Als we wakker worden kunnen we ons overtuigen dat wij goed bewaakt zijn geworden : drie grote herdershonden lopen grollend om ons heen. Dit is in ieder geval veiliger dan een neger-waker “’n zamo”. Die mannen spelen immers toch onder één hoedje met eventuele dieven of vallen in ’t beste geval in slaap. Wij maken kennis met de missie, met Dan, een jonge Amerikaanse pater die toch zoveel last heeft met het Frans, met pater Moore, een oude Hollandse pater die ons brengt bij de apenbrug uit lianen gebouwd over de Rwaza, en die nog altijd hoopt er eens een vaste brug te bouwen. Wij bezoeken de leprozerie waar de melaatsen opgenomen worden. Keurige nette huisjes in baksteen. Onder een afdak worden de zieken verzorgd : hun voeten baden in aluminium bassins. Anderen hebben hun benen of handen omwonden. Ze lachen ons toe, enkel een verpleger -die denkt dat hij de man is- loopt ons hoogmoedig voorbij. Om de twee dagen komt een blanke dokter de zieken onderzoeken. Gans dit melaatsendorp is een gift van een Duits industrieel, die zelf kreupel is. Nooit heeft hij het dorp bezocht maar ieder jaar zendt hij iemand op controle uit. Vorig jaar had de missie een auto aangekocht met eigen geld, ze wilden hun vrijgevige weldoener niet lastig vallen. Toen hij het hoorde, was hij zeer verstoord.
Wij zijn nu al een goed stuk doorgereisd naar het noorden, naar de missiepost van René. Voor de middag rijden we naar Bunia, de hoofdplaats van het bisdom. Voor we de stad bereiken verspert een MP -een grote prachtige neger, fijn gestreken uniform, witte helm- de weg. We moeten een omleiding nemen, de President komt immers de stad bezoeken en men is bezig een triomfboog op te richten over de hoofdweg. We bereiken het bisdom dat een vijftal km buiten de stad ligt. Iedereen is blij ons te zien; ze waren wel wat ongerust geweest met die staatsgreep in Rwanda. Toevallig zijn een hele boel paters van hun verschillende posten naar het bisdom gekomen ; overal moeten we uitleggen wie juist de broer van René is, hoe de reis verlopen is, en wat wij er van vinden. We beginnen het antwoord al goed te kennen : magnifique, alles is hier anders tot zelfs een grassprietje toe. Het onderwerp van alle gesprekken is het nakend bezoek van Mobutu : zal hij komen of is het maar een gerucht. De chef van het protocol van de partij, een dik en zeer gewichtig man, komt toe op de missie, hij komt vragen om witsel om er de boordstenen van de straten mee te witten. In de namiddag rijden wij terug de stad in : op het kantoor van Air Zaïre gaan wij onze vliegbiljetten bestellen om van Bunia naar Kigali terug te vliegen volgende week. Er hangt een onweder boven de stad, de lucht is duister en tot overmaat van ramp is de elektriciteit in gans Bunia uitgevallen. Iedereen is zenuwachtig en de bediende van Air Zaïre zegt dat hij niet voldoende kan zien om onze biljetten te schrijven. We moeten maar terugkeren. Wij gaan nog gauw wat inkopen doen : langs de enige straat met asfaltbedekking staan verschillende magazijnen. Ze worden allen gehouden door Grieken. Die Grieken zijn een volkje apart, ze leven ergens tussen de blanken en de negers in, maar bij beiden hebben ze hun relaties. Zij rijden meestal met een Mercedes. Gans de handel hebben ze in handen, zonder hen was er niets meer te verkrijgen in het binnenland. Als het de Griekse nationale feestdag is, steken ze de Griekse vlag uit en sluiten ze hun zaak, dit tot ongenoegen van Mobutu. Als we zo een magazijn binnengaan, staan er op de brede, lange houten toog kaarsjes te branden om licht te geven. Gans de muur is bedekt met rekken waarop de waren staan. René koopt wat inlandse tomaten en een fles whisky.
Dan vangen we onze laatste trip aan : nog een drie uur rijden en wij zijn ter bestemming : Gety. Het onweer barst los, voor de eerste maal hebben wij regen in Afrika. Het water valt loodrecht naar beneden. De wegen worden slijkerig en glibberig. Als wij in Gety aankomen staan Frans en Michel, de twee paters-collega’s van René ons op te wachten. Voor de laatste maal sleuren wij onze valiezen uit de auto. Nu kunnen wij definitief uitpakken. Met al wat wij meegebracht hebben spelen wij Sint Niklaas : “Fantastisch wat ge allemaal bij hebt.” Alles wordt veilig weggeborgen in de provisiekamer, waarvan Michel zorgvuldig de sleutel bewaart en die getraliede vensters bezit. Frans proeft gretig van de grote bol kaas en ’s avonds drinken wij een whisky op de kennismaking. Als wij gaan slapen, moeten we ons met twee dekens dekken.
