Leonardus Theodorus Ouwerkerk Oorlogsherinneringskruis

Hans Ouwerkerk schreef zijn familie- herinneringen op.

Ik zou willen zeggen; "Dat zouden meer mensen moeten doen"

Naast enkele weglatingen en aanpassingen, heb ik namen van personen tussen haakjes toegevoegd omdat Hans schrijft vanuit de generatie na hem.

Van de zeven hoofdstukken hier deel 1 en 2. Meer volgt t.z.t.

Opmerkingen, aanvullingen, wetenswaardigheden? Stuur ze op!

Anatole.

Hans Ouwerkerk (12-10-1930 - 02-04-1999)

1 Inleiding

Toen wij de flat van opa Ouwerkerk (Leonardus Theodorus Maria geb. 11-03-1891) in Leiden gingen leegruimen vonden wij allerlei oude brieven, foto's, diploma's enz.

Het leek mij nuttig om deze zaken niet alleen te bewaren, maar ze te ordenen en er een soort toelichting bij te schrijven.

Misschien zal daar later belangstelling voor zijn.

Ik heb niet naar ontbrekende gegevens gezocht, alleen zo overzichtelijk mogelijk vastgelegd wat aanwezig was, aangevuld met wat ik mij herinner van alles wat opa, oma en andere familieleden wel eens verteld hebben.

Wat ik mij herinner is niet genoeg om er een echt "verhaal" van te maken, het heeft meer de vorm van een korte beschrijving.

Het is ook niet volledig en evenmin evenwichtig wat de onderwerpen betreft.

Over sommige dingen waren meer gegevens beschikbaar dan over andere, of ik heb ze beter onthouden omdat ze me meer interesseerden.

De eerste versie van deze beschrijving heb ik omstreeks 1985 opgesteld.

Daarna zijn er nog meer gegevens ter beschikking gekomen, o.a. uit krantenknipsels.

Ik wil dit nu, Jan 1997, maar afronden.

Wat er hierna nog bij zou moeten, zal ik toevoegen in de vorm van bijlagen.

De aanduidingen "opa", "oma", "overgrootmoeder" en "vader" worden gebruikt vanuit de generatie na mij, waarvoor dit in de eerste plaats geschreven is.

Hopelijk is dit overal voldoende duidelijk.

Er zijn een aantal boeken waarin de namen van familieleden voorkomen, of gebeurtenissen die met de familiegeschiedenis nauw verband houden.

De titels zijn samengevat in dit literatuurlijstje.

1 Leeman, F.W.G. Van barkschip tot "Willem Ruys", 120 jaar zeevaart Rotterdam 1961

2 Jubileum uitgave "De Sportman" Leiden 1906

3 Gedenkboek, uitgegeven ter gelegenheid van het 59 jarige bestaan van de KZRM "De Kaag" 1960

4 Geschiedenis van de Kaagsociëteit waterkampioen nr. 11 blz. 2192 e.v. 1977

5 50 jaar Regenboog-uitgegeven ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Regenboogklasse

6 S.J. graaf van Limburg Stirum. Varen in Oorlogstijd. Amsterdam 1948.

7 Veldpape, E. Chris van der Windt, 1877 - 1952 Oegstgeest 1996

2. De familie Sala, vanaf 1759

De gegevens betreffende de fam. Sala gaan het verst terug, daarom begin ik daarmee.

Behalve aan de gegevens die ik al had, heb ik veel van wat hier volgt ontleend aan een gesprek met Jan Sala te Leiden op 007-006-1990 en aan een artikel in Het Binnenhof van 19-10-1991, gedeeltelijk gebaseerd op een interview met hem.

De Sala's stammen af van een geslacht van Italiaanse handwerkslieden, makers van spiegels, lijsten en barometers.

Volgens het Binnenhof zou er al ca. 1734 een Antonius Dominicus Sala als stukadoor in Leiden werkzaam zijn geweest.

Er staat niet bij of dit ook familie was.

De stamvader van "onze" familie Sala was Dominicus, evenals zijn vrouw Maria Werrel geboren in 1759, hij in Poniana (Lombardije, Noord Italië), zij in Trier.

Zij zijn getrouwd in Luik en vestigden zich, waarschijnlijk in 1785, in Leiden.

Dominicus begon daar in dat jaar een spiegel en lijstenmakerij.

Op 31 maart 1786 werd hij als "poorter" van Leiden aangenomen.

Poorters waren meestal handelaren of ambachtslieden.

Zij moesten een geldbedrag storten, konden dan worden opgenomen in een gilde en kregen een poorterbewijs, ook wel "poortereed" genoemd.

Het poorterschap hield ook, zonodig, assistentie aan de gemeentelijke overheid in, bv. om te "bijten" d.w.z. het ijs in de grachten weghakken ten behoeve van de scheepvaart.

Het poorterschap was erfelijk.

Ik beschrijf eerst maar even kort de geschiedenis van de lijstenmakerij, later ook kunsthandel.

Vanaf 1825 was de firmanaam: D.Sala en Zonen.

Over deze firma is in 1988 een doctoraalscriptie geschreven door E.H.M. Heijboer, Universiteit Leiden, Afdeling Kunstgeschiedenis.

Dominicus overleed in 1839; wie de zaak toen, of al eerder, heeft voortgezet is mij niet bekend.

In 1860 was Johannes Hendricus Sala eigenaar.

Hij trouwde in dat jaar met Cornelia Knaapen uit Den Haag.

Vanaf 1883 was hij opgenomen in psychiatrische inrichtingen, eerst in Delft, later in Rosmalen, waar hij in 1892 overleed. (Zie ook over kwik)

Zijn vrouw dreef vanaf 1882 de spiegel- en lijstenmakerij, met 20 man personeel, met hulp van de oudste zoon, Anton (Antonius Dominicus Sala 22-05-1861 - 29-08-1894) mijn grootvader.

De brieven van de schilder Geoffroy, o.a. betreffende het schilderij van de limonadekoopman, waren aan Anton gericht.

Blijkbaar werd er dus toen ook al wel in schilderijen gehandeld.

Na het overlijden van Anton in 1894 kwam een van diens broers, Henri (Hendricus Dominicus Sala 16-08-1868 - 05-05-1935) de vader van bovengenoemde Jan Sala (Johannes Antonius Sala13-08-1918 - 25-06-2002) in de zaak.

