Wijnegemse Fortvlakte krijgt opnieuw verdedigende functie Nieuw aan te leggen groenzone strijdt tegen gevolgen klimaatverandering
De Fortvlakte in Wijnegem, aan de Turnhoutsebaan en de Houtlaan, blijft een groene zone. Dat is althans de intentie van provincie Antwerpen, de gemeente Wijnegem en district Deurne, Regionaal Landschap de Voorkempen en Agentschap Natuur en Bos. Zij willen het 17 ha groot terrein opwaarderen tot deels een publieke parkzone met bomen, en deels een niet toegankelijke ruige vlakte. De begroeiing en de inrichting van het terrein moeten van de Fortvlakte een sterke pion maken in de strijd tegen droogte en wateroverlast.
“Op dit moment is de vlakte niet publiek toegankelijk. Op het gewestplan is het gebied ingekleurd als bos, in de praktijk zie je eerder weiland”, vertelt gedeputeerde Luk Lemmens. “We willen nu met de partners de Fortvlakte een duidelijk statuut geven, zodat we ze als groene zone kunnen vrijwaren en er de noodzakelijke ecosystemen ontwikkelen. En vooral: het mag geen geïsoleerd stuk natuur blijven, maar moet toegankelijk zijn voor de bewoners én ook deel gaan uitmaken van het stedelijk groennetwerk. Vandaar dat de Fortvlakte is opgenomen in het provinciaal gebiedsprogramma Groen Kruis, dat de groene zones ten noordoosten van Antwerpen met elkaar wil verbinden. Zo kijken we op termijn naar een connectie tussen de Fortvlakte en het nabijgelegen Ertbrugge.”
De Fortvlakte dankt haar naam aan het voormalige Fort I, dat hier aan het einde van de 19e eeuw aan de toen al bestaande Turnhoutsebaan werd opgetrokken. In 1959 werd het alweer afgebroken. Het is daarmee het enige fort van de Antwerpse fortengordel dat volledig verdwenen is. Met het puin van de afbraak zijn de grachten rond het fort gedempt, de Turnhoutsebaan werd rechtgetrokken en snijdt sindsdien het voormalige fortgebied in twee. Op het zuidelijke deel vinden we nu het Wijnegem shopping center.
De contouren van het voormalige Fort I in Wijnegem. De Turnhoutsebaan snijdt de site van het Fort in twee, ook de Houtlaan loopt door het gebied. Op het zuidelijk deel herken je het Wijnegem Shopping Center. De grasvlakte ten noorden ervan staat nu bekend als de ‘Fortvlakte’ - Copyright: Overlant/Heemkundige Kring Wijnegem
Sponspark
Als gevolg van een veranderend klimaat krijgen we almaar meer te maken met extreme weersomstandigheden, waaronder periodes met hevige regenval en lange droogteperiodes. Om zowel de overstromings- als droogteproblematiek aan te pakken, doet provincie Antwerpen onderzoek naar geschikte manieren en geschikte plekken om regenwater op te slaan.
“Daaruit bleek dat de Fortvlakte een groot vermogen heeft om water te laten infiltreren en uit te groeien tot een echt sponspark”, legt gedeputeerde Jan De Haes uit. “Het doel van een ‘sponspark’ is om water in een gebied vast te houden, het te zuiveren, te gebruiken en er het grondwater mee aan te vullen. Door slim te spelen met hoogteverschillen en een goede keuze te maken in streekeigen plantgoed, versterken we de sponswerking van het gebied nog. De buitenste zone van de vlakte maken we publiek toegankelijk. In de centrale zone zien we de natuur overheersen, met ruigtes en nat grasland. Voor de goede sponswerking van de bodem is het belangrijk dat de grond daar niet te veel platgetreden wordt. Verhoogde bermen of ‘taluds’ aan de rand houden het water nog beter in het gebied en dempen ook het verkeerslawaai van de Turnhoutsebaan en de Houtlaan.”
Het publieke deel in de buitenste zone zou geen strak aangelegd park worden, maar krijgt een eerder natuurlijk karakter. Zo ontstaat een nabije, toegankelijke groene ruimte. De coronaperiode heeft alvast duidelijk gemaakt dat daar een groeiende behoefte aan is. Vooraleer de werken kunnen aanvatten, moet nog wel heel wat gebeuren. Bewoners zullen nog enkele jaren geduld moeten oefenen.
“We zijn erg tevreden dat we met de geplande aanpassingen deze groene buffer veilig kunnen stellen voor de toekomst”, zegt Ivo Wynants, burgemeester van Wijnegem. “Doordat je aan de buitenzone van de Fortvlakte zal kunnen wandelen en fietsen, zullen bewoners nog meer dan voorheen kunnen genieten van dit prachtige stukje kijknatuur.”
De Fortvlakte zoals ze er nu bij ligt: een afgesloten grasvlakte, die niet toegankelijk is. Copyright: provincie Antwerpen
Natuurlijke elementen
Het gebiedsprogramma Groen Kruis streeft niet enkel naar natuurverbindingen tussen groene zones rond de stad, maar ook naar recreatieve verbindingen.
“Omdat we met de Fortvlakte duidelijk inzetten op de strijd tegen droogte en wateroverlast, is grootschalige recreatie met bijvoorbeeld veel harde oppervlakken of druk bezochte sport- of speelterreinen uit den boze”, voegt gedeputeerde Lemmens toe. “We denken eerder aan zachte en natuurlijke spelelementen die in het landschap zijn verwerkt, zoals poelen, heuvels, dijkjes, platformen, trappen, en zo meer. Ook wandelpaden en een aansluiting op de bestaande fietsinfrastructuur staan op het verlanglijstje. Of hoe je ook met zachte middelen de strijd kunt aangaan tegen droogte en wateroverlast. De Fortvlakte neemt zo als het ware opnieuw haar verdedigende taak op voor de omgeving.”
Beleidsverantwoordelijken: Luk Lemmens, N-VA, gedeputeerde bevoegd voor gebiedsprogramma Groen Kruis
