John Keats: Bright Star

Deze Engelse dichter leefde van 1795 tot 1821. Nadat hij aanvankelijk in de leer was gegaan bij een chirurg, besloot hij zich volledig aan de literatuur te wijden. Zijn creatieve periode was echter zeer kort, nauwelijks vier jaar. Hij stierf in Rome aan tuberculose, een kwaal waaraan ook een van zijn broers bezweken was. Op de afbeelding zien we een tekening van Keats op zijn doodsbed. De tekening is van Joseph Severn, een kunstenaar met wie hij naar Italië was getrokken en die hem in Rome nog zou verzorgen en gezelschap houden. Wie er belangstelling voor heeft, kan de aangrijpende brieven van Joseph Severn over de laatste ziekte van Keats nalezen op het volgende adres:

http://englishhistory.net/keats/severnletters.html

Het gedicht dat ik van hem gekozen heb is een van zijn laatste.

Bright star! would I were steadfast as thou art—
    Not in lone splendour hung aloft the night,
And watching, with eternal lids apart,
    Like Nature’s patient sleepless Eremite,
The moving waters at their priestlike task
    Of pure ablution round earth’s human shores,
Or gazing on the new soft fallen mask
    Of snow upon the mountains and the moors—
No—yet still steadfast, still unchangeable,
    Pillow’d upon my fair love’s ripening breast,
To feel for ever its soft fall and swell,
    Awake for ever in a sweet unrest,
Still, still to hear her tender-taken breath,
And so live ever—or else swoon to death.

Hieronder volgt de vertaling ervan door Paul Claes. Ze is verschenen in De liefste: onsterfelijke liefdesverzen, uitgegeven in Amsterdam 1990. Het gedicht is ook opgenomen in het boek: John Keats Gedichten Uitgegeven bij Ambi in 1991. Daarin zijn van dit gedicht drie vertalingen opgenomen, maar die van Claes is veruit de beste.

Ster ! was ik zo standvastig als gij – niet

Vol stille glans verheven in de nacht

Als een geduldig kluizenaar op wacht,

Die, met het ooglid eeuwig open, ziet

Hoe ’t woelig water rond het wereldstrand

Zijn priesterlijke zuivering vervult,

Of hoe het pas gevallen masker hult

In sneeuw de heuvels en het heideland –

Neen, maar dat ik standvastig, zonder eind,

Steeds op de prille borst van mijn beminde

Als op een kussen liggen mocht dat deint,

Steeds zoete onrust in mijn waak mocht vinden

En, luisterend naar haar tere ademtocht,

Steeds leven – of in dood verzinken mocht.

Een beetje commentaar bij dit sonnet. In de eerste regel wil de dichter zo standvastig zijn als een ster aan de hemel (de maan ?). Ongewoon is dat hij zichzelf identificeert met die ster en niet zijn geliefde. Maar in regel twee corrigeert hij dat ideaal al. Hij moet niets hebben van de doodse standvastigheid van de ster die eenzaam aan de hemel staat, de ogen altijd open, en die als een kluizenaar toekijkt hoe het water op aarde rijst en daalt en de kust en haar bewoners telkens opnieuw schoonwast, reinigt. Of die toekijkt hoe een masker van sneeuw zich over de heuvels en heide legt.

De dichter wil een andere standvastigheid, een die vervuld is van leven. Hij wil zijn hoofd leggen op de borst van zijn geliefde, en voor altijd haar borst voelen op- en neergaan (cf. eb en vloed in het tweede kwatrijn). Hij wil eeuwig wakker blijven, niet als de gevoelloze ster aan de hemel, maar wel in zoete onrust. Zo wil hij altijd blijven leven, of anders verzinken in de dood.

Zoete onrust of sweet unrest is een oxymoron. Dit is een stijlfiguur waarbij twee aan elkaar tegengestelde begrippen in één uitdrukking worden samengevat (Buddingh’: Lexicon der poëzie). Men hoort hierin een seksuele ondertoon, die trouwens ook aanwezig is in swoon to death¸ waarbij men kan denken aan la petite mort.

Maar eerder zullen we die laatste regel moeten lezen als een capitulatie. Eeuwigheid is voor de mens niet weggelegd.

13-10-2005 om 21:02 geschreven door john

Evelyn Waugh: Scoop

Dit is op korte tijd de derde roman die ik van deze auteur (1903-1966) lees. Het zal nu wel een tijdje duren voordat ik opnieuw een boek van hem lees. Niet omdat dit boek me ontgoocheld heeft, integendeel, het was opnieuw heel humoristisch en nooit vervelend.

Hoewel, het begin en het einde van het boek vond ik het beste, de middenmoot was minder.

William Boot schrijft in de krant een rubriek over de natuur. (Zo had hij een artikel over dassen geschreven, maar een familielid had in zijn stuk de das overal vervangen door een gekuifde fuut, met alle gevolgen van dien). Door een persoonsverwisseling (er volgen er nog verschillende) wordt hij naar Afrika gestuurd, naar Ismailië, waar een putch ophanden zou zijn. De hoofdmoot bestaat uit zijn belevenissen in dat land, belevenissen die zich in feite afspelen in het kringetje van journalisten dat er verblijft en weinig uitricht, tenzij gefantaseerde telegrammen naar het thuisfront versturen. Tegen alle verwachtingen in wordt William toch nog de held van het verhaal, en terug thuis zou hij gelauwerd worden, maar ook dat loopt mis.

Zoals wel meer in de werken van Waugh, wordt er van de weinige dames die in het stuk voorkomen, een weinig fraai beeld geschetst. Ik zou eigenlijk zijn biografie eens moeten lezen, om te weten hoe dat eigenlijk komt.

Het boek is een parodie op het wereldje van de schrijvende pers. Een beetje overtrokken, dat wel, maar toch altijd plezierig.

