Dona Zilda

Zondagavond was er, zoals altijd, de avondmis in de hoofdkerk van Mundo Novo. Misschien waren er wat minder aanwezigen, het is hier nu volop zomervakantie en nogal wat mensen gaan dan op bezoek bij familie of vrienden, en in dit immense land kan dat wel ergens ver weg zijn in Brazilië. De kerk was hierdoor niet volledig volgelopen, maar de sfeer van de viering was zoals altijd, met ingetogen stiltes, veel zang en ritmisch handgeklap.

Als gevolg van de aardbeving in Haïti ging de hoofdaandacht in de homilie van padre Francisco niet naar het evangelie van de bruiloft te Kana, maar wel naar de persoon van Dona Zilda Arns, de zus van Kardinaal Paulo Evaristo Arns, aartsbisschop-emeritus van São Paulo, de grootste stad van Brazilië met 18 tot 20 miljoen inwoners. Het aantal favelas of krottenwijken wordt er op 1500 geschat en in een groot aantal daarvan durft de politie niet binnen te gaan. De kardinaal, ondertussen 88 jaar oud, mag dan ook bij ons in sommige kringen een zekere bekendheid hebben, omdat hij, net als Dom Helder Câmara zaliger, een spilfiguur was in de bevrijdingstheologie, zijn zus is in België en Nederland zo goed als onbekend. In Brazilië is dat anders, omdat Dona Zilda, zoals zij hier genoemd wordt een zeer grote dame was, nationaal maar ook internationaal. Zo werd zij meermaals genomineerd als kandidate voor de Nobelprijs voor de Vrede, maar heeft die nooit ontvangen. Nogal wat mensen schrijven die afwijzing van de Nobelprijs toe aan het feit dat haar levenswerk, tot op vandaag, blijk geeft van een diep christelijke bewogenheid. Dona Zilda is één van de duizenden slachtoffers van de aardbeving. Haar lichaam werd daags na de ramp gerepatriëerd, daaarna massaal begroet door talloze mensen, en vorige zondag op plechtige én emotionele wijze begraven, in aanwezigheid van vele groten zoals de president zelf, maar vooral in grote dankbaarheid van vele kleinen.

Zilda Arns Neumann werd in 1934 geboren en overleed dus op 12 januari in Port-au-Prince. Zij was kinderarts, maar weigerde een rijke carrière uit te bouwen. Haar leven is gekenmerkt door een uitzonderlijke bewogenheid en inzet voor de talloze armen in dit land. Haar invloed en gezag reiken zelfs tot ver buiten Brazilië. Zo stichtte zij achtereenvolgens de ‘Pastoraal voor Kinderen’ (Pastoral da Criança) en de ‘Pastoraal voor Bejaarden’ (Pastoral da Pessoa Idosa), die als sociale organisaties deel uitmaken van de Nationale Bisschoppenconferentie van Brazilië. Vooral als stichteres van de ‘Pastoral da Criança’, een begrip in heel Brazilië, kan haar levenswerk moeilijk overschat worden.

Zilda was het 13de kind in een gezin van Duitse oorsprong, dat naar Santa Catarina in het Zuiden van Brazilië was uitgeweken. Na haar studies ging zij zich toeleggen op de openbare gezondheidszorg, met vooral aandacht voor de ondervoeding en de kindersterfte in arme gezinnen, en ook voor het geweld in en rond het gezin. Al vlug zag ze in dat de opvoeding het beste middel was om het grootste deel van de kinderziekten preventief te weren en terzelfdertijd de marginalisering van deze kinderen te omzeilen. Zo ontwierp zij een heel eigen methode om de kennis en de solidariteit van arme gezinnen te ‘vermenigvuldigen’ en te ‘delen’, zoals – naar haar eigen zeggen – ook Jezus gedaan had bij het wonder van de broden en de vissen, toen hij vijfduizend mensen te eten gaf.

Op grond van haar ervaring als kinderarts kreeg zij in 1980, vanwege het ‘Ministerie van Volksgezondheid’ de leiding over de strijd tegen een epidemie van polio. In 1983 vroeg de Nationale Bisschoppenconferentie haar om de ‘Pastoral da Criança’ op te starten, samen met onder meer de huidige Primaat van Brazilië, Dom Geraldo Majella, kardinaal-aartsbisschop van Salvador. De voorbije 25 jaar brachten meer dan 250.000 vrijwilligers basiskennis over gezondheid, voeding, opvoeding en solidariteit in de armste gemeenschappen. Zo brachten deze vrijwilligers een radicale ommekeer in de richting van zelfredzaamheid.

Om deze zelfredzaamheid te bereiken moesten kennis en solidariteit dus ‘vermenigvuldigd’ en ‘gedeeld’ worden, net als de vijf broden en de twee visjes. Heel kort samengevat baseerde zij het werk van ‘haar vrijwilligers’ op drie pijlers, die elk minstens eens per maand aan bod moesten komen:

• - huisbezoeken aan de armste gezinnen
• - een dag voor de ‘Viering van het Leven’
• - bezinning en evaluatie van de werking

In 2004 – zij was toen reeds 70 – kreeg zij van de Bisschoppenconferentie nog een nieuwe opdracht: een gelijkaardige werking uitbouwen voor arme bejaarden: ‘Pastoral da Pessoa Idosa’. Nu, zes jaar later is deze bejaardenpastoraal reeds werkzaam in 141 bisdommen, verspreid over 25 staten van Brazilië. Meer dan 100.000 bejaarden worden reeds bezocht en begeleid door meer dan 12.000 vrijwilligers.

