Joden in Engeland

In 1190 werden joden voor het eerst uit een Engelse stad verbannen. In de dertiende eeuw zouden nog veel steden dat voorbeeld volgen.

In 1274 veroordeelde paus Gregorius X woeker als een zonde. De toenmalige koning van Engeland, Edward I, trad onmiddellijk in actie. Hij startte een onderzoek bij de Florentijnse bankiers en vervolgens bij de joden. 200 jaar lang hadden de joodse bankiers in de gunst bij de Kroon gestaan, omdat ze de koninklijke koffers vulden. Maar door het verbod op het maken van winst en het betalen van hoge belastingen waren veel joden verarmd. Ze werden dus minder interessant. Er werd nog een poging ondernomen om van de joden in plaats van bankiers en koopmannen gewone arbeiders te maken. Dat plan mislukte echter. De volgende stap bestond erin de joden een kenteken te laten dragen:

And that each Jew after he shall be seven years old, shall wear a badge on his outer garment that is to say in the form of two tables joined of yellow fait of the length of six inches and of the breadth of three inches.

Ten slotte vaardigde Edward I op 18 juli 1290 een decreet uit  dat alle joden verplichtte om tegen 1 november het land te verlaten. Wie dat niet deed kon terechtgesteld worden. De joden vertrokken vooral naar Frankrijk, maar ook naar Spanje en de Nederlanden. Engeland had de spits afgebeten. Zestien jaar later zouden de joden uit Frankrijk verbannen worden en 200 jaar later uit Spanje door Ferdinand en Isabella.

Het zou 350 jaar duren voordat de joden mochten terugkeren, dus nadat Shakespeare en Marlowe hun toneelstukken schreven. Hun werken spelen dan ook niet in Engeland, maar in Venetië en Malta. Joden werden in hun tijd nog altijd aangezien als slecht.  Waarschijnlijk zullen beide schrijvers nooit een jood ontmoet hebben.

28-02-2008 om 20:26 geschreven door john

Christopher Marlowe: The Jew of Malta

Marlowe werd geboren in hetzelfde jaar als Shakespeare, in 1564. Hij schreef dit werk vroeger dan Shakespeare zijn Koopman van Venetië. De taal van Marlowe is veel eenvoudiger. In zijn stuk zit ook meer vaart en het is levendig geschreven. Er treden ook meer onderwereldfiguren in op en het lijkt volkser dan wat Shakespeare schrijft.

Het verhaal speelt op Malta dat wordt geregeerd door de gouverneur Ferneze. Er komt een delegatie Turken op bezoek die de betaling eisen van een tien jaar oude schatting. Ferneze beslist om de joden van het eiland daarvoor te laten opdraaien. Onder hen ook Barabas, de rijkste jood. De joden moeten de helft van hun bezit afstaan. Als Barabas tegenpruttelt, wordt zijn hele bezit aangeslagen. Ook zijn huis, waar men een nonnenklooster zal van maken. In dat huis heeft hij nog geld en juwelen verborgen. Daarom wil hij dat zijn dochter zich zogezegd bekeert en intreedt bij de nonnen. Op die manier hoopt hij dat deel van zijn bezit te recupereren.

In een monoloog verdedigt Barabas het vergaren van rijkdom door de joden en spot hij met de christenen die geen winst mogen maken.

Thus trowls (binnenstromen) our fortune in by land and sea,

And thus are we on every side enrich’d.

These are the blessings promis’d to the Jews,

And herein was old Abram’s happiness:

What more may heaven do for earthly man

Than thus to pour out plenty in their laps,

Ripping the bowels of the earth for them,

Making the sea their servant, and the winds

To drive their substance with successful blasts ?

Who hateth me but for my happiness ?

Or who is honour’d now but for his wealth ?

Rather had I, a Jew, be hated thus,

Than pitied in a Christian poverty;

For I can see no fruits in all their faith,

But malice, falsehood, and excessive pride,

Which methinks fits not their profession.

Als Ferneze de joden bijeenroept om hun geld te vragen, houdt de sluwe Barabas zich van de domme. Hij begrijpt zogezegd dat ze oorlog gaan voeren tegen de Turken.

Ferneze: And therefore are we to request your aid.

Barabas: Alas, my Lord, we are no soldiers !

               Ans waht’s our aid against so great a prince ?

First knight: Tut, Jew, we know thou art no soldier:

                     Thou art a merchant and a money’d man,

                     And ‘tis they money, Barabas, we seek.

Als Barabas vaststelt dat er geen weg terug is, en hij alles kwijt raakt, zegt hij:

 Will you, then steal my goods ?

 Is theft the ground of your religion ?

Hij mag op Malta blijven wonen:

Ferneze: But here in Malta, where thou gott’st they wealth,

              Live still, and, if thou, canst, get more.

Barabas: Christians, what or how can I multiply ?

               Of naught is nothing made

Barabas vervloekt de christenen die hem bestolen hebben

Ay, policy! That’s their profession,

And not simplicity, as they suggest.

The plagues of Egypt, and the curse of heaven,

Earth’s barrenness, and all men’s hatred,

Inflict upon them, thou great Primus Motor!

And here upon my knees, striking the earth,

I ban their souls to everlasting pains,

And extreme tortures of the fiery deep,

That thus have dealt with me in my distress.

Een staaltje van zijn hoogmoed:

See the simplicity of these base slaves,

Who, for the villains have no wit themselves,

Think me to be a senseless lump of clay,

That will with every water wash to dirt!

No, barabas is born to better chance,

And fram’d of finer mould than common men,

That measure naught but by the present time.

A reaching thought will search his deepest wits,

And cast with cunning for the time to come;

For evils are apt to happen every day.

Een nevenfiguur, Mathias, a gentleman, ziet met spijt in het hart hoe Abigail, Barabas’ dochter in het klooster gaat:

Who’s this ? Fair Abigail, the rich Jew’s daughter,

Become a nun! Her father’s sudden fall

Has humbled her, and brought her down to this.

Tut, she were fitter for a tale of love,

Than to be tired out with orisons;

And better would she far become a bed,

Embraced in a friendly lover’s arms,

Than rise at midnight to a solemn mass.

In het tweede bedrijf heeft Barabas via Abigail zijn verborgen schat in handen gekregen. Intussen is op Malta de vice-admiraal van Spanje aangekomen. Hij had een zeegevecht tegen de Turken gewonnen en wil nu op Malta de gevangen zeelieden als slaven verkopen. 

Go, officers, and set them straight in show.

Hij is bereid de hulp van Spanje in te roepen om de Turken te verslaan. Ferneze benoemt hem tot generaal van Malta en in plaats van de Turken te betalen:

We’ll send thee bullets wrapt in smoke and fire.

Honour is bought with blood, and not with gold.

Barabas is opnieuw rijk:

In spite of these swine-eating Christians,

(Unchosen nation, never circumcis’d,

such as, poor villains, were ne’er thought upon

till Titus and Vespasian conquer’d us)

am I become as wealthy as I was.

They hop’d my daughter would ha’ been a nun;

But she ‘s at home, and I have bought a house

As great and fair as is the governor’s

Lodowick, de zoon van de gouverneur, wil zijn kans wagen bij Abigail, maar Barabas beraamt een plannetje:

Now will I show myself to have more of the serpent than the dove, that is, more knave than fool.

Barabas koopt op de markt de slaaf Ithamore en geeft hem direct goede raad.

And I will teach thee that shall stick by thee.

First, be thou void of these affections:

Compassion, love, vain hope, and heartless fear;

Be mov’d at nothing, see thou pity none,

But to thyself smile when the Christians moan.

Barabas vraagt de Turkse slaaf hoe hij zoal zijn tijd heeft doorgebracht en die lijkt ook geen doetje te zijn geweest:

Faith, master.

