Uit het boek Carry van Bruggen: Een Documentatie van Jan Fontijn en Diny Schouten uit 1978, de volgende anekdote.
Van Bruggen was een tijdje lerares en had een Jiddisch meisje in de klas dat Roosje heette, maar niet al te fris rook. In overleg met het schoolhoofd schreef Carry het volgende briefje: Of de moeder het kind eens wilde wassen.
Ze kreeg een strookje papier terug waarop geschreven was: Juffrouw, Roosje is om aan te leren en niet om aan te ruiken.
Een roman uit 1938 van een Argentijnse auteur die maar liefst 105 jaar oud is geworden en een grote reeks romans heeft geschreven. Van hem is verder alleen de roman Op Oloop in het Nederlands verschenen. Filloy was nogal een eigenaardige man. Zo had hij als hobby het vinden van palindromen, waarvan hij er duizenden heeft geschreven. Een andere eigenaardigheid: de titels van al zijn romans tellen stuk voor stuk zeven letters.
Niet te verwonderen dus dat De bende draait om een groep van zeven schelmen. Ze doen zich voor als landlopers, maar intussen proberen ze op hun manier de zaak van de revolutie vooruit te helpen en het onrecht te bestrijden. Ze hebben een dame opgelicht en met dat geld trekken ze door Argentinië om her en der milde schenkers te spelen. De personages zijn een allegaartje, van geflopte bankdirecteur tot poëtische naturen, met namen als Longines (een Zwitser) Wijlen, Oude Liefde Fortunato enz.
Waarschijnlijk de beste roman die ik dit jaar gelezen heb.
Mijn eerste kennismaking met deze auteur/cineast was de film Compartiment Tueurs uit 1965 van Costa-Gravas, naar de gelijknamige roman van Japrisot. Ik heb die thriller ook pas herlezen, maar hij viel wat tegen. De film daarentegen vond ik destijds heel goed.
De centrale figuur in lété meurtrier is Eliane of Elle of Celle-là. Een meisje van twintig dat wraak wil nemen op de mannen die haar moeder twintig jaar geleden op een vreselijke manier verkrachtten en waarbij zij verwekt werd. Ze heeft een gespleten persoonlijkheid en is een raadsel voor de vele mannen met wie ze omgaat. Ze doet er alles aan om de verkrachters van destijds op te sporen en treft voorbereidingen om hen te vermoorden. De ontknoping is pijnlijk en verrassend.
De roman, toch 433 blz., verveelt geen moment. Dat is vooral te danken aan de stijl, het taalgebruik en de humor van de auteur.
De pantserkruiser Potemkin maakte zich klaar om deel te nemen aan manoeuvres in de Zwarte Zee. Vooraf zouden de nieuwe kanonnen nog worden getest.
Er heerste onrust in Rusland. In januari 1905 waren er stakingen in Sint-Petersburg. De arbeiders eisten een achturenwerkdag en een degelijk loon. Op 22 januari was er grote optocht die door de officieren van de tsaar onder vuur werd genomen. Daarbij vielen meer dan 500 doden.De onrust verspreidde zich over het hele land en ook op de vloot in de Zwarte Zee. Op elk oorlogsschip waren er wel enkele revolutionairen en her en der brak er muiterij uit. De Potemkin met zijn 670 manschappen werd nog aangezien als een vrij veilig schip.
Op 27 juni had er echter een incident plaats. Er was vlees aan boord gebracht. De karkassen hingen op het dek. De matrozen ontdekten echter maden in het vlees en deden hun beklag. De scheepsarts werd erbij gehaald, maar die keurde het vlees goed. Toen de matrozen weigerden te eten, riep de kapitein iedereen aan dek. Maar de matrozen wilden niet toegeven. De eerste officier dreigde ermee om de muiters te fusilleren. De toestand werd erger en de eerste schoten vielen. Binnen de kortste keren hadden de zeelui het schip overgenomen. De kapitein en zes officieren werden neergeschoten en overboord gegooid. Enkele officieren konden ontsnappen naar een torpedoboot in de buurt. De leiding van het schip ging nu over in de handen van Matushenko, een revolutionair. Op 28 juni was er in Odessa , waar de Potemkin op de rede lag, een grote betoging die bloedig werd onderdrukt door onder andere de kozakken van de tsaar. Er vond een bloedbad plaats op de Richelieutrappen in Odessa, een episode die onsterfelijk is gemaakt door Eisenstein in zijn film Pantserkruiser Potemkin.
Op de Potemkin had men erop gerekend dat ook de andere oorlogsschepen in de Zwarte Zee in opstand zouden komen, maar die opstand bleef uit. Na een mislukt bombardement van Odessa, waarbij alleen burgerslachtoffers vielen, begon de Potemkin aan een zwerftocht door de Zwarte Zee. De omstandigheden en de sfeer aan boord werden slechter. Het schip had te weinig steenkool en eten en gaf zich ten slotte op 8 juli over in de Roemeense haven Constanza. De Potemkin werd tot zinken gebracht, maar zou later geborgen worden en opnieuw in de vaart komen.
