Wanneer ik lui in pyjama door mijn venster kijk, staat er vlak voor het raam een neger een auto te wassen. Plots klinkt er klaroengeschal, enkele straten verder. Groet aan de vlag, officiële ceremonie. Onze autowasser laat de spons vallen en komt fluks in houding. Na enige aarzeling besluit ik ook maar mee te doen en daar sta ik in pyjama voor het open venster, in geef-acht. Het is immers toch maar de tweede dag van de revolutie en het is als blanke geraadzaam niemand in zijn Rwandese nationale gevoelens te kwetsen. Bij het ontbijt weet de eigenares van het hotel te vertellen dat de drie Belgische officieren die deel uitmaken van het garnizoen van Gisenyi gisteren nog naar Kigali zijn vertrokken om instructies te halen. Zij hoopt dat ze vandaag zullen terugkeren, dan zal de grens wel vlug open zijn. Zo vernemen wij dus dat de Belgische officieren niet enkel bij de opleiding bedrijvig zijn, maar in het leger zelf zijn ingeschakeld. Stel u even voor dat bij de militaire staatsgreep van gisteren, eenheden trouw zouden gebleven zijn aan de President, en dat de militairen mekaar te lijf zouden gegaan zijn. Wat zouden onze Belgische officieren dan gedaan hebben ? Het is een gevaarlijk iets als militairen aan ontwikkelingshulp doen. Wij wandelden naar de Prefecture. De Prefect is er niet, wellicht afgesteld, verjaagd, gevlucht. De militairen zijn er baas en lopen druk over en weer. Niemand weet ons echter te zeggen wanneer de grens open gaat. Op de post is het onmogelijk een telegram naar België te doen; de verbindingen met het buitenland zijn verbroken, zo heet dat in officiële taal. Langs het Kivumeer wandelen wij nu nog maar eens naar de grens. Aan de grenspost altijd nog hetzelfde beeld, toch is het nu al mogelijk de grens over te gaan, te voet en zonder papieren. René gaat eens een kijkje nemen aan de Zaïrese kant, maar komt terug zonder veel nieuws. Sinds gisteren volgt ons overal waar wij gaan een kleine jongen van een jaar of twaalf. Hij is van Bukavu in Zaïre. Met een boot is hij het meer overgestoken naar Rwanda omdat hem hier werk beloofd was. Men heeft hem echter bedrogen zegt hij, hij heeft geen werk gevonden en vraagt nu om met ons mee terug naar Zaïre te kunnen rijden. Een ontroerend verhaal, maar René heeft hem toch al gezegd dat er geen plaats is in de auto. Wanneer wij langsheen het strand naar een groep negerjongens staan te kijken zegt er ene dat wij moeten oppassen voor die jongen die ons overal volgt omdat hij de grootste dief is van de streek. Best dat wij zijn verhaaltje niet geloofd hadden. Op het strand liggen enkele blanken met hun kinderen te zonnebaden. Het zijn Vlamingen, zij spreken over hun tijd in Leuven en aan de Zoete Waters. Hun grote dochters kennen enkel Frans, er zijn immers geen Vlaamse scholen meer. Na het middageten vraagt René aan de hotelhoudster of wij in Belgisch geld de rekening kunnen betalen. Luid antwoordt ze ontkennend zodat haar zwart personeel haar onkreukbaarheid kan horen. Stil doet ze echter teken van in een bureel te komen, en daar worden de degelijke Belgische frankskens in dankbaarheid aanvaard. De rekening valt best mee : 450 fr voor overnachting en driemaal eten. René vindt dit echter schrikkelijk duur voor Afrikaanse maatstaven. Het is nu klaar dat we nog een dag in Rwanda