Nagelnieuwe ‘specialistenbrochure’ plaatst de Opstalvallei in Stabroek onder de loep: 14.700 jaar landschapsevolutie in beeld
Net ten noorden van Antwerpen ligt de polder van Berendrecht. Op termijn wenst de haven hier het natuurgebied Opstalvallei te ontwikkelen. Vandaag geeft een nieuwe brochure van de dienst Erfgoed al een gedetailleerd beeld van de veranderingen die het landschap hier sinds de laatste ijstijd onderging. Je kan de brochure in de digitale kiosk lezen of op papier bestellen.
Luk Lemmens, gedeputeerde bevoegd voor erfgoed: “Op initiatief van het Provinciaal Archeologisch Depot is het onderzoek in de Opstalvallei in een brochure gegoten in de reeks ‘Onder de loep’. Deze reeks focust op de resultaten van recent onderzoek in de provincie Antwerpen. Hoewel gericht op specialisten in het erfgoedveld zoals (natuur)gidsen en onderzoekers, laten deze rijk geïllustreerde brochures ook de liefhebbers toe grondig kennis te maken met een bijzonder aspect van het onroerend erfgoed in de provincie Antwerpen. Deze brochure biedt een mooi overzicht van de evolutie van het millennia oude landschap in en rond de Opstalbeek. Niemand kon vermoeden dat dit zo divers was en al enkele keren radicaal veranderd is. Het zal iedereen met andere ogen naar de Opstalvallei laten kijken.”
Cover nieuwe brochure ‘De Opstalvallei’ - Copyright: Provincie Antwerpen
Fossiele veengrond legt landschapsevolutie bloot
Bij het onderzoek voorafgaand aan de ontwikkelingswerken zijn archeologen op fossiele veenpakketten gestoten. Al snel bleek dat ze 14.700 jaar oud waren. Het veen is gevormd in de resten van een meer uit de laatste ijstijd en van de voorloper van de huidige Opstalbeek. Door het onderzoek van dit veen hebben we een verrassende kijk gekregen op de veranderingen in het landschap. Veenpakketten zijn immers archieven vol oude plantenresten, overwegend pollen en zaden. Ze hebben ecologen toegelaten om de oude landschappen in de Opstalvallei te reconstrueren. Met deze gegevens is een tekenaar aan de slag gegaan en het resultaat is een reeks gedetailleerde, wetenschappelijk verantwoorde illustraties die het verleden tot leven brengen.
We brengen deze brochure niet toevallig op 1 december uit. Op deze datum kwamen alle partners van het Geopark Schelde Delta bij elkaar om het heuglijke feit te vieren dat het zogenaamde ‘bidbook’, het kandidaatstellingsdossier voor de erkenning, bij UNESCO is ingediend. Vanuit de dienst Erfgoed dragen we ons steentje bij om wetenschappelijke kennis over het gebied te ontsluiten. Dat is immers de volgende stap die de partners van het Geopark willen zetten: van kennis naar visualisatie.
PRAKTISCHE INFO
‘De Opstalvallei’ kadert binnen de reeks Onder de Loep. Die bevat momenteel drie brochures: ook in het landschap De Liereman (Oud-Turnhout) en in de vallei van de Kleine Nete (bij Herentals) is het landschap op dezelfde manier gereconstrueerd. Vanaf nu kun je deze drie brochures gratis bestellen via erfgoed@provincieantwerpen.be. Je vindt ze ook alle drie in onze digitale kiosk.
Beleidsverantwoordelijke: Luk Lemmens, N-VA, gedeputeerde bevoegd voor Erfgoed
Vandaag dient het grensoverschrijdende Geopark Schelde Delta officieel haar kandidatuur in bij UNESCO om erkend te worden als UNESCO Global Geopark. Drie Vlaamse provincies, twee Nederlandse provincies, én meer dan 130 partners zetten samen hun schouders onder dit lijvige dossier waarin de unieke geologische, ecologische en cultuurhistorische waarden van het gebied worden benadrukt, alsook de lessen die hieruit getrokken worden voor het omgaan met de klimaatuitdaging.
Een UNESCO-label opent deuren naar internationale aandacht en wetenschappelijk onderzoek, versterkt de regionale profilering en biedt een nieuwe dimensie in het toeristisch en recreatief aanbod. Het behalen van het keurmerk brengt geen extra bescherming en of verplichtingen met zich mee. Met zijn 5.500km² grote oppervlakte zou het meteen een van de grootste geoparken ter wereld worden.
Estuarium met Schelde als blauwe draad Het Schelde Delta gebied beslaat naast delen van de provincie Antwerpen ook de provincie Zeeland, het westelijk deel van de provincie Noord-Brabant in Nederland en delen van West- en Oost-Vlaanderen in België.