De bemanning kreeg asiel in Roemenië. De leider van de opstand, Matushenko, ging in 1908 in op een amnestievoorstel van de Russische regering. Aan de grens werd hij echter aangehouden en als verrader opgehangen. Een deel van de muiters werd opgevangen in Engeland en zou later emigreren naar Argentinië.
Op 16 maart 1978 werd Aldo Moro door de Rode Brigades ontvoerd. De vijf leden van zijn escorte werden doodgeschoten. Op 9 mei werd zijn lijk in de bagageruimte van een auto teruggevonden. Aldo Moro was de voorzitter van de Democrazia Cristiana.
Dit boekje (150 blz.) is allesbehalve wat men een krantenverslag van de ontvoering zou kunnen noemen. Het is ook geen politiek pamflet ten gunste van deze of gene en al evenmin een geromantiseerd verhaal. Wat is het dan wel ? Het boek houdt het midden tussen een essay, een thriller, een literair werk, een politieke analyse, een tekstanalyse, enz.
In elke zin voelt men de verontwaardiging van de schrijver en de verbetenheid waarmee hij in deze zaak duidelijkheid wil scheppen. Hij doet dit vooral aan de hand van de brieven die Aldo Moro vanuit zijn gevangenschap naar zijn familie, de kranten en politieke persoonlijkheden kon en mocht sturen. Sciascia ontcijfert in die brieven geheime boodschappen en gaat na op welke manier Moro probeert om zijn ontvoerders te slim af te zijn.
Een centraal thema in het boek is de taal. Het verhullende taalgebruik van de politici, waaraan ook Moro zich schuldig maakte, en dat nu, in de brieven van Moro een onthullende functie krijgt.
Sciascia maakt vooral het proces van de Democrazia Cristiana, een partij die het been stijf hield en niet bereid was om Aldo Moro te ruilen voor gevangenen van de Rode Brigades. Een partij die doof bleef voor de smeekbeden van haar ontvoerde partijvoorzitter.
Dit is een grandioos boek. Het vraagt wel een inspanning om het te lezen. Bepaalde passages, zoals het begin over Pasolini, heb ik enkele keren moeten lezen voordat ik mee was. De invalshoek van het boek is heel verrassend en de rijkdom aan ideeën is enorm.
Een boek voor mensen met politieke en historische belangstelling en die Italië in het hart dragen.
Oostenrijks schrijver die leefde van 1805 tot 1868.
Deze novelle is ook in het Nederlands vertaald. Ze verscheen in een dun boekje bij de Wereldbibliotheek dat je soms nog aantreft in een kringloopwinkel.
De novelle bestaat uit drie delen: Steppenwanderung, Steppenhaus, Steppenvergangenheit en Steppengegenwart. Die steppe is de Hongaarse poesta. De verteller schrijft hoe hij er op jonge leeftijd een bezoek bracht aan de de majoor. Deze vijftiger had hij leren kennen op een reis in Italië. Hij woont op het landgoed Uwar. Op zijn weg ernaartoe komt de verteller eerst op het landgoed Moroshely, waar hij kennismaakt met de landeigenares die we later als Brigitta zullen leren kennen. Ze leeft daar met een zoon, nadat haar echtgenoot en kort na haar huwelijk was van doorgegaan met een andere vrouw. De majoor bezoekt haar geregeld en is beste maatje met de zoon.
Op een dag maken de verteller en de majoor een rit te paard. Plots horen ze schoten en de majoor herkent in het geluid zijn pistolen. Wat is er gebeurd ? De zoon van Brigitta is door een aantal wolven aangevallen en gebeten. Beide mannen kunnen de jongen ontzetten en rijden hem naar het landgoed van zijn moeder. Dan volgt de ontknoping van het verhaal. Terwijl de moeder bij het bed van haar zoon zit, is de majoor droevig gestemd. De verteller vraagt hem wat er scheelt en de majoor antwoordt: Ich habe kein Kind. Brigitta heeft die woorden gehoord en zegt enkel: Stephan. De twee vallen elkaar in de armen. Stephan was namelijk de vader van haar zoon en had haar destijds in de steek had gelaten.Na lange omzwervingen had hij zich in de buurt van het landgoed van Brigitta gevestigd en er ook een bedrijf opgericht. Vijftien jaar lang zagen ze elkaar, maar is het nooit tot een persoonlijk gesprek of een verzoening tussen beiden gekomen. Alleen de gebeurtenis met hun zoon heeft hen weer bij elkaar gebracht.
