Een pocket uit 1958 die ik toevallig ergens te koop zag staan en ik betwijfel of hij nog ergens te vinden zal zijn of dat hij vertaald is. Nu, over de Russische revolutie is er genoeg andere lectuur verschenen. De verdienste van dit boekje is vooral zijn helderheid. Het begint bij de tsarenfamilie en het eindigt met het vredesverdrag in Brest-Litovsk tussen Rusland en het Duitse keizerrijk. Verder krijgen we portretten van de hoofdrolspelers in de revolutie en een chronologische beschrijving van het hele verloop. De auteur is geen dweper en hij geeft een objectief beeld van de gebeurtenissen. Ik leer er vooral uit dat de revolutie er met veel geluk is gekomen. Ze dankt haar succes in de eerste plaats aan het doorzettingsvermogen, de koppigheid van Lenin, en ook aan het stuntelen van de tegenstanders, zowel in Rusland zelf als de Duitse heersers. Lenin dacht trouwens dat de revolutie eerst in Duitsland zou plaatsvinden. Dat land was veel ontwikkelder, en de revolutie zou er gemakkelijker ontstaan als verzet tegen de oorlogvoerende regering. Het liep echter anders. De revolutie op zich was niet zo bloedig (minder erg dan wat de Irakezen nu te doorstaan hebben), de terreur is pas achteraf begonnen, maar daar gaat dit boek niet over. Lenin was geen democraat. Hij was voorstander van de dictatuur van het proletariaat. De revolutie moest worden geleid door een voorhoedepartij, in dit geval de Bolsjewieken. Aanvankelijk was er wel sprake van echte democratie, via de sovjets, de raden van arbeiders, soldaten en boeren. Maar mede door de omstandigheden, de burgeroorlog, de oorlog en de gespannen verhouding met Duitsland, kwam de macht exclusief bij de Bolsjewieken te liggen.
Alan Moorehead heeft nog tal van andere historische werken geschreven. Hier heb ik onder andere heel lovend De Blauwe Nijl besproken. Ik kan de lezers dan ook alleen maar aanraden om elk boek van hem dat je ergens ziet, meteen te kopen. Je zult nooit bedrogen uitkomen.
Een ander interessant boekje dat er bij aansluit en dat gemakkelijker te vinden is, is Het Duivelspact, van Sebastian Haffner. Hij beschrijft de Duits-Russische betrekkingen van de Eerste tot de Tweede Wereldoorlog.
Van de drie toneelstukken die ik las, Sweet Bird of Youth, The Glass Menagerie en A Streetcar named Desire, vind ik het laatste het beste.
Het stuk speelt in New Orleans, in een wijk war Williams zelf nog heeft gewoond. Door die wijk reden twee trams. Op de ene stond Cemetery, op de andere Desire. Vandaar de titel van het stuk, die in het Nederlands is vertaald als Tramlijn Begeerte, wat ik al even prachtig vind als het origineel. Het heeft een tijdje geduurd voordat Williams succes had met zijn theaterstukken. Zolang het succes uitbleef, leidde hij het leven van een bohémien. Die zelfkant van de maatschappij komt vaak in zijn werk aan bod. Ook in A Streetcar named Desire.
Stella en Blanche zijn zussen. Ze woonden vroeger op een plantage in het zuiden, waren welstellend en kregen een verzorgde opvoeding. Maar mettertijd ging het bezit verloren.
Stella belandde in een achterbuurt van New Orleans waar ze samenwoont met een ruwe, gewelddadige en viriele vent. Ze heeft zich in haar lot geschikt. Op een dag krijgt ze bezoek van haar zuster Blanche. Na een mislukt huwelijk is ze het hoertje van het stadje geworden en is ze haar baan als lerares kwijtgespeeld.Ze zoekt nu haar heil bij Stella en probeert haar verleden verborgen te houden. Maar Stanley, de partner van Stella, ontmaskert haar en zal haar later helemaal vernederen door haar te verkrachten. Blanche zal ten slotte als een wrak worden afgevoerd naar een psychiatrische instelling.
Veel geweld in het stuk, wat een kenmerk van Williams is. Maar vooral de personages en de dialogen zijn meesterlijk neergezet.
Tussendoor heb ik ook wat kortverhalen van deze auteur gelezen. Sommige zijn nogal extreem. Als voorbeeld neem ik Desire and the Black Masseur. Een dertigjarige man heeft onvervulde verlangens die hij niet goed kan thuisbrengen. Op een dag gaat hij naar een massagesalon waar hij door een neger wordt gemasseerd. De man gaat echter verder en zal Anthony Burns uiteindelijk vermoorden en opeten. Kannibalisme, zoals het een tijdje in Duitsland ook werkelijk is voorgevallen. Er staan nog enkele homoseksueel getinte verhalen in de bundel. Williams heeft zich blijkbaar nooit als homo geout. Ik las ondertussen ook een beknopte biografie die geschreven werd toen hij nog in leven was. Welnu, de biografe rept met geen woord over dat aspect van de auteur. Misschien was hij bang dat het nefast zou zijn voor het succes van zijn toneelstukken op Broadway.
Twee gedichten die toevallig over hetzelfde onderwerp gaan. Dat van Gregory Corso kende ik al langer, dat van Martynov las ik pas onlangs in de Spiegel van de Russische Poëzie.
Een geheime vriend
Vriend, jij wierp mij,
In wildwater beland,
De verdrinking nabij,
Een reddingsboei toe. Ik bereikte de kant,
Gered, maar volslagen alleen, omdat jij
Beschroomd was voor mijn uitgestoken hand.
Leonid Martynov 1905 1980
Second Night in N.Y.C. after 3 Years
I was happy I was bubbly drunk
The street was dark
I waved to a young policeman
He smiled
I went up to him and like a flood of gold
Told him all about my prison youth
Anbout how noble and great some convicts were
And about how I just returned from Europe
Which wasnt half as enlightening as prison
And he listened attentively I told no lie
Everything was truth and humor
He laughed
He laughed
And it made me so happy I said:
Absolve it all, kiss me !
No no no no! he said
and hurried away.
Gregory Corso
Mijn voorkeur gaat naar het laatste gedicht. Het is zoveel levendiger dan het Russische, dat nogal stroef aandoet. Maar misschien zitten er in het Russische origineel ook wel schatten verborgen die in de vertaling verloren zijn gegaan.
Maar het gedicht van Corso is zo onbezonnen vrolijk. Het doet me denken aan het beeld Het Zotte Geweld van Rik Wouters. Ook zon uitbarsting van uitbundige vreugde.
De laatste inuit de rij is Ivan Krylov. Een Russische dichter die leefde van 1769 tot 1844. Hij heeft onder andere La Fontaine in het Russisch vertaald. Dit gedicht was het eerste dat me onder ogen kwam, waarna ik op zoek ben gegaan naar andere, vroegere voorbeelden. Het gedicht staat in de Spiegel van de Russische Poëzie, een uitgave van Meulenhoff Amsterdam.
De Wolf en het Lam
Volgens de sterke heeft de zwakke het altijd gedaan:
Daarvan kan de geschiedenis u menig voorbeeld geven.
Geschiedenis wordt echter niet door ons geschreven;
Ziet hoe in fabels deze dingen gaan.
Een lam kwam bij een beekje om zijn dorst te stillen;
Maar laat het toeval nou toch willen
Dat daar een wolf rondhing op zoek naar buit;
Hij ziet het lam en wil het villen,
Maar om het iets legaals te geven roept hij uit:
Brutale vlerk, dat zal me niet gebeuren,
Hoe waag je het om met je vuile smoel
Mijn poel
Met zand en modder te besmeuren!