zullen vastzitten en we gaan maar op zoek naar een Missie om de volgende nacht door te brengen. Wij rijden langsheen het meer, 9 km ver. Daar is een Centre d’Acceuil (ontvangstcentrum) van de zusters Benedictessen : vlak bij het water een grote villa, hun destijds geschonken door een vertrekkend koloniaal. Het interieur is sfeervol ingericht met inlandse kunst en alles is er kraaknet (in tegenstelling met de andere missies waar het meestal gezellig rommelig is). Om 4 uur zitten wij aan tafel voor koffie, thee, koekjes en verschillende soorten inlandse vruchten die met vork en mes worden gegeten. Wij maken kennis met onze metgezellen : de oud-abt van Maredsous (ring met grote edelstenen aan de vinger), enkele familieleden van één der zusters, een jong Engels koppel, een koffieplanter, een dokter met vrouw en ambetante kinderen. Het gesprek -niemand kent Nederlands- gaat over de grote privémaatschappijen, de belangen die de ene maatschappij in de andere heeft, de waarde van de aandelen. Wij zitten er stilzwijgend bij. Op een gegeven moment word ik al dat gebluf beu en kom ik tussen in het gesprek om enkele onwaarheden die verteld zijn -en waarvan ik beroepshalve op de hoogte ben- recht te zetten. Ik stijg in de achting om vlak daarna weer te dalen wanneer ik moet bekennen dat ik niet kan bridgen. Wij zijn te gast bij de high-life, die het toch maar geklaard hebben van op een van de mooiste plekjes van Midden-Afrika te zitten. In de villa ernaast leven de Borgmans : man en vrouw, een goed stuk in de zestig, en gekend in gans Rwanda en Zaïre. Lange tijd zijn ze ook parochianen van René geweest. Als we er aankomen zitten ze samen elk in een luie ligzetel bij het meer. Op een toon van vóór de onafhankelijkheid roept mevrouw op één van haar boys om zetels en drank (martini-gin-whisky, enz.) aan te brengen. Het is er heerlijk zitten en de gin smaakt. De Borgmansen zijn oud-kolonialen en mijnheer laat zich niet pramen als ik hem vraag over zichzelf te vertellen. “Jeune homme,” zegt hij vaderlijk, “avant la guerre, ben ik als militair - ik had als ingenieur de militaire school uitgedaan - bij de Kongolese Force Publique gekomen. Ik heb het er tot majoor gebracht en als anderen dan nog heel jong naar België terugkeerden om er van hun zwaar pensioen te genieten, ben ik hier gebleven. Ik was van dit land gaan houden. Ce magnifique pays. Ik zag de kansen van het toerisme. Op de prachtigste plaatsen richtte ik hotels op en organiseerde zelf reizen. Ik stak er al mijn geld in. Toen kwam de onafhankelijkheid en de troebelen. Maar ik hield vol. Ik ben zelfs een tijdlang raadgever geweest bij de Rwandese regering voor toerisme. Plannen zijn er genoeg, maar er komt niets van terecht. U hebt zelf gezien hoe mooi het hier is, hoe hier alles anders is dan in Europa, wat al kansen op toeristisch gebied. Maar u gaat mijn hotel wel zien, in Zaïre op de Mont Hoyo. U gaat er toch overnachten hé René, Jean, een halfbloed, houdt het open als ik er niet ben”. Dan gaat het gesprek verder, sterke verhalen over oud-kolonialen die ze beiden gekend hebben, fantasten die van alles begonnen zijn, soms lukten, maar meestal mislukten. Het wordt al donker wanneer wij terugkeren naar onze Benedictessen en wij moeten ons haasten om voor 6 u-speruur-binnen te zijn.
