren van wijsheid en verstand, wie heeft u de kroon gegeven op uw hoofd en het hermelijn om uw schouders?' En de elf koningen zwegen.

Deze eenzame stem had goed gesproken. Wij zullen met elf koningen machteloos zijn, zo de Twaalfde vergeten wordt. Maar, zult ge zeggen, is niet tweeduizend jaar geleden, op Pinksterzondag, de wereld door elf mannen gered, in één vergadering? En zij waren vissers en hadden niets dan hun eeltige handen? Doch zij vergaten de Koning nooit!

Godfried Bomans: ‘Groot Sprookjesboek’