In setting Christian villages on fire,

Chaining of eunuchs, binding galley slaves.

One time I was an hostler in an inn,

And in the night time secretly would I steal

To traveller’s chambers, and there cut their throats.

Once at Jerusalem, where the pilgrims kneel’d,

I strewed powder on the marble stones,

And therewithal their knees would rankle so,

That I have laugh’d a-good to see the cripples

Go limping home to Christendom on stilts.

In het verdere verloop van het stuk gebeurt nog heel wat. Barabas zal verschillende tegenstanders vermoorden, onder wie zijn dochter. Door verraad schopt hij het zelfs tot gouverneur van Malta. Maar ten slotte komt hij om het leven in een valstrik die hij voor iemand anders had gespannen.

28-02-2008 om 19:36 geschreven door john

Franz Kafka: Brief an den Vater

Kafka schreef zijn Brief an den Vater in november 1919, toen hij 36 jaar was, of vijf jaar voor zijn dood. In de zomer van 1919 had hij zich verloofd met Julie Wohryzek. Het onbeschofte en beledigende antwoord van zijn vader op dat nieuws vormde waarschijnlijk de aanleiding voor het schrijven van die (lange) brief. Kafka haalt het incident aan in zijn brief.

Du sagtest zu mir etwa: “Sie hat wahrscheinlich irgendeine ausgesuchte Bluse angezogen, wie das die Prager Jüdinnen verstehn, und daraufhin hast Du Dich natürlich entschlossen, sie zu heiraten. Und zwar möglichst rasch, in einer Woche, morgen, heute. Ich begreife Dich nicht, Du bist doch ein erwachsener Mensch, bist in der Stadt, und weißt Dir keinen anderen Rat, als gleich eine Beliebige zu heiraten. Gibt es da keine anderen Möglichkeiten ? Wenn Du Dich davor fürchtest, werde ich selbst mit Dir hingehn.

Wat zijn vader hier zegt, is dus niet minder dan dat hij zijn zoon wel naar een bordeel wil begeleiden als hij dat alleen niet durft.

De brief is 70 bladzijden lang. Van begin tot eind maakt Kafka erin het proces van zijn vader. Van in zijn jonge jaren tot op het moment van zijn huwelijksaanzoek. Met dat huwelijk zou het niets worden. Kafka leerde in die tijd ook Milena kennen met wie hij een verhouding begon. Zijn relatie met Julie liep langzaam af. In zijn correspondentie met Milena heeft hij het enkele keren over deze brief. Zo op 21.6.1920:

Wenn Du einmal wissen wilst wie es früher mit mir war, schicke ich Dir von Prag den Riesenbrief, den ich vor etwa ½ Jahr meinem Vater geschrieben aber noch nicht gegeben habe.

Zijn vader zal de brief nooit te lezen krijgen, want hij werd achtergehouden door Kafka’s moeder. In juli schreef hij weer aan Milena:

Morgen schicke ich Dir den Vater-Brief in die Wohnung, heb ihn bitte gut auf, ich könnte ihn vielleicht doch einmal dem Vater geben wollen. Laß ihn womöglich niemand lesen. Und verstehe beim Lesen alle advokatischen Kniffe, es ist ein Advokatenbrief.

In augustus heeft hij het een laatste maal over de brief:

Eine gute Voraussetzung wäre es auch wenn Du meinen (im übrigen schlechten, unnötigen) Vaterbrief kennen würdest.

Hierin neemt hij al een beetje afstand van zijn brief. Hij vindt hem niet goed (geschreven) en overbodig. Misschien heeft het schrijven van de brief louterend gewerkt, heeft hij zijn frustraties van zich kunnen afschrijven. Misschien ook werd hij overbodig door zijn jonge relatie met Milena. Wat hij zijn vader vooral verwijt is zijn onbegrip. Hij bestierde het huishouden en het leven van zijn kinderen als een tiran. In Deinem Lehnstuhl regiertest Du die Welt.

Aan de andere kant maakt Kafka ook zijn eigen proces, in de zin dat hij zich nooit heeft kunnen ontworstelen aan de invloed van zijn vader.

In de brief komen hier en daar ook positieve punten naar voren, maar die worden dan dadelijk weer tenietgedaan. De kracht van zijn vader bijvoorbeeld was al voldoende dat het kind zich minderwaardig voelde.

Ich war ja schon niedergedrückt durch Deine bloße Körperlichkeit. Ich erinnere mich zum Beispiel daran, wie wir uns öfters zusammen in einer Kabine auszogen. Ich mager, schwach, schmal, Du stark, groß, breit. Schon in der Kabine kam ich mir jämmerlich vor, und zwar nicht nur vor Dir, sondern vor der ganzen Welt, denn Du warst für mich das Maß aller Dinge. Traten wir dann aber aus der Kabine vor die Leute hinaus, ich an Deiner Hand, ein kleines Gerippe, unsicher, bloßfüßig auf den Planken, in Angst vor dem Wasser, unfähig Deine Schwimmbewegungen nachzumachen, die Du mir in guter Absicht, aber tatsächlich zu meiner tiefen Beschämung immerfort vormachtest, dann war ich sehr verzweifelt, und alle meine schlimmen Erfahrungen auf allen Gebieten stimmten in solchen Augenblicken großartig zusammen.

Als de kinderen dan al iets positiefs hadden te vertellen thuis, was de reactie van de vader meestal als volgt:

Man mußte nur über irgendeine Sache glücklich sein, von ihr erfüllt sein, nach Hause kommen und es aussprechen, und die Antwort war ein ironisches Seufzen, ein Kopfschütteln, ein Fingerklopfen auf den Tisch: „Hab auch schon etwas Schöneres gesehn“ oder „Mir gesagt Deine Sorgen“ oder „Ich hab keinen so geruhten Kopf“ oder „Kauf Dir was dafür“ oder „Auch ein Ereignis!“.

Ook voor het schrijven van zijn zoon had hij geen interesse.

Richtiger trafst Du mit Deiner Abneigung gegen mein Schreiben und was, Dir unbekannt, damit zusammenhing. Hier war ich tätsachlich ein Stück selbständig von Dir weggekommen, wenn es auch ein weinig an den Wurm erinnerte, der, hinten von einem Fuß niedergetreten, sich mit dem Vorderteil losreißt und zur Seite schleppt. ... Meine Eitelkeit, mein Ehrgeiz litten zwar unter Deiner für uns berühmt gewordenen Begrüßung meiner Bücher: „Legs auf den Nachttisch !“...

Kafka had oorspronkelijk de bedoeling met deze brief een poging tot verzoening met zijn vader te ondernemen. Maar al schrijvend is er waarschijnlijk zoveel naar boven gekomen en is hij ook in de ban van het schrijven geraakt, dat de brief zijn doel voorbijgeschoten is. De brief eindigt dan ook als volgt:

… meiner Meinung nach (ist) doch etwas der Wahrheit so sehr Angenähertes erreicht, daß es uns beide ein weinig beruhigen und Leben und Sterben leichter machen kann.

25-02-2008 om 17:09 geschreven door john

Willem de Mérode: De witte kater

Hij ligt graag op de leuning van mijn stoel,

Een warme sneeuwbal, die zich kan ontwinden

En naar het lege tasten als een blinde,

En golven met zijn rug of een gevoel

Zich uit wil leven tot een melodie,

Achteloos in de stille lucht geschreven.

Dan zit hij star, uit wit metaal gedreven,

En schuift voorzichtig over op mijn knie.

Hij schikt heel streng mijn leven naar zijn lot,

En glimlacht met zijn grote grijze ogen

En krult, vraagteken van een wijze spot,

Zijn schone staart en geeuwt (maar ingetogen)

En geeft een kopje en slaat zijn scherpe tanden

En klauwen spelend in mijn drieste handen.

