|
Gisteren was het een dag van redelijk veel rusten natuurlijk. Zelfs na een goede nachtrust was het niet echt de meest actieve dqg. Bovendien was de temperatuur weer meer dan goed, gedurende het grootste deel van de dag ruim 35 graden. Niet dat we daarover gaan klagen, maar als je dat echt eens aan den lijve ondervindt, versta je beter dat het voor de gewone mensen hier toch niet echt een lachertje is, om bij zulke hitte zware handenarbeid te verrichten. Zeker niet als je weet dat voor velen van hen de voeding toch ook niet echt overdadig kan genoemd worden. Het is dus nogal misplaatst om te gaan denken of zeggen dat het allemaal luiaards zijn. Voor velen van de gewone mensen is het dagelijkse leven in deze omstandigheden een hele opgave,
Voor mij is dat anders natuurlijk. Na de reis een rustdag ingebouwd, maar over rusten valt niet zo veel te vertellen. Daarom ben ik maar eens in mijn archief van verslagen van vroegere reizen gedoken, en ik werd opnieuw getroffen door één van mijn allereerste ervaringen in Brazilië, nu al jaren geleden, een pastoral bezoek aan de grootste gevangenis van Brazilië, dat is Lemos Brito in Salvador. Hier volgt de impressie.
Na een hazenslaapje, staan we rond 7 uur op. Ontbijt om duimen en vingers af te likken, letterlijk en figuurlijk: verse ananas en meloen. Om 8 uur komt Filip Cromheecke, pastoor en gevangenis-aalmoezenier, 4 leden van onze groep ophalen om de gevangenis van Lemos Brito te bezoeken. Duizenden mannen en vrouwen zijn er verdeeld over 5 units of gedeelten, elk gedeelte omvat 3 verdiepingen en is opgetrokken rond een groot stofferig plein, met daarop een voetbalplein zonder gras. Er lopen ook een twintigtal scharrelkippen rond. Elke unit telt dus honderden, of meer dan duizend gevangenen. Om 9 uur gaan alle celdeuren open, en tot 16.30 uur mogen de gevangenen wat rondlummelen, zich vervelen, wachten, voetballen of niets doen.
Aan de toegangsweg naar de gevangenis wachten de andere leden van het pastorale team voor de gevangenis ons op. We beginnen het bezoek aan de gevangenis, nog buiten de muren, met een voorstelling aan elkaar, en een diep doorleefd gebed, dat door Filip wordt voorgelezen en van sobere commentaar voorzien. De toon is meteen gezet voor de ingesteldheid waarmee we dit bezoek aan deze meest uitgeslotenen zullen beleven. Dan gaan we door de poort de gevangenis binnen. Een lange gang, lichtjes stijgend, met een hele reeks schietgaten, overgebleven restanten van het vroegere fort, dat daar gevestigd was. Voor elk schietgat staan twee of drie gevangenen naar de wereld buiten, de echte buiten-wereld, te kijken, dromend van een leven dat ze kenden en dat ze hopen terug te vinden. De gezichten zijn stuk voor stuk taai, verweerd, getekend.
Het is moeilijk om hen niet aan te kijken, te begluren, zou je kunnen zeggen. Elk gezicht vertolkt een mens, een hart, een droom, die teloorging, een leven, dat zij heel anders gedroomd hadden, en dat nu traagzaam voorttrekt binnen deze doodse, weeë muren. Hen aanspreken lukt nog niet, het blijft bij elkaar aankijken: twee wezens uit twee verschillende werelden, die heel even elkanders pad kruisen. Bij elke blik denk ik vanzelf aan een kleine poster thuis: Het verhaal van een mensenleven, met daarbij de foto van een gelukkige, oude man. Dit zijn geen gelukkige mannen, en ze zijn ook niet oud, al zien zij er meestal wel oud uit, door de sporen, die de vroegere jaren hebben nagelaten. En ook die andere poster speelt door mijn hoofd: Gooi niemand zijn fouten achterna, mensen hebben al genoeg te dragen. Inderdaad, deze mensen hebben al genoeg te dragen.
Met een zuster uit Nieuw-Zeeland, Helen, en padre Filip gaan we dan naar de kapel van de Pastoral Carcerária of gevangenispastoraal. Kapel is een duur woord hier. Het gaat om een soort van zaal, die bestaat uit een drie- of viertal cellen waartussen de muren gesloopt zijn. Zowat 70 of 80 gevangenen vullen samen met het ons de geïmproviseerde kapel. Ze dragen allemaal een uiterst sobere plunje, een slobberbroek met daarboven al dan niet een openhangende vest of een T-shirt. De gelovigen van deze dag zijn in de meest letterlijke zin van het woord de armen, die door Jezus zalig geprezen worden. Diegenen ook waarvan Jezus zegt: Ik zat in de gevangenis en gij zijt mij komen opzoeken. Filip spreekt hen zacht toe, in uiterst eenvoudige woorden, maar met een tederheid, die hen raakt, en tegelijk onverbloemd, zonder nietszeggende woordjes, die alleen maar mooi klinken, maar in hun leven geen betekenis meer zouden hebben. De sfeer is opnieuw uiterst ingetogen, als we samen bidden met deze sjofele mensen.
