1978 – 23 januari : Baron Empain ontvoerdxml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

Nabij zijn woning in Parijs werd de 40-jarige Belgische baron Empain ontvoerd.

Baron Empain stond aan het hoofd van een industrieel financieel imperium dat 150 bedrijven omvatte en 150.000 mensen tewerkstelde in verschillende landen.

De ontvoerders vroegen een losgeld van 250 miljoen Belgische franken. 63 dagen later kwam de baron vrij. De ontvoerders werden gesnapt bij de overhandiging van het losgeld en streng veroordeeld.

Op het kerkhof van Leest bevindt zich het indrukwekkende grafmonument van de familie Empain. Het graf ligt er nu verlaten bij : de Empains vergaten Leest, Mechelen en vooral hun jarenlange thuisbasis Battel.

De ontvoerde baron Eduard-Jean Empain werd op 7 oktober 1937 in Boedapest  geboren. Zijn moeder was een sterdanseres van de Ziegfield Folies. Hij was de achterkleinzoon van de beroemde ingenieur Edouard Empain, die voor het familiefortuin had gezorgd.

Nog vele Mechelaars zullen zich het kasteel in Battel herinneren waar de familie Empain tot in de tweede wereldoorlog verbleef. De kasteelheer bezat ook een  prachtig  stoomjacht, dat soms in de Leuvensevaart vlak voor het kasteel aanmeerde.

Vandaag is van deze oude glorie niets meer overgebleven. Er rest nog slechts de            “Empainlaan” in Battel en de monumentale grafkelder op het kerkhof van Leest waar de familieleden werden begraven.

De relaties tussen de bewoners van het kasteel en de pastoors van Battel is altijd erg goed geweest : ze kwamen door de jaren heen veel op het kasteel, niet in het minst om er de goede wijnen te proeven. Een kink in de kabel kwam er toen Madame Denis (geboren Marie Louise Empain, gehuwd met generaal Denis) verbolgen raakte op de Battelse pastoor Spanhogen, omdat deze de bloemenkransen van de Empains, bij het graf van de gesneuvelden, te vlug had weggegooid. Van toen af ging ze naar Leest ter kerke !

En haar pachters moesten mee. Elke eerste zondag werd de lijst van de overleden    
parochianen voorgelezen in de hoogmis. Ze verbood de pastoor van Battel nog langer de Empains daarin voor te lezen. Dat moest ook te Leest gebeuren !

(‘De Mechelse Week’, 16/12/1982)

Hoe lang deze situatie heeft geduurd is ons niet bekend. Het enige dat de hedendaagse Leestenaar nog met de Empains associeert is de grafkelder op het kerkhof.

Op 11 maart 1937 bracht de Gemeenteraad gunstig advies uit m.b.t. een verzoek en een gift van Juffrouw Florence Félicité Empain (een zus van Marie-Louise) van 8.000 frank in titels. Ze stelde volgende voorwaarden : “jaarlijks vijf missen moeten worden gezongen tot intentie der familie Empain en het praalgraf diende te worden onderhouden.” Pieter Spruyt stond in voor het onderhoud.

Mijn grootvader Jan-Baptist Mees (°Leest 23/9/1902, +Leuven 22/9/1979),  vertelde me ooit dat er bij elke Empain die te Leest begraven werd, aan de bevolking na de begrafenismis, grote broden werden uitgedeeld door de pastoor of door de familie van de overledene. Die brooduitdeling was een tijdlang mode maar meestal werden kleine broden bedeeld.   

In “Victoire Van Nuffel, kampioene en feministe”, gepubliceerd in ’t Ridderke  nr.3 van 2006 beschreef Geert Clerbout de ervaringen van deze wielerkampioene, die nog een tijdje te Leest woonachtig was, met de familie Empain :