Deze was gevestigd in enige panden in de Breestraat op nr. 114, die in 1877-1879 ingrijpend verbouwd werden.

In 1904 namen Henri en zijn jongere broer Simon (Simon Johannes Sala 19-04-1877 - 08-06-1952) de zaak over van hun moeder, Simon trad als boekhouder op.

Er waren in die tijd o.a. contacten met bekende schilders zoals Mesdag, Breitner en de gebroeders Maris.

Helaas konden de broers niet goed met elkaar overweg.

Een geschilpunt was, dat Simon buiten de zaak om in schilderijen handelde.

Ca. 1915 gingen zij uit elkaar en begon Simon een kunsthandel in Den Haag op het Noordeinde nr. 27a.

In de crisisjaren, dus rond 1930, ging de lijstenmakerij sterk achteruit en werd in 1935 na het overlijden van Henri opgeheven.

Simon trouwde in 1918 met de, later bekende, zangeres Henriette (Jet) Waterreus (zie div. knipsels)

De, rijke familie Waterreus woonde boven de kunsthandel.

Al na enkele jaren gingen zij uit elkaar, de officiële scheiding werd echter pas in 1933 uitgesproken.

Simon verhuisde toen naar Noordeinde 96 en zette daar zijn kunsthandel voort, die vanaf ca. 1930 de firmanaam van de Leidse zaak "D. Sala en Zonen" droeg.

Opa en oma (Leonardus Theodorus Maria Ouwerkerk en Catharina Petronella Sala) kochten bij hem het schilderij van v.d. Windt, "Boerderij onder Stompwijk" van het geld dat opa had gekregen bij zijn 25 jarig jubileum bij de Rotterdamse Lloyd.

Ik herinner mij nog heel vaag dat ik mee geweest ben toen ze het gingen uitzoeken.

Dat was omstreeks 1937, ik was toen dus ongeveer 6 jaar.

In 1951 hief Simon de kunsthandel op en verhuisde naar Bergen (N.H.), waar hij een jaar later overleed.

Ik denk dat hij het schilderij van Geoffroy aan oma heeft gegeven toen hij ging verhuizen.

Bovengenoemde Henri en Simon waren ooms van oma, dus oud-ooms van mij.

Simon heb ik nog gekend evenals twee andere broers van hem n.l. Minic (Dominicus Johannes Sala 15-11-1873 - 29-09-1954) ook wel Domien genoemd, en Gerard (Gerardus Johannes Sala 04-09-1875 - 13-01-1960)

Er waren totaal 13 kinderen, maar hiervan zijn er 5 jong gestorven.

Minic had in Den Haag een winkel in sportartikelen gehad, maar was tijdens de eerste wereldoorlog door speculaties in minder goede doen geraakt.

Hij was een hartstochtelijke visser en zeiler en stuurde ons in plaats van briefkaarten zelf op karton geschilderde landschapjes.

Hij is eigenaar geweest van de boerderij aan de Kaag waarin later de Kaagsociëteit van de zeilvereniging is gevestigd.

Mogelijk via Simon is de boerderij verkocht aan de vereniging. Gerard was arts en is directeur geweest van een ziekenhuis in Den Haag.

Nadat hij eens met een koets te water was geraakt en bijna verdronken, heeft hij als dank voor zijn redding een kapel laten inrichten gewijd aan St. Theresia. Overgrootmoeder, Josefien (Josephina Maria Oudshoorn 29-06-1863 - 05-01-1948) en overgrootvader Anton (Antonius Dominicus Sala 22-05-1861 - 29-08-1894 ) waren via de familie Schretlen achterneef en achternicht.

Zij, of misschien alleen overgrootmoeder, schijnen ook nog in Nijmegen gewoond te hebben.

Zij sprak daar wel eens over. Zij noemde het dan "Nimwegen".

Ook twee zusters van overgrootmoeder heb ik nog gekend.

Bets (Elisabeth M J Oudshoorn) was verpleegster geweest en Fieb (Sophia Johanna Francisca Oudshoorn) onderwijzeres.

Fieb had in het toenmalige Ned. Oost Indië gewerkt als gouvernante aan het hof van een inlandse vorst, de susuhunan van Solo op Java.

Er is een foto geweest waar zij op stond met 5 of 6 beeldschone inlandse prinsesjes, helaas heb ik die niet meer kunnen vinden.

Al voor de tweede wereldoorlog was zij gepensioneerd en woonde toen met een vriend, de heer van der Wall, in Den Haag op kamers, zij was dus zeer geëmancipeerd voor die tijd. Zij had een absoluut muzikaal gehoor en kon goed schaken.

Overgrootmoeder en vader (Josephina Maria Oudshoorn en Antonius Dominicus Sala) waren getrouwd in 1889.

Ze hadden drie kinderen: oma (Catharina Petronella Sala) roepnaam Cato, meestal To, Jan (Johannes Hendrikus Sala) en Tinus (Martinus Johannes), geboren in 1894.

Oma (Catharina Petronella Sala) is geboren in een huis op de hoek van de Breestraat en de Mandenmakers-steeg, waarschijnlijk dus naast de lijstenmakerij.

In 1894 overleed overgrootvader.

Overgrootmoeder (Josephina Maria Oudshoorn) ging daarna lesgeven bij "Tesselschade", ik denk handwerken o.i.d. (Toen ze 80 jaar was en bij ons in Schiedam inwoonde kon ze nog kleedjes haken van het allerfijnste garen).

Zij ging verhuizen naar de Nieuwe Rijn 44?, (daar woonden ze in 1906.) en kamers verhuren, waarschijnlijk aan studenten.

De familie Ouwerkerk woonde ook aan de Nieuwe Rijn, op nr. 38.

Wanneer het verblijf in Nijmegen nu precies was, weet ik niet.

Ergens staat dat ze in 1902 in Leiden woonden.

De moeder (Josephina Maria Schretlen) van overgrootmoeder (Josephina Maria Oudshoorn) is in 1871 overleden in Nijmegen.

Misschien ligt de Nijmeegse periode dus voor 1889.

De kinderen volgden beroepsonderwijs; oma (Catharina Petronella Sala) leerde voor apothekers¬assistente, haar broers gingen waarschijnlijk naar de ambachtsschool (lts), want beiden werden later monteur.