Ter afsluiting nog een droevig gedicht van Stifter
In september 1946 arriveerde Hans Lodeizen (toen 24 jaar) in het Amherst College in Massachusetts om er zijn master in de biologie te halen. Hij was al zijn hele leven gefascineerd door mieren en had daarover al enkele, niet echt heel wetenschappelijke, bijdragen geschreven.
In Amherst maakte hij kennis met een groepje jongemannen die zich voor literatuur interesseerden. Een van hen was de dichter James Merrill, net als Lodeizen een jongeman van rijke afkomst. Merrill was verliefd op Lodeizen, maar die had zijn oog al op een andere student laten vallen. Toch zouden de twee vrienden blijven.
Een goed een recnte biografie is: Koen Hilberdink: Hans Lodeizen. Uitgeverij G.A. van Oorschot. Amsterdam 2007.
In 1959, negen jaar na de dood van Lodeizen, schreef Merrill het mooie onderstaande gedicht, waarvan ik een poging tot vertaling laat volgen.
James Merrill: A Dedication
Hans, there are moments when the whole mind
Resolves into a pair of brimming eyes, or lips
Parting to drink from the deep spring of a death
That freshness they do not yet need to understand.
These are the moments, if ever, a, angel steps
Into the mind, as kings into the dress
Of a poor goatherd, for their acts of charity
These are moments when speech is but a mouth pressed
Lightly and humbly against the angels hand.
Hans, er zijn momenten waarop het hele gemoed
Zich uitstort in een paar vochtige ogen, of op lippen
Die zich openen om uit de diepe bron van een dode
Dat heldere water te drinken dat ze nog niet hoeven te begrijpen.
Op zulke momenten, en alleen dan, stapt een engel
In het gemoed, zoals een koning, die zich mild wil tonen,
In de kleren van een arme geitenhoeder.
Er zijn momenten waarop spreken enkel een mond is
Die zich licht en nederig op een engelenhand drukt.
In dit op het eerste gezicht simpele vers verwoordt Gezelle de vergankelijkheid van het leven.
In het eerste kwatrijn is de dichter nog afwezig. Hij beschrijft een stille kamer waarin alleen het tikken van een klok hoorbaar is. De stilte is echter niet rustgevend. Het onophoudelijk tikken van de klok is eerder benauwend. Gezelle noemt de klok niet bij naam. Hij verpersoonlijkt haar tot een hangend wezen, wat haar spookachtig maakt. Ook de verwijzing naar het eeuwige (de dood, die in het gedicht ook niet bij name genoemd wordt) en nog wel in twaalf stappen (een lijdensweg) verhoogt het angstgevoel. Die eerste strofe roept een Poe-achtige sfeer op. In het hangend wezen herkent men gemakkelijk de gekruisigde Christus. De twaalf stappen verwijzen mogelijk naar de kruisweg. Die telt weliswaar veertien statiën, maar in de twaalfde sterft Christus, terwijl dertien en veertien gaan over de kruisafneming en de graflegging van Christus.
In de tweede strofe schrijft de dichter over zichzelf. Het is middernacht. Dat is tegelijk het moment waarop de nacht het verst gevorderd is, maar ook het moment waarop de nieuwe dag begint. En die nieuwe dag kondigt zich niet goed aan. Alsof ik blind ware, zegt de dichter, waarmee hij aangeeft dat hij om zich heen geen houvast meer heeft, en hij noodgedwongen op zichzelf is aangewezen. Wat om hem heen was is verduisterd en verdwenen. Er blijft niets tastbaars over, wat hem rest is zijn eigen donkere innerlijk. We horen hierin het De profundis, uit de diepten, van psalm 130 (129).
In de derde strofe is de stilte helemaal omgeslagen in angst. Zij doet de dichter beven. Hij hoort opnieuw alleen het tikken van de klok, maar nu hoort hij daarin het bijten van de tijdworm aan ons leven. Door zijn woordkeuze blijkt dat de dichter niet verzoend is met de dood. Zijn toon is bitter.
Het neerstig tikken van de klok in de eerste strofe is uitgemond in het neerstig bijten van de tijdworm. Zoals ik al zei, vermijdt de dichter het woord dood. De twee laatste regels zijn regels van verzet en protest. Dat hij zich niet neerlegt bij het onvermijdelijke, blijkt dat hij dit doodsgedicht laat eindigen met het woord leven
Het motto van het gedicht is Tempus edax (rerum), de tijd die alles verslindt. Het komt uit de metamorfosen van Ovidius (15, 234).
Het gedicht is waarschijnlijk in 1890 geschreven. Gezelle was toen zestig jaar.
Momenteel loopt er in de Zeno X Gallery in Antwerpen een tentoonstelling met recent werk van Michël Borremans. Een schilder die de jongste jaren veel succes heeft. The glaze is het schilderij naar een beeldje van de oma van de schilder.