Tot op de dag van haar overlijden bleef zij haar tijd, inzet en toewijding spreiden over diverse bezigheden. Naast haar levenswerk voor arme kinderen en bejaarden, vertegenwoordigde zij de Bisschoppenconferentie in de ‘Nationale Gezondheidsraad’ en in de ‘Nationale Raad voor Economische en Sociale Ontwikkeling’.

Zelf omschreef ze haar gedrevenheid ooit in deze woorden: ‘Zoals de vogels voor hun jongskes zorgen door een nest te bouwen in de kruin van de bomen of hoog in de bergen, ver van alle roofdieren, bedreigingen en gevaren, en tegelijkertijd dichter bij God – zo moeten ook wij voor onze kinderen zorgen als voor een heilig goed, dat ons geschonken is en toevertrouwd, en moeten wij hun meest fundamentele rechten bevorderen en veilig stellen.’

Toen het overlijden van Dona Zilda bekend raakte, volgden de reacties in een snel tempo. We geven enkele treffende getuigenissen:

Aécio Neves, gouverneur van Minas Gerais (de staat waar Dona Zilda woonde):

‘In de ramp die Haïti trof verliezen alle Brazilianen hun grootste voorbeeld van menselijke bewogenheid. En Minas verliest zijn meest geliefde erfdeel. De voorbeelden, die Dona Zilda ons naliet, zijn niet te tellen, op het vlak van solidariteit, gedeelde verantwoordelijkheid en liefde voor ons Brazilië. Daarom zullen zij zelf, en het voorbeeld dat zij ons voorleefde, ons voor altijd bijblijven.’

Fernando Henrique Cardoso, voormalig president van Brazilië:

‘Wij zijn veel verschuldigd aan Dr. Zilda Arns. Zij was het, die ons toonde hoe het mogelijk is om met de vrijwillige hulp van zeer velen, onze enorme sociale problemen aan te pakken en het lijden van de armsten te verlichten. We konden de kindersterfte doen dalen, niet enkel door maatregelen van de regering, maar vooral door de toewijding van Dona Zilda en de ‘Pastoral da Criança’

Dom Geraldo Majella, kardinaal-aartsbisschop van Salvador en primaat van Brazilië:

‘De manier waarop zij stierf moeten we plaatsen in het geheel van een leven, gewijd aan de naaste arme. We mogen niet zeggen dat zij gevraagd heeft om zo te sterven, maar nu zij op deze wijze opgenomen is in Gods hand, heeft zij deze dood ongetwijfeld bewust aanvaard. Zij overleed op haar ‘veld van eer’. Haar sterven is een getuigenis van haar hele leven.’

Dom Paulo Evaristo, kardinaal Arns, emeritus aartsbisschop van São Paulo:

‘Mijn lieve zus Zilda had een prachtig leven en stierf te midden van de meest behoeftigen der aarde. Het is een overlijden, dat ons verbijstert, maar het is een uitzonderlijk mooi overlijden, want zij stierf tijdens de uitoefening van een werk, waaraan zij haar hele leven gewijd had. Haar dood ontroert mij ten zeerste, maar het is een troost te weten dat zij stierf, terwijl zij tot het uiterste het lijden deelde van dit goede volk van Haïti, dat nu zo rampzalig getroffen is door deze aardbeving. Moge onze God, in zijn barmhartigheid, al diegenen opnemen, die hier op aarde hun leven wijden aan een beter lot voor kinderen en noodlijdenden. Wij mogen in dit uur de hoop niet laten varen.’

(Deze beschouwing over het leven van Dona Zilda is gebaseerd op verschillende bronnen in de Braziliaanse pers van de voorbije week.)

---

Dank aan alle mensen, die reeds zo liefdevol reageerden op mijn reiservaringen.

Vandaag vertrekken Frans (padre Francisco) en ik voor een uitstap van vier dagen naar de Chapada Diamantina. Dat is één van de vijf toeristische hoogtepunten, die bezocht worden tijdens een traditioneel bezoek aan Brazilië, ‘Brasil 5’. De andere plaatsen die op de trip ‘Brasil 5’ aan bod komen, zijn: de watervallen van Foz de Iguaçu, Rio de Janeiro met zijn stranden, zijn merkwaardige berg ‘Pão de Açucar’ (Suikerbroodberg) en zijn Heilig Hartbeeld met gespreide armen, het natuurpark van de Pantanal en Manaüs, met paalwoningen en ‘optredens van Indianen voor de toeristen’.

De Chapada Diamantina is een bergketen, ongeveer 200 kilometer van Mundo Novo, waar in het midden van de 19de eeuw gedurende enkele tientallen jaren diamanten gevonden werden. Een bezoek aan deze thans verlaten bergketen staat elk jaar op mijn programma. Het is een uniek natuurschoon met o.a. enkele opvallende tafelbergen. Maar door deze uitstap weet ik niet of dit blog de komende dagen zal bijgewerkt worden. Dit is afhankelijk van de beschikbaarheid van internet. In de meeste dorpen of steden heb je hier wel een ‘Lanhouse’, dat is een zaak waar je voor een bepaalde tijd een computer kan huren, voor games en internet. Maar het is natuurlijk ook een kwestie van tijd.

19-01-2010 om 15:17 geschreven door Afke