Zaterdag 7 juli
René heeft al mis gelezen als hij ons komt wakker maken met te zeggen dat hij naar de grens rijdt om te gaan kijken of die al open is. Vanuit onze kamer springen wij in het meer : 22 graden warm en geen schrik van krokodillen of billarsiose (een soort wormen die het meeste water in Afrika ongeschikt maakt voor het zwemmen), dit door de gassen van vulkanische oorsprong die in het meer aanwezig zijn. Een beetje verder dobbert de oude abt in een rubberbootje op het meer. Verderop staan er appelsienen- en citroenbomen. Wij plukken er enkele vruchten af, ze smaken heerlijk. René komt terug, hij straalt. “De grens is open”, inpakken en wegwezen. Militairen verzekeren de dienst aan de grens. Zij zijn vriendelijk en helpen ons met het invullen van vele papieren : van waar komen wij, waar gaan wij naartoe, wat is het doel van onze reis, enz. Op het laatste ogenblik komen de Benedictessen met vader abt aangereden en vragen heel vriendelijk of we nog twee grote pakken met boeken over de grens kunnen meenemen. Die worden dan boven onze valiezen gestapeld. Met een klein hartje dan naar de Zaïrese grenspost. Men heeft ons reeds zoveel over strenge controle verteld en onze valiezen zitten immers overvol. Vooral naar medicamenten wordt uitgekeken. Ons geld hebben wij veiligheidshalve in kousen en onderbroek gestopt. Men is immers verplicht voor elke dag dat men in Zaïre verblijft 1.800 Belgische franks op te doen. Dit geld moet men bijhebben, aan de grens aangeven en het wordt in het visum ingeschreven. Bij het verlaten van het land moet men dan een bewijs van de Zaïrese bank voorleggen dat men al dat geld tegen de officiële koers gewisseld heeft. Die officiële koers is dan juist dubbel zo duur als de vrije of zwarte koers. Wij stoppen juist voor de slagboom. Een oude Zaïrese douanier komt op ons af. Hij draagt een soort tropenhelm op het hoofd. Het is het type van de vroegere politieagenten in de tijd van de Belgen, zegt René. Hij kijkt in de VW waarvan de achterste bank volgeladen ligt en vraagt de pakken met de boeken te openen. De pakken worden opengescheurd en het zijn inderdaad boeken. Daarmee is de douane controle afgelopen. Oef ! Nu nog de paspoorten. In het bureau niemand te zien. Uiteindelijk komt een jonge man aan en verontschuldigt zich dat hij ons heeft laten wachten. Aan een jonge vrouw die in verwachting is en daar ook staat te wachten biedt hij heel galant een stoel aan. Andere formulieren, zelfde reeks vragen. Als wij met dat werk klaar zijn, zegt de jonge man dat het in orde is. René vraagt echter om in ons paspoort de inreisstempel te slaan. “Spijtig, ik heb de stempel niet, de chef heeft hem meegenomen. U kunt zo doorgaan ofwel wachten op de terugkomst van de chef”, zegt de ambtenaar. René wil wachten, wij willen zo vlug mogelijk weg. René legt uit dat hij die stempel in zijn paspoort zeker nodig heeft anders kunnen ze hem op elk ogenblik uit het land zetten. Wij echter wijzen op onze valiezen en ons geld, zijn blij dat wij er zo gemakkelijk doorgekomen zijn, er moest eens een andere komen die alles doorsnuffelt. Dit alles staan wij in schoon Vlaams te bediscuteren terwijl de negers op ons staan te kijken. Er wordt besloten dan maar door te rijden naar Goma, de stad vlak bij en daar op de immigratiedienst onze stempels te gaan halen. Op die dienst kunnen ze ons echter niet helpen. René zal dan alleen naar de grens rijden en na een uurtje komt hij inderdaad terug met een stempel in elk paspoort. Wij zijn in Zaïre binnengeraakt! Goma is een grote stad onder vuil grijs stof. De stad is immers op lava gebouwd. Het is zaterdagnamiddag en wij rijden nog even langs de grote VW garage, gehouden door een jonge Duitser die er gouden zaken doet. Ook hier geen stop voor het benzinereservoir !
Wij eten op de Precuur van de Witte Paters aan de rand van de stad. Een grote refter met wel een dertigtal paters. De Bisschop, een gemoedelijke neger, zit voor. Zijn hulpbisschop, een magere lange neger in witte toog geeft heel intelligente opmerkingen over de toestand in Rwanda en Zaïre. Als nieuweling zit ik een beetje ongemakkelijk te luisteren, soms is het moeilijk om te weten of je moet lachen, of instemmen of afkeuren. Na het eten zitten wij gezellig te praten met enkele paters in het Nederlands. Telkens wanneer een inlandse pater zich bij ons voegt schakelen wij over op het Frans, kwestie van hun achterdocht weg te nemen. De missie grenst aan de inlandse wijk, de cité, waar duizend negers opeengepakt leven aan de rand van de stad. Wanneer wij verder rijden nemen wij een verkeerde weg en komen zo midden in de cité terecht. De mensen kijken er heel wat minder vriendelijk, met een air van “wat kom jij blanke hier doen ?” Eindeloze rijen hutten, straten van grijs lavastof en zonder riolering. “Van wat leven die allemaal ?” vragen wij aan René. Antwoord van iemand die meer dan 20 jaar Afrika achter de rug heeft : “Ja, van wat ?” Wij vragen de weg aan iemand die er iets beter uitziet dan de anderen. Hij draagt het kenteken van de MPR, de partij van Mobutu. Hij wijst ons correct de weg.
