|
Op mijn andere blog heb ik geschreven dat ik ooit van plan geweest ben om al wat ik wist over Westende in boekvorm te gieten. Ik ben daarvan afgestapt omdat ik altijd weer hoorde vertellen dat zoiets niet lonend is omdat de groep van geïnteresseerden toch zo klein is, als het over een dorp gaat.
Ik heb toen maar aangenomen dat ik er eigenlijk beter zou aan doen om regelmatig een blogartikel te schrijven over van alles en nog wat in verband met Westende: geschiedenis, merkwaardige gebeurtenissen, bezienswaardigheden, verdienstelijke personen, … Als ik die misschien wat rangschik en wat bewerk, kan dat misschien toch ooit nog een boek worden. Maar zover ben ik nog niet!
Ik heb op mijn dialectblog de voornaamste schrijvers vernoemd die ooit één of meer werken over Westende produceerden: Robrecht de Beaucourt van Noortvelde, Emiel De Riddere en Marc Constandt.
Natuurlijk zijn er nog andere bronnen. Zo kan men in het gemeentelijk archief de verslagen van de gemeenteraden raadplegen sinds de invoering van het burgerlijk wetboek door Napoleon op 21 maart 1804.
Staan daar geen persoonlijke gegevens in, die beter het licht niet zouden zien? Neen, de verslagen van de gemeenteraad zijn openbaar, behalve als het om persoonlijke aangelegenheden gaat, of als de gemeenteraad met twee derde van de aanwezige leden hiertoe beslist. Ze kunnen tegenwoordig zelfs gelezen worden via de website van de gemeente https://www.middelkerke.be/nl/gemeenteraadsverslagen ... de recentere dan.
Ik heb in het archief de ganse reeks vanaf de start doorlopen en zo heb ik nogal wat interessante, leuke, soms onbegrijpelijke toestanden ontdekt en nogal wat ruziemakende en folkloristische raadsleden leren kennen. Ik wil daaraan in de toekomst een aantal artikels wijden. Deze week gaat het over het bestuur tijdens de tweede wereldoorlog en de collaboratie van sommige bestuursleden met de Duitsers.
Het ontstaan van het Vlaams Nationalisme en van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV)
Hoewel België sinds 1830 neutraal was, beschikte het over een relatief sterk leger qua aantal, maar niet qua slagkracht. Het Frans was de bevels- en administratietaal en reeds in de loop van de 19e eeuw leverde dit problemen op. De opleiding aan de Koninklijke Militaire School kon enkel in het Frans gevolgd worden. Alle kaderleden waren Franstalig terwijl veel Vlaamse soldaten analfabeten waren. Er werden wel initiatieven ter verbetering van het taalprobleem genomen, maar het bleef duren tot 1913 voor er een eerste taalwet voor het leger kwam. In de verschillende militaire opleidingsniveaus werd het Nederlands naast het Frans geplaatst en vanaf 1914 moesten alle documenten en mededelingen aan de soldaten in de twee talen opgesteld worden. De wet werd echter slecht nageleefd en tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de uitvoering ervan opgeschort. Tot 1915 was het leger samengesteld uit 59% Vlamingen hoewel de Vlaamse bevolking 57% van de Belgische bevolking uitmaakte. Dit nog kleine onevenwicht nam in de loop van de oorlog toe. Alle mededelingen en opschriften bleven in het Frans en er waren geen afzonderlijke taalklassen bij de opleiding. Vlaamse soldaten werden vernederd door de officieren die zich weigerden aan te passen aan de taalwet. De koning weigerde eveneens heel de oorlogsperiode ook maar op één Vlaamse eis in te gaan. In die context ontwikkelde zich de Frontbeweging.
Zo ontstond het anti-Belgisch Vlaams-nationalisme en de collaboratie in het bezette land, het zogeheten activisme. In 1919 richtten Vlaamse oud-strijders de 'Frontpartij' op. Deze partij kwam op voor de eentaligheid en het zelfbestuur van Vlaanderen. Ze was antimilitaristisch ("Nooit meer oorlog") en sociaal vooruitstrevend.
Deze Vlaamse Beweging was aanvankelijk een taal- en cultuurbeweging, maar door het halsstarrig verzet van het Belgische Establishment groeide ze uit tot een politieke en socio-economische beweging die de erkenning van de Vlaamse culturele integriteit en uiteindelijk ook de politieke zelfstandigheid van Vlaanderen nastreefde. Deze evolutie deed zich voor na de Eerste Wereldoorlog. Tijdens die oorlog was de VB verdeeld in 3 groepen: de activisten (die collaboreerden met de Duitse bezetter om hun doel te bereiken), de passivisten (die hun grieven opzijzetten tot na de oorlog en loyaal meevochten voor België en de Frontbeweging, groepen soldaten die protesteerden door de Franstalige onderdrukking aan het front, wat leidde tot de dood van vele Vlaamse jongens).