25-02-2008 om 08:22 geschreven door john

Shakespeare: The Merchant of Venice (eerste bedrijf)

Het eerste toneel van dit bedrijf telt 186 regels. Het heeft me enkele uren gekost om het te lezen, te herlezen en te begrijpen. Is het die moeite waard ? Ik denk het wel. Het geeft voldoening en na zo’n grondige lezing blijft het stuk langer hangen. Maar dat is dan weer een uitnodiging om het later te herlezen, waardoor ik er nog meer tijd in steek.

Het eerste toneel speelt in Venetië en het opent met Antonio, de koopman van Venetië, die zich tegenover zijn vrienden beklaagt dat hij zo neerslachtig is en niet weet hoe dat komt:

In sooth I know not why I am so sad,

It wearies me, you say it wearies you;

But how I caught it, found it, or came by it,

What stuff ‘tis made of, whereof it is born,

I am to learn:

And such a want-wit sadness makes of me,

That I have much ado to know myself.

Later in het verhaal zullen we de reden kennen. Antonio zal afscheid moeten nemen van zijn vriend Bassanio en bovendien hangt er allerlei onheil boven zijn hoofd.

Zijn vrienden echter zeggen dat hij tobt over zijn schepen die met koopwaar onderweg zijn.

Believe me, sir, had I such venture forth,

The better part of my affections would

Be with my hopes abroad. I should be still

Plucking the grass to know were sits the win,

Piring in maps for ports and piers and roads:

And every object that might make me fear

Misfortune to my ventures, out of doubt,

Would make me sad.

Antonio weerlegt dat echter en zegt ook dat hij niet verliefd is. Als Gratiano, een andere vriend hem op zijn neerslachtigheid wijst, antwoordt Antonio:

I hold the world but as the world, Gratiano-

A stage, where every man must play a part,

And mine a sad one.

Bassanio, zijn beste vriend, doet zijn beklag. Hij heeft op te grote voet geleefd en zit in de schulden, onder andere bij Antonio:

To you, Antonio,

I owe the most in money and in love.

Hij heeft opnieuw geld nodig om Portia te veroveren. Deze dame uit Belmont is een fel begeerde bruid die veel aanbidders over de vloer krijgt, maar niet een voldoet aan de eisen. Antonio is bereid borg te staan voor geld dat Bassanio in Venetië kan loskrijgen, want momenteel is al zijn geld in handelswaren geïnvesteerd.

Het tweede toneel brengt ons bij Portia en haar kamenier Nerissa in Belmont. Ook zij is treurig gestemd:

My little body is aweary of this great world.

Ze krijgt goede raad van Nerissa die zegt dat Portia haar woorden beter zou opvolgen dan ze te prijzen. Waarop Portia antwoordt:

If to do were as easy as to know what were good to do, chapels had been churches, and poor men’s cottages princes’ palaces…I can easier teach twenty what were good to be done, than be one of the twenty to follow mine own teaching… The brain may devise laws for the blood, but a hot temper leaps o’er a cold decree.

Het probleem is dat Portia niet zelf haar man kan kiezen. Haar vader had bij zijn dood drie kistjes van lood, zilver en goud laten maken. Wie de juiste keuze maakt, mag met Portia trouwen. Tot nu toe zijn er al veel vrijers gepasseerd, maar blijkbaar niet de juiste. Portia herinnert zich wel een bezoek van Bassanio die bij haar in de smaak viel.

In het derde toneel zijn we opnieuw in Venetië met een van de hoofdpersonen, de jood Shylock. Deze wil Bassanio het geld bezorgen, als Antonio borg wil staan. In Shakespeare’s tijd waren joden niet graag gezien. Wettelijk gezien mochten ze zelfs niet in Engeland leven. Joden werd vooral verweten dat ze woekeraars waren en dat ze de moordenaars van Christus waren. Als Shylock Antonio voor het eerst ziet is zijn reactie:

Wat lijkt hij een deemoedig tollenaar!

Ik haat hem, omdat hij een Christen is;

Maar meer nog omdat hij, onnozele dwaas,

Gratis geld leent en zo de rentevoet

Bij ons hier in Venetië doet dalen.

Als ’t mij eens lukt, hem in mijn macht te krijgen,

Vier ik mijn oude wrok flink op hem bot.

Hij haat ons heilig volk en vloekt, juist daar,

Waar alle kooplui plegen saam te komen,

Op mij, mijn zaken en mijn eerlijke winst,

En noemt die woeker. ’n Vloek over mijn stam,

Als ik het hem vergeef.

(overgenomen uit de door Buddingh’ bewerkte vertaling van Burgersdijk, uitgeven bij Bruna).

De heren komen tot een overeenkomst. Shylock zegt uit vriendschap te handelen en als bewijs daarvan zal hij geen rente aanrekenen. Maar wat hij voorstelt is ook niet min:

Nu, ik zal u die vriendelijkheid bewijzen:-

Ga mee naar een notaris, teken daar

Enkel dat gij er borg voor staat, en als

Gij niet op een bepaalde dag of plaats

De som of sommen in ’t contract genoemd

Terugbetaalt, ik, voor de aardigheid,

Als boete een pond vlees van u mag snijden,

Uit welk deel van uw lichaam ‘k maar verkies.

En Shylock zegt verder:

If he should break his day, what should I gain

By the exaction of the forfeiture?

A pound of man’s flesh, taken from a man,

Is not so estimable, profitable neither,

As flesh of muttons, beefs, or goats.

21-02-2008 om 16:40 geschreven door john

Stendhal: Lucien Leuwen

Deze roman speelt in de jaren 1830, trouwens de jaren waarin Stendhal deze roman schreef. In 1830 had de julirevolutie plaats en werd Louis-Philippe de (laatste) koning der Fransen. Hij stond aan het hoofd van een gematigde regering en kreeg geregeld af te rekenen met opstanden, zowel van republikeinen als van aanhangers van de afgezette Karel X.

Lucien Leuwen is de twintigjarige zoon van een rijke Parijse bankier. Omdat hij niets om handen heeft, besluit hij om onderluitenant te worden bij de 27^e lansiers, in het leger van de regerende vorst. Hij is erop gebrand om echt aan de strijd te kunnen deelnemen, maar dat valt tegen. Hij vertrekt met zijn regiment naar Nancy, tegen de Duitse grens. In dat provincienest valt niets te beleven. Lucien verveelt er zich. Ondanks het feit dat hij een lage rang bekleedt en als bankierszoon maar een ‘bourgeois’ is, kan hij zich door toedoen van de arts Du Poirier laten introduceren in de hogere, nobele kringen van het stadje. Die edelen werden van hun aanzien beroofd bij de troonsbestijging van Louis-Philippe. Ze hebben heimwee naar de tijd van Karel X, toen zij en de clerus het voor het zeggen hadden. Lucien Leuwen is echter geen légitimiste zoals zij, maar eerder een man van het ‘juste milieu’ (aanhangers van Louis- Philippe) die er bovendien van verdacht wordt republikeinse ideeën te koesteren.

Het soldatenleven is saai. s’Ochtends zijn er oefeningen en de rest van de dag brengen de officieren door met cafébezoek. Lucien brengt zijn tijd door in de salons, wat de afgunst opwekt van zijn officieren, die daar geen toegang hebben. Luciens leven wordt wat boeiender als hij kennismaakt met de jonge weduwe Madame de Chasteller. De twee worden verliefd op elkaar. Lucien gedraagt zich echter meer als een verliefde puber en Bathilde Chasteller ontbreekt het aan durf. Meer dan 100 bladzijden lang beschrijft Stendhal hun twijfelen en talmen. Een hele psychologie van de liefde en de hinderpalen die haar in de weg staan.