Even buiten Goma, rijden wij tussen twee hoge vulkanen door. De ene is nog in werking en een rookpluim stijgt op uit zijn krater. De weg is archislecht. René moet voortdurend van links naar rechts van de baan rijden om de grootste stenen te vermijden, wij halen nauwelijks 20 km per uur. Langs de baan bieden negers alle mogelijke groenten te koop aan : wortelen, prei, bloemkolen. Vulkaangrond is vruchtbare grond. Dan rijden wij kilometers lang voorbij een koffieplantage : zij zijn nu allemaal van één en dezelfde koloniaal; zijn naam staat op grote borden langs de weg : Van de Vijver. Hij heeft alle plantages van de kolonialen die weggegaan zijn opgekocht en kan zich nu staande houden door goede maatjes te spelen met de grote mannen van Kinshasa. Over Rutshuru rijden wij naar Jomba, daar kent René verscheidene paters en zullen wij overnachten. Als wij op de missie aankomen worden wij verwelkomd door een vijftal Belgische zusters. Zij zijn opgewonden. Totaal onverwacht mogen er drie van hen ’s anderendaags naar België met vakantie vertrekken. Zij moeten vlug hun pakken maken want om 2 uur ’s nachts zullen ze met de landrover naar Goma rijden om hun vliegtuig te halen. Dit is ook voor ons een kans om met een van die zusters een brief mee te geven naar huis. Het opstellen van die brief gebeurt in gemeenschap : ik schrijf naar mijn vrouw, Georges naar Simonne. René naar zijn moeder en een van de paters moet er ook nog wat aan toevoegen, en dat allemaal op één en dezelfde brief. Het is laat geworden als wij gaan slapen. De motor die elektriciteit geeft wordt afgezet. Met in de ene hand een kaarspan en in de andere een fles gefilterd water (daar zal ik ’s anderendaags mijn tanden mee spoelen) trek ik naar bed.
Vervolgt.
Foto’s : -Zicht van uit ons hotelvenster met in de verte het strand en vooraan links de man die de vlag neerstreek. -De moderne laan langs het Kivumeer naar de grens met Zaïre werd meerdere keren op en af gereden maar de grens bleef gesloten.
Dit zal een speciale dag worden voor Rwanda. ’s Morgens worden wij vroeg gewekt door een laag overvliegende helikopter. Wij geven er toch geen speciale aandacht aan. Na het ontbijt -boterhammen (elke missie bakt immers zelf haar brood), ei, kaas, confituur, ananas en bananen- raadt men ons aan alvorens verder naar Zaïre te rijden, eerst een ommetje te maken naar de Foyer de Charité, een retraitehuis, een twintigtal kilometers ver, prachtig gelegen in de bergen met een meer ervoor en in de achtergrond de bergen die zich uitstrekken over Oeganda, Zaïre en Rwanda. Tot onze verrassing vernemen wij dat het een stichting is van priester D’Heu van Bonheiden. Men is er nog volop aan het bijbouwen. Het is één grote bouwwerf, de stenen worden ter plaatse zelf gemaakt : uit klei met de hand gevormd, in de zon gedroogd, daarna in grote blokken opgestapeld met onderaan gangen waarin men acht dagen lang hout zal stoken tot de steen hard gebakken is. Kostprijs per steen : 20 centimes ! en ze moeten echt niet onderdoen voor hun Boomse broertjes. Jef, een man van de bouworde leidt er de werkzaamheden. Een joviale vent, hij is er nog maar drie maand, toont ons ook met trots zijn pas aangelegde groentenhof en ik moet toegeven dat zijn tuintje er beter voorkomt dan het mijne (is ook niet moeilijk zullen diegenen zeggen die mijn groentenhof al eens gezien hebben). Er is juist een retraite bezig. Toch vindt een der vrouwen “welkom, ik heet Hilda” de tijd om ons een fris biertje voor te zetten en een babbeltje te slaan. Vanop het terras genieten wij van het prachtige landschap. “Wij zijn hier met 3 lekenhelpsters,” zegt Hilda. “Ik ben hier nog maar enkele maanden. Voordien was ik 5 jaar in Martinique. Daarna ben ik in België met verlof geweest. Wat ben ik verschoten van de luxe die er op die 5 jaar bijgekomen is : auto’s, kleuren-tv’s, kleding, eten !!”