De zoon Jan (Johannes Hendrikus geb. 18-10-1892) ging naar Frankrijk toen hij 15 jaar was dus omstreeks 1908, naar een oom en tante Anton en Helene Oudshoorn (Antonius Oudshoorn en Helene Terrier) in Charenton.

In 1910 verhuisde overgrootmoeder (Josephina Maria Oudshoorn) ook naar Frankrijk. Aantekening van oma in een notitieboekje: "5-2-1910; Ma met Tinus naar Parijs" (Martinus Johannes 10-01-1894 - overl. ?-01-1917 Parijs)

Misschien was dit omdat de jongens daar in een technisch beroep betere kansen zouden hebben.

Anton Oudshoorn was ingenieur, dus die had wel relaties, stel ik mij voor.

Oma (Catharina Petronella Sala) bleef in Nederland en werkte in apotheken in Leiden en later in Den Haag, maar zij ging nogal eens naar Frankrijk. Aantekening: "To te Parijs 7 mei 1911 (en in) 1914".

Overgrootmoeder woonde in de Rue de Veaugirard; zij hadden ook een klein zomerhuisje ergens buiten de stad: "l'Hermitage" en de jongens hadden een oude auto, een "De Dion Bouton".

Een van hen, of allebei, werkte bij een fabriek van grote textielmachines.

Oma (Catharina Petronella Sala) logeerde ook wel eens bij oom Anton en tante Helene.

Opa en oma verloofden zich in Parijs op 20 juni 1914.

Dit was op de trouwdatum (20 juni) van overgrootmoeder. (Josephina Maria Oudshoorn)

Als haar man was blijven leven, zou zij op die dag haar zilveren huwelijksfeest hebben gevierd. Aantekening van oma: "17 juni 1914 Leo te Parijs".

Toen de eerste wereldoorlog uitbrak, eind juni 1914, was oma weer terug in Nederland.

Tijdens de oorlog deden de Duitsers 's nachts met Zeppelins luchtaanvallen op Parijs.

Overgrootmoeder en de jongens schuilden dan in de kelder van het huis, dat vele appartementen telde en wel 5 of 6 verdiepingen hoog was, denk ik.

Door de kou en vochtigheid liep Tinus longontsteking op, waaraan hij overleed. (23 jaar)

Overgrootmoeder is tijdens de oorlog nog een keer naar Nederland geweest.

Haar vader, Martinus Oudshoorn, is in 1915 overleden, ik vermoed dat dat de reden was.

Terug reisde zij via Londen. Aantekening van oma: "27 juli 1916, Ma over Engeland naar Parijs".

In okt. 1918, dus nog voor het einde van de oorlog zijn opa en oma getrouwd.

(Catharina Petronella Sala en Leonardus Theodorus Maria Ouwerkerk gehuwd op 30-10-1918)

Overgrootmoeder is tot ong. 1935 in Frankrijk blijven wonen, waarschijnlijk tot het huwelijk van Jan. Daarna kwam zij bij ons in Schiedam inwonen. 

Hans Ouwerkerk geb.12-10-1930 overl. 02-04-1999

3 De familie Ouwerkerk, vanaf ca. 1820

Van Ferdinand Ouwerkerk zijn plaats en datum van geboorte en overlijden mij niet bekend.

Uit de beschikbare gegevens blijkt alleen dat hij na het overlijden van zijn eerste vrouw (Antonia Hamerslag) hertrouwde met haar zuster.(Marie Hamerslag geb. 's Hertogenbosch overl. Leiden)

Overgrootvader, Anthonius Ludovicus Ouwerkerk (geb. 18 juli 1848 Leiden overl. 16 okt. 1924, roep­naam Louis) had een broer Wilhelmus Timoteus (geb. 1848), die kunst­schilder was; of er nog andere broers of zusters waren weet ik ook niet, waarschijnlijk niet.

Willem, (Wilhelmus Timotheus Ouwerkerk geb. 1845 trouwde met Hermina van Rossum Duchatel) om maar met hem te beginnen, signeerde zijn werk overigens T.W. en niet W.T.

Hij had een groot gezin, en is verdronken met een boot op het Brasemmermeer, tijdens een onweersbui.

Deze bijzonderheden heeft opa mij wel eens verteld.

Mogelijk is er, behalve de schilde­rijtjes en een reproductie bij ons thuis en bij de nichten Willy Westra en Annie Mesters, nog werk van hem aanwezig in museum "De Lakenhal" in Leiden.

Louis was graanhandelaar.

De zaak, een grutterswinkel annex graanpakhuis, aan de Nieuwe Rijn nr. 38 in Leiden werd later voortgezet door opa's broer Bernard (Bernard C.A.M. Ouwerkerk).

Ik kan mij die oude grutters­winkel, met alle waren los in rijen blauw geschilderde bakken nog wel herinneren.

Opa heeft zo af en toe het een en ander verteld over het gezin.

Louis, opa noemde hem nogal eens "vergulde Louis", rookte enorme aantallen zeer zware sigaren.

In zijn vrije tijd voer hij met de boeier (rond zeiljacht met zwaarden) van de gemeente op de Kaag

Volgens Willem van der Mey, een zwager van Bernard, had Louis (Anthonius Ludovicus) omstreeks 1890 zelf een boeier

Overgrootmoeder Arnoldina Dorothea Johanna Ouwerkerk-Verhoeven werd door iedereen, ook door de kinderen, ongebruikelijk in die tijd, "Dientje" genoemd.

Ze was erg godsdienstig, in tegen­stelling tot Louis (Anthonius Ludovicus) en dol op katten. Dat kwam goed uit, want het graan trok natuurlijk veel muizen aan.

Ze zal een druk leven gehad hebben met acht kinderen en de winkel, die op zaterdagsavond tot 12 uur open was en daarna nog schoongemaakt werd.

De kinderen hadden een bokkenwagen. Opa, "Leetje", (Leonardus Theodorus Maria) was de jongste van het stel en werd door zijn zusters wel een beetje verwend.

Marie (Maria Antonia Ouwerkerk), opa's oudste zuster, trouwde met Frans Gouverneur.

Zij hadden voor de tweede wereldoorlog een herenkledingzaak in Gouda aan de markt.

Anna (Johanna Bernardina Antonia Ouwerkerk) trouwde met Hubert (op zijn Frans uitgesproken) Mesters, die een nogal hoge functie had bij Unilever.