Omwille van de getijdenwerking van de Noordzee is deze delta wetenschappelijk gezien een
estuarium: een gebied waar eb en vloed duwen en trekken aan de loop van de Schelde, en waar zout water en zoet water in elkaar overlopen. Het is een landschap van afwisselend zand- en kleilagen, hoger en lager gelegen gebieden en veel verschillende sferen, die allemaal werden gevormd door de rivier en de zee. Ook zijn er overal sporen te zien van hoe de mens in de loop van de tijd heeft gewerkt met en tegen het water: verdronken dorpen bijvoorbeeld of een getijdenmolen. De Schelde vormt de ‘blauwe draad’, de levensader van het gebied, die waardevol is voor natuur, cultuur en economie.
Antwerpen Het ecologisch waardevolle Schelde Delta gebied verdient de internationale erkenning van UNESCO. Die erkenning zorgt ervoor dat we beter samenwerken om het geologisch erfgoed, de cultuurhistorie en de natuurwaarden te behouden en ontsluiten.
Kathleen Helsen, gedeputeerde voor Internationale Samenwerking: “We vertrekken vanuit het rijke verleden van de Scheldevallei als inspiratie voor de toekomst. Dat is precies waar het om draait bij het behalen van het UNESCO-keurmerk.”
Sites die je in de provincie Antwerpen kan ontdekken zijn onder meer de Kalmthoutse Heide, de Opstalvallei in Stabroek, Puurs-Sint-Amands, de Scheldepolders en de Rupelstreek.
Water: het blauwe goud, of wat als de omgeving de functie(s) bepaalt?
Vandaag spreekt gouverneur Cathy Berx haar jaarlijkse ‘state of the province’ uit voor de provincieraad. Dit jaar presenteert ze haar rede: Water: het blauwe goud, of wat als de omgeving de functie(s) bepaalt?
De persuitnodiging met daarin het programma van de provincieraadzitting van 2 december en het overzicht van de gastsprekers van de rede vindt u als bijlage bij deze mail.
‘Water: het blauwe goud, of wat als de omgeving de functie(s) bepaalt’ gaat uiteraard over de waterproblematiek in al haar facetten, zoals watertekorten en droogte, wateroverlast en het verzekeren van de waterkwaliteit. Bij de gesproken rede hoort steeds ook een uitgebreide publicatie waarin het thema verder verkend en uitgediept wordt. Na de inleiding van gouverneur Cathy Berx volgen er boeiende bijdragen van verschillende coauteurs die dieper ingaan op de vele aspecten van het thema water:
Professor Dr. Patrick Meire, verbonden aan de Universiteit Antwerpen, schrijft over natuurgebaseerde oplossingen om het teveel respectievelijk tekort aan water permanent en duurzaam in evenwicht te houden. Geert De Blust, lid van de Onderzoeksgroep voor Stadsontwikkeling Antwerpen, gaat op het einde van dit hoofdstuk dieper in op het belang van ruimtelijke planning met oog voor het gehele systeem.
Arrondissementscommissaris Bram Abrams en gouverneur Cathy Berx toetsen praktijk aan beleid in de vallei van de Kleine Nete.
Lieve De Roeck, secretaris van de CIW, en Tom Gabriëls, Bekkencoördinator Netebekken, maken de status questionis op van de actuele governance van het Vlaams Integaal Waterbeleid.
Professor Dr. Isabelle Larmuseau maakt een scherpe analyse van waar Vlaanderen mogelijk (nog) niet aan de Europese Richtlijnen voldoet op het vlak van waterkwaliteit.
Bekkencoördinatoren Evelien De Vylder en Tom Gabriëls en planningsverantwoordelijke Jef Geulinckx beschrijven de situatie in de Antwerpse waterlopen en vatten de meest recente stroomgebiedbeheerplannen samen. Didier Soens, afdelingshoofd van de dienst Integraal Waterbeleid van de provincie Antwerpen, zoomt kort in op de beleidsinitiatieven van de provincie Antwerpen.
Vanessa De Backer van de Federale dienst Noodplanning van de provincie Antwerpen en droogtecoördinator Kris Huijskens focussen op ‘wat als preventie en proactie helaas faalt’, op de uitdagingen van het crisisbeheer bij wateroverlast en overstromingen maar ook droogte en hitte.
Kabinetsmedewerker Ben Paulus geeft een overzicht van het watergebruik in de verschillende sectoren in Vlaanderen.
Inge Genné, VITO, schrijft in het laatste hoofdstuk over circulair watergebruik. Ze werpt een blik op zowel de voordelen als de aandachtspunten hiervan.
