Verder mijmerend over: ‘Verhuld verdriet: Wenen in de tijd van Schubert’

Gisterenavond bleven de vele indrukken van de vertelling over Schubert door mijn hoofd spelen. Dat bleef tussendoor ook vandaag het geval, maar eerst waren er de dagelijkse bezigheden, eer er tijd vrij kwam om stukje voor stukje de rijke inhoud op een rijtje te zetten en te vergelijken met eigen inzichten, die ‘doorheen de dagen’ gegroeid waren.

De verteller, Jos Meersmans, verraste meteen. Op twee kleine spotjes na werden alle lichten gedoofd. Bleef alleen een uitermate sober decor over, een bescheiden geluidsinstallatie, die evenwel van zeer goede kwaliteit was, een ietwat hogere stoel, en daarop de enige ‘acteur’. Een minuut lang een stilte, die verwachtingen opriep en deed aanzwellen tot één groot verlangen, een levensgrote luisterbereidheid.

Maar niet de spreker doorbrak de stilte, wel een Weense dialoog, tussen Rosenbaum en een dame uit de Weense aristocratie, begin 19^de eeuw. Daarna de Dampf Walzer, opus 94, van Joseph Lanner (1801-1843).

Het was een zeer geslaagde aanloop om het tijdskader te tekenen, waarin Schubert leefde en werkte. Een indrukwekkend tijdskader, dat mits de nodige aanpassingen, zeer gemakkelijk naar onze tijd, het begin van de 21^ste eeuw kan getransponeerd worden.

Een korte toelichting. ‘Het Wenen van 1815, het Wenen van het Congres dus, had twee kanten. Langs de voorkant was er het Wenen van de wals, uitdrukking van de zorgeloosheid van de fatsoenlijke Weense burger. Nadat de Turken in juli 1683 Wenen belegerd hadden, was er een meer dan honderdjarige rust over de stad gekomen. Napoleon zal die pas verstoren in 1805 en 1809. Maar met Napoleon sijpelt ook het ideeëngoed van de Franse Revolutie Wenen binnen, en een veelzijdig onbehagen, vooral in de nu snel groeiende buitenwijken, waar kleine industriële bedrijfjes als paddenstoelen uit de grond rijzen en waar een nieuwe klasse van armen ontstaat: het proletariaat. Zelfs de censuur van Metternich zal de daar groeiende onrust niet kunnen doen verdwijnen. Ze leidt onvermijdelijk naar de revolutie van 1848.’ (citaat van Jos Meersmans)

In amper 10 minuten heeft de stad Wenen een levensechte gedaante gekregen. Hoe talrijk de adepten van de bourgeoisie nog zijn, die wereldvreemd, in chique salons, blijven walsen op de muziek van Strauss, er is ook dat andere Wenen, ongezien, ongekend, en nooit vermeld, maar met een aanzwellende massa van hongerige proleten, die een vruchtbare humus vormen voor de nieuwe ideeën, waarvan Marx en Engels in het midden en de tweede helft van de 19^de eeuw de grote woordvoerders zullen worden. Zelfs het Wenen van de walsen wordt een voedingsbodem voor de sociale omwentelingen, die van dan af, als gevolg van de industriële revolutie, Europa totaal zullen onderste boven keren. Voor vele tientallen jaren althans, en voor een deel ook op onomkeerbare wijze.

Hier begint de analogie met onze tijd. De massa walst weliswaar niet meer op tonen van Strauss en vele proleten van de tijd van toen zijn opgeklommen tot een nieuwe burgerij. Maar het is onmiskenbaar: de onhoudbare tegenstellingen in het Europa van de 19^de eeuw, zijn inmiddels geglobaliseerd en wereldwijd uitgedragen.

In de rijke landen van het Westen wordt voortdurend gewezen op binnenlandse vormen van armoede.

Maar vooral op wereldvlak is het contrast dermate schrijnend geworden, dat aan alle kanten dijkbreuken dreigen, waarlangs de nieuwe proleten van de derde wereld – moe getergd na eeuwen uitbuiting – hun deel van de koek, niet langer bedelend en beleefd vragen, maar vaker en vaker gewelddadig opeisen. Irak, Afghanistan, Pakistan zijn de meest genoemde brandhaarden, maar wat broeit er nog in zoveel landen van Azië, Afrika, Latijns Amerika.

Oorlogen zullen geen duurzame vrede brengen, hoogstens een Pyrrhusoverwinning om gezichtsverlies te vermijden. Alleen een moedig werken aan rechtvaardigheid kan een oplossing brengen. Net als het Wenen van 1815 heeft onze ééngeworden wereld twee kanten. De trieste vluchtelingenstroom, met zoveel menselijk leed, is slechts een symptoom, één grote schreeuw om gerechtigheid.

Ons rest slechts de hoop dat de wereldleiders van vandaag met meer inzicht mogen beslissen dan in de 19^de en 20^ste eeuw het geval was.