|
Toen bestond de dienstplicht nog
Mijn vader werd op 29 mei 1903 geboren. Aangezien het destijds de regel was dat men in het jaar dat men 20 jaar werd zijn legerdienst moest vervullen, maakte hij deel uit van de lichting 1923.
Hij werd opgeroepen om zijn plicht te vervullen in het 2de Linieregiment 2de Bataljon 6de Compagnie, dat gelegerd was in de Leopoldskazerne in Gent en dat deel uitmaakte van de 12de Infanteriedivisie.
De diensttijd was kort daarvoor teruggebracht tot 10 maanden door de militiewet van 1921. Vier jaar Duitse bezetting en strijd aan de IJzer hadden daartoe geleid.
Na zijn actieve periode onder de wapens, mocht de milicien naar huis en werd hij onderdeel van de reserve. Hij was dan met zogenaamd onbepaald verlof. Vervolgens moest hij met een zekere regelmaat deelnemen aan wederoproepingen. Zo'n rappel duurde meestal een dag of tien en vond elke twee tot drie jaar plaats in één van de grote oefenkampen Brasschaat, Beverlo of Elsenborn. De eerste wederoproepingen werden vaak volbracht bij dezelfde actieve eenheid waar de dienstplicht volbracht werd.
Daarbuiten had de milicien-reservist maar weinig met het leger te maken. Hij moest zijn uniform in goede staat thuis bewaren en bij elke adreswijziging zijn militair zakboekje netjes laten afstempelen op het gemeentehuis. Om naar het buitenland te reizen voor een lange periode of om te verhuizen was toestemming nodig van de militaire overheden. Ook was het tot het einde van de jaren '20 de gewoonte dat hij zich om de paar jaar, op een vooraf bepaalde dag in de maand augustus, in uniform moest aanmelden bij de plaatselijke Rijkswacht die dan ook weer een stempel plaatste in het militair zakboekje.
En toen vielen de Duitsers ons land binnen
Op 1 september 1939 vielen Duitse troepen Polen binnen. Dat betekende meteen ook de start van de tweede wereldoorlog.
Drie dagen later, de dag nadat Frankrijk en Engeland de oorlog hadden verklaard aan Duitsland, werd het Belgisch leger gemobiliseerd.
In 1937 had men de slagorde ervan in oorlogstijd gereorganiseerd. Naast de gevechtseenheden was er een territoriaal commando dat onder andere vier bataljons omvatte met elk vier compagnies wachtfuseliers Wachters van Verkeerswegen en Inrichtingen. Zoals dat toen (en nog veel later) wel meer het geval was, werd de Franse benaming Gardes de Voies de Communications et Etablissements (GVCE) gebruikt.
De Belgische neutraliteitspolitiek bestond er in om bij een vijandelijke inval uit het oosten het veldleger terug te trekken tot op de KW-stelling of KW-linie. Dat was een antitankversperring tussen Koningshooikt en Waver, in hoofdzaak langs de rivier Dijle. Ze bestond uit een aaneenschakeling van gevechtsbunkers, communicatiebunkers, anti-tankgrachten en stalen bouwwerken. Daar zou men met de gevechtseenheden de hulp van de geallieerden afwachten en zo nodig de invaller het hoofd bieden.
Om de vitale verkeerswegen en infrastructuur in het gebied ten westen van deze linie te helpen beveiligen, zou gebruik gemaakt worden van de Wachters die in hun eigen woongebied statische bewakingsopdrachten moesten uitvoeren om saboteurs en luchtlandingstroepen te snel af te zijn.
De manschappen voor deze wachtbataljons werden geput uit de oudste reservisten. De meeste manschappen waren tussen de 35 en 45 jaar oud.
Mijn toen 37 jarige vader werd ingedeeld bij het IIIde bataljon Wachters 2de compagnie, Nieuwpoort genaamd.
De meeste van die bataljons werden slechts midden januari 1940 onder de wapens geroepen. Dat lot viel ook mijn vader ten deel op 14 januari 1940.
De uitrusting van die eenheden was eerder beperkt en bestond uit verouderde wapens en oorlogsbuit uit de vorige wereldoorlog.
De oorlogservaringen van de Wachters van Verkeerswegen en Inrichtingen lopen sterk uit elkaar maar kunnen vaak worden samengevat tot een stapsgewijze terugtocht naar Vlaanderen, vaak zonder precieze instructies van de militaire overheid en in de meeste gevallen zonder bevoorrading of geldmiddelen, gevolgd door de inname van kantonnementen in het achtergebied van het veldleger tot het einde van de veldtocht.