Jérémie Gustave Théophile (Staf) Declercq (Everbeek, 16 september 1884 – Gent, 22 oktober 1942) was een onderwijzer die zich vanaf het begin in de taalstrijd mengde. Van 1919 af zat hij in het parlement voor de Frontpartij, die in 1932 ten onder ging aan interne verdeeldheid. Op 8 oktober 1933 werd hij de belangrijkste oprichter en leider van het ‘Vlaamsch Nationaal Verbond’ (VNV) dat ontstond door groepering van plaatselijke Vlaamse partijen. (zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Vlaamsch_Nationaal_Verbond)
De repressie na de oorlog maakte dat de hele Vlaamse Beweging ontgoocheld was in België en zodoende begon de periode van het politiek flamingantisme. Gaandeweg vervormde de VB van een linkse, sociale beweging gegroeid uit de Frontpartij, naar een rechtse beweging, met als resultaat het ‘Vlaamsch Nationaal Verbond’ en het ‘Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen’ (VNV) en Verdinaso. Dit liep weer faliekant af tijdens de Tweede Wereldoorlog waarbij de VB uit pure frustratie weer overging tot collaboratie.
Wat is collaboratie?
Collaboratie is samenwerking met de bezetter. Ze werd tijdens de Eerste Wereldoorlog uitgelokt door de Flamenpolitiek. Dat was een politiek van de Duitse regering ten gunste van de Vlaamse beweging, die erop gericht was België te destabiliseren en Vlaanderen in de Duitse invloedssfeer te brengen. Zo werd in 1916 de universiteit van Gent vernederlandst. In 1917 werd België bestuurlijk gesplitst en werden Vlaamse ministeries opgericht. De Vlaamsgezinde collaboratie kreeg daardoor meer aanhang, al bleef het een minderheid. Duitsland hoopte zo zijn invloed blijvend in België te vestigen, ook na een eventuele onderhandelde vrede met de geallieerden. Na de Duitse nederlaag werd de Flamenpolitiek begraven.
Hitler pikte hierbij weer aan als hij op 14 juli 1940 verordende dat de Germaanse Vlamingen moesten bevoordeeld worden tegenover de Latijnse Walen en als hij de Vlaamse krijgsgevangen soldaten in 1940 vrijliet terwijl de Walen heel de oorlog gevangen bleven. Dat de Vlamingen in de ogen van Hitler Germanen waren, heeft daarin een rol gespeeld. Het VNV trad van meet af aan in de collaboratie en werd de bevoorrechte partner van het bezettingsbestuur nadat de partij bereid was het Dietse programma, de vereniging van Vlaanderen met Nederland, in de koelkast te steken en Adolf Hitler te aanvaarden als opperste leider. Met de steun van de bezetter bekleedde het VNV bestuursposten, onder andere deze van secretaris-generaal*, die bevoegd was voor de benoeming van burgemeesters, en van burgemeesters. Daardoor kende de partij een toevloed van duizenden nieuwe leden uit Vlaamsgezinde organisaties. Aan de vooravond van de oorlog telde de partij 25.000 leden en circa 185.000 kiezers (12,5 procent in Vlaanderen).Een fascistische en gematigde vleugel hielden elkaar in evenwicht in de 'Raad van Leiding' van de partij. Een klein deel keerde zich af van de collaboratie.
De leden maakten deel uit van paramilitaire formaties die de bezetter bijstonden. Vanaf april 1940 werden soldaten voor het Derde Rijk aangeworven. Ze werden meestal aan het oostfront ingezet.
*In april 1941 werd de VNV-topman Gerard Romsée secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken,
Het VNV in Westende
In 1942 bestond er in WESTENDE een afdeling van het VNV met volgend bestuur
- Afdelingsleider: Joseph MAESEN
- Afdelingssecretaris: P. GUNST
- Afdelingspenningmeester: Hendrik BOYDENS
- Propagandaleider: Jos VAN OETEREN, die aanhangers voor hun gedachtegoed moest proberen te winnen
Het gemeentebestuur
Op 20 januari 1939 legde Germain Zielens de eed af als burgemeester van Westende. Zijn schepenen werden Achiel Catrysse en Leon Tack.