Weet wel dat ik voor zon brutale streek
Je poten breek.
Doorluchte wolf, wil mij vergeven
dat ik u hierin tegenspreek,
ik sta beneden in de kreek,
zon honderd meter van u af, u hebt wat overdreven:
ik maak geen smeerboel van de beek.
Dus jij beweert dat ik onwaarheid spreek!
Schavuit ! Wie heeft er ooit zoiets brutaals vernomen!
Ik weet dat ik je eerder tegen ben gekomen,
Je hebt me vorig jaar gekrenkt, als je t maar weet,
Je moet niet denken, vriendje, dat ik dat vergeet!
Pardon, toen was ik nog niet eens geboren,
zei t lam. Dan was het vast je broer.
Ik heb geen broers. Nou, dan je petemoer,
of iemand van de lui die bij je horen.
Want alle schapen, honden, herders bij elkaar
Wensen mij steeds het kwade,
En pogen mij waar mogelijk te schaden;
Daarom ben ik met jou nog lang niet klaar.
Wat is mijn schuld dan ? Zwijg! Ik maak geen grapje.
In dat geklets van jou heb ik geen zin!
Jouw schuld is dat ik trek heb in een lekker hapje.
En daarop sleepte hij het lam de donkere bossen in.
Mr. Verloc houdt een groezelig winkeltje open in Londen. Hij woont er met zijn jonge echtgenote Winnie en met Winnies moeder en Stevie, haar wat achterlijke broer. Dat winkeltje is slechts een dekmantel voor het eigenlijke beroep van Mr. Verloc, namelijk dubbelagent.
Zijn opdrachtgever op de Russische (?) ambassade is echter niet meer tevreden over zijn werk. Wil Verloc er nog geld aan verdienen, dan wordt er iets meer van hem verwacht, namelijk een aanslag organiseren op het Observatorium in Greenwich. Die terroristische aanslag moet ervoor zorgen dat de politie repressiever gaat optreden.
Verloc staat in contact met een allegaartje van anarchisten, van wie de meeste niet in aanmerking komen om de aanslag te plegen. Hij geraakt uiteindelijk toch aan een bom en hij zal de aanslag samen uitvoeren met zijn schoonbroer, de achterlijke Stevie. De aanslag mislukt echter op dramatische wijze. Hij leidt tot een familiedrama en uiteindelijk tot de dood van het hele gezin.
Een spionageroman uit 1907. In vergelijking met hedendaagse werken in dat genre is de intrige van de Secret Agent eenvoudig. Er gebeurt ook weinig spectaculairs in, maar dat wordt ruimschoots gecompenseerd door de tragiek van het gebeuren. Conrad tekent een harde wereld. Het enige personage met een hart is Winnie, de echtgenote van Verloc, en zij wordt door zowat iedereen belogen en in de steek gelaten.Haar man is egoïstisch en harteloos.
Conrad profiteert van de gelegenheid om verschillende soorten anarchisten op te voeren. Er is de niets en niemand ontziende Professor, de bommenmaker, die enkel wil vernietigen. Hij lijkt een extreme volgeling van Nietzsche, want hij wil al wie zwak of ziek is gewoon uitschakelen. Een rasechte nazist. De man geeft ook niet om zijn eigen leven, want hij loopt voortdurend met een bom op zak. Wie hem poogt aan te houden, vliegt mee de lucht in. Daarnaast is er de anarchist op zijn retour, die zich van de wereld heeft afgesloten en zijn memoires schrijft. Ten slotte is er de libertair, die uitsluitend zijn eigen profijt en genot nastreeft. Verloc zelf, de dubbelagent, is het type van de lafaard.
Er zijn parallellen met het terrorisme in onze tijd: een doelwit dat voornamelijk om zijn symboolwaarde wordt gekozen, opdrachtgevers die veilig op de achtergrond blijven en het vuile werk laten opknappen door willoze of willoos gemaakte jongeren.
Om de spanning hoeft men het boek niet te lezen, daarvoor kan men beter bij hedendaagse auteurs terecht. Ik laat enkele citaten volgen om de sfeer weer te geven.
Over de harteloosheid van Verloc (Stevie is de achterlijke jongen):
Mr. Verloc extended as much recognition to Stevie as a man not particularly fond of animals may give to his wifes beloved cat.
Of deze typering van de poetshulp, die geld vraagt voor haar vele kinderen thuis:
She was well aware that directly Mrs Neale received her money she went round the corner to drink ardent spirits in a mean and musty public-house the unavoidable station on the via dolorosa of her life.
De laatste paragraaf is gewijd aan de nihilistische professor. Een pessimistische noot en jammer genoeg blijken er ook vandaag nog zulke mensen rond te lopen.
And the incorruptible Professor walked, too, averting his eyes from the odious multitude of mankind. He had no future. He disdained it. He was a force. His thoughts caressed the images of ruin and destruction. He walked frail, insignificant, shabby, miserable and terrible in the simplicity of his idea calling madness and despair to the regeneration of the world. Nobody looked at him. He passed on unsuspected and deadly, like a pest in the street full of men.
In het rijtje fabeldichters mag La Fontaine natuurlijk niet ontbreken. Soms wordt echter wel eens vergeten dat hij veel voorlopers heeft gehad en dat hij er zeker niet de uitvinder van is. Hij heeft de collectie wel uitgebreid en bij hem worden de fabels ook veel levendiger.
Le loup et l agneau
La raison du plus fort est toujours la meilleure:
Nous lallons montrer tot à lheure.
Un agneau se désaltéroit
Dans le courant dune onde pure.
Un loup survient, à jeun, qui cherchoit aventure,
Et que la faim en ces lieux attiroit.
« Qui te rend si hardi de troubler mon breuvage ?
Dit cet animal plein de rage :
Te seras châtié de ta témérité.
-Sire, répond lagneau, que Votre Majesté
Ne se mette pas en colère ;
Mais plutôt quelle considère
Que je me vas désaltérant
Dans le courant
Plus de vingt pas au-dessous delle :
Et que, par conséquent, en aucune façon,
Je ne puis troubler sa boisson.
- Tu la troubles, reprit cette bête cruelle ;
Et je sais que de moi tu médis lan passé.
-Comment laurois-je fait, si je nétois pas né ?
Reprit lagneau ; je tette encor ma mère.
- Si ce nest toi, cest donc ton frère.
- Je nen ai point. Cest donc quelquun des tiens :
De laatste inuit de rij is Ivan Krylov. Een Russische dichter die leefde van 1769 tot 1844. Hij heeft onder andere La Fontaine in het Russisch vertaald. Dit gedicht was het eerste dat me onder ogen kwam, waarna ik op zoek ben gegaan naar andere, vroegere voorbeelden. Het gedicht staat in de Spiegel van de Russische Poëzie, een uitgave van Meulenhoff Amsterdam.
De Wolf en het Lam
Volgens de sterke heeft de zwakke het altijd gedaan:
Daarvan kan de geschiedenis u menig voorbeeld geven.
Geschiedenis wordt echter niet door ons geschreven;
Ziet hoe in fabels deze dingen gaan.
Een lam kwam bij een beekje om zijn dorst te stillen;
Maar laat het toeval nou toch willen
Dat daar een wolf rondhing op zoek naar buit;
Hij ziet het lam en wil het villen,
Maar om het iets legaals te geven roept hij uit:
Brutale vlerk, dat zal me niet gebeuren,
Hoe waag je het om met je vuile smoel
Mijn poel
Met zand en modder te besmeuren!