Vrijdag 13 juli 1973 :
Na acht dagen rijden en rotsen wordt het een welgekomen rustdag. Zoals altijd ga ik een fles gefilterd en gekookt water halen om mijn tanden te poetsen. Van de boy die in de keuken op houtkachel aan het koken is, krijg ik een pannetje met warm water om me te scheren. Ontbijt in pyjama. Het brood wordt op de missie zelf gebakken en is zeer goed. Als dessert eten wij ananas. Dat doen wij ’s morgens, ’s middags en ’s avonds. Heerlijk. De missie is een stenen gebouw in u-vorm en zonder verdieping. Eerst hebben we de badkamer, met een groot antiek bad dat warm water krijgt van het fornuis dat in de keuken staat. Dus let er op steeds een bad nemen als men aan het koken is, anders is er geen warm water. Dan is er de keuken waar twee boy’s het eten koken : dat fornuis wordt gestookt op hout. Daarnaast de refter met een zithoek : enkele houten en rieten zetels, een paar kasten, een tafeltje, enkele boeken en wat Hollandse tijdschriften. En daarnaast dan hebben we de goed afgesloten provisiekamer met kisten en rekken en vervolgens onze kamertjes : een éénpersoonsbed, een tafeltje, een stoel, een lavabo en een kleerkast. Tegen de muur hangt een kruis met een fluorescerend Kristusbeeld erop. Naast de missiegebouwen staat een grote kerk, modern interieur en mooie muurschilderingen. Zij is enkele jaren geleden gebouwd door een Zwitserse broeder. Die man zat jarenlang in zijn Zwitsers klooster, is toevallig in Zaïre terecht gekomen en is nu bezig overal in het bisdom kerken aan het bouwen. Frans, de derde pater, is Nederlander en zo een beetje de Armand Pien van het gezelschap : buiten heeft hij allerlei meters en instrumenten om temperatuur en vochtigheid te meten : het is 19 graden. In de voormiddag neemt René ons mee naar de notabelen van de streek. De gewoonte eist immers dat wij, als vreemden in hun gebied, eerst met hen kennis gaan maken. De hoofdonderwijzer is juist een nieuwe hut aan het bouwen. Hij geeft ons een geitenbok ten geschenke, hetgeen voor hem een week loon betekent. En zo maken wij kennis met een der schoonste gebruiken : men verwelkomt een vreemde gast met geschenken. Hoewel de mensen zelf nauwelijks genoeg hebben om te leven, zouden ze het weigeren van zulk een geschenk zeer kwalijk nemen. Dankbaar aanvaarden wij dan ook het geschenk. Aksente mingi (veel dank), en geven sigaretten en snoep terug. De chef is niet thuis. Hij is naar Bunia omwille van het bezoek van Mobutu. Hij is immers de man van de partij en door de partij aangesteld om gans de streek te besturen. Vroeger was hier een blanke gewest-beheerder, na de onafhankelijkheid kwam er een zwarte : een flinke man, maar die bij de opstand van de Simba’s vermoord werd. Dan kwam de huidige : veel is er niet over te zeggen, geen kwaad en geen goed. “Het is moeilijk om weten wat die mannen menen en doen” zegt René. Twee dagen later zullen wij hem dan toch vinden : ergens in een hut die als café dienst doet. Hij droeg een hemd met de beeltenis van Mobutu erop geweven en was nog volop in stemming. Hij vroeg ons waarom wij ook niet naar Bunia gegaan waren om Mobutu te verwelkomen. René was daar echter niet voor te vinden geweest : ge weet eerst nooit of hij komt en wanneer, en ten tweede ge weet ook nooit wat er allemaal kan gebeuren bij zo’n gelegenheden : er wordt immers gedronken en de mensen worden dagen van tevoren opgezweept. In het kamp van de soldaten gaan we goeiendag zeggen aan de sergeant. Een grote, flinke man die lachend en met uitgestoken hand op ons afkomt. Hij nodigt ons uit in zijn hut. Terwijl René gans de uitleg doet zit de sergeant ons lachend te bekijken. Een van zijn kinderen neemt hij op zijn knie, een zeldzaam gebaar voor een man in Zaïre. Wanneer wij afscheid nemen roept hij zijn vrouw en zijn dochters erbij. Zijn vrouw moet een kip halen. Die schenkt hij ons. Met een koordje bindt hij de kip samen, legt wat blaren in onze auto en de kip er bovenop. “Da’s ook een speciaal geval,” zegt René als we wuivend wegrijden gevolgd door een troep negerkinderen. “Een flinke man voor zijn huisgezin, een goed kristen, komt steeds naar de mis, maar trouwen voor de kerk wil hij niet. Dat is het probleem van de soldaten, zij worden dikwijls verplaatst en hun vrouw wil dan meestal niet mee omdat ze te sterk vastzit aan haar eigen familie.”