Het licht valt links binnen en sterk op het gelaat van het beeldje, waardoor het gedeeltelijk oplost en de rechterhelft enkel door wat schaduw boven het oog te onderscheiden is van de witte kraag. De linkerhelft van het gelaat is subtiel weergegeven door enkele schaduwstrepen en het rode driehoekje en streepje van neus en mond.
Het beeldje wordt vooral gekenmerkt door de rondingen, de gebogen lijnen. Bovenaan op de muts zijn de lijnen een keer bol, alle andere rondingen zijn hol: de onderkant van de muts, het haar, de wenkbrauwen, de onderste helft van het gelaat, de kraag, het kleed, het sokkeltje. Daardoor krijgt het beeld een draaiende beweging die nog wordt geaccentueerd door de rechterarm en de richting van de hand. Die draaiende beweging vind men bijvoorbeeld ook terug in een ander prachtig werk: De wachter van Muñoz in het SMAK in Gent.
Doordat de hele achtergrond gevuld is met een zelfde patroon, lijkt het beeldje niet ergens op te staan, maar lijkt het te zweven. Men zou kunnen denken aan een tenhemelopneming van Maria, ook door de neerwaartse blik van het meisje. Men kan ook denken aan de Maria van een piëta, maar zonder het lichaam van Christus. Of aan de dienstmaagd.
Wat maakt het schilderij nu zo treffend, zo geslaagd en ontroerend?
Ik denk het feit dat we er geen beeldje meer in zien. Stel je voor dat het echte beeldje naast het schilderij zou opgesteld staan. Pas dan zou het opvallen dat Borremans veel meer heeft gedaan dan een beeldje schilderen. Op het schilderij is het beeldje een kwetsbare, ingetogen figuur geworden. Die kwetsbaarheid wordt ook aangegeven door de beschadiging, de ontbrekende linkerhand. Die ontbrekende hand rukt ons ook uit onze droom: wat je ziet is de afbeelding van een beeldje, niets meer.
Een beetje tegen mijn gewoonte in een hedendaags boek gelezen. Deze roman is de hemel in geprezen en heeft heel goed verkocht. Het is een boek dat men absoluut wil uitlezen om te weten hoe het afloopt. Toch heeft het me een beetje ontgoocheld. Ik vond de roman te gefabriceerd. Een schema dat met woorden werd ingevuld. Geschreven door iemand die de stiel te goed kent.
Een pas getrouwd stel brengt zijn huwelijksdag door in een hotel bij Chesil Beach. Zowel aan de man als aan de vrouw scheelt er wat op seksueel vlak. De man heeft last van voortijdige zaadlozingen, de vrouw heeft een afkeer van seks. Het koppel heeft zijn problemen verzwegen en ook tijdens hun eerste vrijpartij vinden ze de juiste woorden niet om erover te praten. Het feest loopt dan ook verkeerd af en de eerste huwelijksdag is tevens de laatste. In het laatste deel schets de auteur de verdere levensloop van het koppel.
Dit boekje werd in 1977 uitgegeven door De Arbeiderspers. De gedichten werden vertaald door W.L. Idema die de bundel ook voorzag van een interessant nawoord. Hanshan betekent koude berg. De naam werd gegeven aan de dichter die op het einde van zijn leven op die Chinese berg als kluizenaar zou hebben geleefd. Dat was mogelijk in de 2e helft van de 8e en de eerste helft van de 9e eeuw. Men kan zich afvragen of deze gedichten voor ons nog verstaanbaar zijn. Er is niet alleen het grote tijdsverschil, maar ook het grote cultuurverschil. Om een idee te geven zal ik het eerste gedicht uit de bundel overnemen.
k Heb altijd op een dorp gewoond,
Daar vond me ieder weergaloos.
Maar gistren kwam ik naar de stad,
Toen keken honden van me op.
De een vond er mijn broek te nauw,
Een ander leek mijn jas wat lang.
Steekt men de valk de ogen uit
Dan hebben mussen lef en branie!
Uit het nawoord wil ik ook een passage citeren.
Het boeddhisme leert dat een eigen ik, een ziel, niet bestaat. De mens is niet anders dan een toevallige bundeling van een aantal elementen waarvan de geest er slechts een is. Deze bundeling valt met de dood uiteen.