Weet wel dat ik voor zon brutale streek
Je poten breek.
Doorluchte wolf, wil mij vergeven
dat ik u hierin tegenspreek,
ik sta beneden in de kreek,
zon honderd meter van u af, u hebt wat overdreven:
ik maak geen smeerboel van de beek.
Dus jij beweert dat ik onwaarheid spreek!
Schavuit ! Wie heeft er ooit zoiets brutaals vernomen!
Ik weet dat ik je eerder tegen ben gekomen,
Je hebt me vorig jaar gekrenkt, als je t maar weet,
Je moet niet denken, vriendje, dat ik dat vergeet!
Pardon, toen was ik nog niet eens geboren,
zei t lam. Dan was het vast je broer.
Ik heb geen broers. Nou, dan je petemoer,
of iemand van de lui die bij je horen.
Want alle schapen, honden, herders bij elkaar
Wensen mij steeds het kwade,
En pogen mij waar mogelijk te schaden;
Daarom ben ik met jou nog lang niet klaar.
Wat is mijn schuld dan ? Zwijg! Ik maak geen grapje.
In dat geklets van jou heb ik geen zin!
Jouw schuld is dat ik trek heb in een lekker hapje.
En daarop sleepte hij het lam de donkere bossen in.
In onze chronologie is Vondel de volgende auteur die deze fabel op rijm gezet heeft. Hij komt voor in zijn Vorstelijcke Warande der Dieren uit 1617.
De wolff en tonschuldigh lammeken
Als by gheval de Wolf en t Lammeken te zamen
Het zilver van een borne oft beeck te drincken quamen,
De Wolf ter zyden zagh, en riep gheheel onstelt
Wie zydy die u hier zoo dicht by my verzelt ?
Die t water roeren dorst en t nat van dees rivieren:
Ghewis alwaerdy schoon een vande grootste Stieren
Die stoutheyd waer te groot ! het Lammeken verbaest
Zijn onschult heeft gemaeckt: Maer Wolfaert als beraest
t Onnoosle dierken greep, en vattet bij der keelen,
En riep hoe zuldy van u ouders niet verschelen
Maer volgen haren aert ? ick zweere voor die schult
Ghy eer de zonne daelt my tleven laten zult.
Wie brand om andren te verbyten en verslinden,
Licht yemand schuldigh kent en kan een oorzaeck vinden.
Men slacht tonnoozel Lam om t vet en om de rock:
Want wie den Hond wil slaen vind lichtlijck eenen stock.
Wat hier opvalt is dat het lam niet aan het woord komt. Er wordt alleen gezegd dat het zich verontschuldigt: het Lammeken verbaest zijn onschult heeft gemaeckt. Vondel houdt er nogal van om wrede taferelen uit te beelden en hij schuwt geen beschrijvingen die tot de verbeelding spreken.
De rock in de voorlaatste regel is de vacht van het lam.
In zijn Voor-reden prijst Vondel de fabel als volgt aan:
De treffelijckheyt ende nutticheyt der Fabulen(Verstandige Leser) is soo groot, dat die selve met geene woorden kan uytgedruckt noch beschreven worden: t welk alsins door hem selven klaer is: want onder die selve leyt die wijsheyd, als onder een schorsse, verborghen.
2 tere: in een3 steden: plaatsen9 vloecstu mi: beledigt gij me10 in doe: dat doe ik niet
12 wilen eer: destijds 14 waarom zou ik daarvoor moeten lijden 16 wane: denk
17 sloech te sticken ende scoert: sloeg het in stukken en verscheurde het18 verboert: verdiend 19 occusoen : aanleiding
De les: men vindt altijd wel een stok om een hond te slaan. Of de sterke of machtige heeft altijd een excuus klaar om zijn macht uit te oefenen.
Verder is ons Middelnederlands toch zo mooi. Neem nu de volgende twee regels:
Si ghinghen drinken in twee steden:
Die wolf dranc boven, dlam beneden.
Met weinig woorden wordt hier heel helder de situatie visueel uitgebeeld. Bondig en krachtig. De fantasie van de toehoorder wordt direct actief. Uit de tweede regel blijkt de macht en het overwicht van de wolf. Hij krijgt vier woorden toebedeeld, het lam moet het met twee woorden stellen. Als je de regel luidop leest, zul je ook merken dat eerste zinsdeel met een hoge toon eindigt boven en dat hij plots daalt bij dlam.
Het is ook steeds leuk termen aan te treffen waarbij je de link kunt leggen naar vandaag. Bijvoorbeeld occusoen waarin je het woord occasion herkent. Of in regel 10 in doe waarin de West-Vlaming k en doe zal horen.
De fabel is een meestal berijmd verhaal waarin dikwijls dieren als mensen optreden, gevolgd door een zedenles.De bedoeling is om onrechtstreeks de wreedheden en domheden van de mensen aan de kaak te stellen.
De fabel is oorspronkelijk waarschijnlijk afkomstig uit India. Daar kwam hij voor in sprookjesverzamelingen. In het Westen worden fabels meestal in verband gebracht met de naam Aesopus (Esopet). Het is echter niet zeker dat deze gebochelde slaaf uit de 6e eeuw VC ooit bestaan heeft.Wel is zeker dat in de 2e eeuw VC de Syriër Barbrius fabels heeft verzameld en vertaald in het Grieks.Omstreeks 40 NC werden ze in het Latijn vertaald door Phaedrus die er ook een aantal zelf schreef. In het Nederlandse taalgebied is de Esopet de oudste (13e eeuw) bekende verzameling.
Ik laat nu verschillende versies volgen van de fabel over de Wolf en het Lam. Om te beginnen de fabel van Aesopus, in de berijming van Johan van Nieuwenhuizen, die zich hiervoor baseerde op de in 1703 verschenen Nederlandse vertaling van Van Hoogstraten.
De wolf en het lam
Dorst bracht de wolf en t lam eens saam bij een rivier.
Stroomopwaarts dronk de wolf; veel lager t andre dier.
Het lam deed dit bewust om niet de wolf te hindren,
Maar deze, dwars van aard, voelde zich nu de mindre.
Twistziek, op ruzie uit, roept weldra dus de wolf:
Houd op ! Je maakt dat hier het water vreeslijk golft.
Ik ging, als ik je was, mijn dorst maar elders lessen!
Het lam, geschrokken wel, vraagt fier: Wil jij mij pressen
Van hier te gaan ? Maar wolf, je klacht is heus misplaatst.
Bedenk: het is de stroom, die jou bij t drinken plaagt.
De wolf, verbouwereerd, weet eerst niets terug te zeggen.
Het spijt hem, dat het lam zijn klagen kon weerleggen.
Onredelijker nog voegt hij er dan aan toe:
Een halfjaar terug alreeds was jij onheus, en hoe !
Maar wolf, dat kan toch niet! k Was toen nog niet geboren.
Wat maakt dat voor verschil ? Dan was t je vaders horen
Die mij gekwetst heeft, knap. Hij heeft het nooit geboet
En met dat hij dit zegt, drinkt hij het lam zijn bloed.
Wie toch, en met geweld, onredelijk wil wezen,
Die moet dan deze fabel nog eens overlezen.
In deze fabel lijkt het erop dat de wolf er niet direct op uit is om het lam op te peuzelen. Hij zoekt enkel ruzie en stelt het lam zelfs voor om elders te gaan drinken. Het lam is echter naïef en treedt in discussie met de wolf. Het hecht geloof in het verstand en hoopt de wolf van zijn ongelijk te kunnen overtuigen. Nu de wolf terecht is gewezen, zint hij op wraak. Hij bedenkt nog meer ongerijmdheden om zijn kort daarop volgende daad te rechtvaardigen. Het lam blijft maar met hem discussiëren in plaats van op de loop te gaan.