Waardering: 7,5/10

12-10-2005 om 18:35 geschreven door john

Alessandro Barrico: Zijde

Van verschillende kanten was dit boekje (120 blz., 16 op 11 cm) me al aanbevolen, en het heeft mijn verwachtingen niet beschaamd. Het is een zeer poëtische geschiedenis van een man die zijde maakt en daarvoor de rupsen gaat halen in Japan. Een avontuurlijke tocht, want Japan laat in die tijd (1863) geen handel toe. De man, Hervé Joncour, geraakt toch aan zijn rupsen, dankzij een Japanner die rijk is geworden met smokkelen. Hervé wordt verliefd op de raadselachtige vrouw van deze potentaat. Hervé Joncour hield niet op met praten maar keek instinctief omlaag naar haar en wat hij zag, zonder op te houden met praten, was dat die ogen geen oosterse vorm hadden, en dat ze, met een verwarrende intensiteit, op hem gericht waren: alsof ze vanaf het begin niets anders hadden gedaan, van onder de oogleden.

Ik citeer dit fragment, omdat ik dat laatste stukje kijken van onder de oogleden zo mooi vind.

Het werkje is heel ingehouden en sober geschreven, zeer poëtisch en fijnzinnig. Veel meer kan ik er niet over zeggen, ik kan u alleen maar aanraden het te lezen.

Waardering: 10/10

05-10-2005 om 14:09 geschreven door john

Ismail Kadare: Het donkere jaar

Het donkere jaar is 1913. In 1912 was Albanië onafhankelijk geworden, na gedurende eeuwen geregeerd te zijn door de Turken (Ottomaanse Rijk). Tegen die onafhankelijkheid rees echter verzet van Rusland en Frankrijk (die partij kozen voor de Serviërs). In 1913 werd Albanië een soeverein vorstendom onder prins Wilhelm von Wied, maar het moest grondgebied prijsgeven. Die vorst zou het onbestuurbare land echter een jaar later al verlaten.

De roman begint met het verschijnen van een komeet aan de hemel, die de meeste mensen als een brenger van onheil beschouwen. Het boek eindigt met het verdwijnen van de komeet. Ik citeer de laatste paragraaf van het boek, zonder daarbij iets te verraden.

En zo, met deze droevige gebeurtenissen, liep het jaar ten einde. De komeet begon langzaam te verbleken, het was alsof hij de terugreis aanvaardde na wekenlang te hebben geobserveerd wat er op deze wereld gebeurde. De mensen, altijd geneigd de dingen vanuit hun eigen natuur te interpreteren, probeerden ongetwijfeld te raden welke betekenis het vertrek van de komeet kon hebben. Maar niemand kon erachter komen wat hij op zijn terugreis mee zou nemen: afgrijzen over wat hij op deze wereld had gezien, een boosaardige vreugde om het onheil dat hij met zijn stralen had gebracht, of noch het een, noch het ander, maar eerder iets van een onbestemd en vaag verdriet dat hij op zijn lange reis door de koude uitgestrektheid van de kosmos met zich mee zou blijven dragen.

We maken kennis met drie mannen die hun dorp verlaten en ten strijde trekken. Tegen wie ? Ze weten het zelf niet al te best. De toestand in het land is enorm verward, met de aanwezigheid van een groot aantal buitenlandse troepen en plaatselijke potentaten. Het drietal groeit uit tot een miserabel legertje en het trekt het land door, her en der vechtend, terugkerend op hun schreden, weer vechtend, enz. tot ze ten slotte allemaal omkomen. Het zijn primitieve mannen in een woest land. Op een bepaald moment begraven ze een medestrijder. Ze graven de sneeuw weg tot het graf plots met water wordt gevuld: ze bevinden zich op een dichtgevroren meer zonder het te beseffen. Ze zijn het slachtoffer van de buitenlandse troepen, de natuur en hun eigen patriottische gevoelens. De personages zijn niet zo scherp getekend, ze gaan eerder op in de natuur en in de gebeurtenissen.

Bij het lezen zie je als het ware schilderijen voor je. Bijvoorbeeld bij het kruisigen van een rebel:

Het was donker en Shestans lange, blonde haren die hier en daar met bloed waren bevlekt, glansden zacht in het schijnsel van de fakkels. Het kwam misschien door deze glans dat er in de ogen van de esadisten  (aanhangers van een Turks legerleider) iets van vrees verscheen, want het was alsof de gekruisigde, zoals al geruime tijd werd gefluisterd, inderdaad iets van de komeet in zich had, zodat ze wel eens zouden kunnen worden gestraft voor wat ze hem nu aandeden.

Het boek beschrijft een primitieve wereld, vol van bijgeloof en geweld. De auteur mengt fictie en werkelijkheid door elkaar. Hij laat zien hoe er mythen ontstaan.

Kadare schrijft heel zelfzeker en met een grote overtuiging. Hij is een geboren verteller. Ik weet niet of hij de Nobelprijs al heeft gewonnen, maar volgens mij maakt hij veel kans hem te winnen. Nog enkele dagen geduld ! (Een andere grote kandidaat is volgens mij John Updike).

De auteur is Albanees en werd geboren in 1936. Er zijn (gelukkig) veel werken van hem vertaald.

Het boek is geschreven in 1985. De Nederlandse vertaling uit 2002 werd uitgegeven bij Van Gennep.

Waardering: 9,5/10

04-10-2005 om 18:53 geschreven door john

03-10-2005 om 15:26 geschreven door john

JG Ballard: Millenniummensen

In de Londense wijk Chelsea Marina (Marina omdat er een jachthaventje is) (en ik weet niet of de wijk echt bestaat), bestaat de bevolking voor het merendeel uit middenklassers, artsen, architecten, enz. die echter aan prestige hebben ingeboet. Hun haat richt zich op de maatschappij, en dit keer zijn zij het en niet de proletariërs die de revolutie zullen maken. Er volgen betogingen, brandstichtingen, enz. De mensen zijn tot het inzicht gekomen dat elke zin uit hun leven verdwenen is. Schijnbaar los daarvan is er een bom ontploft op Heathrow, waarbij de ex-vrouw van het hoofdpersonage, David Markham, om het leven komt. Deze zal nu proberen te ontdekken wie die moord op zijn geweten heeft. Hij raakt echter helemaal in de ban van de ‘revolutionairen’ en hun leiders en leidsters, waardoor hij aan hun acties gaat deelnemen.  