“...Jarenlang heeft ze in Battel arbeid verricht op het buitenverblijf van de familie Empain. Die familie verwierf aanzien aan het eind van de 19^e en het begin van de 20^ste eeuw door de aanleg van spoorwegen, metro’s en tramlijnen in het  buitenland. Bovendien werd de ‘Banque Empain’ opgericht en stichtte de baron  in Egypte de visionaire stad Heliopolis. Tijdens de Eerste Wereldoorlog riep  Empain het Nationaal Comiteit voor Hulp en Voedingsmiddelen in het leven. Aangezien baron Edouard Empain door al deze projecten meer in het buitenland resideerde dan thuis, woonden voornamelijk zijn moeder en twee zussen op het kasteel. Zeker zijn jongste zus Louise Empain, die getrouwd was met generaal Denis, zwaaide er de plak. Twee keer is Louise Empain, in de volksmond beter bekend als “madame Denis” naar een wielerwedstrijd komen kijken, om  Victoire aan het werk te zien, maar toch was hun relatie allesbehalve goed te noemen. Louise Empain was een echte aristocrate die neerkeek op het  gepeupel en ondanks het feit dat ze in Battel woonde, vasthield aan de Franse taal. Ze verwachtte respect van de Battelse burgers voor haar status en wanneer ze dat niet, of niet voldoende, kreeg, strafte ze de mensen. Arbeiders die weigerden om hun diensten te verlenen aan de Empains werden onmiddellijk uit hun huis gezet.

Het is door toedoen van deze vrouw dat Victoria Van Nuffel Vlaamsgezind is  geworden. Toen Victoire en Louise ooit een gesprek voerden over de taalproblemen tijdens de Eerste Wereldoorlog, waardoor vele Vlaamse boerenjongens de dood vonden in de Westhoek, stelde mevrouw Empain dat “die plattebokken wel Frans verstonden als ze maar genoeg werden gestraft”.  Op dat ogenblik is er iets in Van Nuffel geknakt. Het is ook in die periode dat  ze haar geloof in de kerk verloor. Empain heeft op zijn eentje de bouw van de kerk van Battel gefinancierd, maar Victoire zag wat er achter de schermen gebeurde. De baron liet de Battelse huizen van zijn werkvolk in groen en wit  schilderen, hij liet het kanaal verbreden om met zijn stoomboot tot aan zijn huis te kunnen varen. Iedereen kon zien hoe rijk de familie Empain was. Stelen van de armen en via de kerk een aalmoes teruggeven. Ze had genoeg van al die hypocrisie.

Ooit was er een tijd dat ze met de fiets naar Scherpenheuvel reed. Van haar moeder kreeg ze 20 frank mee, om onderweg iets te drinken. Drinken deed ze  echter niet. Ze verkoos door te rijden en al haar centen in Scherpenheuvel in het offerblok te werpen, omdat ze geloofde in wat ze zag. Een geloof dat tijdens haar arbeidsperiode bij de familie Empain stilletjesaan is vervaagd en tenslotte is verdwenen.

Toen Victoire Van Nuffel naar Parijs verhuisde, kreeg ze van Louise Empain een papier mee dat haar gratis en onbeperkte toegang verleende tot de Parijse  metro. Het was Edouard Empain die de ondergrondse van de Franse hoofdstad  nagenoeg helemaal op zijn eentje heeft bekostigd. Nooit heeft Van Nuffel gebruik gemaakt van het papier, uit principe. Ook op de uitnodiging van ‘madame Denis’  om met haar naar Egypte op vakantie te gaan, is ze nooit ingegaan...”

Het grafmonument van de familie Empain fungeerde in de Eerste Wereldoorlog ook tijdelijk als schuilplaats voor de weerstander en spion August Ph. Jacobs (zie ook 2/2/1955 : “Doodsbedreigingen voor de secretaris’.)

Anselms Jédrie (J.A. Huysmans) in zijn stukje ‘Onvergetelijks’ (De Band van april 1981)  en in zijn sappig proza : “…In de zomer 1915 vond ons moeder op ’n morgen een onder de deur geschoven open brief van onze vader, waarin zijn foto als convooibegeleider aan het front, en een geheel vol geschreven blad, met aanmoedigingen voor ons allen, en de hoop dat alles weer gauw goed zou zijn…Dat was een ontroerende geruststelling voor ons…Op een avond, wat daarna, werd er op de achterdeur getokt, en daar komt Gust van den Ossenboer (noot: August Jacobs) binnen, ook een ondergedoken stijder, en zegt : ‘Toorke, ik ben het die u daar laatst die brief van uwen Jan gebracht heb, als ge soms iets wil terugschrijven zal ik dat morgen komen afhalen, van af en naar het front, worden hier en daar brieven en foto’s van vaders en zonen, langs Holland overgesmikkeld, maar zorg dat gij mij nergens vernoemt. Gij hebt geluk, want al maanden weten wij reeds dat mijn broer Louis te Londerzeel is gesneuveld…’