Afsluiten doet gouverneur Cathy Berx zoals steeds met zo concreet mogelijke suggesties en actiepunten. Evenzeer vormen ze min of meer concrete opdrachten waarop zij met alle partners en stakeholders zal werken.
Zo zetten we in de toekomst in het belang van eenieder, zowel individueel en collectief, best in op evenfundamenteel als structureel systeemherstel. Met focus op:
Substantieel meer ruimte voor water, zodat het goed kan infiltreren, grondwatervoorraden aan kan vullen en/of geborgen worden waar en wanneer anders overstromingen dreigen;
water van goede ecologische kwaliteit zodat de biodiversiteit en ook wij mensen – als onderdeel ervan - beter kunnen floreren;
meer transparantie en kennis, zodat we beter kunnen kiezen voor een zuinig en circulair gebruik van het juiste water, voor de juiste toepassing.
Enkele conclusies uit de integrale rede:
Bescherm de van Nature Overstroombare Gebieden of NOG’s evenals overstromingsgebieden juridisch. En laat die bescherming maximaal doorwerken in de vergunningverlening.
Herstel de van Nature Overstroombare Gebieden waar dat mogelijk is.
Stop de ongecontroleerde drainage. Veranker peilafspraken waar nuttig en nodig in peilbesluiten.
Voer een gericht grondbeleid in functie van structureel valleiherstel, m.n. door het instellen van een doelgerichte grondenbank en een voorkooprecht voor de overheid in van nature overstroombare gebieden.
Creëer een herstelfonds om het valleiherstel te financieren én zorg voor een sterk flankerend beleid voor de huidige ruimtegebruikers.
Her-evalueer de doelstellingen zelf aan de hand van inzichten en kennis van het verleden. Vertaal de doelstellingen naar concrete en gebiedsgerichte taakstellingen zodat voor iedereen duidelijk is waar we welke concrete ruimtelijke doelen samen moeten waarmaken.
Ga voor klimaatrobuuste landbouw: landbouw die uitgaat van het fysische systeem en niet omgekeerd.
Meer blijft nodig om de goede ecologische watertoestand te realiseren. Ook daar waar we min of meer op schema zitten zowel om de doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water te halen tegen 2027, als om de kwaliteitsstandaard vast te houden, eens het eindelijk zover is.
Daarom:
Zorg voor een correcte budgettering op langere termijn. Focus minder op quick winsen meer op een structurele, graduele transitie.
Zorg voor voldoende uitvoeringscapaciteit: voldoende mensen met de juiste competenties om de gebiedsgerichte werking te coördineren evenals voldoende werkingsmiddelen en wetenschappelijke onderbouwing om projecten versneld te realiseren op het terrein. Immers, finaal telt alleen de fysieke werkelijkheid.
Bouw een fijnmazig en voldoende frequent bemeten meetnet uit voor zowel waterkwaliteit als waterkwantiteit. Voldoende peil- en/of debietsgegevens zijn van belang voor de aanpak van wateroverlast of droogte, om e-flows op te stellen en als input voor hydrologische modellen.
Versterk de kennis, ervaring en betrokkenheid van de lokale besturen, zodat ze de vergunningverlening, handhaving en het ruimtelijk beleid kunnen inzetten om verdere achteruitgang te vermijden.
Hanteer beleidskaders die verzekeren dat (omgevings)vergunningen maximaal worden afgestemd op de draagkracht en m.n. op de kwaliteit en kwantiteit van het watersysteem. Dwing de naleving ervan af met gerichte handhaving zodat water ook écht sturend wordt voor de ruimtelijke ontwikkeling met respect voor een robuust watersysteem.
Omdat de terugkeer naar een gezond watersysteem met natuurlijke buffer, trage afvoer en maximale infiltratie een werk van vrij lange adem is, én risico’s, schade en impact door weersextremen nooit uit te sluiten zijn, blijvenstate of the artnoodplanning en crisisbeheer dringend ennoodzakelijk.
Hier passen vooral aanbevelingen en ‘opdrachten aan onszelf’ :
Stel alle elementen die essentieel en prioritair zijn om grootschalige wateroverlast te beheren op punt, en houd ze actueel.
Breng de gevoelige, kritische punten en risicozones per bekken overzichtelijk in kaart en verrijkt ze met relevante data.
Zorg voor een goede inventaris van alle (boven)lokale middelen die de betrokken partners – eventueel in opdracht van de CC-Prov – kunnen inzetten.