De edele heren die vrezen dat Lucien met de mooiste en rijkste vrouw aan de haal zal gaan, bedenken een middel om hem weg te krijgen. Eerst wordt er aan een duel gedacht. De arts Du Poirier, een spion van de afgezette koning Karel X, voorkomt het echter en bedenkt een andere list. Hij laat Lucien in de waan dat Bathilde, die ziek van liefde is, bevallen is van een kind van een andere minnaar. Lucien heeft het bedrog niet door. Hij dient zijn ontslag in bij het leger en vertrekt naar zijn ouders in Parijs.

Hier eindigt het eerste deel. Er wacht me nog een tweede deel van 600 blz. Toch zie ik er met plezier naar uit. Bij Stendhal  heb ik altijd het gevoel dat hij graag schrijft, en dat maakt het voor de lezer ook aangenaam. Verder is het historisch kader interessant en zit er in de roman veel humor en ironie. Hier en daar schemeren ook de politieke ideeën van de schrijver door. Hij was niet direct een voorstander van de democratie, bijvoorbeeld zoals die in Amerika gangbaar was, en was nogal elitair. Dat mag blijken uit het motto vooraan in de roman. Hij wordt opgedragen To the happy few waarna de volgende tekst van Lord Byron volgt:

Il y avait une fois une famille à Paris, qui avait été préservée des idées vulgaires par son chef, lequel avait beaucoup d’esprit et de plus savait vouloir.

De clerus moet er af en toe ook aan geloven :

Un jour que la marquise riait trop haut depuis dix minutes avec ses voisins, un prêtre s’approcha et voulut hasarder des représentations.

-       Il me semblerait, madame la marquise, que la maison de Dieu…

-       Est-ce à moi, par hasard, que s’adresse ce madame ? Je vous trouve plaisant, mon petit abbé !. Votre office est de sauver nos âmes, et vous êtes tous si éloquents, que, si nous ne venions pas chez vous par principe, vous n’auriez pas un chat. Vous pouvez parler tant qu’il vous plaira dans votre chaire ; mais souvenez-vous que votre devoir est de répondre quand je vous interroge ; monsieur votre père, qui était laquais de ma belle-mère, aurait dû mieux vous instruire.

Over de bekrompenheid bij de hogere kringen :

Mais cet héroique marquis avait des inconvénients: il n’entendait jamais nommer Louis-Philippe sans lancer d’une voix singulière et glapissante ce simple mot: voleur. C’était là son trait d’esprit, qui, à chaque fois, faisait rire à gorge déployée la plupart des nobles dames de Nancy, et cela dix fois dans une soirée. Lucien fut choqué de l’éternelle répétition et de l’éternelle gaieté.

Als Du Poirier de edelen wil afbrengen van hun idee om een duel met Lucien aan te gaan, schrijft Stendhal :

Rien de plus impolitique qu’une querelle entre son corps de noblesse et un régiment.

Du Poirier répéta cette vérité si souvent et avec tant de termes différents qu’elle finit par pénétrer dans ces têtes peu habituées à comprendre le nouveau.

12-02-2008 om 11:56 geschreven door john

Baudelaire: Les Fleurs du Mal

Toen Baudelaire in 1855 achttien gedichten uit Les Fleurs du Mal publiceerde in la Revue des Deux Mondes had hij al afkeurende kritieken gekregen. In Le Figaro had men het over ‘Indigence navrante des idées, poésie scrofuleuse, écoeurante, glaciale, de charnier et d’abattoir’.

Bij de publicatie in boekvorm twee jaar later op 25 juni 1857, liep het helemaal fout. Op 7 juli ontving de minister van Binnenlandse Zaken het volgende rapport  van de Veiligheidsdienst.

Rapport

Le livre de M. Charles Baudelaire intitulé Les Fleurs du Mal est un défi jeté aux lois qui protègent la religion et la morale.

Le Reniement de Saint-Pierre,

Abel et Caïn,

Lers Litanies de Satan,

Le Vin de l’assassin

Sont un tissu de blasphèmes ;

« Race de Caïn, au Ciel monte

« Et sur la terre jette Dieu.

« Je m’en moque comme de Dieu,

« Du Diable et de la Sainte Table.

« Gloire et louange à toi, Satan, dans les hauteurs

« Du Ciel, où tu régnas, et dans les profondeurs

« De l’Enfer…..

« Fais que mon âme un jour, sous l’Arbre de Science,

« Près de toi se repose……

A côté de ces pièces et de quelques autres où l’immortalité de l’âme et les plus chères croyances du christianisme sont mises à néant, il en est d’autres qui sont l’expression de la lubricité la plus révoltante :

Les Femmes damnées sont un chant en l’honneur de l’amour honteux des femmes pour les femmes.

Les Métamorphoses du Vampire

Les Bijoux

présentent à chaque instant les images les plus licencieuses avec toute la brutalité de l’expression.

En résumé le livre de M. Baudelaire est une de ces publications malsaines, profondément immorales qui sont appelées à un succès de scandale.

Proposition de le déférer au Parquet.

Dezelfde dag nog vertrok er een brief van de Veilgheidsdienst naar de procureur-generaal waarin onder meer stond : Plusieurs pièces de ce recueil m’ont paru renfermer le délit d’outrage à la morale publique.

Op 17 juli worden alle exemplaren in beslag genomen. Het komt tot een proces en Baudelaire en zijn uitgever worden veroordeeld tot het betalen van een boete. Bovendien moeten zes gedichten uit de bundel worden geschrapt.

In 1947 is de zaak opnieuw aanhangig gemaakt. Het vonnis van 1857 wordt verbroken en de veroordeling wordt ongedaan gemaakt of La cour décharge leur mémoire de la condamnation prononcée.

— Les Litanies de Satan

Ô toi, le plus savant et le plus beau des Anges,
Dieu trahi par le sort et privé de louanges,

Ô Satan, prends pitié de ma longue misère !

Ô Prince de l’exil, à qui l’on a fait tort,
Et qui, vaincu, toujours te redresses plus fort,

Ô Satan, prends pitié de ma longue misère !

Toi qui sais tout, grand roi des choses souterraines,
Guérisseur familier des angoisses humaines,

Ô Satan, prends pitié de ma longue misère !

Toi qui, même aux lépreux, aux parias maudits,
Enseignes par l’amour le goût du Paradis,

Ô Satan, prends pitié de ma longue misère !

Ô toi qui de la Mort, ta vieille et forte amante,
Engendras l’Espérance, — une folle charmante !

Ô Satan, prends pitié de ma longue misère !

Toi qui fais au proscrit ce regard calme et haut
Qui damne tout un peuple autour d’un échafaud,

Ô Satan, prends pitié de ma longue misère !

Toi qui sais en quels coins des terres envieuses
Le Dieu jaloux cacha les pierres précieuses,

Ô Satan, prends pitié de ma longue misère !

Toi dont l’œil clair connaît les profonds arsenaux
Où dort enseveli le peuple des métaux,

Ô Satan, prends pitié de ma longue misère !

Toi dont la large main cache les précipices
Au somnambule errant au bord des édifices,

Ô Satan, prends pitié de ma longue misère !

Toi qui, magiquement, assouplis les vieux os
De l’ivrogne attardé foulé par les chevaux,

Ô Satan, prends pitié de ma longue misère !

Toi qui, pour consoler l’homme frêle qui souffre,
Nous appris à mêler le salpêtre et le soufre,

Ô Satan, prends pitié de ma longue misère !

Toi qui poses ta marque, ô complice subtil,
Sur le front du Crésus impitoyable et vil,

Ô Satan, prends pitié de ma longue misère !

Toi qui mets dans les yeux et dans le cœur des filles
Le culte de la plaie et l’amour des guenilles,

Ô Satan, prends pitié de ma longue misère !

Bâton des exilés, lampe des inventeurs,
Confesseur des pendus et des conspirateurs,

Ô Satan, prends pitié de ma longue misère !