Een thriller is het boek niet, daarvoor is de uitkomst te voorspelbaar. Het is wel een ironisch boek waarin die middenklasse belachelijk wordt gemaakt en dat misschien een beetje inzicht verschaft in de technieken die worden gebruikt om mensen over te halen om misdaden te begaan. De meeste personen zijn geschift.

Ik herinner me dat dit boek vorig jaar een goede recensie kreeg in minstens één krant. Jammer dat ik niet meer weet wat er zo goed werd gevonden, het was wat te veel van hetzelfde. Een boek ter verstrooiing, om te lezen en weg te leggen.

De auteur is een Brit die geboren werd in 1930. Er zijn al enkele boeken van hem verfilmd, o.a. Het Keizerrijk van de Zon, door Spielberg en Crash door David Cronenburg.

Crash las ik vorig jaar. Het is voor mensen die houden van sex en crashende auto's.
Waardering: 7/10

03-10-2005 om 15:18 geschreven door john

W.H. Auden: Brieven uit IJsland

Een eigenzinnig reisdagboek uit 1937 van een Engelse dichter die leefde van 1907 tot 1973. Hij schrijft (voor mij) nogal moeilijke gedichten, maar dit reisboek is veel lichter van toon.  Het is heel gevarieerd. Gedichten wisselen af met brieven naar het thuisfront en de auteur kruipt zelfs in de huid van een meisje dat met een groepje en onder leiding van de Spartaanse Miss Greenhalge een trektocht maakt door het barre en koude IJsland. (Of  bestaat het meisje werkelijk en is het niet de vermomde schrijver ? Ik weet het niet en vind ook nergens een verklaring).

Er staat een lang gedicht in, een Brief aan Lord Byron, die niet zozeer over IJsland gaat, dan wel over literatuur en kunst en die een korte biografie bevat van de schrijver. Verder een hoofdstuk met uitspraken van reizigers die vroeger IJsland hadden bezocht. Enkele voorbeelden:

Alles liever dan een oude dag in dat visland

IJsland verdient weinig woorden, op de stokvis na

Het is niet bepaald een groot genoegen zich te verdiepen in de wijze waarop de IJslanders hun voedsel bereiden.

Enkele spreekwoorden:

Hoe ver de schelvis ook zwerft, altijd heeft hij dezelfde vlek op zijn flank.

De wolf sticht in een ommezien vrede tussen vechtende zwijnen.

De gierigste gast heeft het gulzigste oog.

Van pissen in je schoen blijf je niet lang warm.

Het boek verscheen in 1990 bij uitgeverij Veen en het is vertaald door Anneke Brassinga.

Als toemaatje typ ik een gedicht van Auden over. Het gaat over het Museum voor Schone Kunsten in Brussel. Het is een van zijn meer toegankelijke gedichten.

Musée des Beaux Arts

About sufferings they were never wrong,

The Old Masters: how well they understood

Its human position; how it takes place

While someone else is eating or opening a window or just walking dully along;

How, when the aged are reverently, passionately waiting

For the miraculous birth, there always must be

Children who did not specially want it to happen, skating

On a pond at the edge of the wood:

They never forgot

That even the dreadful martyrdom must run it course

Anyhow in a corner, some untidy spot

Where the dogs go on with their doggy life and the torturer’s horse

Scratches its innocent behind on a tree.

In Brueghel’s Icarus, for instance: how everything turns away

Quite leisurely from the disaster; the ploughman may

Have heard the splash, the forsaken cry,

But for him it was not an important failure; the sun shone

As it had to on the white legs disappearing into the green

Water; and the expensive delicate ship that must have seen

Something amazing, a boy falling out of the sky,

Had somewhere to get to and sailed calmly on.

29-09-2005 om 20:57 geschreven door john

Optimisme/Pessimisme

De laatste weken trof ik op verschillende plaatsen, in kranten en boeken, min of meer dezelfde opvattingen weer over de tegenstelling optimisme / pessimisme.

Guido Morselli schreef in zijn boek De verdamping van de menselijke soort, (onlangs hier besproken) de volgende zin: Radicaal pessimisme slaat over in optimisme. Misschien een eigenaardige uitspraak van deze auteur, als men weet dat hij zelfmoord pleegde op de dag waarop hij het manuscript van deze roman (zijn laatste) op de bus had gedaan.

In de krant De Standaard noemt Amir Haberkorn zich een optimistische pessimist. Zijn bijdrage stond in de rubriek De verloren zoon die elke dinsdag verschijnt en waar een persoon schrijft over de zin van het leven. Er is al een groot aantal van die bijdragen verschenen, en daaruit kan men leren dat de zin voor het leven voor elke mens anders is. (Vandaag las ik in de krant dat die artikelen nu ook verschenen zijn in een boek). Amir Haberkorn rechtvaardigt zijn houding van optimistisch pessimist als volgt: In de wereld gaat alles mis, maar we moeten blijven hopen dat het niet zo verder gaat.

Een laatste citaat is van Nietzsche en het komt uit het boek van Martin Walser:

Ze denken dat de werkelijkheid lelijk is:

maar hieraan denken ze niet,

dat het inzicht ook in de lelijkste

werkelijkheid mooi is …

Dat heeft wel niet direct te maken met optimisme en pessimisme, maar de strekking is toch dezelfde.