Zelf ben ik geen boeddhist. Er zijn trouwens zoveel verschillende scholen dat ik niet zou weten bij welke ik me zou moeten aansluiten. Bovendien bevat de leer een aantal voorschriften waar ik me niet aan wens te houden. Ten slotte acht ik me niet in staat om de gelukzalige staat van het nirwana te bereiken.Maar de bovenstaande opvatting van de mens als een toevallige bundeling van een aantal elementen kan ik wel onderschrijven. Het gaat er niet om of het waar is of niet, maar ik vind het een mooie vertrekbasis. Ze getuigt van nederigheid: we zijn maar dat. Ze houdt de mogelijkheid van dankbaarheid in: we mogen ons gelukkig prijzen dat we er zijn. Zelegt ons verantwoordelijkheid op: ten aanzien van de medemensen en de wereld.
De titel verraadt al wat we kunnen verwachten en dus zal de schrijver ons niet zozeer moeten verrassen, dan wel ons bekoren met zijn zwarte humor en ironie. Hij zet de toon al in de openingsalinea.
Op Kerstavond, toen zijn adem begon te piepen als van een gevangen muis, wenkte Mijnheer Adhemar zijne vrouw. Zij kwam van vóór den spiegel aan de bedsponde zitten, met een paar oogen, gezwollen van verdriet en grooten vaak, en een gewrongen mond, bitter van het zuchten en het aanhoudend koffiedrinken.
Na een saai huwelijk en klerkenbestaan Des Zondags zette hij zijn hoogen hoed op en ging met Madèle wandelen in het Park. Hij keek er naar de zwanen, de vaderlandsche monumenten en de officieren sterft hij.
Madèle is nog jong, ze moet de eindjes aan elkaar zien te knopen en ze wil nog wat geluk.
Dit begon Madèle allengskens in te zien, eenige weken na de begrafenis, het tijdstip dat het verdriet zich in zijn onderdelen scheidt en rustige vormen begint te nemen.
Ze is een gewone, wat oppervlakkige vrouw, maar Minne gunt haar ook wat geluk.
Madèle was eene van de velen die de dingen door hun oogen bekijken. Zij schikte het wit en zwart van hare fanfreluchen en colifichets. En zij gevoelde zich voor eenige oogenblikken een gelukkig mensch onder de zon.
Madèle gaat op stap. De buren stellen vast dat ze pas om negen uur s avonds thuiskomt.
De jonge weduw is gisteren in den nacht naar huis gekomen Wie s avonds naar huis komt is vergezeld van zijn schaduw.
Al bij al zijn haar uitstappen onschuldig. Langzaam echter begint ze meer belangstelling te krijgen voor de levenden.
Later gebeurde dat natuurlijk meer, om de goede reden dat de levenden altijd beslag leggen op de dooden. Zij wikkelen deze in doeken die men de herinnering noemt, en laten het gansche boeltje de kuil inzakken, en schoppen er aarde op, vergetelheid geheten. Toen Madèle met die vergetelheid op min of meer vertrouwelijken voet was geraakt, gebeurde het haar dikwijls, dat zij in het Park wandelend, er naar de zwanen, de vaderlandsche monumenten en de officieren keek zonder Adhemar te herdenken.
Dit verhaaltje staat in het Verzameld Werk, uitgegeven door G.A. Van Oorschot in 2006.
Minne beschrijft deze vrouw als een voorbijgangster. Als lezer voelen we ons als iemand die bij haar in de straat woont en die haar gadeslaat. Het verdriet en het innerlijk leven van de vrouw blijven voor ons verborgen. We kijken met onze bekrompen blik of ze zich correct gedraagt als weduwe.
Minne dankt de charme van zijn proza voor een stuk aan zijn stunteligheid. Misschien werd het geschreven in een tijd dat de uitgevers nog geen redacteuren in dienst hadden om alles te stroomlijnen en te vermooien.
Een vroege roman van Faulkner. Een gezelschap van enkele kunstenaars en andere vreemde vogels maakt een vierdaagse boottocht op het jacht van een rijke dame. Het wordt een komische belevenis die ons de kleine kantjes van de deelnemers leert kennen. Een van de figuren die beklijven is het nichtje van de gastvrouw. Een jong, onconventioneel, jongensachtig meisje dat op een dag samen met de steward van boord zal verdwijnen en bijna omkomt in de moerassige streek waarin ze verdwalen.
Faulkner beschrijft haar zo als ze uit het water komt:
then she slid skilfully out of the water, sleek and dripping as a seal.
Ze wordt door een van de mannen met een grote boog in de lucht aan boord gehesen.
Sunset was in his eyes: a glory he could not see; and her taut simple body, almost breastless and with the fleeting hips of a boy, was an ecstacy in golden marble, and in her face the passionate ecstacy of a child.
Mr. Talliaferro is een dertiger die verliefd wordt op een jonge medepassagierster. In de volgende passage staat hij met haar aan dek.
Then she became utterly static beside him and without moving at all she seemed to envelop him, giving him tot hink of himself surrounded, enclosed by the sweet cloudy fire of her thighs, as young girls can.