Op 10 mei 1940 vielen Duitse troepen België, Nederland en Luxemburg aan en daarmee schonden ze de Belgische neutraliteit. De algemene mobilisatie werd een feit waardoor nu 600.000 militairen onder de wapens waren, 8 % van de Belgische bevolking.
Ondanks het feit dat ons leger nooit een groter effectief kende, vertoonde het veel zwakke punten. De eenheden hadden te weinig kader, de training van de infanterie-eenheden liet soms te wensen over en het leger was helemaal niet voorbereid op een luchtoorlog. Bovendien had de lange mobilisatieperiode en een gebrek aan reactie van de militaire overheden het moreel en de tucht van de troepen ondermijnd.
Het Belgisch leger vormde dus geen partij voor het goed getraind, gedisciplineerd en machtig Duits leger en kon slechts gedurende een heel korte periode weerstand bieden.
Op 28 mei 1940 capituleerde België. De 18-daagse veldtocht was gestreden. Maar daarmee was de tweede wereldoorlog niet afgelopen. België werd bezet door Duitse troepen.
De rest van de Belgische troepen die zich nog in Vlaanderen bevonden, werd gevangen genomen. Het ging hier om bijna 150.000 militairen.
Ik ken de omstandigheden niet waarin het gebeurde, maar mijn vader viel in handen van de Duitsers op 2 juni 1940 in Oudenburg.
 >
Wie beroepsofficier of -onderofficier was, vloog in regel meteen naar Duitsland om er vijf jaar gevangenschap in een Stalag of Oflag door te brengen.
De Duitsers hadden echter meer aandacht voor de nakende gevechten met de Engelsen en de Fransen dan voor de gevangen genomen Belgische soldaten. Daarom konden sommige van deze laatste wegvluchten en trokken ze gewoon naar huis of naar Engeland. Reeds op 5 juni 1940 vaardigde de Duitse overheid een richtlijn uit om de Vlaamse miliciens en bepaalde beroepscategorieën onder de Waalse miliciens naar huis te laten gaan. Dat order werd echter niet consequent uitgevoerd en het gros van de Vlaamse militairen belandde toch nog voor enige maanden in Duitsland. Nochtans maakte die richtlijn deel uit van de Duitse Flamenpolitik (Vlamingenbeleid) dat de Vlaamse bevolking moest overtuigen om zich aan de zijde van de Duitsers te scharen en zo de greep op het bezette België te vergroten.
Hiertoe maakten ze gebruik van de spanningen tussen Franstaligen en Vlamingen en het wantrouwen van deze laatste jegens het verfranste Belgische bestuur.
Toen de Belgische militairen, waaronder mijn vader, uiteindelijk in groepen van vijftig in treinwagons gestopt werden, waren ze er eigenlijk van overtuigd dat ze naar huis mochten. Ze kregen een militair brood per vijf man en moesten zich als drank tevreden stellen met de inhoud van hun drinkbeker (gourde in het Vlaams). Sanitaire haltes waren niet voorzien. Twee en een halve dag later kwamen veel Belgen, in plaats van in hun geliefde thuishaven, via Berlijn, in het station van Stablack aan. Jullie zien dat hieronder.
 >
Het krijgsgevangenkamp Stalag Ia Stablack (Stammlager voor Onder-Officieren en Manschappen)
Stalag Ia was gelegen op ongeveer 50 kilometer van Kalinigrad dat toen nog Königsberg heette en dat jullie rechts bovenaan onderstaand kaartje kunnen terugvinden. Het was een kamp met houten barakken bedekt met een cementlaag, dat in de herfst en de winter van 1939 gebouwd werd door Poolse krijgsgevangenen.
 >
Hieronder zien jullie de ingang van het kamp.
 >
Het was het grootste kamp waar Belgen verbleven (zon 23.000), tegelijk het verst verwijderd van België maar tevens ook het meest noordelijk gelegen, ter hoogte van Denemarken. Dit is geen overbodig detail, want daar was het dus ijzig koud en aangezien er een groot tekort was aan steenkool
Veertig logementbarakken à 500 plaatsen, konden dus 20.000 krijgsgevangenen herbergen.
De capaciteit van het kamp was bovendien verhoogd door het opstellen van tentoonstellingstenten op de vrije ruimtes.
Verder omvatte het kamp ook dienstbarakken: infirmerie, stortbaden, ateliers voor kleermakers en schoenmakers, kantoren, keukens, postkantoor, ontluizingsbarak, enz
Het geheel werd omgeven door een dubbele afsluiting met prikkeldraad en het werd bewaakt vanaf miradors uitgerust met schijnwerpers en automatische wapens.
Elke barak was ingedeeld in 2 grote kamers, 25 meter lang en 8 meter breed, gescheiden door een wasgelegenheid. Ziehier hoe zon kamer er uitzag.