Ik ben het met die paradox, dat pessimisme omslaat in optimisme, eigenlijk eens, maar ik begrijp het zelf niet zo goed, laat staan dat ik het probeer uit te leggen. Kunnen we eigenlijk niet-pessimistisch zijn ? Op het vlak van de kosmos weten we dat het leven op aarde ooit zal ophouden te bestaan. Hoogstwaarschijnlijk zullen wij dat einde niet meemaken, maar het biedt toch weinig perspectief. Op louter menselijk vlak weten we dat ons leven kort is. Als we van een ding in dit leven zeker zijn, dan is het wel dat we zeker weten dat we zullen sterven. Als je dat besef goed tot je laat doordringen, dan stel je je toch vragen bij de dolle wereld waarin we leven. Hoewel we dagelijks op tv en in de pers met honderden doden worden geconfronteerd, lijken die ons niet te raken. We leven gewoon door alsof we zelf onsterfelijk zijn. Is dat optimisme ? Ik denk het niet, ik vind dat eerder een vorm van verblinding.

Waar vind ik dan wel optimisme ?  Optimisme is maar mogelijk als je je verzoend hebt met de dood. Als je weet dat dit het einde is dat ons wacht, hoef je er niet bang voor te zijn. Pas wanneer je de angst voor de dood overwonnen hebt, als je je erbij hebt neergelegd dat ze onvermijdelijk deel uitmaakt van ons aardse bestaan, komt er ruimte vrij om optimistisch te zijn. Je weet dan dat je in het korte tijdbestek dat je ter beschikking staat, zin aan je leven moet proberen te geven. Zin voor je zelf, maar die vooral gericht is op je medemens, je mede-sterfelijke mens.  

Over deze dingen kan men nadenken en redeneren, een theorie opstellen enz. Maar optimisme is toch vooral een kwestie van een levenshouding die men aanneemt. En waar dat optimisme vandaan komt weet ik ook niet. Is het de drang om te overleven, is het een vorm van naïviteit?

26-09-2005 om 21:29 geschreven door john

Martin Walser: Dood van een criticus

Bij de eerste bladzijden dacht ik eindelijk nog eens een echt degelijke roman in handen te hebben. Geen lichtgewicht, eerder een ideeënroman waar de Duitsers vaak een patent hebben. Maar toen het boek uit was, had het de verwachtingen toch niet helemaal ingelost.

Hans Lach, schrijver en vriend van de ik-persoon Michel Landolf, wordt verdacht van de moord op de criticus Ehrl-König, nadat die zijn laatste roman had afgebroken in een tv-show. Een lijk is er voorlopig niet en zal er uiteindelijk ook niet zijn. Het slachtoffer was gewoon voor een tijdje ondergedoken bij een geliefde. In die zin is het boek ook een lichte parodie op het thrillergenre. Maar het hoofdthema van het boek is satire. Satire op de almacht van een bepaalde literatuurpaus in Duitsland, met name Marcel Reich Ranicki. Het boek heeft in Duitsland opschudding verwekt omdat een bepaalde passage die betrekking had op de criticus, antisemitisch zou zijn. Van die bewering is echter niet veel heel gebleven. Maar de satire op de criticus is wel heel scherp en bijtend. Zo heeft de man in werkelijkheid en in het boek een spraakgebrek. Het is wel grappig in het boek, maar misschien toch misplaatst. De satire is zo hard doorgetrokken, dat ze niet meer met de werkelijkheid strookt en dus eigenlijk louter als satire moet beschouwd worden en niet enkel betrokken op de persoon van Marcel Reich Ranicki.

De van de moord beschuldigde Hans Lach weigert mee te werken met zijn ondervragers en weigert met hen te praten, wat hij zelf als volgt typeert:  hij behoorde tot een vogelsoort die in gevangenschap niet zong. In zijn tv-show bespreekt de criticus altijd een goed boek en een slecht boek. Het slechte werk wordt echt afgemaakt en de auteur ervan gekleineerd. Als voorbeeld zijn openingszin bij de bespreking van het slechte boek van Hans Lach: Waarom zou Hans Lach, zolang hij een uitgever heeft die slechte boeken goed kan verkopen, goede boeken schrijven ? Van die one-liners, die hij trouwens niet zelf  uitvindt, heeft hij er enkele tientallen.

Behalve satire bevat het boek toch ook een groot aantal ernstige beschouwingen. Verder hanteert de auteur verschillende stijlen. Er zit veel humor in het werk, vooral in de beschrijving van de tv-show en van de verschillende personages.

De opdracht van het boek luidt: Voor hen die mijn collega’s zijn. Bedoeld zijn de collega’s schrijvers die hij wil waarschuwen zich niet te laten intimideren door de critici en de uitgeverswereld.

In het laatste deel was ik even in de war. Plots bleek dat de veronderstelde moordenaar en de ik-persoon dezelfde persoon zijn. Tenminste als ik goed gelezen heb.

De auteur Martin Walser in een grote naam in de Duitse literatuur.  Hij werd geboren in 1927 en heeft een enorm oeuvre op zijn naam staan.

Het boek is in 2003 uitgegeven bij uitgeverij De Geus.

Waardering: 8,5/10

26-09-2005 om 20:35 geschreven door john

Huygens

Omstreeks 1640 was waren de Zuidelijke Nederlanden nog altijd onder Spaans bestuur. Vanuit het zuiden kwamen er aanvallen van de Fransen, die grote delen van Frans-Vlaanderen veroverden. Vanuit het noorden werden onze contreien belaagd door Frederik Hendrik die in 1644 en 1645 onder andere Sas van Gent en Hulst kon veroveren. Bijgevolg lag de weg naar Antwerpen open. Constantijn Huygens, die zich in het legerkamp van de prins van Oranje bevond, stuurde een dichterlijke oproep tot de stad Antwerpen om zich goedschiks aan de zijde van Frederik Hendrik te scharen. Hij deed dat met het volgende gedicht:

Hoort schoon, hoort fiere stadt; versuymt u niet te neigen,

All spreeckt het Hollandsch, voor des Hemels tijdigh dreigen.

Tot uw’ behoudenis heeft Spagnen macht noch moet:

En Hollant heeft geen dorst, naer uw vergoten bloed.

Genade komt u voor van zege-rycke handen,

Maer onwraecksuchtige, aenveerdt ons’ minnepanden.