Zij hebben o.a. in Hamburg gewoond en later in een groot huis aan de Franken­slag in Den Haag.

Opa's broer Willem Ouwerkerk werd zeeman.

Hij heeft lang vanuit het toenmalige N.O. Indië gevaren op tankschepen en is in 1944 daar overleden, waarschijnlijk in een Jappenkamp.

Zijn broer Jan is jong gestorven, ca. 30 jaar oud.

Opa ging van sept 1907 tot juli 1909 naar de zeevaartschool in Rotterdam.

Hij reisde dagelijks op en neer met de trein.

In Wassenaar stapte dan soms een van de heren Ruys in, zijn latere brood­heer.

Opa's diploma's zijn nog aanwezig.

In een notitieboekje van oma vond ik een overzicht van alle reizen die opa van 1912 tot 1927 gemaakt heeft.

Het is interessant hierbij de geschiedenis van de Rotterdamse Lloyd in datzelfde tijdvak na te lezen.

Ik zal het overzicht als basis voor dit deel van de geschiedenis gebruiken, omdat dit chronologisch houvast geeft en omdat het leven van opa en oma tijdens hun verloving en eerste 20 huwelijksjaren toch sterk door opa's reizen bepaald werd.

In de vrije tijd werd er ook wel aan sport gedaan.

Dit komt in hoofdstuk 4 apart aan de orde.

Na het beëindigen van twee jaar zeevaartschool maakte opa vier reizen als stuurmansleerling, van 4 dec 1909 t/m 27 febr 1911, o.a. op de Tabanan en de Gorontalo (zie zakboekje RL).

Hierna ging hij weer naar school en haalde 22 juli 1911 het diploma voor 3e stuurman.

Voor elke "rang" zoals dat genoemd werd ging men weer een aantal maanden naar school. Dit systeem is pas eind jaren '70 afge­schaft.

Het bezit van een bepaald diploma was geen garantie voor een aan­stelling in die rang.

Opa kwam in vaste dienst bij de Rotterdamse Lloyd (zie inschrijving pensioenfonds), maar begon met drie reizen als 4e stuurman; van 11 april 1912 t/m 25 april 1913 met de Malang, Goentoer, resp. de Rindjani (ik kort hier het overzicht een beetje in).

Hierna volgden drie reizen als 3e stuurman; van 17 mei 1913 t/m 8 juni 1914 met de Rindjani, de Birma, resp. de Sindoro.

Kort na zijn terugkomst verloofden opa en oma zich, zoals reeds vermeld, op 17 juni 1914 in Parijs, vlak voor het uitbreken van de eerste wereldoorlog.

Er volgde weer een schoolperiode, bekroond met het diploma voor 2e stuurman op 11 nov 1914.

Daarna volgden twee reizen als tweede stuurman; 4 dec 1914 t/m 19 juli 1915 met de Malang en zes reizen als 3e stuurman; 5 aug. 1915 t/m 21 maart 1918.

Al deze reizen vonden dus, voor zover in de buurt van West-Europa, onder oorlogsomstandigheden plaats met alle gevaren van mijnen en Duitse onderzeeboten!

In maart 1918 lag de Ophir, waar opa toen op voer, in Honolulu en werd, evenals vele andere schepen, gevorderd door de Verenigde Staten die inmiddels in de oorlog betrokken waren geraakt.

De Nederlands bemanning voer als passagier op hun eigen schip mee naar San Francisco.

Met een aantal collega's reisde opa in april met de trein naar New York en in juli, weer als passagier, met de toenmalige Nieuw Amsterdam naar Nederland.

Op 30 okt 1918 trouwden opa en oma in Rotterdam.

Zij betrokken een bovenhuis aan de Rochussenstraat op de hoek van de Heemraadsingel, nadat ze als huwelijksreis een paar dagen naar Haarlem waren geweest. In november eindigde de oorlog.

Opa was inmiddels weer op de zee­vaartschool en haalde haalde 11 dec 1918 het diploma voor eerste stuurman.

Dit was het laatste diploma, om kapitein te worden hoefde men niet meer naar school.

De periode van 1919 tot 1940 zal ik in hoofdstuk 5 beschrijven.

Om­dat er nogal wat gegevens zijn betreffende de sportbeoefening rond 1900 lijkt het me wel leuk om hieraan een apart hoofdstukje te wijden

4 "De Sportman" en "De Kaag"

Leden van zowel de familie Sala als de familie Ouwerkerk waren actief in verschillende takken van sport, vnl. in en om Leiden.

A.D. Sala (Antonius Dominicus Sala 22-05-1861 - 29-08-1894) was een van de oprichters van de Leidsche Zwemclub, LZC, in 1886.

Gerard Sala (Gerardus Johannes Sala 04-09-1875 - 13-01-1960) werd tweemaal kampioen rugzwemmen en zat tot 1908 in het bestuur van de Nederlandse Zwembond, blijkens een krantenartikel uit 1971.

Van de verenigingen "De Sportman" en "De Kaag" zijn jubileumboekjes bewaard gebleven; uit 1906 bij het 10-jarig bestaan, resp. uit 1960 bij het 50-jarig bestaan.

Omdat een aantal familieleden lid zijn geweest van een of beide verenigingen lijkt het mij wel leuk om daar in dit aparte hoofdstukje iets van te vertellen.

De Leidsche Athletiek Vereeniging "De Sportman" werd opgericht op 30 aug. 1896 door acht jongens van 12 tot 16 jaar, waaronder opa's oudste broer Bernard.

Al vrij spoedig werden ook volwassenen lid.

Beoefend werden: voetbal, hockey, zwemmen, waterpolo, hardlopen en (toer)-wielrijden.

Bij het 10-jarig bestaan in 1906 waren er 96 leden, waar¬onder 20 dames, en 62 donateurs.

Het boekje telt 194 bladzijden.

Als leden worden o.a. vermeld: opa (Leonardus Theodorus Maria Ouwerkerk), zijn broers Bernard en Jan en oma's (Catharina Petronella Sala) broer Jan. (Johannes Hendrikus Sala)

Bij de donateurs weer Bernard en ook Simon Sala.

Bernard's (latere) zwager Willem van der Mey heeft ook in het bestuur gezeten, bovendien staat ergens dat hij in die tijd Ned. kampioen wielrennen is geweest.