De les uit de fabel luidt: wees altijd redelijk en eerlijk, want anders ben je een slecht mens. Ik heb de indruk dat wij er in onze tijd een andere les zouden uit trekken. Namelijk dat er in deze wereld veel wolven rondlopen en dat we beter op onze tellen kunnen passen en niet naïef kunnen zijn.
Dit gedicht staat helemaal achteraan in de Verzamelde Gedichten en is gedateerd 2.2.1938. Het is nooit opgenomen in een bundel en misschien is het niet helemaal afgewerkt.
Eerst draait er één, dan twee, dan vier,
En eindlijk allen, groote tollen
Die razend worden, en uitbollen,
Bleeke planeeten zijn, wier zwier
Men niet meer volgt, maar als vreemdstille
Rondheden roereloos ziet staan.
Windkolken raken elkaar aan
En zoeven, dat de deuren klirren.
Zij zijn de middelpunten, die
Voor God dit mystisch spel bewerken,
Zich uit zichzelven werpen, zie,
Nu wordt het kleurrijk als de perken
Volbloeide tulpen; ach, en die
Staan stil en gaan hun welken merken.
Ik vind het gedicht vooral mooi vanwege de uitbeelding van de draaiende beweging. Het woordje uitbollen heeft hier de betekenis van opbollen, naar buiten toe boller worden. Het woordje klirren, is Duits en betekent rinkelen, rammelen.
De dansende derwisjen behoren tot de Turkse orde van de Mewlewije. Die werd gesticht door Dschalaladdin Rumi (1207 1273), een Perzisch mysticus en dichter. Zijn verzen zijn zeer muzikaal en de man stond erom bekend dat hij urenlang wervelend kon dansen.
De dansende derwisjen bewegen zich in een kring en draaien zelf om hun as. In het midden van de kring draait één derwisj in tegengestelde zin. De dans symboliseert waarschijnlijk de omloop van de sterren. Er wordt ook beweerd dat de dans een heilzame werking zou uitoefenen op de toeschouwers. Maar de dans is vooral een mystieke oefening die erop gericht om uit zichzelf te treden en zich te verenigen met de wereldziel.
Gewoonlijk zien we de derwisjen in witte gewaden met een typisch hoofddeksel. Er bestaan echter ook groepen die gekleurde gewaden dragen. Zon groep stond de dichter voor ogen in zijn gedicht.
Het slot van het gedicht vormt een anticlimax. De kleurrijke gewaden doen de dichter denken aan perken volbloeide tulpen. Zo keert hij terug naar Nederland en staat weer met beide voeten op de grond. Het verschil met de dansende derwisjen is dat de tulpen in volle bloei stil staan (in de eerste strofe leek het enkel zo dat de derwisjen roereloos stonden). En in die stilstand merken de tulpen, beseffen ze, dat ze weldra zullen verwelken. Hoe mooi ze ook zijn, het is maar oppervlakkige schoonheid. Iets kan maar leven als het in beweging is.
Deze zeer fantasierijke roman uit 2005 heeft veel te bieden.
De rode draad doorheen het boek is de poëzie van de 19e eeuwse Amerikaanse dichter Walt Whitman. Deze schreef eigenlijk maar een belangrijk werk, Leaves of Grass, maar aan deze dichtbundel heeft hij zijn hele leven gewerkt en het steeds uitgebreid. Hij is dé dichter van Amerika die zijn land, de mens, de aarde, de natuur, de liefde in alle toonaarden heeft bejubeld. De roman van Cunningham bevat dan ook veel citaten uit het werk van Whitman.
De roman bestaat uit drie delen. In de machine heet het eerste deel dat zich in de negentiende eeuw situeert. Centraal staat de 13-jarige jongen Lucas. Zijn broer is verongelukt in een fabriek en Lucas neemt zijn plaats in. Het is een eigenaardig kereltje dat Leaves of Grass uit het hoofd leert en er voortdurend uit citeert. Hij probeert in nauw contact te blijven met de verloofde van zijn verongelukte broer. Hij blijkt over telepathische gaven te beschikken en zal zichzelf opofferen om het meisje te redden.
Het tweede deel Kinderkruistocht speelt zich af in onze eeuw. 09/11 heeft plaatsgehad en de VS zijn nog in de ban van de angst. Het hoofdpersonage uit dat deel is een vrouw die op de dienst Ontmoediging werkt. Het is een afdeling van politie of inlichtingen. Zij ontvangt de telefoontjes van mensen die dreigen met een aanslag, terreur enz. Ze probeert om die mensen te ontmoedigen, om te verhinderen dat ze hun aanslagen uitvoeren. Dit deel heeft een thrillergehalte. De vrouw wordt opgebeld door pubers die aanslagen plannen en ook uitvoeren. Ze omhelzen een willekeurige persoon en blazen zich dan samen met hun slachtoffer op. Met een van die jongens zal de vrouw contact leggen, wat tot een verrassende ontknoping zal leiden. De pubers citeren op hun beurt allemaal uit Whitman. Ze leefden samen met een oude vrouw in een appartement waarvan de muren behangen waren met het dichtwerk van de dichter.
In het derde deel Zoals schoonheid bevinden we ons honderd jaar verder. Dit is een spannend sf-verhaal. Simon is een kunstmatige, geprogrammeerde mens (bij wie o.a. het werk van Whitman met een chip is ingeplant). Hij maakt kennis met Catareen, een Nadiaanse. Het is een hagedisachtig wezen afkomstig van een andere planeet. De Nadianen hebben bepaalde menselijke trekken, ze kunnen praten en Catareen werkt bijvoorbeeld als kinderoppas. Simon en Catareen overtreden bepaalde wetten en slaan op de vlucht. Ze gaan op zoek naar de man die Simon ooit gemaakt en geprogrammeerd heeft. Als ze hem vinden, staat hij op het punt naar een andere planeet te vertrekken. Dit is best een ontroerend hoofdstuk, ook al zijn de hoofdpersonen twee niet-mensen. Het ontroerend effect wordt natuurlijk bereikt door aan die personen menselijke eigenschappen toe te kennen. Dezelfde techniek die voor ET werd gebruikt.
Het is een heel gevarieerde roman, wat uit de inhoud mag blijken. De optimistische visie van Whitman wordt hier geconfronteerd met de toch wel pessimistische kijk van de auteur op de tegenwoordige en toekomstige tijd. Een aanrader.
Een niet zo bekende bundel van vier verhalen (in het Engels: A Sense of Reality). Op het internet vond ik er maar een bespreking van en die was dan nog negatief. Misschien is Greene geen grote literatuur, maar een pluspunt is toch dat hij duidelijk is. Je bent als lezer niet verplicht om op zoek te gaan naar onderliggende of verborgen betekenissen en bedoelingen. Wat hij te zeggen heeft, zegt hij klaar en duidelijk. Laat me als voorbeeld het verhaal Een bezoek aan Morin nemen, wat eigenlijk het zwakste uit de bundel is.
De verteller ziet in een boekhandel in Colmar enkele werken van de schrijver Morin, een katholieke auteur die hij 20 jaar geleden las en die zijn belangstelling voor het katholicisme wekte. De verteller is verwonderd dat hij die boeken hier aantreft, want in de rest van Frankrijk is Morin een vergeten auteur. Maar hij woont nog in de buurt en de Elzas is van oudsher een katholieke streek geweest.Het was alsof er hier in de Elzas een geheime cave bestond, als die verborgen kelders waarin men eens goede wijnsoorten voor de vijand verstopt hield, in afwachting van de tijd dat het weer vrede zou worden.