 >
Het leven in het krijgsgevangenkamp
Mijn ouders zijn beide op 49 jarige leeftijd overleden op een ogenblik dat ik als kind nog niet geïnteresseerd was in de voorbije oorlog. Ik heb mijn vader dus nooit gevraagd hoe het dagelijks leven in Stalag Ia verliep en ook mijn moeder heeft mij dus nooit kunnen vertellen hoe het leven op het thuisfront er uitzag tijdens de 11 maanden afwezigheid van mijn vader.
De tekst die jullie hieronder kunnen lezen is dus samengesteld op basis van wat ik in de Westendse gemeentearchieven ontdekte en op basis van verhalen op internet door overlevenden en door afstammelingen ervan die wel het geluk hadden hun ouders en/of grootouders daarover te horen vertellen.
Na een verblijf van enkele dagen in het kamp zelf om er gefouilleerd, geregistreerd, kaalgeschoren, ingeënt en gefotografeerd te worden, werden konvooien gevormd om de KG (krijgsgevangenen) naar hun werkplaats te voeren, in de Kommandos. Stalag 1a had zo 21 commandoposten verspreid over Noord-Oost-Pruisen. De gevangene werd er geplaatst/gelogeerd voor min of meer lange periodes om er tijdens de dag op het veld of zelfs in fabrieken te werken. Ze keerden nog slechts sporadisch naar het centraal kamp terug.
Over het algemeen mochten de gevangenen nogal snel na hun aankomst (binnen de veertien dagen) op voorgedrukte bladen, via het Rode-Kruis, teken van leven geven aan hun familie.
Mijn vader verbleef in Stalag Ia van begin juni tot 13 december 1940 en dat samen met dorpsgenoot André Germonpré (1919-1976). Daags vóór hun vertrek kwam daar ook Julien Germonpré toe. Begin 1941, werden nog enkele Westendenaars in het kamp opgesloten: Robert Niville (23.01.1941), Roger Verleye (20.01.1941), René Verbanck (24.01.1941), Firmin Vandepitte (14.02.1941) en André Waeyaert (22.02.1941).
De kampcommandant was toen Oberst Hartman, een keiharde die er zich op toelegde om de krijgsgevangenen elke dag steeds weer duidelijk te maken dat zij de overwonnenen waren.
Het voedsel was ontoereikend. Van een krijgsgevangene mag dus zeker gezegd worden dat hij echt honger leed. Elke kruimel was goud waard. Een rantsoen kan als volgt beschreven worden: s morgens een tas thee of ersatz koffie, die slecht smaakte en bovendien koud was. s Middags was er een opscheplepel soep (ca ¾ liter). In het begin was de soep dik maar zienderogen verminderde de kwaliteit, zodat de gevangenen tenslotte van afwaswater spraken. s Avonds kreeg iedereen 375 gram brood.
In de Kommandos werden de gevangenen in principe gevoed op basis van de rantsoenen die de werkgevers moesten aankopen met ravitailleringszegels. Het eten was er duidelijk beter dan in het centraal kamp, vooral voor diegene die bij een boer werkten. Toch was dat in de meeste gevallen ontoereikend. Gelukkig ontvingen de gevangenen ook pakjes, die hen toelieten te overleven.
Die kwamen eerst van de familie, die zich vaak het eten uit de mond spaarde, daarna van particulieren en van het Rode-Kruis.
Volgens de conventie van Genève mocht het aantal pakjes niet beperkt worden. Door de bijzondere verzendingsetiketten die erop moesten geplakt worden, werd dat echter niet gerespecteerd.
Er waren drie standaardpakjes van het Rode-Kruis: 1 kilogram voor 20 frs, 2 kg voor 40 frs en 5 kg voor 100 frs. Er waren pakjes voor rokers en voor niet-rokers.
Ziehier wat die pakketten zo allemaal bevatten.
In het rokerspakket van 1 kg zaten 2 pakjes sigaretten, 1 doos sardines, 100 gram marsepein, 2 pakjes snoep Lutti, 1 doos confituur, 250 gram peperkoek of nog 1 doos confituur.
Het niet-rokerspakket van 5 kg bevatte: 500 gram vijgen, 300 g droge rozijnen, 1 doos vlees of 2 dozen kaas, 2 dozen sardines, 2 dozen confituur, 2 dozen soep, 1 kg suiker, 2 pakjes Lutti, 2 dozen zwarte bonbons uit Doornik, 400 g marsepein, 1 kg peperkoek of 2 grote dozen confituur.
De briefwisseling naar de gevangenen gebeurde met gewone postkaarten of met kaarten van het Rode-Kruis, speciaal daarvoor uitgegeven.