Jaren achter dien oorlog, heeft Gust eens aan moeder verteld dat hij die open brieven door mijn broer Frans en Frans Boonen, ook uit de Kouter, toegespeeld kreeg, langs een geheime inlichtingsdienst, en hij herinnerde lachend haar schrijven naar vader : hoe blij zij was te kunnen melden dat hij een zoontje had bijgekregen : Constant !...en zij ook had gevraagd welke mengeling zij moest bereiden om zelf limonade te fabriceren !...

Bij het lezen van die brieven zei Gust, wist ik in mijn schuilplaats (noot : de grafkelder van de Empains) mij met de frontmannen en hun thuis wat verbonden. Toen wist nog maar één vriend mij levend begraven, grinnikte Gust, mijn zusters en broer vermoedden ’t zelfs niet…    

Dore van Vleeskens, ’n buur uit onze straat, hovenier op het kasteel Empain te Battel, en onderhoudsman van hun graftombe alhier, die had mij daarvan een deursleutel bezorgd…

Op een niet heel duistere avond waag ik mij toch uit den grafkelder, om langs den pastorijtuin, door het achterpoortje het veld te bereiken, en eens naar huis te gaan om wat nieuws…Na genoegzaam uitkijken stap ik buiten, en zag daarginds, toch mij gezien, door pastoor Beukelaers ‘huishoudster, plots buitengekomen uit de sacristie, die even verschrikt stopt, en dan gejaagd naar de pastorij rent…Twee dagen nadien bereik ik, nu ongehinderd, de pastorijtuin, en eensklaps roept de spiedende wat bange juffrouw van achter een heester mij toe : ‘Och Gust, zijt gij het Gust ?...’  - ‘Ssst…stiller,’ vermaan ik en ze fluistert : ‘Kom jongen, onze pastoor is niet thuis, kom iets eten en drinken, ocharme’… en de juffrouw vertelde mij haar sacristie-avontuur : ‘Ik was,’ zei ze, ‘in de kerk nog wat bloemen gaan schikken en toen ik buitenkwam zag ik een man uit dien grafkelder komen, en ik stamelde : och God, och God…en herhaalde dit nog binnenshuis en de pastoor vraagt : ‘Gij hebt toch zeker geen spook gezien ?’ ‘Neen, maar daar kwam een man uit de tombe van Empain, echt gezien !...’ ‘Emma ! Houd dat voor u, en zwijg er ook stillekens over tegen anderen !’ zei de pastoor. Maar ik bedacht, ik wil er meer van weten !...’

Alzo, zei Gust, ben ik meermaals daar goed onthaald…’ “

August Jacobs hoorde tot de spionagegroep van de uit Heffen afkomstige Arthur Hofmans. Toen deze laatste uit de gevangenis ontsnapt was zocht hij August Jacobs op in Leest en samen hielden ze zich drie dagen schuil in de graftombe van de familie Empain.

(“Spioneren voor vorst en vaderland,” ‘t Ridderke nr.1 januarie-maart 2009)

Foto’s :

-Op de begraafplaats te Leest bevindt zich het indrukwekkend grafmonument van de Empains. Marie-Louise Empain, weduwe Denis, werd daar als honderdjarige in 1971 egraven.

-Edouard Empain, de stichter van het imperium.

-Het kasteel van de familie Empain in Battel. In 1941 werd het verkocht aan Boel-Temse. Daarna kwam het onder sekwester en werd verkocht en samen met de tuinen met de grond gelijk gemaakt.  

-De stoomboot van baron Edouard Empain. Hij liet de Leuvense vaart ter hoogte van Battel verbreden om met zijn schip tot aan het kasteel te kunnen varen.  

-Victoire Van Nuffel als kampioene van België.