De verteller ontmoet de oude schrijver en vergezelt hem naar zijn woning waar ze een gesprek hebben over het geloof. Hoewel Morin veel boeken over theologie bezit, is hij toch ongelovig geworden. In ieder geval betwist hij het nut van de theologie voor de gelovigen: Als u dom genoeg bent om daar behoefte aan te voelen (namelijk om opnieuw te geloven) , moet u zich vooral niet met de theologie bemoeien. Alles wat op God betrekking heeft, kan een mens aanvaarden, totdat de geleerden zich met de details en de consequenties gaan bezighouden. Je kunt geloven in de Drie-eenheid, maar de bewijsvoering die daarop volgt
Hij gelooft dus niet dat de rede van enige hulp kan zijn bij het geloof. Ik zou de voorkeur geven aan de rede van een aap. Laat me een biddende gorilla zien, dan ga ik misschien wel weer geloven.
Op het eind van het gesprek komt Morin nog voor de dag met een heel Jezuïtische redenering. Hij zegt dat hij zich 20 jaar lang heeft afgesneden van de genade en dat zijn geloof verschrompeld is.
Ik geloof niet meer in God en Zijn Zoon en Zijn engelenen Zijn heiligen, maar ik ken de reden van mijn ongeloof en die reden is deze: de Kerk is waarachtig en wat zij mij geleerd heeft is waarachtig. Twintig jaar lang heb ik geen deel gehad aan de sacramenten en zie, wat dat voor uitwerking heeft gehad.
Op de vraag waarom hij dan niet terugkeert naar de kerk en deelneemt aan de sacramenten, antwoordt hij:
Zolang ik geen deel heb aan de sacramenten, is mijn ongeloof een bewijs dat de Kerk gelijk heeft. Maar als ik terugkeerde en de sacramenten mij niet hielpen, dan zou ik inderdaad een man zonder geloof zijn, die maar het beste zo spoedig mogelijk in zijn graf kon verdwijnen om anderen de moed niet te benemen.
Het vierde verhaaltje Een ontdekking in het bos is ook interessant. We volgen een groepje primitieve kinderen. Ze wonen in een onherbergzame streek en hun gebied reikt niet veel verder dan de onmiddellijke omgeving. De mensen zijn geen anderhalve meter lang, ze hebben kromme benen, ze spreken slecht enz. Op een dag gaan de kinderen braambessen plukken. Ze verlaten hun gebied en komen in een onbekende vallei. Daar treffen ze een eigenaardig gebouw aan met onder andere enkele grote schoorstenen. Het blijkt een schip te zijn dat daar op een onverklaarbare wijze is terechtgekomen. Op de romp staan bepaalde tekens, namelijk SS FRANCE. Voor de kinderen zou het de ark van Noh kunnen zijn, die ze uit verhalen van hun moeder kennen. Ze ontdekken ook een geraamte. Het meisje van de groep treuzelt bij het geraamte. Als de anderen vragen wat er scheelt, antwoordt ze: Hij is mooi, zei ze, hij is zo mooi. Ze begon te weeklagen als een kleine oude vrouw op een begrafenis. Hij is zes voet lang, riep ze met enige overdrijving, en hij heeft mooie rechte benen. In Bodem heeft niemand rechte benen. Waarom zijn er nu geen reuzen meer ? Kijk eens naar zijn mooie mond met tanden. Wie heeft er zulke tanden in Bodem ?
Wat in dit verhaaltje niet expliciet wordt gezegd en wat ik (tot mijn schande) ook maar doorhad nadat ik de uitleg op de achterflap had gelezen, is dat het verhaal zich afspeelt in een periode nadat een kernoorlog de wereld totaal had verwoest en er enkel nog mismaakte mensen rondlopen.
Greene schreef dit verhaal in de tijd van de Koude Oorlog, toen de dreiging van een atoomoorlog reëel was. Vandaag is die dreiging nog even reëel, maar ze wordt bewust verzwegen. Enkele kernbommen laten ontploffen zou voldoende zijn om een ravage met miljoenen doden aan te richten.
Maar elke tijd heeft zo zijn dreigingen. Tegenwoordig heten ze terreur en opwarming van de aarde. Zal de mensheid eerst moeten worden uitgeroeid voordat er opnieuw een wereld zonder dreiging en gevaar kan ontstaan ? Hopelijk niet. En zeker niet als de nieuwe mens dan de mismaakte mens van Graham Greene moet zijn.
De ondertitel van deze roman is: De ondergangen van Johan van Vere de With.
Johan woont met zijn vader en een dienstmeid in een Hollands stadje. Zijn moeder heeft zelfmoord gepleegd. Johan stelt vast dat hij homoseksuele gevoelens heeft, en wat erger is, hij is verliefd op zijn vader. Het is geen louter platonische verliefdheid en de jongen lijdt er erg onder. Hij houdt die gevoelens voor zijn vader aanvankelijk verborgen. Maar als hij ze dan toch opbiecht, breekt zijn vader met hem. Johan verlaat het huis en gaat in Haarlem inwonen bij een blinde man en zijn echtgenote. Er is een medehuurder in de woning, namelijk de dertiger René Richell, een kunstschilder. Deze René is een decadente en verdorven mens. Hij begint met Johan een verhouding, maar die ontaardt al vlug in een meester-slaafrelatie en is gericht op de vernietiging van Johan. Hij zal in dat opzet slagen en Johan overhalen om zelfmoord te plegen.
Dit is wel het meest ongewone boek uit de Nederlandse literatuur dat ik ken. Om te beginnen het onderwerp. Ik denk niet dat er voor die tijd zo expliciet over een verhouding tussen twee mannen werd geschreven. Verder zal er niet vaak zo een door en door slecht personage als René in een roman zijn opgevoerd. Hij is een sadist die Johan mishandelt, chanteert enz.
De stijl is ook bewust ouderwets. Ik zou als voorbeeld elke willekeurige zin uit het boek kunnen citeren. Laat me het maar bij een onschuldig voorbeeldje houden:
Onder hunner terugweg naar de stad en huis, bleven zij even over bij eenen boer en die had verkoop van een allerdiepst smettelooze melk, die Johan daar dikwijls kocht, omdat hij witte melk en rooden wijn twee heerlijkheden om te drinken vond.
Die taal zal veel lezers wel afschrikken. De auteur schreefer zelf over (in een brief aan Van Eeden): De woordentaal en de zinnentaal zijn soms vreemd, vergeleken met de dagelijksche taal, maar er is geen woord en geen woordswending bij, die ik niet in mij heb gehoord, als ik sterk gestemd dit boek bewerkte.
De Haan had Van Eeden het manuscript gestuurd, maar die was er niet over te spreken.
Waarde de Haan !
Ik stuur u het boek terug, daar ik toch niet in staat ben het uit te lezen. Het begin is enigszins imitatie van de Koele Meren verder op wordt het door stijl en wezen voor mij onleesbaar. Kunst moet ontstaan door vreugde om Gods werk zei Ruskin en ik ben dat met hem eens.
Ik noem een boek als dit geen kunst.
Over het vorige boek van De Haan, Pijpelijntjes, ook met een homoseksueel thema, schreef Van Eeden in zijn dagboek: Ik las het afschuwelijke boek van Jacob de Haan en verder noemde hij de auteur de arme perverse zwaarmoedige man maar ook de enige die hem nog wel eens een vriendelijke brief schrijft.
