Herman Melville: Billy Buddxml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

Ik heb deze novelle, een van mijn lievelingsboeken, nog maar eens herlezen en zal er nu wat langer bij stilstaan.

Melville (1819-1891) schreef ze op latere leeftijd, toen zijn carrière als schrijver voorbij was. De novelle werd postuum gepubliceerd in de jaren 20 van de twintigste eeuw.

Het verhaal speelt op het einde van de achttiende eeuw. Billy Budd is een matroos op een Engels koopvaardijschip en wordt in het Kanaal geprest. Pressen betekent dat een oorlogsschip matrozen van de koopvaardij kon opeisen om aan boord van het oorlogsschip te dienen.

De kapitein van het vrachtschip laat BB niet graag vertrekken, want hij was het zonnetje aan boord, de Knappe Matroos die door iedereen graag gezien was, altijd optimistisch enz.

Op het oorlogsschip is BB ook een graag geziene gast, behalve voor de provoost Claggart. Deze haat om een onbekende reden BB en probeert hem in diskrediet te brengen. Hij beschuldigt BB van het aanzetten tot muiterij. Er heeft een confrontatie plaats bij de gezagvoerder Vere. Claggart uit daar zijn beschuldigingen ten overstaan van BB, die nergens van weet. Billy, een stotteraar, is zo verbolgen dat hij niet uit zijn woorden geraakt en hij dient Claggart een dodelijke vuistslag toe.

Billy wordt opgesloten en kapitein Vere houdt een krijgsraad. Hoewel iedereen van zijn onschuld overtuigd is, wordt Billy Budd toch veroordeeld om te worden opgeknoopt.  Dat gebeurt de volgende dag al.

Tot zover de inhoud van de novelle. Het lijkt een vlot verhaaltje, maar ik heb zelden een boek gelezen dat zo weerbarstig is. Melville houdt van uitweidingen. Zeker de helft van de novelle is ermee gevuld. Ze zijn soms interessant, soms minder omdat we te weinig vertrouwd zijn met die periode. Verder staat de novelle bol van de eigennamen. En de zinnen zijn zo geconstrueerd dat je ze vaak enkele keren moet lezen voordat je ze begrijpt. Verder gebruikt hij veel zeemanstermen. En toch is het een meesterlijke novelle. Wie het volhoudt wordt zeker in de tweede helft beloond voor zijn moeite.

Het werk is heel ontroerend. Vooral door de figuur van Billy Budd. Hij is de onschuld zelve en wordt soms vereenzelvigd met Christus. Hij past in het rijtje van andere figuren uit de literatuur, zoals de idioot van Dostojewski of Alosja uit de gebroeders Karamazov van dezelfde auteur.

Er komen in het werk verschillende thema’s aan bod, o.a. het goede versus het kwade. Hier lijkt Melville ertoe geneigd beide te beschouwen als iets dat de mens aangeboren is. Hij reikt geen verklaring aan voor de boosheid van Claggart en de goedheid van Billy. Een ander thema is de aard van het ware christendom. Geen geloof van dogma’s maar van naastenliefde. Verder is er het thema van de keuze tussen de wet en het hart. Hoewel iedereen Billy onschuldig acht, moet hij toch worden opgeknoopt om een voorbeeld te stellen voor de rest van de bemanning. Kort tevoren was er namelijk op een ander schip een grote muiterij geweest en die wil kapitein Vere koste wat het kost voorkomen. Een minder uitgesproken thema is dat van de homoseksualiteit. Er wordt niet rechtstreeks op gealludeerd, maar het hele werk door zijn er toespelingen op de mooie matrozen. Even zelfs wordt gesuggereerd dat de haat van Claggart is ingegeven door een verdrongen liefde voor Billy.

Een aspect van het boek dat mij bijzonder treft ligt in de stijl. De auteur vertelt alles als een toeschouwer, met beschouwingen over de geschiedenis, over filosofie, geloof en nog vele andere onderwerpen. Het lijkt er soms op dat het verhaal maar bijzaak is. Maar net die nuchtere stijl vormt een enorm contrast met het drama waarvan Billy Budd het slachtoffer is. Hij had er evengoed een romantisch verhaal kunnen over schrijven, maar dat doet hij bewust niet. Dat is ook het geval bij de terechtstelling van Billy Budd, in hoofdstuk XXII. Om toch iets uit het werk te citeren, laat ik de laatste zin uit dat hoofdstuk volgen.

Na de ranok te hebben bereikt, was in de gebonden gedaante tot aller verwondering geen beweging te bespeuren, behalve die, veroorzaakt door het langzame slingeren van de scheepsromp, in kalm weer zo majestueus bij een zwaar bewapend schip.

Aan de ene kant het drama van de opgeknoopte Billy Budd en aan de andere kant de beschrijving van de beweging van het schip. Melville stapt van het drama over op de realiteit. Meteen ook wijst hij op het contrast tussen de nietigheid van die mens en het majestueuze van zee en schip. Daar gaat het leven verder. Maar tegelijk ook kun je het ook zo zien dat het schip zwaar bewapend is omdat het BB aan boord heeft. De verpersoonlijking van de goede mens, van Christus die gestorven is voor de mensheid.

Ik schrijf de zin ook even over in het Engels. Meteen hebt u een idee van de moeilijkheidsgraad van de taal.

In the pinioned figure arrived at the yard-end, to the wonder of all no motion was apparent, none save that created by the ship’s motion, in moderate weather so majestic in a great ship ponderously cannoned.

Ik heb dit boekje gelezen in een uitgave van de Wereldbibliotheek van 1950, in de vertaling van Johan M. Palm. Het is eigenlijk hoog tijd dat het werk opnieuw wordt vertaald en dan liefst in een geannoteerde uitgave. De Engelse tekst van de novelle is ook op het web te lezen en wel in een fantastische versie, met een uitgebreid notenapparaat. Het adres is: http://xroads.virginia.edu/~HYPER/bb/BillyBudd.html

Waardering: 10/10. Hoewel ik me ervan bewust ben dat het boek een aantal mensen niet zal liggen. Om maar iets te zeggen, in deze novelle, en in veel andere werken van Melville, komt bijvoorbeeld geen vrouwelijk personage voor. Dat mag vrouwelijke lezers echter niet afschrikken, want mijn dochter bijvoorbeeld vond het net als ik een fantastisch boek.