Dan wordt er wat gezongen, en weer worden ervaringen gedeeld. Het is onze eerste kennismaking met de Braziliaanse kerkmuziek, niet meteen in de meest poëtische omgeving, die tot romantische bezinning uitnodigt. Het is ook onze eerste kennismaking met de Braziliaanse kerk in het Noord-oosten. De omgeving is wel wereldvreemd, maar niet in de betekenis van vlucht uit de realiteit, wel in de betekenis van: deze, hun wereld is zó anders, zó vreemd voor ons. Zij zijn hier thuis, gewoon, op hun gemak, wij voelen ons betrapt op een plaats waar wij geen plaats hebben. Het evangelie van de volgende zondag wordt voorgelezen. De gevangenen geven commentaar, vaak diepzinnig, maar in een uiterst povere taal, vanuit hun leefwereld, van vóór en van in de gevangenis. Ook zuster Helen en padre Filip spreken eenvoudige, verstaanbare woorden, die hun toepassing hebben in hun vreemde leven binnen die muren. Ik kan het ook niet laten om een drietal keer in het Portugees een korte bedenking van ongeveer 1 tot 2 minuten te geven: ondanks het vaste voornemen om nooit in het Portugees te preken, zijn hier al op de eerste dag mijn eerste, totaal onvoorbereide preken in die taal; wellicht zullen het niet de laatste zijn. Je wordt zo opgenomen in een geheel dat je niet kent en dat je overkomt, dat je vanzelf gaat spreken en delen. Als besluit bidden we samen een Onze Vader en een Wees gegroet, rustig, gemeend.
Daarna blijven we nog een half uurtje, of was het langer, praten bij de gevangenen, vanop het balkon met balustrade, dat uitkijkt op het binnenplein. Na die gebedsstonde van ruim een uur is de stilte gebroken. Het gaat nu vanzelf om met hen te praten, al blijft het moeilijk om hun taal te verstaan, en al is het ook niet gemakkelijk om zelf zinnen te brouwen. Maar aan beide zijden van de barrière, hun wereld en mijn wereld, is de goede wil en het verlangen om elkaar te leren kennen zo groot, dat het taalverschil geen echte moeilijkheid vormt. Je spreekt en luistert, je verstaat en maakt je verstaanbaar met hart en oog en handen. Enkele gevangenen komen de werkstukjes tonen, die ze in hun vele lege uren in elkaar geknutseld hebben. Eenvoudige werkjes, om de tijd rond te krijgen en eventueel een centje te verdienen, als ze het kunnen verkopen. Als we weggaan is het afscheid ontroerend, een gevangene omhelst mij zowat een minuut, nadien vertelt Filip mij dat hij aids-patiënt is, het is even schrikken en bang zijn, en voor ik het weet kijk ik of ik nergens een of andere kleine wonde heb. Gelukkig niet, en de vreugde is groot dan, om zulk iemand omarmd te hebben.
Dan gaan we eens kijken naar de crèche, waar de kinderen opgevangen worden, waarvan beide ouders in Lemos Brito gevangen zitten. Er zijn weinig kinderen aanwezig, maar zij zijn proper, worden goed en liefdevol beziggehouden en gadegeslagen. Net kinderen uit een gewone Europese crèche, alleen is de omgeving minder rijkelijk, en de speeltuigen veel minder talrijk. Maar de geest van liefde, die er hangt is allicht omgekeerd evenredig. Je voelt die liefde, waarmee deze kindjes omringd worden.
Filip wil ons duidelijk meteen een grote cultuurschok bezorgen. Want daarna gaan we, om het contrast te zien, naar het meest luxueuze shoppingcenter van Salvador, waar ook een kapel is, maar wel even anders. De sfeer is er ook wereldvreemd, maar in een andere betekenis: een mooie kapel, die tot bezinning stemt, gevuld met sjieke mensen, die blijkbaar niet het minste benul hebben van het leven, dat de meerderheid van de mensen rondom hen leiden en lijden. Goede christenen allicht, maar dan in een andere dan evangelische betekenis. Filip draagt de mis op, een zestig tot tachtig mensen zingen, bidden, klappen ritmisch in de handen. En dan preekt hij weer eens, maar ik ben te moe om nog een woordeke in het Portugees te plaatsen, het is ondertussen rond 13.00 uur. De hele voormiddag is een onvergetelijke ervaring.
Van de gevangenis zijn er natuurlijk geen foto's. Daarom in bijlage 3 foto's uit Salvador, met enerzijds de rijke, dure buildings, en anderzijds - met veel meer inwoners - de talrijke favela's of krottenwijken. Het wijn foto's van vorige woensdag, het jaartal moet dus eigenlijk 2010 en niet 2008 zijn!
|