Pathologieën is een roman met veel facetten. Sommige beschrijvingen zijn impressionistisch. Daarnaast is het een psychologische roman die het conflictueuze zielsleven van de hoofdpersoon beschrijft. Hij worstelt met zijn liefde voor zijn vader, hij is uitgeleverd aan het sadisme van René, van wie hij ook liefde verwacht, maar voor wie enkel het genot en het pijnigen en vernietigen van Johan telt. Het is verder een naturalistische en decadente roman,die aansluit bij de traditie van Huysmans, Wilde en, bij ons, de in het Frans schrijvende Antwerpenaar Georges Eekhoud. Laatstgenoemde heeft trouwens een voorwoord bij de roman geschreven.
De uitgave die ik heb gelezen is die van 1975, gepubliceerd door Kruseman in Den Haag. Ze bevat het voorwoord van Eekhoud en een nawoord van Wim J. Simons, waaruit ik de meeste informatie voor deze bijdrage heb gehaald.
Mocht er iemand toevallig dit boek nog op zolder hebben liggen
Dit is dus de roman die voor een stuk gebaseerd is op het leven en de opvattingen van Jacob Israel De Haan. De auteur grijpt deze figuur aan om een historisch beeld te schetsen van Palestina in de jaren 20. De roman is gesitueerd in 1929 (De Haan werd vermoord in 1924). En werd geschreven in 1932. Palesina stond toen onder Brits mandaat. De Britten hadden dat mandaat gekregen nadat op het einde van WO I het Osmaanse rijk was ineengestort. Een van de voorwaarden was wel dat de Britten uitvoering moesten geven aan de belofte uit de Balfour-verklaring van 1917, om in Palestina een Joods Nationaal Thuis te scheppen. De immigratie van Joden was al op gang gekomen en toen reeds kochten de Joden grote stukken grond op en bebouwden ze onontgonnens land. Op het einde van de 19e eeuw schreef Herzl zijn boek Der Judenstaat waarin het programma van het zionisme werd voorgesteld. Zion is een andere naam voor Palestina. Zionisme houdt in dat de Joden uit de diaspora terugkeren naar Palestina en daar een Joodse gemeenschap zouden stichten.
De roman van Zweig begint bij een zekere Lolard Irmin, die bij de Britse Geheime Dienst werkt. Hij verneemt dat er door enkele Arabieren een aanslag wordt beraamd op De Vriendt. De aanstichter is de oudere broer van de jongen Saud met wie De Vriendt een verhouding heeft. Om moeilijkheden te voorkomen, wil Irmin dat De Vriendt Jeruzalem verlaat. De Vriendt zal daaraan gevolg geven, maar niet nadat hij zich in nog grotere nesten heeft gewerkt. Hij heeft namelijk een pamflet gepubliceerd waarin hij fel van leer trekt tegen de zionisten.(Dat was ook het geval met De Haan. Hij verweet de zionisten dat ze goddeloos en wereldlijk waren en een democratische Joodse staat wilden oprichten. De Haan daarentegen was voorstander van een theocratische staat. Een staat die trouwens pas tot stand zou komen nadat de Messias weergekeerd was. Die zou de joden uit de diaspora samenbrengen in het beloofde land. Zoals in de roman, heeft men lang gedacht dat De Haan door Arabieren vermoord zou zijn. Pas veertig jaar later is men erachter gekomen dat hij door twee jonge zionisten werd vermoord, leden van de terroristische beweging Hagana, waaruit later het Israëlische leger zou ontstaan. Zweig zal de moord in zijn boek ook toeschrijven aan jonge zionisten. Hij had dus goed gegokt, want tot die ontdekking was men pas veertig jaar later gekomen).
In het eerste deel van de roman gaat de auteur onder andere nogal uitvoerig in op de relatie tussen De Vriendt en de jonge Arabier Saud. Ik betwijfel of een hedendaags schrijver die problematiek nog zou durven te behandelen. Zeker niet op de manier waarop Zweig het doet. Niet dat hij in erotische details treedt, helemaal niet, maar wel omdat hij zowel de jongen als de oudere man hun relatie zonder schuldgevoelens laat beleven. (In het werkelijke leven van De Haan was dat wel anders. Uit zijn gedichten blijkt dat zijn homoseksualiteit voor hem wel problematisch was). (Bedenk ook dat dit boek in 1933 werd gepubliceerd, geschreven door een Jood en onder andere over het onderwerp homoseksualiteit. Enkele jaren later zou dit niet meer mogelijk geweest zijn. Het boek werd trouwens oorspronkelijk in Nederland uitgegeven. Zweig zou later ook naar Israël uitwijken, er een vereenzaamd bestaan lijden en ten slotte verhuizen naar Oost-Duitsland, waar hij een gevierd auteur werd, maar niet bepaald dankzij deze roman).
Dat eerste deel speelt zich af in Jeruzalem. De schrijver slaagt er fantastisch in om de politieke sfeer en de samenleving in de stad tussen Britten, Arabieren en Joden te beschrijven. We herkennen er zoveel in dat ook nu nog toepasselijk is, van stenengooiende Arabieren, de sluwheid en doortastendheid van de Joden tegenover de laksheid van de moslims enz.
Ongeveer halverwege de roman wordt De Vriendt vermoord. De erop volgende delen twee en drie gaan vooral over de strubbelingen tussen Joden en Arabieren in 1929 en over de zoektocht van Irmin naar de moordenaar. Vooral dat laatste thema is nogal primitief uitgewerkt. Behalve de ontknoping. Irmin vindt de moordenaar maar hij zal hem niet aanhouden bij gebrek aan bewijzen. Toch is hij overtuigd van de schuld van die jongeman. Hij neemt hem mee op een boottochtje op de Dode Zee. Daar hebben ze een filosofisch en interessant gesprek. Op een bepaald moment zegt Irmin tegen de jongen om overboord te springen. Dat is zijn vuurproef. Als hij de oever haalt, zal hij hem met rust laten. Die zwemtocht is echter levensgevaarlijk. Toch zal de jongen de oever bereiken.
Verder zijn in de roman her en der gedichten van De Vriendt/De Haan opgenomen, waarin hij vooral zijn toorn tegenover God uitschreeuwt.
Mensen die geïnteresseerd zouden zijn in deze roman zal het wel wat moeite kosten om hem te vinden. Het werk is van 1933 en ik heb er een exemplaar van gevonden in de Gentse bieb, weliswaar weggeborgen in het magazijn. Gelukkig maar dat het nog niet werd afgevoerd.
Ik trof dit woord onlangs aan in de openingszinnen van De Goelag Archipel van Solzjenitsyn. Volgens Van Dale betekent het woord: lensvormig stuk ijs dat s winters soms in zandgrond wordt gevonden.
Maar bij Solzjenitsyn is de betekenis anders, zoals uit onderstaand fragment zal blijken. De Goelag was het over de hele Sovjet-Unie verspreide systeem van gevangenissen en werkkampen voor voornamelijk politieke tegenstanders van het regime.
Ik citeer die eerste alineas uit het boek, omdat ik ze zo prachtig vind.
In het jaar 1949 stuitten vrienden van mij en ik op een opmerkelijk berichtje in het tijdschrift Priroda van de Akademie van Wetenschappen. Er stond in kleine lettertjes geschreven dat er aan de rivier de Kolyma tijdens opgravingen een onderaardse ijslens een oeroude bevroren stroom was aangetroffen, en daarin al evenzeer bevroren specimina van een fossiele fauna (van ettelijke tientallen millennia her). Die vissen dan wel watersalamanders waren zo vers bewaard gebleven, getuigde de wetenschappelijke correspondent, dat de aanwezigen na het ijs te hebben losgehakt, de dieren MET GRAAGTE ter plaatse hadden verorberd.