Mr. Talliaferro saw her as through a blond mist. A lightness was moving down his members, a lightness so exquisite as to be almost unbearable, while above it all he listened to the dry interminable inchoherence of his own voice. That unbearable lightness moved down his arms to his hands, and down his legs, reaching his feet at last, and Mr. Talliaferro fled.
Jenny looked after him. She sighed.
Zou Kunderahier zijn ondraaglijke lichtheid hebben gehaald?
Er wordt veel over kunst gediscussieerd en over de verschillen tussen Europa en Amerika.
In Europe, being an artist is a form of behavior; in America, its an excuse for a form of behavior.
Er wordt ook gefilosofeerd aan boord.
When youth goes out of you, you get out of it. Out of life, I mean. Up to that time you just live; after that, you are aware of living and living becomes a conscious process. Like thinking does in time, you know. You become conscious of thinking, and then you start right off to think in words. And first thing you know, you dont have thoughts in your mind at all: you just have words in it. But when you are young, you just be. Then you reach a stage where you do. Then a stage where you think, and last of all, where you remember. Or try to.
Over poëzie:
The poetry of modern poets is like a pair of shoes that only those whose feet are shaped like the cobblers feet, can wear; while the old boys turnes out shoes that anybody who can walk at all can wear.
A book is the writers secret life, the dark twin of a man: you cant reconcile them.
Het beeldje op de foto dateert ongeveer van 2000 VC. Het is uit de Periode van de Indus Vallei die ongeveer van 2500 tot 1500 VC duurde. Het beeldje is van rode zandsteen en is maar 10 cm groot. Het bevindt zich in het National Museum van New Delhi.
Speciaal aan het beeldje is dat het heel lijfelijk is. Het onderscheidt zich bijvoorbeeld van de antieke Griekse beelden die veel gespierder zijn. Opvallend is bijvoorbeeld de bolle buik bij deze mannenfiguur. Een mogelijke verklaring daarvoor is het belang dat de yogi aan de (buik)ademhaling besteden. Ook de andere vormen zijn allemaal afgerond en vloeiend.
De bloem uit de titel is de franjegentiaan. Een blauwe bloem met franjes op de bloemblaadjes, zoals te zien op de foto. Columbine is de wilde akelei, eveneens een blauwe bloem. Cerulean uit de voorlaatste strofe betekent de kleur van de wolkenloze hemel, azuurblauw.
Voor de ground-bird heb ik de juiste term niet gevonden. Het kan een vink zijn of een grasmus.
De franjegentiaan bloeit in de herfst, in tegenstelling tot de akelei en de viooltjes uit de tweede strofe die in de lente bloeien.
Vooral de twee eerste regels van de derde strofe vind ik heel mooi. Het zijn troostende woorden voor wie op zijn oudere dag toch nog iets moois verwacht.
Het verhaal speelt in 1308 in Parijs. In de schaduw van de Notre-Dame woont een politieagent avant la lettre met zijn vrouw, een wasvrouw. Hun woning is tevens ingericht als gastenverblijf. Momenteel bevinden er zich drie gasten. Een vrouw, die als werkster de wasvrouw helpt. Niets wijst erop dat zij een dienstmeisje is. Bovendien betaalt ze gul voor haar verblijf en dat van een tweede persoon in het huis: Godefroid, pauvre orphelin venu de Flandre à Paris pour étudier à luniversité. Un homme de vingt ans environ, mais dont la taille et les formes étaient si frêles quau premier coup dil vous eussiez cru voir un enfant ou quelque jeune fille déguisée. Het blijkt dat de werkster vooral voor de jongen in het huis verblijft. De derde gast is een oude man met een streng uiterlijk, iemand die veel lijkt te hebben geleden. Het contrast tussen beiden is groot. Il semblait voir un gracieux et faible arbuste né dans le creux dun vieux saule, dépouillé par le temps, sillonné par la foudre, décrépit, un de ces saules majestueux, ladmiration des peintres : le timide abrisseau sy met à labri des orages. Lun était un Dieu, lautre était un ange ; celui-ci le poète qui sent ; celui-là le poète qui traduit ; un prophète souffrant, un lévite en prières.
Samen met de jongeman begeeft hij zich naar de universiteit waar ze een college van een zekere Sigier volgen. Intussen gaat de werkster in het huis in de papieren van de jongeman neuzen. Ze ontdekt er een contract met de naam Gothofredus comes Gantiacus ( Godefroid, comte de Gand).