De Borger-toom en sal uw’Borger niet ontgaen:

Gevoelen en gewaed van Roomen sal bestaen.

Maer toeft ghij, geen van tween. Verachte gunst zal prangen

Tot ongunst, en de Wet der Winners doen ontfangen.

Kiest, banden van geweld of vriendschap, storm of stilt,

Kiest of ghij Suster staen, of slave leggen wilt.

Ik heb deze informatie gehaald uit het boek: Adriaan Poirters, geschreven door Edward Rombauts, een uitgave van het Davidsfonds uit 1937.

26-09-2005 om 12:57 geschreven door john

Alessandro Baricco: Zonder bloed

Tijdens de lectuur van het boek stelde ik vast dat ik het al een keer had gelezen. Gelukkig was het een dun boekje (107 blz.) en bovendien herinnerde ik me er niet zoveel van.

Het boek bestaat uit twee delen. In het eerste maken we mee hoe een ex-oorlogsmisdadiger (in een fictief land) wordt vermoord door drie mannen van het andere kamp. Zijn zoon komt daarbij ook om het leven en zijn dochter die weggestopt was onder een luik, overleeft het, hoewel een van de moordenaars haar had ontdekt. In het tweede deel zijn we jaren later. Het meisje dat aan de dood was ontsnapt, is nu een vrouw op leeftijd en ze ontmoet de man die toen haar leven had gespaard, maar die wel haar vader en broer had helpen vermoorden. We kunnen vermoeden dat ze de andere twee mannen heeft gedood, maar de confrontatie met deze derde man loopt heel anders af. Hoewel hij vreest ook gedood te zullen worden en hij zich daarbij neerlegt, wordt zijn leven gespaard en vraagt de vrouw zelfs dat hij de liefde met haar zou bedrijven. Een van de thema’s is de rechtvaardiging van de oorlog, en van de wandaden die daarin gebeuren. De vrouw confronteert de man daarmee, maar hij blijft zijn houding van toen verdedigen.

Het boek is heel sober geschreven. Het weet te boeien en er zit een beetje spanning in.

De auteur is geboren in 1958 in Turijn en is in zijn land een heel populaire schrijver. Er zijn nog werken van hem in het Nederlands vertaald.

Dit boek werd uitgegeven bij De Geus in 2003. De vertaling is van Manon Simons.

Waardering: 8,5/10

22-09-2005 om 21:07 geschreven door john

José van Dijk : Filips II, heerser van een wereldrijk

Voor een keer geen literatuur. De laatste drie romans waarin ik was begonnen, heb ik niet uitgelezen, en daarom wou ik eens iets anders onder ogen krijgen.

Het is een vulgariserend werkje dat al van 1983 dateert. Toch is het interessant, omdat je erin een algemener beeld van Filips II (1527 – 1598) krijgt, niet alleen in zijn hoedanigheid van heerser over de Nederlanden. Zo vernemen we wat over zijn strijd tegen de Turken, de opstand van de moren in Granada, de inquisitie, de opstand in de Nederlanden, de vernietiging van de Armada, enz.

Een van de bekende figuren die in het boek optreedt is Cervantes (1547-1616). Hij nam deel aan de slag bij Lepanto in 1571, waar de  Turkse oorlogsvloot werd verwoest door een Spaanse vloot onder de leiding van Don Juan. (Een Italiaanse admiraal die aan die strijd deelnam was Andrea Doria. Een naam die wel bekend zal zijn bij mensen die van zeilschepen houden). Cervantes raakte ernstig gewond aan de linkerhand wat hem de bijnaam ‘el manco de Lepanto’ (de éénhandige van Lepanto) bezorgde. In 1573 neemt hij deel aan een expeditie tegen Tunis. In 1575 wil hij terugkeren naar Napels, maar zijn schip wordt door de Turken overvallen en Cervantes wordt afgevoerd naar Algiers waar toen al meer dan 25.000 christenen als slaven gevangen zaten. In 1580 werd hij vrijgekocht.

22-09-2005 om 20:47 geschreven door john

Marcelo Birmayer: Drie Argentijnse musketiers

De auteur is een Argentijn, geboren in 1966.

De roman is een halve thriller, maar niet echt spannend. De hoofdpersoon Javier Mossen werkt voor een krant in Buenos Aires. Hij moet een joodse man Elias Traum afhalen op de luchthaven. Maar deze wordt voor zijn neus weggekaapt. Later zal hij er nog mee in contact komen en uit de verhalen van de man vernemen wat er aan de hand was en is. Elias Traum maakte deel uit van een groep guerrillero’s. Ze vormden een trio waarvan de twee andere werden vermoord. De spanning in het verhaal bestaat in de dreiging dat Traum ook zal vermoord worden. Om het verhaal wat bij te kleuren wordt de afgebroken relatie van Mossen behandeld en de avontuurtjes die hij beleeft. Verder is het de roman van een stad, meer bepaald van de joodse gemeenschap in Buenos Aires.

Het boek is vlot geschreven, maar verder heeft het mij nogal onverschillig gelaten.

Waardering: 6,5/10

19-09-2005 om 10:58 geschreven door john

Bilderdijk

Voor 20 cent kocht ik onderstaand boek. Het bestaat uit twee delen, samen ongeveer 1500 bladzijden.

De Dichtwerken

van

Mr. Willem Bilderdijk,

met uitzondering van eenige stichtelijke dichtstukken,

naar tijdsorde gerangschikt en met vele ophelderende aanteekeningen uitgegeven

door

Dr. J. Van Vloten

Benevens als inleiding “De Voorlezing” over Bilderdijk

door

Dr. Nicolaas Beets

Ik neem aan dat weinig mensen hierin geïnteresseerd zullen zijn, maar toch wil ik hier geregeld een vers van die dichter overtypen. Voor de aardigheid, niet omdat het hoogstaande poëzie is. Trouwens, ik houd ervan om wat in het verleden te graven, om in deze computertijden wat ouderwets te zijn.