Het tijdschrift zal allicht haar weinig talrijke lezersschaar niet weinig verbaasd hebben met het nieuwtje hoelang vis in ijs wel houdbaar is. Maar slechts een enkeling was in staat de ware titanische draagwijdte van de onvoorzichtige opmerking te bevroeden.
Wij... wíj doorzagen het meteen. Wij zagen het hele tafereel op slag tot in details nauwkeurig voor ons: hoe de aanwezigen met grimmige haast op het ijs inhakten; hoe zij de verheven belangen der ichtyologie met voeten tredend en elkaar verdringend, de brokken millennia-oud vlees loskapten, het naar hun kampvuur zeulden, het lieten ontdooien en zich eraan verzadigden.
Wij doorzagen het, daar wij zelf behoord hadden tot die AANWEZIGEN, tot die op aarde unieke, machtige stam der zeks (gevangenen), de enigen van wie men mocht verwachten dat zij salamanders MET GRAAGTE zouden verorberen.
En Kolyma was het kloekste en vermaardste eiland, de pool der onbarmhartigheid van dat wonderlijke land GOELAG, qua geografische gesteldheid versnipperd tot een archipel, maar qua mentaliteit hecht aaneengesmeed tot een continent; een haast onzichtbaar, haast ontastbaar land dat met name door het volk der zeks werd bewoond.
Dit is enkel de eerste strofe van een langer gedicht (Het eigen lied) aan het begin van het tweede boekHet Joodsche Lied.
Ik vind het een prachtig kwatrijn. (De dichter heeft trouwens ongeveer negenhonderd afzonderlijke kwatrijnen geschreven). Zo ziet een jongen natuurlijk zichzelf niet, maar zo blikt een oudere man terug op de knaap die hij was.
Deze strofe ademt onschuldige onbezorgdheid. De eerste twee regels schilderen een veilige cocon waarin de jongen niets kan gebeuren. Alles is netjes geregeld. De jongen houdt zich aan de joodse feestdagen. Dagen die vervuld zijn van vreugde en van de milde pijn van het vasten. Mild, omdat die vasten in het teken staat van het naleven van de Joodse voorschriften, en hij op die manier zijn God eerbied betoont.
In de twee volgende regels verduidelijkt hij waarom hij gelukkig was. Hij stelde zichzelf geen angstige vragen en zijn verlangen betrof enkel het vroom-zijn. Dit zijn echter regels van schijnbaar geluk. Aan het woord is de volwassen man die in zijn leven intussen al heeft kennisgemaakt met angst en met andere verlangens. De regels zijn tweeslachtig. Ze zeggen waarom de dichter zich geborgen voelt, maar tegelijk zijn de woorden angst en verlangen als een sluipend gif binnengedrongen.
En de dichter hééft een bewogen leven gehad. Jacob Israel de Haan werd geboren in 1881 en in 1924 werd hij in Jeruzalem vermoord. Hij stamde uit een groot gezin van een orthodox-joodse godsdienstleraar. Een van zijn zussen was de schrijfster Carry van Bruggen, wier leven al even dramatisch is geëindigd. Hij studeerde en aanvankelijk brak hij met zijn joodse geloof. Hij was actief in de beweging van socialisten in het begin van de eeuw. In 1904 publiceert hij de roman Pijpelijntjes, waarin hij zich out als homoseksueel. Dit werk zal hem zijn baan kosten. Hij huwt, voltooit een rechtenstudie en keert terug naar het joodse geloof. Hij studeert Hebreeuws en wordt in 1920 docent aan de rechtenschool in Jeruzalem. Oorspronkelijk was hij zionist, maar zijn opvattingen daarover veranderen. Hij gaat niet akkoord met de joodse politiek in die tijd. Hij wil een joodse gemeenschap op oudtestamentische theocratische basis, dus heel orthodox. Bovendien onderhield hij vriendschappelijke banden met in Palestina woonachtige Arabieren. Het komt zover dat de studenten zijn lessen boycotten en hij in 1923 wordt ontslagen. Hij plant dan zijn terugkeer naar Nederland, maar in 1924 wordt hij neergeschoten door extremistische zionisten.
In het volgende kwatrijn Klaagmuur komen verschillende themas uit het leven van deze man mooi samen:
De opvoeding van een herderszoon is de ondertitel. Dit autobiografische verhaal speelt zich af in Sardinië, in de jaren na WO II.
Als de auteur vijf jaar is, gaat hij voor het eerst naar school. Zijn schooltijd duurt welgeteld één maand. Dan haalt zijn vader hem uit de klas, want hij heeft hem nodig om de schapen te hoeden. Voor de jongen begint een hard en eenzaam leven. Bovendien krijgt hij van zijn autoritaire vader voor de minste misstap geregeld slaag. Deze wil zich opwerken en ontziet daarbij niemand. De barre natuur op Sardinië zal hem echter de das omdoen. Geregeld wordt de oogst verwoest door sprinkhanenplagen en één ijzige nacht volstaat om de met veel moeite aangeplante olijvengaard compleet te vernietigen.
Gavino zal mettertijd liefde opvatten voor die natuur en zijn schapen, maar langzamerhand ontstaat ook de behoefte om te leren lezen en schrijven. Dit is erg tegen de zin van zijn vader, met wie het uiteindelijk tot een hevige confrontatie zal komen.
In 1958 (hij is dan 20 jaar) krijgt hij een kans. Het leger biedt jongeren de mogelijkheid om een opleiding te volgen. Gavino grijpt de kans en van dan af begint zijn leertijd. Hij zal het nog tot professor aan de universiteit brengen, maar daarover gaat het boek niet.
Het boek gaat vooral over het harde en primitieve herders- en landbouwersleven op het Sardijnse platteland. Daarbij komt nog een koppige en autoritaire vader die zijn kinderen louter als goedkope werkkrachten beschouwt. Tot zijn twintigste heeft Ledda in feite niets anders gekend dan de kont van de schapen. Het is een op Sardinië gebruikte uitdrukking om de onwetendheid van iemand aan te geven. Het is namelijk zo dat om de schapen te melken, de herder plaatsneemt achter het schaap en zijn hoofd tegen het achterwerk van het schaap gedrukt houdt. Sommige eenzame herders gebruiken de schapen ook voor andere doeleinden. Dat laat de schrijver toe om zijn bezoek met vrienden aan een bordeel in de stad te omschrijven als: die morgen hadden we eindelijk allemaal de schapen zonder staart eens kunnen proberen.
Het zegt dus veel over de achterlijkheid en de grofheid van die plattelandsbevolking. Het boek is ruw maar eerlijk. Het is in de jaren 70 door de gebroeders Taviani verfilmd en de film werd in Cannes met de Gouden Palm bekroond.
Ledda (geboren in 1938) leeft opnieuw in zijn geboortedorp. Hij probeert het oorspronkelijke karakter van zijn geboortestreek te vrijwaren, tegen de zin in van bouwpromotoren. Zo werd hij nog in 2005 in zijn huis beschoten.