Langs een bergrivier met vele watervallen, groot en klein, rijden wij terug. De streek is dicht bevolkt, eigenlijk overbevolkt. Overal zien wij mensen op weg, vooral vrouwen en kinderen. De vrouwen meestal met een grote korf of met een bussel hout in evenwicht op het hoofd. Velen ook met een kindje achteraan op de rug in het kleed gebonden. De man draagt niets, hij is de baas. Mensen langs de wegen, mensen altijd ergens op weg. Mensen die u blij groeten, met de arm wuiven terwijl een brede lach op hun gelaat komt. Honderden malen hebben wij door het autoraam moeten terugroepen “jambo sana” wat zoveel wil zeggen als “ook een grote goeien dag”. Ik zal nooit vergeten dat, waar wij ook reden, overal de kinderen naar de weg toekwamen gelopen, de vrouwen voor hun hut ophielden met maniok te stampen en de mannen hun “palabers” staakten om ons breed lachend te groeten. Zo was het trouwens de karwei van degene die naast de chauffeur vooraan in de auto zat, al die vriendelijkheid te beantwoorden. Karwei die wel eens zeer aangenaam was, want zelfs in mijn legerdienst heb ik nooit naar zoveel meisjes kunnen “lachen en zwaaien”. Wij hebben nog even de gelegenheid om op de Missie van Rwaza de sigarenmakerij te bezichtigen. De tabaksbladeren worden er geweekt, gesneden en met de hand op de bil tot sigaar gerold. Voor één keer rieken wij niet de brousse, maar tabak. Ook de kistjes worden er gemaakt : zware boomstammen worden er in planken gezaagd : de stam wordt hiervoor boven een put gerold, twee man in de put, twee man erboven, en dan maar zagen. Wij krijgen een kistje cadeau. Het zit steviger ineen als die prullen hier. Wij moeten ook de weverij van de zusters bezoeken. In een donker lokaal zitten langs de muur een hele rij jonge meisjes parels te steken. Als wij binnenkomen stuiven ze giechelend uit mekaar en komen om het hoekje terugkijken. Grotere meisjes zitten aan een weefgetouw tapijten te vlechten met hoekige bantoe-motieven. Mijn oog valt op de muur op twee prenten van het H. Hart van Jezus en van het H. Hart van Maria : allebei heel blank en heel zoeterig. Deze prenten zullen er wel blijven hangen tot een antiekjager uit Europa ze ginds ooit zal gaan opkopen. Buiten staan bij een gebouwtje enkele negers te wachten : het is het bureel van de burgerlijke stand. Enkele vrouwen komen er hun pasgeboren kindje laten opschrijven : ja, de planken van de voeten van die kindjes zijn rozig wit.