Als de oude man terugkeert betreurt hij zijn ballingschap en denkt hij terug aan de stad waar hij heeft gewoond. Ook Godefroid heeft heimwee, maar dan naar de hemel. De oude man zegt over hem: ce pauvre petit se croit un ange banni du ciel. Godefroid die zo graag bij God wil zijn onderneemt een zelfmoordpoging. De oude man wijst hem terecht, hij vertelt over zijn tochten in de hel en over zijn ontmoeting met een schaduw die de toegang tot het paradijs ontzegd wordt. Tijdens zijn leven was hij verliefd op een 10-jarig meisje met wie hij later was getrouwd. Zijn geliefde stierf echter en om bij haar te zijn, pleegde hij zelfmoord. Hij boet zijn straf nu uit in het vagevuur.
Plots komen enkele ruiters bij het huis waar het drietal verblijft. Ze brengen een boodschap voor de oude man: Nous pouvons rentrer à Florence.Les Blancs triomphent.
We vernemen nu dat de oude banneling Dante is. Hij was uit Firenze verbannen. De zogezegde werkster maakt zich ook bekend. Ze is een gravin en Godefroid is haar zoon. Als deze zijn moeder hoort praten zegt hij: Je reconnais la voix du ciel.
De verteller heeft een advocatenkantoor in Wall Street. Hij heeft drie personeelsleden in dienst, twee mannen die wetteksten kopiëren en een boodschappenjongen. Hun echte namen kennen we niet, hun bijnamen wel: Kalkoen (Turkey), Nijptang (Nippers) en Gembertje (Ginger Nut). Wegens het vele werk komt er een nieuwe kracht bij: Bartleby.
Aanvankelijk loopt alles goed, tot Bartleby op een dag een bepaalde opdracht weigert met de woorden: I would prefer not to. (Dat doe ik liever niet). Ook bij andere gelegenheden uit hij die woorden. Later ontdekt de verteller ook nog dat Bartleby op het kantoor woont. Alle pogingen van de advocaat om hem tot redelijkheid te brengen mislukken. Bartleby blijft halsstarrig in zijn lijdzaam verzet. Ten slotte verhuist de advocaat naar een ander kantoor. Maar ondanks de nieuwe huurders is Bartleby met geen stokken in beweging te krijgen. De huisbaas laat hem uiteindelijk arresteren en opsluiten in de gevangenis. Daar blijft hij even passief en laat hij zichzelf verhongeren. Bij een bezoek treft de advocaat hem dood aan op de binnenkoer.
His dinner is ready. Wont he dine to-day, either ? Or does he live without dining ?
Lives without dining, said I, and closed the eyes.
Eh! Hes asleep, aint he?
With kings and counsellors, murmured I.
With kings and counsellors komt uit Job 3: 14. Die bijbelpassage is echter zo mooi, dat ik ze helemaal wil citeren.
Waarom stierf ik niet, toen ik uit de moederschoot kwam,
Ging ik niet dood toen ik haar bekken verliet;
Waarom wachtten twee knieën mij op,
Waarom twee borsten om mij te zogen;
Waarom werd ik niet weggestopt als een misdracht,
Als kinderen, die het licht niet aanschouwen?
Dan lag ik nu neer, en had rust;
Ik zou slapen, en door niets meer worden gestoord:
Naast koningen en rijksbestuurders,
Die zich grafmonumenten hebben gebouwd;
Naast vorsten, badend in goud,
En die hun paleizen vulden met zilver.
Achteraf verneemt de advocaat dat Bartleby vroeger had gewerkt op de afdeling onbestelbare brieven van een postkantoor.
Dead letters! Does it not sound like dead men? Conceive a man by nature and misfortune prone to a pallid hopelessness: can any business seem more fitted to heighten it than that of continualy handling these dead letters, and assorting them for the flames? For by the cartload they are annually burned. Sometimes from out the folded paper the pale clerk takes a ring:- the finger it was meant for, perhaps, moulders in the grave; a bank-note sent in swifted charity:- he whom it would relieve, nor eats nor hungers any more; pardon for those who died despairing; hope for those who died unhoping; good tidings for those who died stifled by unrelieved calamities. On errands of life, these letters speed to death.
Ah Bartleby! Ah humanity!
Over dit verhaal is ontzettend veel geschreven. Sommigen zien in Bartleby een Christusfiguur, anderen een revolutionair. Door steeds maar te weigeren ondermijnt hij de samenleving, zet hij de eerste stap naar de opbouw van iets anders. Zijn houding wekt irritatie op en ook wel ontroering.
Hij is een zandkorrel in het raderwerk van de maatschappij. De advocaat, bij wie alles op rolletjes liep, moet nu keuzen maken. Hij kan Bartleby niet uitsluitend zien als een bediende, een ondergeschikte. Hij is nu verplicht om hem ook als mens tegemoet te treden: moet hij hem onderdak geven, mag hij hem ontslaan enz. Zijn twee andere collegas zouden er korte metten mee gemaakt hebben. Enkele klappen gegeven en op straat gezet. De advocaat kan dat echter niet. Hij voelt zich als mens verantwoordelijk.