In de Nederlandse vertaling luidt de titel Verliefd op een ander, maar die dekt volgens mij de lading niet. Het gaat om een homoroman. Dat kan verwondering wekken als je merkt dat de drie delen waarin het boek is ingedeeld respectievelijk Alleenstaand, Echtpaar en Gezin heten. De roman verscheen in 1990, in Engeland, in een periode waarin er nog geen sprake was van het homohuwelijk. Het eerste deel speelt volledig in een bar. Het verhaal wordt verteld door een van de bezoekers. Op een dag arriveert De Jongen. Een knappe jongeling die in bescherming wordt genomen door Madame die de bar openhoudt. Later zal zij Moeder worden genoemd. De Jongen lijkt alleen op de wereld te staan en hij vergezelt elke avond wel een man naar huis. In het tweede deel gaat hij een vaste relatie aan met een oudere man. Hij gaat met hem samenwonen en ze hebben nogal ruwe seks. In die periode ontvangt De Jongen geregeld brieven van een zekere Vader. We blijven in het ongewisse wie dat is. Maar in het laatste deel wordt deze man opgenomen in het gezin. De Jongen verzorgt hem en staat hem bij tot hij doodgaat.
De auteur Bartlett is vooral actief in de theaterwereld. In deze roman merkt men dat ook een beetje aan de personages. Ze hebben allemaal iets vervreemdend over zich, ze lijken in een eigen wereld te leven. Hun zieleleven wordt niet expliciet blootgelegd. Aan hun gedragingen merken we dat het vaak om gekwetste mensen gaat, zonder dat dit met zoveel woorden wordt gezegd. Het boek is op bepaalde momenten best ontroerend.
Het boek richt zich toch hoofdzakelijk tot een homopubliek. Anderen gunt het een blik in het homomilieu, met zijn grote verscheidenheid, zijn promiscue gedrag, maar ook met een hunkerend verlangen naar liefde en schoonheid.
Het boek is in een heel eigen stijl geschreven. In de Gentse bieb is het boek beschikbaar en er is ook nog een andere roman van hem, namelijk Mr. Clive and Mr. Page. Dat boek las ik enkele jaren geleden en ik herinner me dat het al even vreemd en even mooi was.
... ich war bloß entschlossen, nicht früher aus dem Bett zu gehn ehe der Brief kam und zu diesem Entschluß gehörte keine besondere Kraft, ich konnte einfach vor Traurigkeit nicht aufstehn. Ich werde Dir übrigens heute noch schreiben, wenn ich auch noch heute viel herumlaufen muß und eine kleine Geschichte niederschreiben werde, die mir in dem Jammer im Bett eingefallen ist und mich innerlichst bedrängt.
Dat is de eerste vermelding van het ontstaan van denovelle Die Verwandlung. Ze werd geschreven in november 1912, in een brief aan Felice Bauer, met wie Kafka zich een korte tijd zou verloven en met wie hij een uitvoerige correspondentie voerde.
De volgende nacht schrijft hij haar:
Meine Liebste, es ist ½ 2 nachts, die angekündigte Geschichte ist bei weitem noch nicht fertig...
De 23e schrijft hij onder andere:
Vorlesen will ich Dir. Ja, das wäre schön, diese Geschichte Dir vorzulesen und dabei gezwungen zu sein, Deine Hand zu halten, denn die Geschichte ist ein weinig fürchterlich.
In de nacht van 23 op 24 november gaat het als volgt:
Liebste! Was ist das doch für eine ausnehmend ekelhafte Geschichte, die ich jetzt wieder beiseite lege, um mich in den Gedanken an Dich zu erholen. Sie ist jetzt ein Stück über ihre Hälfte fortgeschritten und ich bin auch im allgemeinen mit ihr nicht unzufrieden, aber ekelhaft ist sie grenzenlos und solche Dinge, siehst Du, kommen aus dem gleichen Herzen, in dem Du wohnst und das Du als Wohnung duldest. Sei darüber nicht traurig, denn, wer weiß, je mehr ich schreibe und je mehr ich mir befreie, desto reiner und würdiger werde ich vielleicht für Dich, aber sicher ist noch vieles aus mir hinauszuwerfen und die Nächte können gar nicht lang genug sein für dieses übrigens äußerst wollüstige Geschäft.
Het is het verhaal van Gregor Samsa, een vertegenwoordiger, die op een ochtend wakker wordt en vaststelt dat hij in een grote kever is veranderd. Eerst denkt hij nog dat het maar een droom is en dat hij spoedig wakker zal worden en naar zijn werk zal kunnen vertrekken.
Wie wäre es, wenn ich noch ein wenig weiterschliefe und alle Narrheiten vergäße, dachte er, aber das war gänzlich undurchführbar, denn er war gewohnt, auf der rechten Seite zu schlafen, konnte sich aber in seinem gegenwärtigen Zustand nicht in diese Lage bringen.
Een typische Kafkazin. In de eerste plaats liegt hij zichzelf voor, wil hij de vreselijke toestand niet onder ogen zien. In plaats van een normale paniekreactie, stelt hij gewoon vast dat hij niet verder kan slapen, omdat hij dat gewoonlijk op zijn rechterzij doet, wat nu onmogelijk is want hij ligt op zijn (kever)rug met zijn pootjes omhoog. Vervolgens heeft hij schuldgevoelens omdat hij niet naar het werk kan.
Wie nun, wenn er sich krank meldete ? Das wäre aber außerst peinlich und verdächtig, denn Gregor war während seines fünfjahrigen Dienstes noch nicht einmal krank gewesen.
De deur van zijn kamer is op slot en door zijn ouders, zijn zuster en de aangekomen procuratiehouder wordt hij aangemaand om op te staan en de deur te openen. In het eerste hoofdstuk wordt de situatie nog met veel humor verteld, maar later wordt het allemaal hopelozer en pijnlijker. Kan hij zich aanvankelijk nog verstaanbaar maken, na een tijdje begrijpen zijn huisgenoten hem niet meer en langzamerhand zien ze hem niet meer als hun zoon of broer, maar als een kever. Zo wordt hem op een krant voedsel voorgezet bestaande uit halb-verfaultes Gemüse, Knochen vom Nachtmahl her, ein Käse den Gregor vor zwei Tagen für ungenießbar erklärt hatte .
De ontmenselijking zal ten slotte haar hoogtepunt vinden in de woorden van de huishoudster die de overleden kever aantreft: Sehen Sie nur mal an, es ist krepiert, da liegt es, ganz und gar krepiert !
De novelle is op allerlei manieren geïnterpreteerd. Maar ook zonder die analyses is het lezen ervan een feest. Een eigenaardig feest, want als lezer voelde ik me er onbehaaglijk, onrustig en onzeker bij.
Kafka leefde van 1883 tot 1924. Als jood was het nog een geluk dat hij zo vroeg gestorven is. Zo heeft hij de opkomst van het nazisme niet moeten meemaken. Zijn drie zussen was een droever lot beschoren. Alle drie zijn ze omgekomen in een concentratiekamp.
Von Keyserling: Branding Hrabal: Zwaarbewaakte treinen Voltaire: Candide Ishiguro: Een kunstenaar van het vlietende leven Hawthorne: De scharlaken letter Yalom: De Schopenhauer-kuur Rosa: De derde oever van de rivier Hoffmann: Das Fräulein von Scuderi Waugh: The Loved One Kadare: Het donkere jaar Baricco: Zijde Moorehead: De Blauwe Nijl Lampedusa: De tijgerkat Melville: Billy Budd Platonov: De bouwput Tim Parks: Bestemming Bernhard: De neef van Wittgenstein Kafka: Die Verwandlung Werfel: Het bleekblauwe handschrift van een vrouw Traven: Verhalen Baldwin: Go Tell it on the Mountain Faulkner: As I lay dying Oë: De hoogmoedige doden Trilling: The Middle of the Journey Hardy: Far from the madding crowd Kristof: De analfabete McEwan: Amsterdam Filloy: De bende Sciascia: De Zaak Aldo Moro Salinger: Franny and Zooey