Een paar citaten:

"Reeds in dezen tijd komen de typische vergaderingen voor (waar de niet- voetballers) . den voetballers verwijten, dat deze bijna alle inkomsten verslinden".

"... bij het Nederlandsche voetbalspel is een ongeluk eene rariteit".

Er staan veel advertenties in (toen dus ook al), o.a. van wel 7 fietsenwinkels.

Een fiets blijkt toen f 60, - tot f 200, - gulden gekost te hebben (voor die tijd een heel bedrag).

Een restaurant adverteert met: dagschotel f 0,50; diner vanaf f l, - (!).

Op 3 okt deden volwassen leden mee aan een bloemencorso met versierde fietsen; de dames in witte jurken tot op de enkels.

Bij de jubileumfietstochten: l juli, avondtocht naar de Wassenaarse Slag, vertrek 18 u 30: "lantaarns meenemen".

De Koninklijke Roei- Zeil- en Motorsport vereniging "De Kaag" werd opgericht in 1910.

Onder de (bestuurs) leden van de vereniging waren in de loop der jaren: Bernard Ouwerkerk, Simon Sala, J.Roos, de schoonzoon van Bernard en zijn dochter Nell-Iris, Willem van der Mey en zijn zuster Nel en Bernard Ouwerkerk. jr. Opa en ikzelf zijn trouwens rond 1955 ook nog lid geweest, toen wij in Sassenheim woonden.

Ook voor de oprichting van de vereniging werd er natuurlijk al gevaren.

In een bijdrage van Jan Roos in het boekje geeft hij een vraaggesprek weer met Willem van der Mey, die toen 80 jaar was.

Gedeeltelijk citaat: ca. 1890 kocht Willem's vader "... een 8 meter lange boeier, die ligplaats kreeg in de Zijl. ... in diezelfde tijd lag onder de Korenbeurs(brug) in Leiden de boeier van Louis Ouwerkerk.

Dat was ook in de tijd dat de gemeente Leiden een stadsboeier bezat, die in het Galgewater lag."

Volgens opa, voer Louis ook wel met die stadsboeier.

Vanaf 1912 had de vereniging een jachthaven in Warmond.

De start en finish van de zeilwedstrijden was echter op een van de plassen, het Zweiland, en men kreeg behoefte aan een clubgebouw op die plaats.

Ik citeer uit een bijdrage van J.C. van Hoolwerff (de oprichter van de vereniging):

"Gelukkig deed zich plotseling (in 1917) het feit voor, dat er een oude kleine boerderij verkocht was (door Minic Sala, die door speculaties veel geld verloren had), die weer van de nieuwe eigenaar (waarschijnlijk Simon Sala) gekocht kon worden. ...

Ik kocht ... het geheel voor eigen rekening. ... De kosten van de aankoop ... bedroegen f 4500,- ... de verbouwingskosten ...f 2500,- ... ".

Er werd een N.V. opgericht " ... welke de naam kreeg van N.V. Hotel-restaurant De Kaag."

Bernard Ouwerkerk was een van de aandeelhouders.

Tot zover deze bijzonderheden betreffende de familie en de sport.

5. De periode van 1918 tot 1940.

Nadat opa (Leonardus Theodorus Maria Ouwerkerk) en oma (Catharina Petronella Sala) getrouwd waren maakte opa twee reizen als 2e stuur­man, van 25 juni 1919 t/m 19 september 1920 met de Tosari, resp. de Goentoer.

Op de reis met de Tosari verloor het schip schroefbladen en kwam in een typhoon terecht; zie het knipsel uit een Ned. Indische krant uit die tijd. De nog aanwezige volmacht van opa aan oma, gedateerd 3 april 1920, om zonodig zijn zaken te kunnen behartigen heeft mogelijk te maken met deze onfortuinlijke reis.

De reizen van 1920 t/m 1927 zijn door oma opgetekend, die daarvoor waren in opa's handschrift. De aantekeningen van oma zijn wat uit­gebreider, ik neem ze in dit gedeelte letterlijk over met hier en daar een opmerking van mij tussen {} .

"1e officier s.s. Kediri, Kapt. H. Vos; van 25 september 1920 tot 15 april 1921 (To te Antwerpen 25 sept tot 3 okt '20 en 15 - 24 april 1921).

1e officier s.s. Kedirie, Kapt. H. Vos; van R{otterdam ?} 11 juni (To te Antwerpen 21 mei - 4 juni)."

(Samen met een dochter van Kapt. Vos, Maartje, heeft Mama later in de perscommissie van de Plattelandsvrouwen gezeten)

"11 nov te R.; 19 nov naar H{amburg ?} tot l dec, via Bremen. Kediri

Kapt. H. Vos; 14 april {1922 ?}, 13 mei R., 27 mei naar Antwerpen; 21 april {1923 ?} te Rotterdam.

21 - 30 juli 1923 s.s. Schouwen van Rotterdam, Kapt. Zeilemaker. Naar Zweden en Finland voor hout. Naar Durban, vandaar in ballast {d.w.z. zonder lading} naar Indie. Vertrok 23 dec van Batavia naar Holland en arriveerde 6 febr 1924.

S.s. Schouwen, Kapt. Roos; 20 febr 1924 van Rotterdam naar Livorno; 13 maart van Livorno naar Durban. 16 april van Durban naar Singapore. 18 mei van Singapore naar Fremantle. 17 jan 1925 terug na reis van 11 maanden, (opa was niet lang thuis na deze lange reis, want ... }

Weer vertrokken 31 jan {1} 1925 naar Cuba in ballast voor suiker, terug te Londen 21 maart. Vertrok vandaar naar Lulea om erts te laden voor Rotterdam 20 juni. Werd overgeplaatst op de Ternate; vertrok 28 juli naar Antwerpen en Londen en arriveerde 18 sept te Batavia.

Leo stapte 8 okt 1925 over van de Ternate op de Bondowoso tot l mei 1926. Kwam terug als 2e officier op de Rindjani en arriveerde 9 juli te Rotterdam. Vertrok 4 sept van Antwerpen met de Merauke. Terug te Rotterdam 3 juni 1927."