Werk aan en met heldere, visuele voorspellingsmodellen op maat van hulpdiensten, beleidsmakers én de burger. Daarbij spreken we vooraf af vanaf welke graad van waarschijnlijkheid preventieve acties worden ondernomen, rekening houdend met de tijd die nodig is om deze acties uit te voeren. Liever 85 % zekerheid dat een overstroming nakend is met een halve dag tijd om de acties uit te voeren, dan 100 % zekerheid, maar nog slechts een half uurtje tijd voor uitvoering van een actie.
Werk met duidelijke drempels in de voorspellingsmodellen, gelinkt aan een goede en efficiënte alarmering van alle betrokken actoren.
Teken met de specialisten een adequate commandostructuur uit voor grootschalige multisite-incidenten en dit zowel voor de operationele hulpverlening als voor beleidsbeslissingen.
Vermijd een tunnelvisie en aanvaard kritiek, suggesties en opmerkingen van buitenaf en integreer die functioneel in de reddingsacties, nazorg en – voor zover we daarbij betrokken zijn – de reconstructie.
Communiceer zo snel en correct mogelijk en wees open over wat nog niet mogelijk is en over eventuele noden ...
Voedselbos Schellegroeit Vrijwilligers plantten streekeigen bomen en struiken aan tijdens plantmoment
Op zaterdag3 december plantten vrijwilligers van Natuurpunt, Velt en Voedsel + Dorp de voedselbosrand van het voedselbos in Schelle aan. Er werden onder meer appel-, (kwee)peren-, okkernoot- en mispelbomen geplant, aangevuld met allerlei streekeigen struiken. In februari 2022 kreeg een eerste houtwal vorm. De breedte varieert van 3 tot 6 meter met veldesdoorn, haagbeuk, hazelaar, beuk, gele kornoelje en Gelderse roos. Dit resulteerde in een natuurlijk windscherm en was een stimulans voor de biodiversiteit. Met de aanplantingen van vandaag kwamen daar nog eens 136 bomen en struiken bij. De werkgroep en de groendienst van gemeente Schelle bereidden het terrein van 7000 m² voor zodat de vrijwilligers tijdens het plantmoment goed wisten welke boom ze waar mochten planten.
De werkgroep en de vrijwilligers verzetten afgelopen zomer al heel wat werk op het terrein. Ze plantten en zaaiden er begin juni pompoenen, rabarber en Nieuw-Zeelandse spinazie. Ook de reeds aangeplante houtkant, die de droge zomer goed doorstaan heeft, werd op de voet opgevolgd en onderhouden door o.a. het verwijderen van haagwinde. Een van de vrijwilligers plantte 2 rijen druivelaar aan die hij geschonken heeft aan het voedselbos. Hij gaf hierover ook met een extra woordje uitleg aan de andere vrijwilligers. Dat is meteen de sterkte is van dit project: mensen met kennis van zaken leren andere vrijwilligers vanalles bij over planten en het onderhouden van groen.
Groepsfoto plantmoment 3 december in Schelle - Copyright: provincie Antwerpen
“Voedsel+Dorp laat burgers op een laagdrempelige manier kennismaken met verschillende facetten van landbouw, zoals bijvoorbeeld werken op het ritme van de seizoenen. Samen werken aan een perceel bevordert bovendien de sociale samenhang in een dorp,”licht gedeputeerde voor Landbouw en Plattelandsbeleid Kathleen Helsen toe.
Het beste moet nog komen Ook in 2023 begeleiden Velt-vrijwilligers de verdere uitbouw van het voedselbos en worden er nog workshops en plantmomenten georganiseerd. In de houtsnippers onder en tussen de struiken en bomen komt er een kruidlaag van meerjarigen zoals bosaardbei, asperge, rabarber, wilde viooltjes en allerhande aromatische kruiden. Heel lekker dus, nuttig voor insecten en de bodembedekkers vertragen de opkomst van onkruid. Met nog een zithoek en een natuurspeelhoek kan het voedselbos uitgroeien tot een echte plaats van ontmoeting.
Vrijwilliger worden in dit voedselbos?
Er kunnen zich nog altijd nieuwe mensenaansluiten bij de vrijwilligerswerkgroep om mee vorm te geven aan het voedselbos. Zowel denkers als doeners zijn welkom. Niet enkel mensen met groene vingers, maar ook met organisatie- of communicatietalenten kunnen een handje toesteken. Je kan je kandidaat stellenvia milieu@schelle.be. Zo blijf je ook op de hoogte van alle activiteiten.
PRAKTISCHE INFO
Waar: Je bereikt het nieuwe voedselbos via de poort van Volkstuinen Aerdborgh aan de Tuinlei in Schelle.
Meer info: Milieudienst van Schelle: M milieu@schelle.be – T 03 871 98 52
Beleidsverantwoordelijke: Kathleen Helsen, cd&v, gedeputeerde voor Landbouw en Plattelandsbeleid