Ik vond terug dat die vanaf de eerste weken op gang kwam, zeker vanaf juli 1940 en dat op een normale en regelmatige basis.
Steun voor het thuisfront
Tijdens het verblijf van mijn vader in Stalag-Ia kon mijn moeder rekenen op enige financiële steun van de gemeente.
Zo ontving ze voor haarzelf en 3 kinderen van minder dan 15 jaar volgende bedragen:
juni 1940: 270 fr.
juli 1940: 552,50 fr.
4-17 oogst 1940, bedrag 227 fr., voor de maand augustus 455 fr.
5de week september 1940: 114 fr.
Hoe die bedragen, gevonden in het gemeentelijk archief, berekend werden, weet ik niet. Was deze informatie onvolledig of moest het gezin het werkelijk stellen met deze steun???????
Het zou ook kunnen dat de krijgsgevangenen betaald werden voor hun werk in de Kommandos. De informatie daarover is echter niet duidelijk.
Erkenning voor onze Westendse oudstrijders en/ of krijgsgevangenen
Op de zitting van de Westendse gemeenteraad van 18.01.1943 werd besloten dat al diegenen die tussen 26 augustus 1939 en 28 mei 1940 onder de wapens waren, aangezien werden als oudstrijder van 1940.
Mijn vader werd daarvoor vereremerkt met twee medailles: de Herinneringsmedaille van de oorlog 1940-45 met 2 gekruiste sabels (links hieronder) en de Medaille van de Krijgsgevangenen 1940-1945 met één staafje (rechts hieronder).
 
In het gemeentelijk archief vond ik ook een mozaïek met paspoortfotos van die Westendenaars die zich op de één of andere manier verdienstelijk maakten en daarvoor de vleiende benaming Glorierijke Held toegemeten kregen.
Bovenaan: Marcel Gunst, gesneuveld op 26 mei 1940 (° W, 1913)
Rij 1: Achille Kuylle (1906-?), Jules Mortier (1908-1973), William Ossaer (1911 1997), Achiel of Jourdain
Lingier? , K Dewulf, (?-?), Henri Tack (1915-?)
Rij 2: Arthur Simoens (1905-?), Georges Daele (1902-?), Louis Van Bellingen(1903-?), Albert (?) Deschacht (1915-1988
of 1916-1986), Benoni of Albert Renty?, Stefaan Tack (1908 1978), Corteel Gaston???
Rij 3: Robert Van Biervliet (1913-1970), Henri Cappelle (1906 1996), Camiel Germonpré (1912 1977), Van Praet (?- ?-, Maurice Diet (1917-?), Camiel Verhelst (1909-1985), Jules (?) Beels (1908 1989)
Rij 4: Verslype ?, Edmond Lannoye (1911-?), Jules Declerck (1915-1978), A. Last ?, Emiel Engelbrecht (1914-1989 KG),
Emiel Quartier, (1904-?), Derudder
Rij 5: Gerard Deprez (1901 1969), Jozef Boedt (1920 1974), Daniël Lanssens (1915 1990), Jerome Niville (1922-
1995), of Robert?, Albert of Benoni Renty?, Leon Lefevere (1903 1953 KG), Oscar (?) Dewachter (1900-?)
Rij 6: Désiré Hursel (1902 1966), Benjamin Verleye (1905-1969), Albert, Andreas of Georges Lansen?, Palmère Rosseel
(1904-1976), André Waeyaert (1920-1941 KG), August Swyngedauw (1911-1999), Chausslain ??
Ik weet eigenlijk niet waaraan deze 42 mannen hun status van Held te danken hadden. Zijn er daar ook bij die gewoon opgeroepen werden, met hun eenheid de terugtocht meemaakten en daarna naar huis trokken? Zijn er geen andere, die krijgsgevangen genomen werden en die niet in de tabel voorkomen? Ik weet het niet.
De opsteller van deze mozaïek heeft het alleszins niet nauw genomen met de schrijfwijze van de namen.Sommige van de 42 heb ik niet kunnen identificeren. Misschien is één van mijn aanvullingen niet correct. Herkennen jullie nog iemand? Ik zou dankbaar zijn voor elke bijkomende informatie.
Bronnen
http://18daagseveldtocht.wikispaces.com/De+piotten
http://users.skynet.be/philippe.constant/stalag.html
Antwoorden op mijn vragen aan Algemene Directie Human Recources, Divisie Administratieve Expertise, Sectie Administratieve Expertise, Ondersectie Notariaat Kwartier Koningin Elisabeth, EvereGemeentearchief Middelkerke/ Westende met dank aan conservator Marc Constandt
|
