Frank Westerman: Ingenieurs van de zielxml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
Dit keer geen roman, maar wel een heel leerrijk boek voor wie zich interesseert voor het Rusland onder Stalin. De titel is afkomstig van deze despoot. De Sovjet-Unie werd onder deze despoot op grote schaal geïndustrialiseerd en met de ingenieurs van de ziel bedoelde hij de schrijvers, die romans moesten schrijven waarin deze industrialisatie en meer in het algemeen het communisme werd bewierookt en verheerlijkt.
Het boek behandelt twee themas: schrijvers die onder het bewind van Stalin actief waren en de grote waterbouwkundige werken die door de Sovjets werden uitgevoerd.
De auteur beschrijft telkens de voorvallen in het verleden en hij gaat die plekken ook opnieuw opzoeken. Om met dat laatste te beginnen, de auteur besteedt veel aandacht aan de baai van Kara Bogaz, en wat daar allemaal mee gebeurd is. Die baai ligt ongeveer in het midden op de oostkust van de Kaspische zee. Ze is 13.000 km2 groot en de toegang ertoe is heel smal. Er werd natriumsulfaat gewonnen. Op een bepaald moment werd ze afgesloten, daarna werd ze weer opengemaakt en in de periode dat de schrijver het boek schreef en er op bezoek was, was er een Vlaming actief die een fabriek voor pekelkreeftjes had opgericht.
De centrale auteur in het boek is Paustovski. Hij schreef onder andere een verheerlijkende roman over de baai, in de toen opgelegde sociaal-realistische stijl. Zijn serieuzere werk, de herinneringen aan zijn leven, zijn in het Nederlands gepubliceerd in de reeks Privé domein. Een andere figuur waarmee we kennismaken is Gorki. Hij stond heel lang in de gratie bij Stalin, maar op het eind van zijn carrière viel hij ook min of meer in ongenade. Verder schrijft de auteur over Platonov, een schrijver die ik pas kort geleden heb ontdekt en die fantastische werken heeft geschreven. Een pijnlijke anekdote in verband met deze schrijver. Hoewel de auteur door de geheime dienst op de voet werd gevolgd, werd niet hij maar zijn vijftienjarige zoon opgepakt. Deze werd veroordeeld tot tien jaar dwangarbeid in een goelag boven de poolcirkel. Door tussenkomst van Sjocholov (De Stille Don) kon Platonov zijn zoon terughalen naar Moskou. Na twee jaar kwam hij vrij, maar hij had in de goelag tbc opgelopen waaraan hij drie jaar later zou bezwijken. Platonov was toen oorlogscorrespondent. Door zijn zoon te verplegen had hij ook tbc opgelopen. Na de publicatie van zijn novelle De familie Ivanov ( De Thuiskomst) werd hij veroordeeld en viel hij in ongenade. Ik citeer nu een passage uit het boek van Westerman die daarover gaat en die direct een goed beeld geeft van het boek.
Na deze veroordeling lag Andrej Platonov er definitief uit. De laatste jaren van zijn leven bewoonde hij kamer 27 in een zijvleugel van het Gorki Literatuur Instituut. Hij greep naar de wodka, verwaarloosde zichzelf en werd door leerling-schrijvers aangezien voor de conciërge.
Als docent aan deze schrijversvakschool zag Konstantin Paustovski hem op de binnenplaats wegkwijnen. Die man die daar de stoep veegt, zo had hij eens in de beslotenheid van het klaslokaal opgemerkt. Dat is een genie.
Toch durfde geen van de literatuurdocenten, ook Paustovski niet, zich over hem te ontfermen. Wie zich associeerde met een uitgestotene liep het gevaar zelf uitgestoten te worden, en de vrees daarvoor was zo groot dat niemand zich na Platonovs dood (hij stierf op 9 januari 1951) aan een lovende necrologie of een andere geste van waardering had gewaagd.
Het boek staat vol wetenswaardigheden en het is in een heel mooie taal geschreven. Wie belangstelling heeft voor de voormalige Sovjet-Unie of voor de Russische literatuur moet het zeker lezen. Wie er zijn tijd niet wil aan besteden, moet het in de bibliotheek toch maar even uit het rek nemen en vlug de proloog lezen. Ik vrees dat men dan alsnog in de verleiding zal komen om het hele boek te lezen.
Om het boek nog wat meer aan te bevelen, kan ik zeggen dat het enkele prijzen heeft gewonnen en al in negen talen is vertaald.
|