‘DE PEST’ – ALBERT CAMUS

‘Du port obscur montèrent les premières fusées des réjouissances officielles. La ville les salua par une longue et lourde exclamation. Cottard, Tarrou, ceux et celle que Rieux avait aimés et perdus, tous, morts ou coupables, étaient oubliés. Le vieux avait raison, les hommes étaient toujours les mêmes. Mais c'était leur force et leur innocence, et c'est ici que par-dessus toute douleur, Rieux sentait qu'il les rejoignait. Au milieu des cris qui redoublaient de force et de durée, qui se répercutaient longuement jusqu'au pied de la terrasse, à mesure que les gerbes multicolores s'élevaient plus nombreuses dans le ciel, le docteur Rieux décida alors de rédiger le récit qui s'achève ici, pour ne pas être de ceux qui se taisent, pour témoigner en faveur de ces pestiférés, pour laisser du moins un souvenir de l'injustice et de la violence qui leur avaient été faites, et pour dire simplement ce qu'on apprend au milieu des fléaux, qu'il y a dans les hommes plus de choses à admirer que de choses à mépriser.

Mais il savait cependant que cette chronique ne pouvait pas être celle de la victoire définitive. Elle ne pouvait être que le témoignage de ce qu'il avait fallu accomplir et que, sans doute, devraient accomplir encore, contre la terreur et son arme inlassable, malgré leurs déchirements personnels, tous les hommes qui, ne pouvant être des saints et refusant d'admettre les fléaux, s'efforcent cependant d'être des médecins.

Ecoutant en effet les cris d'allégresse qui montaient de la ville, Rieux se souvenait que cette allégresse était toujours menacée. Car il savait ce que cette foule en joie ignorait, et qu'on peut lire dans les livres, que le bacille de la peste ne meurt ni ne disparaît jamais, qu'il peut rester pendant des dizaines d'années endormi dans les meubles et le linge, qu'il attend patiemment dans les chambres, les caves, les malles, les mouchoirs et les paperasses, et que, peut-être, le jour viendrait ou, pour le malheur et l'enseignement des hommes, la peste réveillerait ses rats et les enverrait mourir dans une cité heureuse.’

(Albert Camus: ‘La Peste’)

---

‘Langs de donkere kant van de haven begon het vuurwerk van de officiële feestelijkheden. De stad beantwoordde het met een lange en doffe toejuiching. Cottard, Tarrou, al diegenen die Rieux had bemind en verloren, allen, doden en schuldigen, waren nu vergeten.

De oude man had gelijk, de mensen blijven altijd dezelfden. Maar juist dat was hun kracht en hun onschuld. En juist daar vond Rieux boven alle smart uit, contact met hen. Terwijl de vreugdekreten almaar luidruchtiger en langduriger werden, en weerkaatst werden tot aan de voet van het terras (waarop Rieux zich bevond), terwijl de veelkleurige waaiers almaar talrijker werden in de lucht, besloot Rieux om het verhaal op te tekenen dat hier ten einde loopt: om niet te behoren tot de groep van hen die zwijgen, om te getuigen in het voordeel van deze pestlijders, om tenminste een herinnering na te laten van het onrecht en het geweld dat hun was aangedaan. En ook om onder woorden te brengen wat men leert te midden van het lijden: dat er in de mensen meer dingen zijn die bewondering, dan die misprijzen verdienen.

Maar hij wist ook dat dit verhaal geen definitieve overwinning kon betekenen. Het kon slechts het getuigenis zijn van wat vele mensen in het verleden hadden moeten verrichten. En ook in de toekomst zouden nog vele anderen hetzelfde moeten doen, tegen het geweld en zijn onvermoeibare wapens, en ondanks hun persoonlijke vertwijfeling: al die mensen namelijk, die geen heiligen kunnen zijn, maar die dit leed en onrecht toch weigeren te aanvaarden, en daarom proberen om genezing te brengen.

Terwijl hij zo luisterde naar de vreugdekreten, die vanuit de stad opstegen, dacht Rieux eraan dat deze vreugde altijd bedreigd was. Want hij wist maar al te goed wat deze opgewonden massa uit het oog verloren had, en wat men in boeken kan lezen: dat de pestbacil nooit sterft of geheel ten onder gaat, dat zij gedurende tientallen jaren ingesluimerd kan overleven in meubels en linnen ; dat zij met veel geduld kan afwachten in kamers en kelders, in koffers, zakdoeken en paperassen, en dat misschien eens de dag zou komen, waarop - tot ongeluk en lering van de mensen - de pest opnieuw haar ratten zou wakker maken en ze ergens zou laten sterven in een stad, die tot dan toe gelukkig was.’

(Albert Camus: ‘De Pest’)

---

‘La Peste’ begint met een citaat van Daniel Defoe : ‘Het is volkomen redelijk om een bepaalde vorm van gevangenschap symbolisch voor te stellen door een andere vorm van gevangenschap. Op dezelfde manier kan je om het even welke situatie, die werkelijk bestaat, voorstellen door iets dat niet bestaat.’ Van meet af aan wordt dus duidelijk gemaakt dat het in ‘La Peste’ om een lang uitgesponnen allegorie gaat, een fictief verhaal, waarachter evenwel een diepere, werkelijke inhoud moet gezocht worden. Camus geeft trouwens meteen een duidelijke aanwijzing om deze diepere zin te vinden:

‘De vreemde gebeurtenissen, die in deze kroniek verteld worden, hadden plaats te Oran, in de jaren veertig.’

De pest is, in het boek, inderdaad allereerst een symbool om de tweede wereldoorlog aan te duiden. Maar de symboliek kan nog verder doorgetrokken worden. De pest wordt dan een beeld voor elke vorm van lijden, onrecht en geweld dat onschuldigen treft en ontmoedigt. Zowel een pestepidemie in vroeger tijden, als een oorlog vandaag, zijn daarvan inderdaad droeve en sprekende illustraties. Bij dat soort van gebeurtenissen rijst vanzelf de zinvraag; of beter: in dat soort van toestanden rijst de bekoring van de zinloosheid levensgroot. Kan het leven zinvol genoemd worden, als het zo is, zoals bij een pestepidemie, zoals in een oorlog, wanneer onschuldige mensen slachtoffer worden van onnoemelijk en onverdiend leed en onrecht? Op zichzelf kan je het leven niet zinvol noemen, als zulke situaties er deel van uitmaken.

Het antwoord van Camus legt de klemtoon op de moed en de wilskracht van de mens, meer bepaald op de bereidheid en de wil om weerstand te bieden tegen elke vorm van onrecht en geweld. Door in verzet te komen tegen geweld en onrecht, dat jezelf of anderen wordt aangedaan, kan je het leven in zekere mate zinvol maken; want dan wordt de greep van lijden, onrecht en geweld verminderd. Het leven wordt beter daardoor en meer zinvol, omdat een zekere mate van geluk en vreugde mogelijk wordt. Maar dit geluk en deze vreugde blijven altijd bedreigd, en een definitieve overwinning zal nooit bereikt worden: altijd weer zullen nieuwe mensen zich voor een zekere zingeving moeten inzetten.