Bartleby zelf blijft echter een raadsel. We krijgen geen verklaring voor zijn gedrag. Misschien moeten we hem ook niet als een figuur zien. Hij incarneert een goedaardig negationisme. Wat gebeurt er als men voortdurend neen blijft zeggen ? Men gaat zelf ten onder en de wereld draait voort.
Men zou het verhaal ook in verband kunnen brengen met een oosterse gedachtegang. De advocaat staat dan symbool voor een oude wijze Chinese keizer die er moet voor zorgen dat zijn land goed wordt geregeerd. Hij moet zich menselijk tonen. Bartleby zou het taoïstische beginsel van wu wei kunnen aanhangen, d. i. handelen door niet te handelen. Maar geen van beiden komt ongeschonden uit het verhaal.
Er staan op het net twee zeer goede geannoteerde teksten van dit verhaal.
Dit is het eerste verhaal uit Nabokovs Quartet. Het is een parodie op het duel. Een bekend thema uit de Russische literatuur en ook wel uit het Russische leven in de negentiende eeuw.De aanleiding is klassiek. Anton Petrovich komt vroeger dan voorzien thuis en betrapt zijn vrouw met Berg, net als hij een Russische emigrant. Hij heeft nieuwe handschoenen aan die hij maar met moeite uit kan trekken en waarvan hij er een wat ongelukkig in de richting van Berg gooit. In een briefje aan zijn vrouw vraagt hij haar het huis te verlaten en zelf gaat hij naar een verjaardagsfeestje van enkele emigranten. Halfdronken vraagt hij twee aanwezigen om hem te seconderen bij een duel met Berg. De twee mannen stemmen toe.
Dan volgt de ontnuchtering voor Anton Petrovich. Hij is een lafaard en kan bovendien niet met wapens omgaan. Zijn tegenstander daarentegen heeft een schriftje waar tientallen kruisjes in staan van mensen die hij tijdens de oorlog heeft neergelegd. Nabokov grijpt deze gelegenheid aan om, in het algemeen, de houding van de mens voor de dood te schetsen. And then Anton Petrovichdid the very worst thing a man in his situation could have done: he decided to reason out what death really meant.
Op de bewuste ochtend maakt Anton Petrovich zich klaar om naar het duel te gaan.
Time to shave, wash, and dress. Scrupulously clean underwear, and the new black suit.
He grabled his favorite shirt, undid the button and grunted as he plunged head first into the cold, white darkness of the linen enveloping him.
Hij neemt samen met zijn secondanten de trein waarin ook Berg en zijn collegas zitten. Ze stappen uit en begeven zich naar het bos waar het duel zal plaatsvinden. Anton Petrovich wil eerst nog iets drinken. Hij maakt van de gelegenheid gebruik om het hazenpad te kiezen. Hij doolt wat rond en keert ten slotte terug naar huis. Daar treft hij zijn secondanten en zijn vrouw aan. Wat is er gebeurd ? Op het ogenblik dat Anton Petrovich het op een lopen zette, kwamen de secondanten van Berg melden dat deze afzag van het duel. Berg wordt nu beschouwd als de lafaard en Tanya, de vrouw van Anton, keert naar haar man terug.
Een pretentieloos humoristisch verhaal. Waarschijnlijk met veel verwijzingen naar de Russische traditie en literatuur over het duel, maar die ken ik jammer genoeg niet. Een puntje van overeenkomst met het vorige verhaal. In beide verhalen begint de geschiedenis met een intrede. Anton die thuiskomt, de verteller uit The Visit to the Museum die het museum betreedt. De ontknoping zet in met het verlaten van een woning. Anton verlaat het café, met gunstige afloop. In The Visit verlaat de hoofdpersoon het museum en belandt in het communistische Rusland.
Von Keyserling: Branding Hrabal: Zwaarbewaakte treinen Voltaire: Candide Ishiguro: Een kunstenaar van het vlietende leven Hawthorne: De scharlaken letter Yalom: De Schopenhauer-kuur Rosa: De derde oever van de rivier Hoffmann: Das Fräulein von Scuderi Waugh: The Loved One Kadare: Het donkere jaar Baricco: Zijde Moorehead: De Blauwe Nijl Lampedusa: De tijgerkat Melville: Billy Budd Platonov: De bouwput Tim Parks: Bestemming Bernhard: De neef van Wittgenstein Kafka: Die Verwandlung Werfel: Het bleekblauwe handschrift van een vrouw Traven: Verhalen Baldwin: Go Tell it on the Mountain Faulkner: As I lay dying Oë: De hoogmoedige doden Trilling: The Middle of the Journey Hardy: Far from the madding crowd Kristof: De analfabete McEwan: Amsterdam Filloy: De bende Sciascia: De Zaak Aldo Moro Salinger: Franny and Zooey