Père adoptif de ceux qu’en sa noire colère
Du paradis terrestre a chassés Dieu le Père,

Ô Satan, prends pitié de ma longue misère !


PRIÈRE

Gloire et louage à toi, Satan, dans les hauteurs
Du Ciel, où tu régnas, et dans les profondeurs
De l’Enfer, où, vaincu, tu rêves en silence !
Fais que mon âme un jour, sous l’Arbre de Science,
Près de toi se repose, à l’heure où sur ton front
Comme un Temple nouveau ses rameaux s’épandront !

A celle qui est trop gaie

Ta tête, ton geste, ton air
Sont beaux comme un beau paysage ;
Le rire joue en ton visage
Comme un vent frais dans un ciel clair.

Le passant chagrin que tu frôles
Est ébloui par la santé
Qui jaillit comme une clarté
De tes bras et de tes épaules.

Les retentissantes couleurs
Dont tu parsèmes tes toilettes
Jettent dans l'esprit des poètes
L'image d'un ballet de fleurs.

Ces robes folles sont l'emblème
De ton esprit bariolé ;
Folle dont je suis affolé,
Je te hais autant que je t'aime !

Quelquefois dans un beau jardin
Où je traînais mon atonie,
J'ai senti, comme une ironie,
Le soleil déchirer mon sein ;

Et le printemps et la verdure
Ont tant humilié mon coeur,
Que j'ai puni sur une fleur
L'insolence de la Nature.

Ainsi je voudrais, une nuit,
Quand l'heure des voluptés sonne,
Vers les trésors de ta personne,
Comme un lâche, ramper sans bruit,

Pour châtier ta chair joyeuse,
Pour meurtrir ton sein pardonné,
Et faire à ton flanc étonné
Une blessure large et creuse,

Et, vertigineuse douceur !
A travers ces lèvres nouvelles,
Plus éclatantes et plus belles,
T'infuser mon venin, ma soeur !

08-02-2008 om 17:16 geschreven door john

The Arrest of Oscar Wilde at the Cadogan Hotel
by John Betjeman

He sipped at a weak hock and seltzer
As he gazed at the London skies
Through the Nottingham lace of the curtains
Or is it his bees-winged eyes?

To the right and before him Pont Street
Did tower in her new built red,
As hard as the morning gaslight
That shone on his unmade bed.

'I want some more hock in my seltzer,
And Robbie, please give me your hand-
Is this the end or beginning?
How can I understand?

'So you've brought me the latest Yellow Book:
And Buchan has got in it now:
Approval of what is approved of
Is as false as a well-kept vow.

'More hock, Robbie-where is the seltzer?
Dear boy, pull again at the bell!
They are all little better than cretins,
Though this is the Cadogan Hotel.

'One astrakhan coat is at Willis's-
Another one's at the Savoy:
Do fetch my morocco portmanteau,
And bring them on later, dear boy.'

A thump, and a murmur of voices-
('Oh why must they make such a din?')
As the door of the bedroom swung open
And TWO PLAIN CLOTHES POLICEMEN came in:

'Mr Woilde, we'ave come for tew take yew
Where felons and criminals dwell:
We must ask yew tew leave with us quoietly
For this is the Cadogan Hotel.'

He rose, and he put down The Yellow Book.
He staggered-and, terrible-eyed,
He brushed past the palms on the staircase
And was helped to a hansom outside.

05-02-2008 om 11:47 geschreven door john

Lichtenberg

Ezels hebben de droevige toestand waarin ze nu moeten leven, wellicht te danken aan de grappige inval van een of andere lichtzinnige mens. Diens schuld is het dat ze het meest verachtelijke dier geworden zijn. En dat zullen ze ook blijven, want veel ezeldrijvers behandelen hun leerlingen zo wreed juist omdat het ezels zijn, en niet omdat het luie en trage dieren zijn.

De vlieg die niet wil worden doodgemept, gaat het beste op de vliegenmepper zitten.

05-02-2008 om 11:34 geschreven door john

Charles Ducal: In inkt gewassen

Dit is een prachtige en heel toegankelijke dichtbundel. Hij bestaat uit acht afdelingen die niet direct met elkaar in verband staan. Een thema dat wel in de meeste afdelingen en in veel gedichten terugkeert, is dat van het dichterschap.

In het gedicht ‘Terreur’ bijvoorbeeld schept het schrijfproces afstand tussen de dichter en zijn huisgenoot, vervreemdt het hem van zijn partner (of van hemzelf). Om het schuldgevoel dat daarmee gepaard gaat, van zich af te schudden, om tóch te kunnen dichten, verplaatst de dichter zich in zijn partner. Hij voelt de angst, de terreur die zijn schrijven bij zijn partner teweegbrengt. Tegelijk plaatst hij de dichter buiten zichzelf, beschrijft hij hem als een vreemde in huis. Als het gedicht dan geschreven is, keert de harmonie terug.

Terreur

Vannacht hoorde ik met jouw oren.

Er klonk gehamer. Ergens in huis
werden woorden geslagen.

Ik proefde de angst in je mond.

Iemand die buiten ons stond
telde op ijzeren vingers syllaben.

Het huis dat jij had leren praten
zweeg. Een ijzeren stem dwong

je lichaam niet in te slapen,
beschikbaar te blijven als een instrument
dat wacht tot het lied is geschapen,
en dan gaat zingen, gelijkgestemd.

Voor bepaalde gedichten heeft een dichter soms weinig nodig. In het gedicht ‘Bij het lezen van Lucas’ gebruikt Ducal enkele wonderen van Jezus, de opwekking uit de dood van het dochtertje van Jaïrus, het stillen van de storm op het meer enz. Hij zegt dat Jezus die wonderen beter niet had verricht. Dan waren wij nu niet zo berustend geweest (zuchtend in de kerk en voor de tv), maar zouden we zelf moed aan de dag hebben gelegd en in opstand gekomen zijn om onrecht en leed te bestrijden.

Elk idee in het gedicht is vervat in een groep van twee kwatrijnen die telkens met het woord ‘Misschien’ begint. Hierdoor krijgt het gedicht een bezwerend karakter en doet het aan een psalm denken. Dit gedicht komt voor in de laatste afdeling ‘Anderzijds’, waarin het Christendom en maatschappijkritiek min of meer samenvallen. Een minieme bevrijdingstheologie voor de hedendaagse westerling.

Bij het lezen van Lucas

Misschien had u het dochtertje
beter dood kunnen laten
en de storm op het meer
zijn gang laten gaan

en de maanzieke knaap
aan de duivel gelaten
en de vijfduizend hongerig
naar huis laten gaan.

Misschien waren wij dan
niet zo lang binnen gebleven,
zuchtend in onze kerken
en voor de tv,

terwijl de storm groter werd
en de dochtertjes stierven
als vliegen en de broden
en vissen niet konden verdeeld.

Misschien hadden wij dan
genoeg moed en mankracht
verzameld om zelf uit te werpen
de onreine geest

die deze wereld verscheurt
en verplettert, schuimend
van onze onmacht,
opgezweept door onze vrees.

De bundel eindigt met het gedicht ‘Revolutie’ dat op zijn beurt eindigt met het woord ‘begin’, een teken van hoop.

Revolutie

is iets anders dan opstand maken
met barricaden, dronken massa’s
en opgezweept bloed.

De stad ligt kalm, weldoorvoed,
een beetje lam van de zon,
in haar stralen te blinken.

Mensen lopen te winkelen,
in vrede met uur en dag,
doof en blind.

Een knaap roept daar iets tegenin
en steekt een krant in de hoogte.

Het heeft iets wanhopigs, maar toch,

het is een begin.

De bundel is in 2006 uitgegeven bij Uitgeverij Atlas, Amsterdam/Antwerpen.