Oma ging dus nogal eens naar havenplaatsen als Antwerpen en Hamburg als opa daar met het schip lag. Veel tijd samen hebben ze toch al niet gehad, die eerste negen jaar van hun huwelijk. Verder zal oma wel een aantal malen naar Parijs zijn geweest, naar haar moeder. Ook logeerden er neefjes en nichtjes bij haar. Opa en oma hadden in die tijd samen met vrienden, Jo en Nel van Ameyden (de ouders van o.a. Jo van Ameyden, later notaris te Leiden), een klein kajuit-zeiljachtje, de "Zonderling", op de Kralingse Plas bij Rotterdam. 12 mei 1927 werd Jeantje (Jeanne Marie) geboren (opa kwam pas 3 juni thuis) en op 12 okt 1930 ik (Hans Ouwerkerk auteur van dit stuk). Wegens de ruimte en het bezwaar van een bovenhuis met twee kleine kinderen, verhuisden we een paar maanden later naar een beneden (huur)huis in het Westen van Schiedam aan de Burgemeester Knappertlaan nr. 203, vlak bij het Rubensplein. Deze wijk was toen in aanbouw.

Over de periode van 1927 tot 1940 heb ik v.w.b. de reizen van opa minder gegevens. Blijkens een foto voer opa in jan 1931 op het motorschip Kedoe en in sept 1932 op de Kota Radja. Er is een diploma als sloepsgast uit die tijd, 2 jan 1933.

Tijdens een lange reis van 21 maanden met de Kota Radja overleed Jeantje in april 1934 aan een longontsteking met complicaties. Het schip lag toen waarschijnlijk in Genua of Marseille, want ik herinner mij vaag dat opa met de trein naar huis kwam en oma en ik hem in Rotterdam van het station gingen halen. Het overlijden van hun dochtertje, zij was zes jaar, was natuurlijk een grote slag voor opa en oma. Het heeft heel lang geduurd voor zij er enigszins over­heen waren. Om er even uit te zijn gingen wij op vakantie met een motorbootje, de "Teun", dat opa van een collega kon lenen. Ik her­inner me hier ook nog wel wat van, o.a. dat de motor nog al eens weigerde.

In 1935 vonden er vakantiereizen voor jongeren plaats naar Noorwegen. De meisjes gingen met het passagiersschip de Slamat, waar opa toen op voer. De jongens gingen met een vrachtschip, de Tarakan Zie [1] blz. 217, een knipsel en de foto van de Slamat in de fjord te Udda. In 1936 ging opa met de Indrapoera naar Southampton, voor een ingenieursexcursie naar de Queen Mary, die toen net gebouwd was [1] blz. 221. De Rotterdamse Lloyd legde zich in die tijd toe op deze vormen van toerisme. Omstreeks 1937 mocht oma een keer meevaren met de Indrapoera, toen passagiersschip, van Rotterdam naar Marseille; ik werd uitbesteed. Op de Indrapoera is opa een hele tijd Ie stuurman geweest. Het vlotte toen helemaal niet met de promotie tot gezag­voerder.

In 1937 verhuisden we naar de Graaf Florisstraat nr. 78, ook in Schiedam, eigenlijk vlakbij onze vorige woning. Dit was een koophuis met een klein tuintje, vier kamers en een grote zolder. Het kostte f 5000, -. Na die verhuizing had opa een half jaar vakantie, kennelijk opgespaard, en bouwde op de zolder een kano.

Bij de bewaardgebleven papieren zijn nog een loodsbrevet voor Soerabaja en een diploma van een cursus handelsbescherming van 20 juli 1937, rep. 24 april 1939. Dit laatste wijst op de toestand in de wereld op dat tijdstip. Op 15 maart 1939 waren de Duitsers Tsjecho-Slowakije binnengevallen, op 7 april waren de Italianen in Albanië geland. Daar mee was eigenlijk de tweede wereldoorlog al begonnen. Op l sept kwam de Duitse inval in Polen, op 3 sept gevolgd door de oorlogsverklaring van Engeland en Frankrijk aan Duitsland.

Opa monsterde op 21 okt 1939 opnieuw aan op de Indrapoera, als Ie stuurman. Deze datum staat op de achterkant van een arbeids­overeenkomst van 27 nov 1937. Blijkens [1] blz. 232 gingen vanaf 29 nov 1939 de mailschepen (d.w.z. de passagierschepen, die ook post vervoerden) van de RL vanuit Indie niet meer naar Rotterdam, maar tot Genua, vanwege het oorlogsrisico.

In mei 1940 vielen de Duitsers Nederland binnen. De Indrapoera lag toen in Genua. Opa was aan de beurt om afgelost te worden, maar zijn aflosser kon niet meer uit Nederland vertrekken t.g.v. de Duitse inval; hij moest dus met het schip mee terug naar Indie. Aan de oorlog en de eerste jaren daarna wil ik een apart hoofdstuk wijden.

Opa = Leonardus Theodorus Maria Ouwerkerk

Oma = Catharina Petronella Sala

6. De periode van 1940 tot 1947.

Hoewel de oorlog in 1945 eindigde zal ik de periode van omstreeks 1940 tot halverwege 1947 in een hoofdstuk samenvatten, omdat door het verblijf van ons gezin in de Verenigde Staten na de oorlog, het gewone leven in Nederland voor ons pas in 1947 weer begon. Over onze lotgevallen in Nederland tijdens de bezetting zal ik heel kort zijn. Het leven in ons land in die tijd is in veel boeken beschreven, die er een duidelijk beeld van geven. Het lijkt mij beter hier wat meer te vertellen van opa's omzwervingen, vooral in 1940 en 1941. Ik heb geprobeerd er aan de hand van nog aanwezige brieven en het boek van de RL [1] een beetje lijn in te brengen. Hij heeft er natuurlijk wel eens wat over verteld, maar niet precies in volgorde.

Oma en ik woonden de gehele bezettingstijd in Schiedam. Overgroot¬moeder Sala woonde bij ons in en ook nog een tijdje haar zuster Bets. Alleen in 1942 logeerden wij, vanwege aanhoudende lucht¬aanvallen op de havens en scheepswerven bij Schiedam en Rotterdam, een week of zes in Delft, bij kennissen aan de Rotterdamse Weg. Afgezien van angst, kou en honger, vooral de laatste winters, kwamen wij de oorlog ongeschonden door. De verbinding met opa liet veel te wensen over; weinig brieven, die dan nog erg lang onderweg waren en soms gedeeltelijk onleesbaar gemaakt door de censuur. Zie de brief van 13 nov 1941 uit New York en ook de brief van de RL aan oma en [1] blz. 270.

