Vondel: Noah 3^e bedrijf

1e toneel

De aartsherder komt Achiman waarschuwen dat er een strijd is losgebarsten tussen de herders van de vlakte en die van de bergen. Oorzaak:

De lantstroom uit der zee komt bruizende opwaert streven

Naer zijnen oirsprong toe, en d’oevers leggen vlot,

Beneën den zoom des berghs.

De bergherders willen niet dat de kudden uit de vlakte op de berg in veiligheid worden gebracht.

De kudden loeiden, of zy naer den hemel schreiden

Om drooghte en weide: maer de berghwacht sloegh het af,

En dreef het blatend schaep te water met den staf.

De aartsherder krijgt de huid vol gescholden door de hofmeester, omdat hij zijn plichten niet nakomt. Dat lokt bij Achiman het volgende commentaar uit:

Wie zou dees slofheit in een’ amptenaer verwachten ?

Die regel vermeld ik maar omdat enkele weken geleden het mediageile staatssecretatertje Kwik het nog had over de luie ambtenaren. Slofheit betekent plichtsverzuim.

2^e toneel

Achiman heeft geen verklaring voor het wassende water.

Ik kan den springvloet  van den lantstroom niet beseffen.

Dees plagh in bloeimaent noit de horens te verheffen,

En boven d’oevers heen te steigeren zoo steil.

Die horens zijn takken of armen van rivieren en stromen. Maar horens zijn ook de uiteinden van de maansikkel. Over de invloed van de maan op de getijdenwerking is de volgende website  interessant. http://www.urania.be/sterrenkunde/hemelmechanica/aarde-maan.php 

Een kort citaatje eruit: De zwaartekracht van de maan trekt het water van de oceanen naar zich toe. De sterkte van de zwaartekracht neemt af met de afstand, dus het oceaanwater dat het dichtst bij de maan staat, wordt sterker naar de maan toe getrokken dan het water aan de tegenovergestelde kant van de aarde. Dit verklaart dat het vloed is het dichtst bij de maan.

Achiman en zijn echtgenote hebben om hun huwelijk te gedenken een groot feest georganiseerd, met veel hoge gasten. Maar Achiman is er niet helemaal gerust in. Getuige deze dialoog tussen hem en zijn hofmeester:

Achiman

Aertsvader Noë spelde een’ springvloet van veel vloeden

In eenen boezem, en vertrok dus lang het werk,

Op zijne timmerwerf: nu leght de cedren ark

Bevracht met dieren, in dat houte slot begreepen.

Hy staet gereet om zich en zijn gezin te scheepen.

Hofmeester

‘k Geloof de grootvorst wil met hem te water gaen .

Achiman

Dat’s veiliger dan al den weerelt-oceaen

Gedronken: want gy hoort den nadruk van zijn spelling.

Hofmeester

Een droom des ouden mans is eene losse stelling

Van ’t geen gebeuren moet of kan, wat razerny

Bevangt uw harssens ! wech met zulke suffery.

Achiman

Wie redekavelt kan men geenen suffer achten.

Hofmeester

Dees ydle dootschrik broeit een dwarling van gedachten,

Die zwindelen in ’t hooft. Gy wandelde eerst gerust.

In dit fragment staan weer enkele mooie oude woorden. Bijvoorbeeld de timmerwerf. In Antwerpen is er nog een straat die zo heet. Of het woordje redekavelen. Het betekent in dit verband logisch denken. Later is er een betekenis bijgekomen, namelijk die van redetwisten. Verder de toespelingen op het suf worden. Bedenk dat Vondel in de tachtig was toen hij dit werk schreef.

3^e toneel: Urania – Hofmeester

Urania is een bikkelharde echtgenote. Haar reactie op het nieuws dat er een groot aantal herders is gesneuveld:

Een kleen verlies: men vint meer herders bij der hant.

De hofmeester zegt dat vrouwenliefde en schone vrouwen de oorzaak zijn van de ondergang van de wereld.

4^e toneel: Urania – Achiman

Urania tracht haar echtgenoot ervan te overtuigen dat hij geen geloof moet hechten aan Noahs droom.  Haar standpunt is: natuur regeert het al

Voor alle verschijnselen is er een wetenschappelijke verklaring, want:

Wie natuur in ’t werken onderkent

Beseft waer zy begint, en voorstapt, en volendt.

Om te weerleggen dat de vrouwen de oorzaak van de rampspoed zijn, voert ze aan dat men ook op seksueel gebied de natuur moet volgen:

De dertle toghten wijs involgen met een lust.

Zoo voelde ’t lijf geen smart: zoo bleef de geest gerust.

Ook veelwijverij is niet verkeerd, want zo:

Wint men weeligh jongen

en

zoo rijst de stamboom, rijk van telgen, in de lucht.

Maar Achiman is niet te overtuigen. Dat hij oorlog heeft gevoerd en landen veroverd, het was enkel om de hebzucht van de vrouw te bevredigen:

Zij slikt een weerelt in, aen ringen en cieraet.

Urania verweert zich echter in een lange monomloog die zo begint:

Is dit u dankbaerheid voor lang genote deught ?

Heel anders zongtge, toen wy nog ’t eêlst van onze jeught

Offerden, daer gy, van top tot teen verzaet,

Verrukt wiert buiten u door wellust, zonder maet.

Ze dreigt ermee haar man te verlaten en slingert hem op het eind de volgende misprijzende woorden in het gezicht:

Ga heene, bergh u lijf in Noahs beestekist.

Maar Achiman zegt dat hij een moment van zwakte had en kiest opnieuw de kant van zijn vrouw.

24-02-2007 om 10:55 geschreven door john