31-01-2008 om 17:29 geschreven door john

Amoz Oz: Verzen van het leven en de dood

De schrijver is op weg naar een literaire avond waar uit zijn werk zal voorgelezen worden en een interview worden afgenomen. Hij gaat eerst nog iets eten en zo ontwikkelt zich een lange fantasie die begint met de serveerster in de eetgelegenheid en waarin verder alle personen voorkomen die hij die avond nog zal ontmoeten. Ook het meisje dat uit zijn werk zal voordragen. Hij fantaseert een hele verleidingsscène. Die passage zou eigenlijk kunnen dienen als voorlichting om jongens te leren hoe ze op seksueel vlak met een meisje moeten omgaan.

Verzen van het leven en de dood is de titel van een dichtbundel waarin gedichten staan van het genre:

Er is geen bruidegom zonder bruid
en geen theepot zonder tuit.

Achteraan in het boek staan de meeste personages opgesomd in de volgorde waarin ze in het verhaal verschijnen. Voor de zondagsdichter is dat bijvoorbeeld:

Tsefanja Beet Halachmi, dichter. Zijn werkelijke naam is, voor zover mij bekend, Avraham (Boemek) Schuldenfrei. Auteur van Verzen van het leven en de dood. Had het in één geval mis.

Dat geval slaat op het voornoemde vers. Want de bruidegom is de schrijver, die de hele avond en nacht ronddoolt, van zijn fantasie leeft, maar ten slotte alleen blijft.

Het is een roman waarin de verbeelding de hoofdrol krijgt toebedeeld, verbeelding die het leven van de schrijver inhoud moet geven.

22-01-2008 om 18:23 geschreven door john

21-01-2008 om 16:05 geschreven door john

Shakespeare: The Tempest

Prospero, de hertog van Milaan, hield zich meer bezig met zijn boeken dan met het besturen van zijn stad. Dat liet hij liever over aan zijn broer Antonio. Die kreeg de smaak echter te pakken, sloot een verbond met de koning van Napels, nam de macht over en deponeerde  Prospero en zijn dochter Miranda op een niet zeewaardig schip, in de hoop dat ze zouden omkomen. Prospero doet het verhaal:

They hurried us aboard a bark,

Bore us some leagues to sea; where they prepared

A rotten carcass of a butt, not rigg’d,

Nor tackle, sail, nor mast; the very rats

Instinctively have quit it: there they hoist us,

To cry to th’ sea that roar’d us; to sigh

To th’winds, whose pity, sighing back again,

Did us but loving wrong.

Dankzij de voorzienigheid spoelen ze behouden aan op een eiland. Er leven maar twee personen, Caliban en Ariel. Caliban is een wilde, misvormd, bij zijn moeder, een heks, verwekt door de duivel.

Thou poisonous slave, got by the devil himself

Upon thy wicked dam.

Ooit probeerde Prospero deze Caliban op te voeden, maar de man bleef onbetrouwbaar. Toen hij probeerde Prospero’s dochter Miranda aan te randen, maakte Prospero hem tot zijn slaaf. Hij laat hem door Ariel en zijn geesten plagen en pesten. Ariel was ooit de slaaf van de heks Sycorax, de moeder van Caliban. Omdat hij weigerde haar bevelen uit te voeren, sloot ze hem op in een gekloofde pijnboom. Daaruit werd hij later door Prospero bevrijd. Nu voert hij een legertje geesten aan en is de onvoorwaardelijke dienaar van Prospero die hem later zijn vrijheid zal terugschenken.

Het toneelstuk begint echter met een storm. Voor de kust van het eiland vergaat een schip met aan boord de corrupte broer van Prospero, de koning van Napels en zijn zoon Ferdinand enz. Door de toverij van Prospero en met behulp van Ariel blijft het hele gezelschap in leven en komt het op het eiland terecht. Er worden enkele intriges op touw gezet, maar uiteindelijk komt alles goed. Prospero wordt in zijn rechten hersteld en zijn dochter huwt met Ferdinand.

Tijdens die storm zijn de passagiers in paniek. De enige die zijn hoofd koel houdt is de bootsman die het schip probeert te redden. Als hij de bemoeials naar hun kajuit stuurt, wijst Gonzales, de enige goede edelman, de bootsman terecht met de woorden:

Good, yet remember whom thou hast aboard.

Waarop de bootsman antwoordt:

None that I more love than myself.

Gonzales put hoop uit de zeemanskunst van deze bootsman en laat dat blijken in de volgende sarcastische woorden:

I have great comfort from this fellow: methinks he hath no drowning mark upon him; his complexion is perfect gallows (d.i. geschikt voor de galg).

Een van de mooiste stukjes uit dit werk is het lied dat Ariel zingt voor Ferdinand, waarin hij hem in de waan laat dat zijn vader verdronken is.

Full fadom five thy father lies;

Of his bones are coral made;

Those are pearls that were his eyes:

Nothing of him that doth fade,

But doth suffer a sea-change

Into something rich and strange.

Een ander lied, een zeemanslied, wordt gezongen door de dronken Stephano:

The master, the swabber, the boatswain, and I,

The gunner, and his mate,

Lov’d Mall, Meg, and Marian, and Margery,

But none of us car’d for Kate:

For she had a tongue with a tang,

Would cry to a sailor, Go hang!

She lov’d not the savour of tar nor of pitch;

Yet a tailor might scratch her where’er she did itch.

Then to sea, boys,and let her go hang!

Shakespeare heeft zich voor dit toneelstuk onder meer laten inspireren door het essay ‘Des Cannibales’ van Montaigne. Daarin beschrijft deze een natuurlijke samenleving waarin de natuur voor alles zorgt, waar de menselijke tussenkomst alleen maar onheil aanricht.

C’est une nation en laquelle il n’y a aucune espèce de trafic; nulle connaissance de lettres; nulle science de nombres; nul nom de magistrat, ni de supériorité politique; nuls usages de service, de richesse ou de pauvreté; nul contrats; nulles successions; nuls partages; nulles occupations qu’oisives; nul respect de parenté que commun; nuls vêtements ; nulle agriculture ; nul métal ; nul usage de vin ou de blé.

Shakespeare neemt deze passage bijna letterlijk over in de mond van Gonzales die fantaseert over wat hij als koning op dat eiland zou doen:

And were the King on ‘t, what would I do ?

I’ th’ commonwealth I would by contraries (tegen de gewoonte in)

Execute all things; for no kind of traffic

Would I admit; no name of magistrate;

Letters should not be known; riches, poverty

And use of service, none; contract, succession,

Bourn, bound of land, tilth, vineyard, none;

No use of metal, corn, or wine, or oil;

No occupation; all men idle, all;

And women too, but innocent and pure:

No sovereignity; -

All things in common Nature should produce

Without sweat or endeavour: treason, felony,

Sword, pike, knife, gun, or need of any engine,

Would I not have; but Nature should bring forth,

Of it own kind, all foison, all abundance,

To feed my innocent people.

In het werk heeft Shakespeare ook een masque of maskerspel opgenomen. Een spel met muziek en dans, hier opgevoerd door de elfen en geesten. Na afloop daarvan zegt Prospero een beroemde dialoog:

Our revels now are ended. These our actors,

As I foretold you, were all spirits, and

Are melted into air, into thin air:

And, like the baseless fabric of this vision,

The cloud’capp’d towers, the gorgeous palaces,

The solemn temples, the great globe itself,

Yea, all which it inherit, shall dissolve,

And, like this unsubstantial pageant faded,

Leave not a rack behind. We are such stuff

As dreams are made on; and our little life

Is rounded with a sleep.

Tot slot nog een korte tekst uitgesproken door Miranda, die verbaasd is over de schoonheid van de wereld en de mensen. Hier heeft A. Huxley de titel gevonden voor zijn bekende boek:

O, wonder!