Zoals eerder vermeld vertrok opa in mei 1940 met de Indrapoera uit Genua. De reis ging via Casablanca, Kaap de Goede Hoop en Durban naar Indie. [1] blz. 259. De Indrapoera werd op 26 juli te Soerabaja aan de Engelsen overgedragen als troepenschip.

Op 6 juli kreeg opa, die toen in Tandjong Priok was, een aanstelling als kapitein van het vrachtschip Mandalika, ex Nordmark. De regering had n.l. bij het uitbreken van de oorlog een aantal Duitse schepen die in Indie waren "tot prijs verklaard", d.w.z. in beslag genomen. [1] blz. 268.

Over de tijd van juli 1940 tot maart 1941 heb ik geen gegevens gevonden, behalve dat de Mandalika een reis maakte die op 31 dec 1940 eindigde. In maart 1941 voer de Mandalika in een groot convooi van Freetown (West Afrika) met bestemming Engeland. Waarschijnlijk voer het RL schip Tapanoeli in hetzelfde convooi. Dit bestond uit ca. 50 schepen en werd beschermd door een oude Engelse kruiser, de Malaya, en twee corvetten. Volgens [1] blz. 241 werd de Tapanoeli, vertrokken van Freetown 12 maart, op 17 maart getorpedeerd. In de nacht van 18 op 19 maart onderging de Mandalika hetzelfde lot.

Opa heeft later de gebeurtenissen rond de torpedering opgeschreven, maar die beschrijving heb ik niet terug kunnen vinden. Van wat hij wel eens verteld heeft herinner ik mij het volgende: "De nacht voor de torpedering had men vanaf de Mandalika een onder¬zeeboot gezien, die aan de oppervlakte naast het convooi meevoer. Opa had erop laten schieten. De koopvaardijschepen waren inmiddels veelal voorzien van een of meer stukken geschut. De duikboot werd kennelijk niet getroffen. De volgende nacht werd de Mandalika in de machinekamer geraakt door een torpedo. Hierbij kwamen drie bemannings¬leden om. De bemanning bestond uit 62 mensen: 20 Nederlanders, 32 Chinezen en 10 Javanen, blijkens de nog aanwezige bemanningslijst. Het schip begon te zinken en men ging in de reddingsboten. Na vrij korte tijd werden de schipbreukelingen aan boord genomen door een van de corvetten, hoewel dit eigenlijk niet mocht. De corvetten waren te klein om grote aantallen geredden te herbergen en stilliggen was gevaarlijk voor het corvet zelf en voor het convooi, als de duikboot nog in de buurt was."

Het convooi is hierna, waarschijnlijk wegens voortgezette duikbootaanvallen, ontbonden. De bemanning van de Mandalika werd voor of op 28 maart 1941 in Freetown aan wal gezet. Dit blijkt uit telegrammen van opa aan zijn broer Willem te Soekaboemi (Java) en aan een collaga, kapt. Udema.

De bemanning reisde grotendeels met de Dempo van de RL naar Durban, waar ze 12 april waren en misschien nog begin mei en vervolgens met een schip van de KPM naar Indie. De maanden juni t/m sept was opa afwisselend in Batavia en Soerabaja, blijkens de adressering van verschillende brieven. Op 23 sept 1941 kreeg hij een aanstelling als inspecteur van de RL in San Francico.

Hij vertrok 14 okt van Batavia. Van deze reis is een concept reis¬verslag voor de directie van de RL bewaard gebleven. De reis ging van Singapore naar San Diego (Californie) met een "Clipper", een grote viermotorige vliegboot, van de Pan American Airways. De RL was geinteresserd in gegevens omtrent dit soort luchtvervoer i.v.m. concurentie met de passagierschepen in de toekomst. Ik wil hierover, met de achtergronden ervan, een apart verhaaltje schrijven.

Opa arriveerde 4 nov in San Francisco. Kennelijk ging hij kort daarop naar New York, waar het hoofdkantoor van de RL voor de VS gevestigd was, want de eerder genoemde brief van 13 nov kwam uit New York. Op 7 dec vond de Japanse luchtaanval op Pearl Harbor plaats en werden de VS in de oorlog betrokken. 11 jan 1942 landden de eerste Japanners op Borneo en 9 maart 1942 capituleerden de Nederlanders op Java. Opa was dus maar net op tijd weg uit Indie.

In San Francisco verzorgde hij in de volgende jaren, samen met enkele collega's, de bevoorrading, reparaties, enz. van de RL en andere Nederlandse schepen die in de Pacific dienst deden. Hierbij werd samengewerkt met een Amerikaanse bevrachtingskantoor: de Transpacific Transportation Company.

De verdere brieven uit 1942 t/m 1945 betreffen vnl. salariskwesties. Op 6 okt 1944 kreeg hij machtiging van Ministerie van Scheepvaart en Visserij (toen in Londen gevestigd) tot het dragen van het oorlogs-herinneringskruis.

We komen nu toe aan sept 1944. De gebeurtenissen in het bezette Nederland ("Dolle dinsdag") deden de hoop op een spoedig einde van de oorlog toenemen, maar de bevrijding en daarmee o.a. het voor ons zo belangrijke herstel van de postverbinding liet nog tot mei 1945 op zich wachten. Uit enkele bewaardgebleven brieven van opa aan ons blijkt, dat de situatie aanvankelijk nog onzeker was. Japan capitu¬leerde pas 2 sept en voor de VS was de oorlog toen pas geëindigd. Opa kon niet op stel en sprong zijn werk in de steek laten, daarom gingen oma en ik op kosten van de RL naar Amerika. Dat was in dec 1945, na veel beslommeringen om het huis in Schiedam tijdelijk te verhuren, overgrootmoeder ergens onder te brengen (in een bejaarden¬tehuis in Delft, uiteindelijk) en Amerikaanse visa te krijgen. Wij maakten de overtocht met de Edam van de Holland Amerika Lijn, die er, mede door slecht weer, ongeveer 14 dagen over deed. Een paar dagen voor Kerstmis arriveerden we in Philadelfia, waar opa ons afhaalde. Per trein reisden we in ongeveer zes dagen naar San Francisco.