Wij rijden nu boven op een berg. Er staan nog de ruïnes van een gite, een soort berghut. Vroeger kwamen er blanken van Bunia op uitstap : het klimaat is hier heel goed en het uitzicht is prachtig. Op de terugweg stoppen wij nog bij een dorp : er staat een broussekerk in leem met een strooien dak. Ergens op een balk staat een inlands Mariabeeld, nog echte inlandse kunst. Wij nemen het van zijn plaats en laten het bewonderend draaien in het schrale licht dat door de smalle venstertjes binnenvalt. Wij hebben alle last om de bekoring het als souvenir mee te nemen te onderdrukken. Een beetje verderop zijn een hele boel mensen onder een afdak samengetroept : het is er zitting van de rechtbank. Als wij aankomen stopt alles. Mijnheer de juge, Mijnheer de Griffier, een boek en een bic in de hand, en de policiers komen ons begroeten. Later zullen wij vele verhalen horen over de rechtspraak. “La justice des rois nègres”. Een zoon heeft gestolen van zijn vader, de vader klaagt zijn zoon aan, maar deze is inmiddels gevlucht. De vader wordt dan maar gevangen gezet omdat hij verantwoordelijk is voor zijn zoon. Hij kan echter wel loskomen als hij een geit aan de rechter geeft. Toch is niet alles hopeloos. Een pater, leraar aan het college in Bunia, vertelde ons dat hij op een brousseweg een kind zwaar had aangereden, het was uit het bos zo over de weg komen aanrennen. Onmiddellijk was hij omringd door een dreigende menigte. De politiecommissaris was gekomen, zei dat het de fout van het kind was, kalmeerde de omstaanders en stelde een correct verslag op. Na de middag gaan wij, te voet, kennis maken met een negerdorp juist naast de missie. Wij trekken van hut tot hut, begeleid door enkele mannen en een troep kinderen. Wij trakteren duchtig op sigaretten. De vrouwen zitten bij hun hut : bonen van ranken te pluizen, een mat te weven, maniok te stampen, het haar van de kinderen te kammen met een houten kam. Als wij hun hut naderen staan ze bedeesd recht, slaan hun panje met beide armen open om hem dan goed rond hun borst te schikken, geven ons de hand met een lichte kniebuiging en beginnen dan onder mekaar wat te giechelen. De kleinste kinderen lopen er poedelnaakt bij rond, zo ook de honden en de geiten. Georges neemt de stamper uit de hand van een vrouw die, alles klutsend, maniok in een trog staat te stampen. Hij gaat het zelf eens proberen. Groot jolijt bij iedereen. De sigaretten worden omgekeerd met het vuur in de mond, door mannen en vrouwen, opgerookt. Een koewachter, ene van een andere stam, laat eventjes zijn koeien alleen en komt ons goedendag zeggen : met zijn staf in de hand en een doek om de schouders geslagen is hij een figuur als een profeet uit het Oud Testament. Op de terugweg gaan wij de zusters bezoeken. Wij kloppen aan, een zuster komt kijken, verdwijnt dan weer en dan komen ze allemaal samen in groep opendoen : negen inlandse zusters zijn er, met twee lieve weeskindjes en een hele boel jonge meisjes, die voor alles worden ingespannen. Zo heeft elke zuster nog haar eigen veld dat ze voor zichzelf bewerkt en waarbij ze best wat hulp kan gebruiken, al was het maar om de apen van de velden te verjagen. Naast de school staan de zusters in voor een dispensarium en een moederhuis : twee categorieën, een met matjes op de grond en een met ijzeren bedden, voor de vrouwen van de onderwijzers die het kunnen betalen. Op de barza zit René zijn uitleg te doen aan de zusters, wij verstaan er geen woord van en zitten te kijken naar een reuzegrote spin in haar net tegen de zoldering. ’s Avonds proberen wij wat nieuws op te vangen van de Wereldzender. Maar die komt er slecht door. Hoe zou het zijn met de Ronde van Frankrijk ? Bij een glaasje whisky vertellen wij onze emoties van de dag. Een onderwijzer komt ons nog even storen, hij wil met ons kennis maken. Ik spreek er een tijdje mee, hij vertelt hele stukken uit de redevoeringen van Mobutu, die worden immers telkens vier of vijf keer per dag over de radio heruitgezonden. “Je me suis converti, oui je me suis converti à l’ authenticité”. (Ik heb me bekeerd tot de authenticiteit).
Vervolgt.
Foto’s : -De apenbrug van lianen over de Rwasa, ooit zal er een vaste brug komen. -De leprozerie waar zieken hun voeten baden in een bassin. -Kennis maken met de Gety-missie van pater René. Links staat pater Michel uit Antwerpen en in het midden pater Frans uit Nederlands Brabant. Op de achtergrond een deel van de gebouwen van de missiepost met een stuk van de toren van de kerk. -Het interieur van de kerk van Gety. -De zusters van de missiepost zijn samengekomen voor de foto.