Door de bergen, met hier en daar bonenvelden, rijden wij tegen de middag terug naar de Procuur van Ruhengerie. Ze zitten er reeds aan tafel. Een tikkeltje zenuwachtig vertelt de pater aan René dat er afgelopen nacht een staatsgreep heeft plaats gehad : Kayanda, sinds 11 jaar president, werd afgezet en de macht werd in handen genomen door de militairen; de radio speelt militaire muziek en roept herhaaldelijk een communiqué rond van de generaal en de 11 kolonels en majoors. Er werd geen bloed vergoten en alles is rustig in het land. Paris-Inter heeft het nieuws ook al omgeroepen, ze zullen het in België dus al weten. Wanneer de pater zijn uitleg gedaan heeft, kijkt hij ons even aan. Wij staan er wat bedremmeld bij. Wij zijn pas één dag in Afrika, en daar zitten wij dan midden een staatsgreep. Ze zullen thuis wel ongerust zijn. René besluit na het eten zo vlug mogelijk naar de grens te rijden, weg uit Rwanda. Onderweg valt het wel op dat de mensen in groepjes met mekaar de gebeurtenissen staan te bespreken, dikwijls is dat rond iemand die een draagbaar radiotoestel heeft, een van die blauwe kastjes van Philips. Er is niet veel aan maar het speelt, deze minimum-radio, waar de negers zo fier mee rondlopen. Rond 4 uur komen wij aan in Gisenyi, de grensstad aan het Kivumeer en rijden meteen door naar de grenspost, een klein gebouwtje en een slagboom. Op de dorpel zitten 6 soldaten van het Rwandese leger, de camouflagevest losjes om het lijf, de Fall (dat Belgisch geweer aan de spits van de techniek) met lader erop, nonchalant naast hen en in de handen een fles inlands bier. De grens is gesloten. Wanneer open ? Morgen misschien of overmorgen. Wij staan daar nog wat te draaien en te keren. Een vijftigtal meter verder is de Zaïrese grenspost, daar staan meerdere auto’s te wachten. Op Rwandese kant zijn wij de enigen. Een klein jongetje brengt op een fiets zonder banden bier aan voor de soldaten. Wij keren dan maar terug naar de stad Gisenyi en gaan op zoek naar een hotel voor het donker wordt. René kent er een : Edelweiss, gehouden door een Zwitserse. Wanneer wij het gevonden hebben en er aan alle deuren zijn gaan aankloppen vinden wij er toch ergens een boy : de Zwitserse dame heeft wegens ziekte de zaak overgelaten en de huidige baas slaapt en mag niet wakker gemaakt worden. Dan maar verder op zoek. Wij stoppen aan een VW garage, nog altijd om een dop op de benzinebak te vinden. Een neger zegt ons dat de garage gesloten is omdat er geen werk is. Als u ze sluit, zal er wel nooit werk komen, zeggen we onder elkaar. Wij rijden nu naar de rand van het Kivumeer. Er staat een hotel Palm Beach. Wij moeten even wachten op de bazin. Er is plaats en wij krijgen elk onze kamer. Oef, dat is in orde. Nu die zorg van ons af is, krijgen wij oog voor de pracht van de natuur waar wij nu vastgelopen zijn. Het meer met de bergen er rond, het strand, bloemen, struiken, cactussen in alle kleuren, de rotsen langs het water, de palmbomen. Gisenyi was vroeger eens de luxe-badstad. De rijke colons en de gearriveerde administrateurs kwamen in dit paradijselijk gebied met mekaar wedijveren in weelde. Nu is dit nog enkel vergane glorie. In de villa’s langsheen het meer wonen nu negers : de nieuwe rijken van het systeem. Hun vrouwen stoken vuur binnen in huis zoals zij dat vroeger in hun hut deden. Waar eens de blanke dames lui in een ligzetel op de pelouse hun verveling verdreven, ligt nu de negerwas te drogen of spartelen negerkinderen. Wij wandelen langsheen het strand. Niemand te zien. Of toch. In de verte zit een blanke op het staketsel, de benen los boven het water. Het is al een oude heer, hij leest een boek. Wanneer wij hem aanspreken kijkt hij nauwelijks op. “De staatsgreep, och zo kan het niet blijven duren, de president had alle macht verloren, iedereen was baas. Die staatsgreep is trouwens met medeweten van de president gebeurd (later zullen wij hierover een heel andere versie horen, die ik echter moeilijk kan neerschrijven). Er moet een sterk gezag komen dat het hoofd kan bieden aan de stammentegenstellingen, aan de tegenstelling tussen Noord en Zuid (tiens, tiens, ginds ook). Anders een prachtig land. Voor de oorlog heb ik de Academie van Schone Kunsten gesticht in Kinshasa. Ik kan niet meer leven in Europa, ik blijf in Afrika”. Wij verlaten nu het strand en gaan naar de inlandse haven. Soldaten patrouilleren over straat of liggen lui tegen een of ander openbaar gebouw geleund. Wij komen in de inlandse haven. Grote prauwen vertrekken tegen valavond met een tiental vissers om tijdens de nacht op het meer te gaan vissen. Er is ook een markt, en vrouwen slaan hun was aan de oever. Een man maakt een brei van maniok klaar in een pot op een vuurtje. Wij kijken toe. De man maakt zich geweldig kwaad op ons. Wij gaan gauw verder, nog lang achterna geroepen. Het is niet het ogenblik om last te krijgen met negers. René verklaart ons dat die man geaffronteerd was omdat maniok klaarmaken geen mannen- maar vrouwenwerk is. Als wij mannen al eens de afwas doen, hebben wij toch ook niet gaarne dat iedereen ons dan komt bekijken. Wij wandelen terug naar het strand wanneer onze hotelhoudster op ons komt toegelopen. Zij vraagt gauw te komen eten want om 6 uur mag niemand nog op straat : couvre-feu, avondklok. Bij het open raam van onze kamer zien wij hoe de avond valt over het Kivumeer. Wij zitten gedrieën op de kant van het bed. Buiten wuiven de palmen en beginnen de krekels in massa aan hun monotoon getjirp, eigen aan de tropennacht. Wij kunnen voor de eerste keer eens rustig met René babbelen. Wij spreken ook over thuis. Wat wordt het morgen ? Blijft de toestand wel zo rustig ?