Over ons verblijf daar zou natuurlijk ook een lang stuk te schrijven zijn, maar dat valt buiten het bestek van dit verhaal. We woonden in een tweekamerflat (wel wat krap met z'n drieën, maar het was toch maar tijdelijk), in een houten gebouw van drie verdiepingen vlak bij het strand. Het zeewater is er overigens bijna altijd te koud om te zwemmen, hoewel er in de stad palmen groeien. De straat heette "La Playa", Spaans voor "het strand". Het leven ging er voor ons verder zijn gewone gang, met werk, resp. school en af en toe vacantie. Wij woonden er ongeveer anderhalf jaar.

In juli 1947 gingen wij terug naar Nederland, nadat opa zijn werk aan een opvolger had overgedragen. Wij reden met de auto in ca. drie weken naar New York, via o.a. Yellowstone Park en Detroit. De Constellation "Nijmegen" van de KLM bracht ons, na een verblijf van een paar dagen in New York waar het die zomer nog warmer was dan het er anders al is, in 24 uur naar Schiphol. Er waren tussenlandingen in Gander, op Newfoundland en in Prestwick, Schotland

7. De periode na 1947.

Deze periode valt misschien het beste in te delen naar de plaatsen waar opa en oma toen gewoond hebben, n.l. Schiedam tot 1950, Sassen-heim tot 1967 (?) en daarna Leiden. Opa woonde de laatste paar jaar van zijn leven ook nog in Warmond.

Schiedam. Aanvankelijk bewoonden we na onze terugkeer het huis in de Graaf Florisstraat samen met de mensen aan wie het tijdens onze af¬wezigheid verhuurd was (Er was een enorm tekort aan woonruimte vlak na de oorlog !). Dit was een jong stel die inmiddels een baby hadden. Het huis was eigenlijk veel te klein voor deze dubbele bewoning. Van sept 1947 tot 31 jan 1948 had opa het toezicht op de verbouwing van de troepenschepen Waterman en Zuiderkruis op de werven Gusto en Wilton Feyenoord in Schiedam. Zie div. brieven en [1] blz. 287. Volgens de brieven zou hij l juni 1948 met pensioen gaan, na het opnemen van vier maanden opgespaard verlof. Hij heeft echter nog een tijd in Vlissingen toezicht gehouden op de verbouwing van de Indra-poera van troepenschip tot vrachtschip bij de werf De Schelde. Volgens: [1] blz. 287 heeft dit tot midden 1949 geduurd. Daarna ging hij echt met pensioen, zij het dat hij nog jaren contactpersoon is geweest tussen de RL en hun vacantiecentrum voor het personeel, "Heidebad" in Epe op de Veluwe.

Sassenheim.

Na opa's pensionering wilden opa en oma een ander huis, dat aan twee voorwaarden moest voldoen: dichtbij geschikt zeilwater en alle kamers zoveel mogelijk gelijkvloers. Dit laatste omdat oma, die met een ontwrichte heup was geboren met stijgende leeftijd steeds moeilijker ging lopen en dus een huis zonder trappen wilde. Vanuit de VS hadden zij een stuk bouwgrond gekocht in Sassenheim, waar ze via kennissen toevallig over hadden gehoord. Dit voldeed heel goed aan de eerste voorwaarde, want het lag met de achterkant aan een brede sloot, die via enkele vaarten in verbinding stond met de Kagerplassen.

Na veel rompslomp om een bouwvergunning te krijgen, lieten ze een architect naar hun ideeën een bungalow ontwerpen. Omstreeks mei 1950 was het huis klaar en verhuisden we naar de Willem Warnaarlaan nr. 75. Het huis en de omgeving hebben heel goed aan de verwachtingen voldaan. In 1951 kocht opa een kajuitzeiljachtje, de "Tor", waarmee wij veel gevaren hebben. Later, omstreeks 1960, toen het zeilen bezwaarlijk werd, opa en oma waren toen ongeveer 70 jaar, kwam er een motorboot, de "Roezemoes". Zoals overal hadden zij ook in Sassenheim een uitgebreide kring van familie, vrienden en kennissen.

Leiden. Omdat de huishouding en het onderhoud van het huis en de grote tuin een te zware last werd voor mensen van tegen de tachtig, verhuisden opa en oma omstreeks 1967 naar de serviceflat "Cronestein" aan de Plantijnstraat in Leiden. De flat ligt aan het Lammenschans-plein. Hun tweekamerflat was op de vierde verdieping, met uitzicht op het plein, het Rijn-Schie-Kanaal en in de verte Voorschoten. Zij waren dus weer terug in hun beider geboortestad. Ook hier hebben ze weer met genoegen gewoond, al werd dit soms wat vergald door strubbelingen m.b.t. de manier waarop Cronestein, een co-operatieve woonvereniging, bestuurd werd (De co-operatie bestond uit alle bewoners).

In febr 1974 overleed oma, bijna 84 jaar oud.

Opa heeft hierna nog tot eind 1989 alleen in Cronestein gewoond. Daarna was, het noodzakelijk dat hij in een verpleeghuis werd opgenomen.

Met erg veel moeite lukte dit. Na een paar weken tijdelijke opname in de verpleegafdeling van het bejaardenhuis Roomburg in Leiden, ging hij begin 1982 naar Marienhave in Warmond. Daar is hij op 9 sept 1984, na een hersenbloeding, overleden. Hij was toen ruim 93 jaar oud.

Bronvermelding (boeken en een tijdschriftartikel)

[1] Leeman, F.W.G.   Van barkschip tot "Willem Ruys", 120 jaar zeevaart Rotterdam 1961

[2] Jubileum uitgave "De Sportman" Leiden 1906

[3] Gedenkboek, uitgegeven tergelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de KZRM "De Kaag" 1960

[4] Geschiedenis van de Kaagsocieteit aterkampioen nr. 11  blz. 2192 e.v.  1977

[5] 50 jaar Regenboog - uitgegeven ter elegenheid van het 50-jarig bestaan an de Regenboog-klasse

[6] S.J. graaf van Limburg Stirum Varen in Oorlogstijd       Amsterdam 1948

[7] Veldpape, E.  Chris van der Windt, 1877 - 1952 Oegstgeest 1996

Op 10-02-2007 jongst leden overleed Geertruida Maria (Truus) Dam, weduwe van Hans Ouwerkerk op 76 jarige leeftijd.