Peter Singer: Marxxml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

Dit boekje is verschenen in de reeks kopstukken filosofie, waarvan je elke woensdag een deeltje kunt kopen bij aankoop van de krant De Morgen. Velen zullen Marx wel voorbijgestreefd vinden, maar voor welke filosoof is dat niet het geval ?

Het boekje is een populaire inleiding en de auteur schenkt vooral aandacht aan de filosofische ideeën van Marx, niet zozeer aan zijn politieke of economische opvattingen.

Ik zal even stilstaan bij de beoordeling van Singer over Marx. Wat hij nog waardevol vindt voor onze tijd, en welke  voorspellingen van Marx niet zijn uitgekomen.

Twee van die laatste zijn dat het kapitalisme door interne tegenstellingen zal ineenstorten en ook dat de proletarische revolutie zal plaatsvinden in landen die industrieel het meest geavanceerd zijn.

Wat volgens Singer wel nog stand houdt, is zijn opvatting over vrijheid. Volgens het liberale begrip van vrijheid kunnen we allemaal een vrije keuze maken. Vrij zijn we als we niet onderworpen worden aan de hinder van andere mensen. Volgens Marx echter zijn we in dat opzicht niet vrij. Onze individuele keuzes (bijvoorbeeld werk) hebben een invloed op de maatschappij.De economische verhoudingen dwingen ons in een situatie waarin we elkaar beconcurreren in plaats van met elkaar samen te werken voor ieders welzijn. Economische verhoudingen worden volgens de liberale principes beschouwd als blinde natuurkrachten. Men moet ze hun gang laten gaan en ze zullen wel vanzelf voor ons heil zorgen. Dat is natuurlijk niet zo, de problemen waarmee we op het vlak van vervuiling, oorlog, hongersnood enz. worden geconfronteerd, bewijzen dat afdoende.

Een tweede punt dat volgens Singer in de leer van Marx overeind blijft, is zijn opvatting over de menselijke natuur. Volgens hem ligt de menselijke natuur niet vast, maar verandert ze onder de economische en sociale gebeurtenissen in elke periode. Marx verwachtte dan ook dat bijvoorbeeld door de afschaffing van privé-eigendom en het tot collectief bezit maken van de productiemiddelen, de mensen vanzelf socialer zouden worden en minder hun eigen welzijn nastreven.

Ondanks het feit dat het communisme in de praktijk op een mislukking is uitgedraaid, blijven de ideeën ervan toch een aantrekkingskracht uitoefenen. Maar wie zou het communisme moeten invoeren? Is er nog een proletariaat ? Normaal gezien is het proletariaat de werkende massa. Maar welke arbeider of bediende beschouwt zich nog als een deel van het proletariaat? Het gevoel te worden uitgebuit is bij de meeste mensen niet meer aanwezig. Omdat de meeste mensen het relatief goed hebben, vinden ze niet dat ze worden uitgebuit. Bij weinigen leeft dan ook nog de wens om revolutionaire veranderingen tot stand te brengen. De angst om te verliezen wat men bezit is te groot. Toch kan men een dergelijke houding moeilijk anders dan egoïstisch bestempelen. Zoals boven gezegd, zal de revolutie niet in onze westerse hoogontwikkelde landen worden gemaakt, hoewel Marx dat wel dacht.

Zijn er trouwens nog groeperingen die voor het communisme ijveren? Er zijn de extreem linkse groepen, die er echter zulke dogmatische meningen op na houden, dat ze maar weinig aanhang zullen krijgen. Van de socialisten moeten we in dat opzicht helemaal niets meer verwachten. Zij zijn machtspartijen geworden, voor wie deelnemen aan de macht het belangrijkste streefdoel is. En als ze aan de macht zijn, beperken ze zich tot populaire maatregelen. Zij hebben zich neergelegd bij het kapitalisme en morrelen wat in de marge. Grote vragen durven ze niet meer te stellen. De hoge winsten van de elektriciteitsproducenten vormen bijvoorbeeld de aanleiding om een verlaging van de elektriciteitsprijs te eisen. Maar de meer fundamentele vraag of levensnoodzakelijke sectoren van de economie in privé handen kunnen blijven, is blijkbaar taboe.