How many goodly creatures are there here!

How beauteous mankind is! O brave new world,

That has such people in ‘t!

18-01-2008 om 17:40 geschreven door john

David van Reybrouck: Slagschaduw

De hoofdpersoon staat ietwat ontredderd in zijn tijd. Hij schrijft als freelancer reportages voor een zaterdagkrant. Het valt hem echter moeilijk om zich aan te passen aan de trendy eisen van de nieuwe hoofdredactrice. Bovendien heeft hij korte tijd geleden zijn collega, fotograaf en goede vriend verloren, toen ze samen op reportage waren. Een verlies waar hij zich niet overheen kan zetten. Ten slotte is het ook tot een breuk gekomen met zijn vriendin. De aanleiding daarvoor is voor een stuk gelegen aan de angst van de hoofdpersoon om een gewoon leven te gaan leiden, om de verantwoordelijkheid van een gezin op zich te nemen.

De hoofdpersoon reageert hierop door in het verleden te duiken. Hij wil een artikel schrijven over een vrouw die model heeft gestaan voor de beeldhouwer Rombaux. Die had in 1923 een standbeeld gemaakt van de jonge verzetsheldin Gabrielle Petit die in 1916 door de Duitsers werd gefusilleerd. Zijn opzoekwerk brengt hem in contact met verschillende mensen en ten slotte ook met een bejaarde kunstenares die zijn leven opnieuw wat richting lijkt te geven.

De roman is tegelijk een ode aan Brussel, hoewel die lofzang nogal oppervlakkig blijft. Aan de problemen van de stad wordt nauwelijks aandacht besteed. De auteur bekijkt alles vanuit de egocentrische blik van de hoofdpersoon.

Het boek leest heel vlot en is mooi geschreven. Het is bovendien interessant omdat het ons bijvoorbeeld laat kennismaken met het technische aspect van het kunstambacht.

15-01-2008 om 14:23 geschreven door john

Norbert De Beule: EBdiep

Toen ik de titel van deze dichtbundel zag, las ik hem met de letters E en B afzonderlijk en vervolgens het woord diep. Er staat echter gewoon ebdiep, met eb in de betekenis van laagtij.

De bundel bavat drie afdelingen: ZWAARveld, RUUSbroek en STEENdorp. Ik zal me bezighouden met de eerste en meest toegankelijke afdeling en daarin vooral met het eerste gedicht.

ZWAARveld bestaat uit 15 teksten in versvorm. Het eerste gedicht telt 14 regels. De volgende telkens één regel minder tot de laatste tekst die uit een regel van één woord bestaat. Verder bevatten de gedichten 1 tot 11 tekst in een groot lettertype en tekst in een klein lettertype. Het eigenaardige is dat men het gedicht op twee manieren kan lezen. In het eerste gedicht bijvoorbeeld sluit de vierde strofe in groot letterschrift aan op de eerste in die schriftsoort. Maar tegelijk kan men het gedicht ook doorlopend lezen.

Inhoudelijk is er tussen de teksten met groot en klein lettertype ook een verschil. Bij de eerste soort bevindt de dichter zich in het heden en beschrijft hij heel concreet wat hij om zich heen waarneemt. Bij de kleine schriftsoort keert hij zich naar binnen.

Mist trekt mij de koude
kleren aan. Ik sta ongeschoren
tussen twee stoppelvelden
kleumvast in ’t broek

de dingen die ik draag
zijn niet te dragen
ik worstel en ontwortel
aan het vertakte vaderdier

dat opnieuw een lichaam krijgt
in de blinde meersen
doet alsof het mijn ogen heeft

de hele kluit bedondert
mijn beslijkte schoenen zijn de aarde
doorwerkte aarde, klomp

Het gedicht begint met het woord mist. Die vervult de dichter met kilte. Mist heeft ook tot gevolg dat iemand in een landschap wordt afgezonderd. De dichter zal in de volgende twee strofen zijn blik van de omgeving verleggen naar zijn innerlijk. Mist maakt die overgang gemakkelijker. Hij staat ongeschoren tussen twee stoppelvelden. Een troosteloos landschap. Stoppelvelden wijzen erop dat er een oogst was en dat die is binnengehaald. De stoppelbaard van de dichter verwijst echter naar verdriet. De dichter staat ook niet klemvast, maar kleumvast. Hij staat te verkleumen, lijkt vastgevroren, zit ergens mee.

Er is iets aan de hand met de vader, die landbouwer was.  De dichter draagt een last. Hij voert een strijd die hem moet losmaken van de vader. Deze is vertakt, d.w.z. hij werpt zijn schaduw heel ver en dringt diep door, misschien als een dier dat zijn weg graaft in de aarde.

In de volgende strofe heeft er een metamorfose plaats. De dichter, de zoon, voelt hoe hij zijn vader wordt, hij herkent in zichzelf trekken die hij met zijn vader gemeenschappelijk heeft. Maar dat is een illusie. De vader is ten dode opgeschreven.

De dichter kan niet opnieuw op vaste grond staan. Neen, zijn beslijkte schoenen zijn de aarde. Daartegenover staat de aarde die door zijn vader bewerkt werd, en tegenover zijn schoen staat de klomp van de landbouwer.

Ik weet niet in hoever ik dit gedicht juist heb geïnterpreteerd.

Op de flap van de bundel staat dat Norbert De Beule een voordrachtskunstenaar is. Dat valt aan deze gedichten af te lezen. Niet alleen aan de vele alliteraties, maar ook aan de ingebouwde verrassingseffecten, bijv. woorden als kleumvast en doorwerkt (waar we doorweekt zouden verwachten.

Ook de andere gedichten uit die afdeling zijn het lezen en overdenken waard. Men treft telkens woorden aan die naar vroegere gedichten verwijzen, vader, aarde, handpalm enz. die de cyclus duidelijkheid verschaffen.

Wie tijd heeft en zich moeite wil getroosten zal aan deze bundel veel genoegen beleven.

De bundel is in 2006 uitgegeven bij uitgeverij Contact.

14-01-2008 om 16:13 geschreven door john

Een naam

Ik vraag zijn naam. Een mooie naam: Renato.

En waar hij woont. Hij lacht en zegt: Sorrento.

Wij scheiden. Mijn stomer ligt op de ree.

Niets dan wat klank van namen neem ik mee.

Een van de vele kwatrijnen die De Haan schreef. Vooral de eerste twee regels zijn prachtig van muzikaliteit. Wie ze luidop of zelfs stil leest, zal ze bijna beginnen te zingen.

11-01-2008 om 09:27 geschreven door john

Ira Levin: Een kus voor je sterft

Ik ben geen thrillerlezer, maar omdat deze titel werd aangeraden door de Standaard journalist Bart Brinckman in zijn jaareindelijstje, heb ik me er toch maar aan gewaagd. De openingszin is: Het was allemaal zo mooi volgens plan verlopen, zo verdomd mooi, en nu zou zij het nog kapotmaken.

Aan het woord is de toekomstige moordenaar die van zijn verliefde verneemt dat ze zwanger is. Zij is de dochter van een rijke kopermagnaat en de moordenaar had zijn zinnen op een rijke buit gezet. Hij tracht het meisje te overtuigen om een abortus te laten uitvoeren. Als dat niet lukt, beslist hij om ze te vermoorden. Hij ensceneert een zelfmoord en slaagt in zijn opzet.

Dat hoofdstuk, Dorothy, naar de naam van het meisje, is heel knap en spannend geschreven. Het tweede hoofdstuk heet Ellen. Zij is de zus van Dorothy die twijfelt aan de versie van de zelfmoord. Ze gaat op onderzoek uit en na eliminatie blijven er twee verdachten over met wie ze op avontuurlijke wijze in contact komt. Ook dat hoofdstuk is boeiend. Ik wil verder niets verklappen, alleen dat er ook nog een derde zus in het stuk zal voorkomen.