Aan den Heer P. J. Uylenbroek,

In antwoord op zijn brief van 19 mei 1778.

Een samenloop van bezigheden,

Verdrietlijk uit den aard voor ’t oefengraag verstand,

Of liever (waarom toch de waarheid niet beleden:

Wie hoort altoos de stem der reden,

En houdt het rustloos hart geduurzaam in den band?)

Een kwade luim had me overrompeld

En in mistroostigheid gedompeld;

Een kwaal, waartoe ’t gestel mijns lichaams overhelt,

Wanneer ik, juist van pas om deze harsenbeelden,

Die door mijn doffe zinnen speelden,

Te teugelen in hun geweld,

Uw vriendelijken brief mij zag ter hand gesteld.

De brief gaat nog verder, maar ik vrees dat ik Bilderdijk in kleine dosissen zal moeten opvoeren. Let toch eens op het volgende: in regel zes een kwade luim die hij in regel acht samenvoegt in het woordje kwaal.

16-09-2005 om 09:36 geschreven door john

Guido Morselli: De verdamping van de menselijke soort

Een eigenaardige titel voor een van de vreemdste boeken die ik ooit heb gelezen. Deze Italiaanse auteur leefde van 1912 tot 1973. Zijn boek is van 1973, het jaar waarin hij zich van het leven heeft beroofd. Als je het boek leest, komt dat niet als een verrassing. Kort samengevat is dit de plot: een man onderneemt een zelfmoordpoging ergens in een afgelegen grot. Hij ziet echter op het laatste moment van zijn voornemen af. Als hij terug in de bewoonde wereld komt, zijn er geen mensen meer te bespeuren. Alle mensen zijn verdampt, hij is de enige overlevende. Wat er is gebeurd, weten we niet, en het doet ook niet ter zake. Verder in de roman gaat de man op onderzoek uit naar andere overlevenden, maar er is niemand meer. Een verhaal zit er niet in. Het boek is overwegend filosofisch van aard, met veel bespiegelingen. Maar daarnaast is er ook plaats voor gewonere dingen. Voorbeeld:

Kroniek uit Arcadië: door kletsnatte bossen en velden zit ik achter een van de geiten van mijn herders aan, ik krijg haar te pakken. Ik ben haar bij toeval tegengekomen. Sleep haar, letterlijk, naar huis, zet haar aan een touw vast in de lege stal, haar stoten ontwijkend, niet allemaal. Ik melk haar tot we uitgeput zijn, ik en zij. De dikke melk, zout, vet, maar met de smaak van de wildernis, is een Ur –Milch, zo jong en zo oud als een doorvertelde legende, een verrukking.

Maar meestal is het boek abstracter. Voorbeeld:

Ik overleef. Ik ben dus uitverkoren, of ik ben verworpen. Niks geen toeval: wil. De interpretatie ervan berust bij mij, dat wel. Als ik veronderstel dat de mensheid het in de nacht van 2 juni had verdiend aan haar einde te komen, en de ‘dissipatio’ een straf was, kom ik tot de conclusie dat ik de uitverkorene ben. Als ik veronderstel dat het een glorievol geheim was, tenhemelopneming, ‘verengeling’ van de soort enzovoort, kom ik tot de conclusie dat ik de verworpene ben.

Geen boek voor mensen die tuk zijn op een vlot verhaal, wel voor wie kennis wil nemen van soms vreemde redeneringen en beschouwingen. Een boek dat tijd vergt en dat om herlezing vraagt. Ik was er weg van.

Voor wie wat Italiaans begrijpt, dit fragment uit zijn dagboek, pessimistischer kan moeilijk.

«Tutto è inutile. Ho lavorato senza mai un risultato; ho oziato, la mia vita si è svolta nella identica maniera. Ho pregato, non ho ottenuto nulla; ho bestemmiato, non ho ottenuto nulla. Sono stato egoista sino a dimenticarmi dell’esistenza degli altri; nulla è cambiato né in me né intorno a me. Ho amato, sino a dimenticarmi di me stesso; nulla è cambiato né in me né intorno a me. Ho fatto qualche poco di bene, non sono stato compensato; ho fatto del male, non sono stato punito. – Tutto è ugualmente inutile».
(Guido Morselli, Diario, 6 novembre 1959)

Waardering: 9/10

15-09-2005 om 15:12 geschreven door john

Eigenlijk was ik het afgelopen weekend graag naar de mars voor het gezin geweest. De beelden op tv toonden een groep mensen die echt tevreden leken onder gelijkgestemden te kunnen vertoeven. Niet verwonderlijk, bij afwezigheid van dissidenten, als er geen gevaar is voor vervelende vragen en als men zich in alle rust zalig kan wiegen in het eigen gelijk. Om toch maar geen enkele wanklank te laten doorklinken, kreeg de betoging trouwens het label ‘voor het gezin’, hoewel ze eigenlijk gericht was tegen de adoptie van kinderen door holebi’s. Ik ken die mensen hun argumenten niet zo goed. Als ik ervan uitga dat ze overwegend vrij van vooroordelen zijn, dan zal hun belangrijkste argument wel zijn dat ze het kind willen beschermen tegen negatieve reacties in het latere leven. Alleen vraag ik me dan af waarom ze dan ook niet reageren tegen witte hetero ouders die een kleurkind adopteren. Ook dat kind kan later met de vinger gewezen worden.

Mijn grootste verwijt naar die groep mensen is hun oppervlakkigheid. (Trouwens niet zo verschillend van de oppervlakkigheid van de voorstanders die met slogans als ‘gelijkheid’ en ‘geen discriminatie’ schermen). Beide groepen durven, kunnen of willen niet nadenken, of beter, kunnen zich niet inleven in de situatie, het zielenleven van een homokoppel dat een kind wenst te adopteren. Hebben zij er al eens bij stilgestaan wat een belangrijke beslissing dat inhoudt voor bijvoorbeeld twee mannen die een kind wensen te adopteren? Zij maken niet zomaar een kind, zij wensen bewust een kind groot te brengen. In hun situatie is die keuze des te moeilijker, daar ze beseffen bloot te staan aan veel kritiek van buitenaf.