Vervolgt.
Foto’s : -De stenen moeten niet onderdoen voor hun Boomse broertjes. -Op de Missie van Rwaza was er naast de sigarenmakerij ook een atelier waar de kistjes werden gemaakt. -Georges heeft, de dag van de staatsgreep, het geronk van een laag vliegende helikopter gehoord. -In de schaduw, aan het strand van het Kivu meer, de dag van de staatsgreep.
Even buiten Kigali : haltgehouden aan de eerste hut en contact met de bevolking.
Een reis door Rwanda en Oost-Zaïre
Vervolg 4 juli 1973 : LEEST – GETY en TERUG…
Wij eten op de missie van Kigali ons eerste Afrikaans middagmaal. Wanneer wij willen verder rijden zien wij dat de stop van de het benzinereservoir verdwenen is. In de garage van VW hebben ze geen enkele die past op de recente VW 1300 van 1972. Een vod zal dan maar dienst moeten doen als stop en diezelfde vod zal het dan ook moeten uithouden vermits wij in de drie garages die wij op onze lange reis tegengekomen zijn nergens de gepaste stop gevonden hebben.
Na vlug een kaartje gestuurd te hebben -een kaartje met een hotel uit Nairobi- want van Kigali zelf zijn er geen kaartjes-, met een goed aangekomen erop, verlaten wij de hoofdstad, richting “Zaïre”.
Pas zijn wij buiten de stad of wij zitten volop in de “brousse”. Het contrast is geweldig. Wanneer wij aan eerste hut voorbijrijden vragen wij aan René te stoppen. Op minder dan geen tijd zijn wij omgeven door een grote groep nieuwsgierige negers. De jongens met bloot bovenlijf en gescheurde broek, de mannen ook zo of ergens met een oude vest, de vrouwen met een panje, een gekleurd stuk doek om het lichaam tot onder de armen geslagen. Meteen ook schiet ons de reuk van de brousse in de neus : een fade, fletse reuk van rottend gebladerte,van speciale plantengroei, van rook en van as. Deze reuk zal ons tijdens gans ons verblijf vast in de neus blijven zitten…en wij zullen hem gewoon moeten worden, ook wanneer wij ergens in een hut aan tafel zitten, hoewel ik moet zeggen dat, wanneer hij te sterk werd, een sigaretje wel remedie bracht.