De verdere ontwikkeling van de plot heeft me wat ontgoocheld. Ik had liever gezien dat de twijfel van Ellen tussen de twee kandidaat-moordenaars verder was uitgewerkt. Maar nu duikt er onverwachts nog iemand op. Zodra we de moordenaar bij naam kennen, is het enkel nog afwachten hoe hij zal worden ontmaskerd en welk lot hem te wachten staat.

Dat vind ik nu net het zwakke punt van thrillers. Het einde is altijd voorspelbaar: de schuldige wordt ontmaskerd. Daarom zal ik een thriller nooit gauw herlezen. Het genre is beter geschikt voor de film, waarbij het verhaal extra spanning kan winnen door visuele effecten, muziek enz.

11-01-2008 om 09:17 geschreven door john

José Eduardo Agualusa: De handelaar in verledens

Een korte roman die ik twee keer heb moeten lezen om mee te zijn. Het verhaal wordt verteld door een gekko. Die hagedis is een incarnatie van een man en leeft in dezelfde woning als Félix Venturo, de vendedor de passados, die mensen die erom vragen een nieuw verleden bezorgt. Tot zijn klanten behoren generaals, ministers enz. Mensen die na de onafhankelijkheid van Angola, waar het verhaal zich afspeelt, aan de macht deelnemen en met een mooi verleden willen pronken.

Op een dag krijgt Félix Ventura een man over de vloer die een bom duiten neertelt voor nieuwe papieren en een verleden, maar die weinig over zijn echte verleden loslaat. De man zal voortaan als José Buchmann door het leven gaan. Als moeder krijgt hij een Amerikaanse kunstenares, Eva Miller, van wie ooit een aquarel in Vogue was verschenen. José Buchmann zal zelfs naar zijn onechte moeder op zoek gaan. Alsof het verhaal op zich nog niet fantastisch genoeg is, komen er ook nog een aantal dromen van de gekko in voor. Op het einde van de roman lijken verschillende personages een gemeenschappelijk verleden te hebben en wordt het verhaal zelfs dramatisch.

Tijd voor enkele citaten.

‘Aan de muur slapen vleermuizen met hun kop omlaag in hun zwarte mantels gewikkeld.’

De roman bestaat uit een groot aantal korte hoofdstukken. Een van de kortste en mooiste is dat over de confrontatie van de gekko met een schorpioen.

‘Op het moment dat ik mijn ogen opendeed, zag ik de schorpioen. Hij zat een paar centimeter van me vandaan. Roerloos. Opgesloten in een pantser van haat als een middeleeuwse ridder in zijn harnas. Toen stortte hij zich op mij. Ik sprong achteruit en gleed bliksemsnel langs de muur omhoog tot ik bij het plafond kwam. Ik hoorde heel duidelijk, en ik hoor nog steeds, de droge tik waarmee de gifstekel op de grond sloeg.

Ik herinner mij een zin die mijn vader ooit zei op een avond dat hij – met ongemeende vreugde, hoop ik – de dood van een tegenstander vierde.: “Hij was slecht en hij wist het niet. Hij wist niet eens wat slechtheid was. Dat wil zeggen: hij was volkomen slecht.” Dat was wat ik voelde op het moment dat ik mijn ogen opende en de schorpioen zag’.

Twee van de hoofdpersonages zijn fotografen, een vrouw die vooral wolken en licht fotografeert en een man die oorlogsfotograaf was. ‘Wat dunkt u, waarde vriend, is het belangrijker getuigenis af te leggen van schoonheid of kond te doen van verschrikkingen ?’

Agualusa is een Portugese auteur, geboren in 1960. Hij won met dit boek de Independent Foreign Fiction prize. U kunt een zeer interessant interview met de auteur lezen op het volgende adres:

http://www.wordswithoutborders.org/?lab=PolzonoffInterviewsAgualusa

Daarin breekt hij onder andere een lans voor de Zuid-Amerikaanse en niet-Engelstalige Afrikaanse schrijvers. Over dit boek, dat in het Engels is vertaald als The Book of  Chameleons, zegt hij dat het een eerbetoon is aan Borges, die hem sterk beïnvloed heeft. Vooraan in het boek staat trouwens een motto van Borges. De gekko uit de roman is een reïncarnatie van Borges en al de herinneringen van de gekko verwijzen naar gebeurtenissen uit het leven van Borges.

Agualusa is geboren in Angola en ziet zich voor een stuk als een Afrikaans auteur. Probleem is dat hij schrijft voor een Westers publiek, want de Angolezen zijn te arm om boeken te kopen en zouden zijn boeken ook niet kunnen lezen. Wat hij dus eigenlijk doet is de Angolese werkelijkheid vertalen voor vreemdelingen.

Het boek is uit het Portugees vertaald door Harrie Lemmens en in 2007 uitgegeven bij Meulenhoff.

08-01-2008 om 11:20 geschreven door john

Kathleen Raine: The World

It burns in the void.

Nothing upholds it.

Still it travels.

Travelling the void

Upheld by burning

Nothing is still.

Burning it travels.

The void upholds it.

Still it is nothing.

Nothing it travels

A burning void

Upheld by stillness.

Dit eigenaardige gedicht is een poëtische kosmologie. Een beperkt aantal woorden worden zo gecombineerd en gevarieerd dat we een wisselend perspectief krijgen van de aarde die door het heelal beweegt. Geen wiskundige formules, wel algemene woorden en verspringende betekenissen die aan onze verbeelding als het ware een voorwetenschappelijke verklaring bieden.

We kunnen ons afvragen of dit gedicht de kracht, dan wel de zwakte van taal aantoont. Kracht omdat ze ons verschillende invalshoeken toont en onze fantasie laat werken. Zwak omdat ze blijkbaar een weinig solide basis vormt en vol dubbelzinnigheden zit.

Zoals in dit gedicht met woorden wordt gespeeld, is men geneigd taal niet meer serieus te nemen, zeker niet voor het opbouwen van exacte kennis.

Let in het gedicht ook op de leestekens, ze zijn belangrijk om de zinnen te begrijpen.

06-01-2008 om 08:49 geschreven door john

Erwin Mortier: Avonden op het Landgoed. Op reis met Gerard Reve

Dit boekje (125 blz.) bevat het dagboek dat de auteur van 18 tot 26 augustus 1997 bijhield over de reis met zijn partner en Gerard Reve naar het landgoed van laatstgenoemde in het departement Drôme.

Het is allesbehalve een prettige reis geworden. Het landgoed met hoofdletter was een armzalig logies, met onder meer een douche die tevens als toilet dienst deed. Maar vooral de gastheer heeft de pret bedorven. Mortier schetst een ontluisterend portret van een aftakelende schrijver. Een man die zijn persoonlijke hygiëne verwaarloost, rondloopt in steeds dezelfde roze onderbroek en overvloedig drinkt. Voor ons staat een oude, vervelende vent van wie je nooit zou denken dat hij dat prachtige oeuvre heeft geschreven. Een groot schrijver, maar een mislukt mens.

Als ooit de biografie van Reve verschijnt, zal deze episode in een of twee algemene zinnen worden afgedaan. Daarom is het goed dat dit dagboek wordt gepubliceerd. We maken de mens Reve van dichtbij mee. Op het eind kunnen we alleen maar medelijden met hem voelen.

Tussendoor lezen we hoe Mortier als jonge knaap in contact is gekomen met het werk van Reve en in een nawoord probeert hij het schrijverschap van de auteur te verklaren, waarbij hij onder meer wijst op de betekenis van Schopenhauer voor Reve.

Het boek is in 2007 uitgegeven  bij De Bezige Bij.

05-01-2008 om 19:43 geschreven door john