Twee mensen die deze beslissing nemen, geven daardoor blijk van een groot vertrouwen in elkaar, zijn bereid beiden een grote mate van verantwoordelijkheid op zich te nemen en zijn bereid hun liefde te delen met een derde.

Wat doen de tegenstanders met die gevoelens ? Ze negeren, om vooral de eigen zielenrust niet te verstoren ? Dat zijn ten slotte de enige gevoelens en overwegingen die er toe doen. Kan een kind zich een veiliger en warmer nest wensen ?

13-09-2005 om 19:09 geschreven door john

Annie Proulx: De gouverneurs van Wyoming

Onlangs kreeg ik dit boek van een vriend cadeau, en nu is het plots actueel geworden. Een van de verhalen uit dit boek is Twee Cowboys. Het is op dit verhaal dat de regisseur  Ang Lee zonet in Venetië met zijn film Brokeback Mountain de Gouden Leeuw voor de beste film in Venetië heeft gewonnen.

Twee plattelandsjongens, Jack en Ennis,  zijn elk afzonderlijk op zoek naar werk. Ze worden in dienst genomen om tijdens de zomer schapen te laten weiden op Brokeback Mountain. Daar komt het tot een relatie tussen de twee mannen. Als de zomer voorbij is, gaan ze uit elkaar. Een van beiden trouwt. Na vier jaar ontmoeten ze elkaar weer. De liefde blijkt nog niet over te zijn.

Op een dag verneemt Ennis dat Jack verongelukt is. Officieel een auto-ongeluk, maar waarschijnlijk is hij pmgebracht door een homohater.

Het is eens iets anders, een liefdesgeschiedenis tussen twee mannen, en dan nog wel geschreven door een vrouwelijke auteur. Het verhaal speelt in een ruige omgeving, in een ruwe natuur. De verhouding tussen de mannen is navenant, een passionele relatie. Het verhaal is daarom niet ‘plat’ geschreven. Integendeel, de wat ruwe intimiteit tussen de hoofdpersonen is op haar manier heel poëtisch.

Van de film heb ik nog niet veel gezien, alleen enkele beelden van een gesprek tussen de twee hoofdrolspelers. Mijn eerste indruk was dat de casting niet zo gelukkig was. De gezichten van de acteurs waren wat te fijn, te mooi. De figuren in het verhaal had ik mij helemaal anders voorgesteld.

Waardering: 9/10.

13-09-2005 om 12:10 geschreven door john

Giorgio Bassani: De tuin an de Finzi-Contini’s

Een roman over de joodse gemeenschap in Ferrara in de jaren dertig, tijdens de opkomst van het fascisme in Italië. De Finzi-Contini zijn een rijke joodse intellectuele familie in Ferrara. Hun grote huis is omgeven door een tuin die de ik-persoon altijd al heeft geïntrigeerd. Hij kent de familie oppervlakkig van de bezoeken aan de synagoge. Als de plaatselijke tennisvereniging de toegang aan de joden ontzegt, stelt de vader Finzi-Contini zijn tennisveld open voor de joodse jongeren. De hoofdpersoon wordt verliefd op de dochter van het huis, maar die affaire draait uit op niets.

De roman gaat in de eerste plaats misschien wel over de stad Ferrara. Hij werd geschreven in 1962 en de auteur heeft de sfeer uit de jaren dertig willen oproepen. De personages zijn overwegend intellectuelen met het gevolg dat er veel over cultuur in het boek wordt gepraat, vooral over mij onbekende Italiaanse auteurs.

De foto is uit de gelijknamige film van Vittorio de Sica uit 1971

Waardering: 8/10

13-09-2005 om 11:42 geschreven door john

Cyriel Buysse: Het gezin van Paemel

Dit toneelstuk is geschreven in het dialect van Nevele. Het werd voor het eerst opgevoerd in 1903 in de Multatuli-Kring in Gent. We kunnen het een sociaal plattelandsdrama noemen. Het gezin van boer Paemel, met drie zonen en drie dochters, pacht een hoeve van de baron. Er zijn onlusten in Gent waar de arbeiders in opstand zijn gekomen tegen de lage lonen. Ten huize Van Paemel zijn de meningen daarover verdeeld. De oudste zoon Eduard krijgt het aan de stok met zijn vader en verlaat het gezin. Een andere zoon wordt opgeroepen bij het leger en zal deserteren omdat hij niet op de arbeiders kan schieten. De derde zoon is gehandicapt. Hij werd in zijn been geschoten door de zoon van de baron. De familie van de baron komt op bezoek bij boer Van Paemel om de jongste dochter op te eisen als dienstmeid voor de zoon (die haar later met een kind zal opzadelen), om de pacht op te slaan en om te waarschuwen dat de verloofde van de andere dochter, een stroper, niet meer over de vloer mag komen.

Alles loopt verkeerd. Twee zonen zullen uitwijken naar Amerika, de gebrekkige zoon sterft, een dochter gaat in het klooster, een andere vertrekt naar Amerika. Uiteindelijk blijft de boer alleen met zijn vrouw.