Over wegen van rood stof met putten en steenblokken rijden wij nu verder aan 20 km en soms eens 30 km per uur. Moeizaam zoekt René van links naar rechts de goeie kant van de baan Het rood stof kruipt overal door, op de zetels van de auto, op onze valiezen en als ik mijn grijze broek bekijk ligt er een mooie rode schijn op. Soms kruisen wij een vrachtwagen en dan moeten wij vlug de ramen sluiten en vertragen tot het stof neergeslagen is en wij terug de weg kunnen zien. Zo een vrachtwagen is wel een heel spektakel. Boven op de vracht staan en hangen de negers en negerinnen met elk nog hun eigen bagage. De ene houdt zich vast aan de andere. Wanneer de wagen vertraagt springt wie ter bestemming gekomen is er af en in de bochten staan steeds wel meer kandidaten klaar om op de traag rijdende wagen te wippen en zo een lift te krijgen. Even Kigali voorbij bemerken wij enkele valeien en rijstvelden. De invloed van Chinezen die daar ook aan ontwikkelingshulp doen ! Rood China heeft immers een ambassade in Kigali. In de late namiddag verlaten wij de baan en over een steile weg vol stenen en putten -VW in de eerste versnelling- bereiken wij boven op de berg de missie Rulindo : een kerk met een groot plein ervoor, opzij de school en langs de andere kant de woonst van de paters. Wij stappen uit, de paters raden ons aan de wagen, hoewel die juist voor de deur staat, toch maar op slot te doen. Het is ons eerste contact met missionarissen. Maar het is ook het meest deprimerend verhaal dat wij op gans onze reis zullen horen. Wij vonden er drie ontmoedigde paters ! Zij vertellen ons over de strijd tussen Hutu’s en Tutsi’s, de twee stammen van Rwanda die mekaar uitmoorden. Men spreekt van vele doden. Niemand durft echter cijfers noemen. Alles speelt zich af in de donkerte van de broussenacht of in de geheimnis waarmede men mekaar vergiftigt. Bij een kop slechte koffie met melk -neem maar een lepeltje poeder- dat is hier bij ons de melk- een grauwwitte suiker, zeggen ze ons doodgewoon dat zij enkele weken geleden nog slagen gekregen hebben. De leerlingen van de middelbare school waren in opstand gekomen, hadden de inlandse leraars van de school geschopt, waren de dorpen ingetrokken, hadden de hutten in brand gestoken en waren er met de meisjes in de brousse vandoor gegaan. Vanuit Kigali was een compagnie soldaten de orde komen herstellen. Met een “tot ziens en veel moed Pater”, nemen wij afscheid. (24 jaren later, in 1994, zullen in 100 dagen tijd 500.000 tot één miljoen Hutu’s en Tutsi’s mekaar uitmoorden) Het is bijna 5 uur. De zon staat niet meer pal boven ons hoofd, maar werpt nu schuin een zacht licht over de rode wegen en over de heuvels. Het wordt avond. Wij moeten ons haasten om nog voor de duisternis op onze bestemming in Ruhengeri aan te komen. Om 6 uur is het donker; in België is het nu nog maar 5 uur. Plots denken wij er aan dat wij al een dag, een nacht en weer een dag op de baan zijn zonder slapen. Wij rijden Ruhengeri binnen in de complete duisternis; vuren bij de hutten, schimmen van negers in de koplampen van onze auto. Verschillende keren vraagt René de weg naar de missie. Wij rijden verloren, dan maar omkeren. Ik word nerveus. Ik heb het gevoel van heel ver van huis te zijn. En maar verder zoeken, nog een weg om. En plots zijn wij er. Hartelijke verwelkoming door een Vlaamse pater, een Hollandse broeder en een Canadese zuster. “Hier zijn uw kamers, daar kunt ge u wassen, zet de valiezen maar neer en komt eerst eten”. Gepeperde spaghetti en boontjes, gewonnen brood, ananas en bananen. Van puur kontentement geven wij elk een appel, van onze appels die eigenlijk voor René bestemd waren. Na het eten drinken wij een Primus, een biertje dat niet slecht is en dat eigenlijk niet ver van onze Pils staat. Het is gemaakt in de brouwerijen met Belgische en Nederlandse (Heineken) ingenieurs. Ge kunt er goed uw dorst mee lessen want het zijn literflessen. Ruhengeri is een groot centrum, vroeger in de tijd van de Belgen, was Rheinhard, de broer van Juffrouw Rheinhard, hier lange jaren beheerder. Het is ook sinds 9 jaar een bisdom; men is reeds aan zijn derde inlandse bisschop. De eerste werd vergiftigd, de tweede hield het 6 jaar vol en de derde is moeten vluchten omwille van de stammentwisten. De Hollandse broeder spreekt over Nederland en de Nederlandse kerk; hij voelt er zich niet meer thuis. Hij schijnt ook al over een zekere Barend Servet gehoord te hebben. “Dégoutant” zegt hij in mooi Hollands. Voor wij gaan slapen doen wij onze valiezen voor het eerst open. René is echt blij met al wat we hebben meegesleurd. “Maar toch, veel te veel, ik heb dat niet nodig”.