Alle elementen voor een sociaal drama zijn dus aanwezig. Het voorbeeld voor Buysse was het toneelstuk De Wevers van Hauptmann. Buysse heeft zijn stuk gesitueerd op het platteland in de streek van Nevele. Het verhaal kan misschien niet meer overtuigen, daarvoor is het wat te eenvoudig en te stereotiep. De thema’s die aan bod komen zijn het conflict vader/zoon, de barre sociale en economische toestanden in die tijd, de willekeur van de landeigenaar, de emigratie naar Amerika, het stilzwijgend pact tussen kerk en adel, enz. Dit alles samengebald in een werk van nauwelijks 50 blafzijden. De taal, het dialect, is prachtig. Het moet de moeite zijn het echt te zien en te horen spelen. Het herinnert aan het Gents van Romain De Coninck. De gezinsleden van de baron spreken onder elkaar Frans en als ze het woord richten tot de Van Paemels, is dat in gebroken Nederlands. Een voorbeeldje. Moeder van Paemel had een dutje gedaan en richt het woord tot de baron en zijn vrouw:

Moeder Van Paemel: Wel, Menier den B’ron, en Mevreiwe, wa plezier van ulder hier te zien. Da es toch woarme, newoar? En zulk ’n schuen were! Excuseert, Mevreiwe: ’t es ’s morgens toch zuedoanig vroeg op te zijn en we lagen wij allemoal ’n uurken te noestonden. Kom binnen, Mevreiwe, en Menier den B’ron en gezelschap, ge goat ulder ’n beetse zetten en ’n beetse rusten. Zoedt-e gien gloazeke melk drijnken.

De Barones: Merci, Bazin Van Paemel, wij zul niets gebruik, maar breng ons hier wat stoel. Wij zijn moe en zul ’n beetje rust onder de booms.

Het werk staat in het deel over Buysse in de reeks Klassieken uit Vlaanderen, een uitgave van Meulenhoff Amsterdam en Manteau Antwerpen. Er zijn nog drie toneelwerken opgenomen en verder ook de novelle Tantes, waarover wat meer te lezen is op de weblog http://blog.seniorennet.be/reynaert/

 Waardering: 9/10

08-09-2005 om 20:36 geschreven door john

Jan Slauerhoff: Schuim en Asch

Zoals je aan de titel kunt merken lees ik dit werk in een oude uitgave, van 1949, terwijl het in 1930 verschenen is. Het is een bundel met vijf zeer gevarieerde verhalen. Ik kende wel al de gedichten van deze scheepsarts, maar deze verhalen waar mijn eerste (plezierige) kennismaking met zijn proza. Het eerste verhaal De Erfgenaam is een Oosters verhaal. Over een zekere Hassein die wacht op de dood van een rijke oom. Die sterft en Hassein erft zijn rijkdom, die hem al vlug afhandig wordt gemaakt door sluwe medeburgers. Het verhaal begint met een gebed dat Hassein van een schriftgeleerde had gekocht en waarin hij Allah rijkdom afsmeekt. Ik typ het graag over, omdat het personage er zo kleinmenselijk uit naar voren komt en verwaand als hij denkt dat hij Allah kan overtuigen met zijn kromme redeneringen.

“O, Allah! De zielloze aarde zendt Gij na een tijd van droogte en verschroeiing toch eindelijk lafenis: Uw bevruchtenden regen.

Maar o, Allah, wanneer zult Gij mij rijkdom zenden, mij die van armoede en ontbering ben verschrompeld !

O, Allah ! als Gij U eindelijk ontfermt, zendt mij dan ook een Uwer liefelijkste dochteren om de genade die Gij gaaft met mij te deelen. Samen zullen wij Uw naam loven, iederen morgen voor den maaltijd, iederen avond voor de omhelzinge. Allah: hoe kan ik mij anders Uw verknochten dienaar toonen ?

Ging ik nu ter pelgrimstocht, ik verliet slechts een ellendig bestaan. Waar was de deugd? Zend mij rijkdom, en Gij zult zien dat ik mij toch opmaak en de lendenen omgord.

Zend mij Uw engel; ik zal mij losmaken uit haar heerlijke omhelzing, haar koele armen, om de felle hitte van de verre woestijnen, zoo schaars door U van oasen voorzien, het hoofd en de voetzool te bieden, en aldus onweerlegbaar U te bewijzen dat ik alle wereldsche weelden verzaak, dorstend naar het kussen van Uw Heiligen Steen.”

Een van de personen die Hassein zijn geld ontfutselen is de plaatselijke vorst. Zo ontvangt hij Hassein op zijn paleis: Hassein raakte met zijn voorhoofd den vloer. De vorst deed hem herrijzen. Daarna verhief ook hij zich. Het was hem een zichtbare moeite, maar hij had het voor Hassein over. Zijn buik werd gesteund door twee jonge kastraten.

Nadat Hassein hem zijn lievelingsvrouw heeft moeten afstaan, wordt hij beloond met het oppergezag over de vloot. Toen sloeg de sultan nogmaals op de bel en een vierde neger trad binnen. Hij droeg een gouden kooi, achter welker tralies het hoofd van den vorigen vlootvoogd grijnsde.

U merkt het, veel humor en ironie. Het doet soms denken aan Joodse verhalen.

Een ander verhaal waarover ik nog wat wil schrijven, heet De laatste reis van de Nyborg. Het is een zeeverhaal met alle ingrediënten die eigen zijn aan zo’n verhaal: storm, muiterij, drank enz.

Het schip de Nyborg  is een mislukt vaartuig. Een enorme kist, die een voor- en achtersteven had gekregen om schip te worden.  De woordkeuze is niet willekeurig, want het schip vervoert wel een heel bijzondere lading. Dode Chinezen in kisten. Ze zijn gestorven in Amerika en worden naar China vervoerd om daar te worden begraven. Het wordt een lugubere en avontuurlijke reis die verkeerd afloopt. In een storm komen de doodkisten vrij uit het ruim en de beschrijving van dat spektakel is hallucinant.

De andere verhalen gaan over de zoektocht van een Russische landeigenaar-soldaat die op zoek gaat naar zichzelf, over een man die op zoek gaat naar een vrouw die hij vluchtig vanuit de trein had gezien, en die hij weer zal aantreffen op de meest onverwachte plaatsen in de wereld en ten slotte over een westers gezelschap dat in China aan de kost komt en daar een leeg bestaan lijdt.

Voor mij zijn deze verhalen een openbaring. Ik heb ze met veel plezier gelezen, vooral de twee die ik wat uitvoeriger heb besproken.

Waardering: 9/10.

08-09-2005 om 19:58 geschreven door john