De inhuldiging had plaats op 23 april 1939. In het nummer 20 jaargang 5 van december 1985 van ‘Graningate’ staat daarover een artikel van Georges Bloes, overgenomen uit het Oostends weekblad “De Duinengalm” (28-4-1939) met een uitgebreid verslag met het programma, een affiche, een foto van de burgemeester en met de opschriften die praalbogen, wagens en huizen sierden bij een groots opgezette stoet.
Zoals hieronder te zien is, lieten de genodigden het zich ook smaken.
 
 
Na de inval in België wenste de bezetter de bestuursinstanties en de administratie in Belgische handen te laten. Toch werden de instellingen centraler en efficiënter ingericht en geleidelijk werden ze geschoeid op de leest van het leidersbeginsel. Voor de gemeentebesturen betekende dit concreet de uitbreiding van de bevoegdheden van het schepencollege, in casu de burgemeester. Bij het besluit van 28 mei 1941 werden de bevoegdheden van de gemeenteraad dus overgeheveld naar het College van Burgemeester en Schepenen, waarbij zelfs sommige vooroorlogse bevoegdheden van de gemeenteraad bij de secretaris-generaal kwamen te liggen.
De gemeenteraad werd vanaf 18 april 1941 buiten spel gezet voor de rest van de oorlog.
Vanaf de zitting van 09.05.1941 werd in het verslagboek Gemeenteraad verwezen naar het boek Schepencollege. Tot 21.01.1942 kon de gemeenteraad niet bijeenkomen.
Al in 1940 voerden het collaborerende VNV en Rex een campagne om de stads- en gemeentebesturen over te nemen.
De Duitsers vaardigden op 6 maart 1941 een verordening uit "tegen de veroudering van de kaders in het openbaar leven" en waarbij al wie een openbaar ambt bekleedde en de leeftijd van zestig jaar had bereikt, diende ontslagen te worden. In Vlaanderen zou 70 procent van de burgemeestersambten ingenomen worden door het VNV.
Oorlogsburgemeesters waren er in alle kleuren en maten, van eerder gematigd tot zeer radicaal. Een eerste opmerking is dat veel oorlogsburgemeesters in de tweede helft van de bezetting hun gedrag aanpasten. Wanneer ze zagen dat Duitsland de oorlog ging verliezen, verschoven ze hun expliciete nationaalsocialisme naar de achtergrond en investeerden ze in zichtbare hulp aan (een deel van) de bevolking. Ten tweede combineerden vrijwel alle oorlogsburgemeesters collaboratie met de Duitse repressie aan de ene kant met bestuursmaatregelen ten gunste van (delen van) de bevolking aan de andere kant
Leon Tack werd op 18.6.1941 60 jaar en was geen schepen meer vanaf 31.8.1941. Catrysse werd op 6 juni 1941 56 jaar.
Op de zitting van het college van burgemeester en schepenen van 29.09.1941 werd akte genomen van een besluit van de Secretaris-Generaal van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Volksgezondheid van 6/9/1941 waarbij Joseph Alfons Maesen aangeduid werd om het ambt van schepen waar te nemen in plaats van Catrysse. Aangezien die nog niet aan de opgelegde leeftijdsgrens was, moet er een andere reden geweest zijn, maar die heb ik niet gevonden.
Op een dringende zitting van het college van burgemeester en schepenen van 06.08.1942 werd akte genomen van een besluit van Secretaris-Generaal van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Volksgezondheid van 24.07.1942 waarbij Jos Van Oeteren aangeduid werd om het ambt van schepen waar te nemen in plaats van Leon Tack.
De VNV - afdeling richtte op 20.11.1942 een brief aan de burgemeester en schepenen ondertekend door de hierboven vermelde bestuursleden met ‘Dietschengroet-Het VNV en zijn leider HOU-Zee!' Daarin werd gevraagd de foto van wijlen Staf De Clercq, leider van het VNV op te hangen in het gemeentehuis.
J. Maesen en Jos Van Oeteren ondertekenden op 03.12.1942 een brief, gericht aan de Burgemeester, in hoedanigheid van ‘Schepenen’.
Ze vroegen daarin dat de gemeenteraad de hierboven gestelde aanvraag opnieuw op de dagorde van de gemeenteraad te plaatsen omdat ze in de vergadering van 01.12 onvoldoende kon behandeld worden’.
Het college besliste op 18.01.1943 de foto op te hangen. Burgemeester Zielens vroeg dat in het verslag zou geacteerd worden dat hij zich daartegen verzette.
De beide VNV’ers blijven schepenen tot aan de zitting van het college van 23.09.1944.
Raadsleden waren: Eugeen Deputter en Alidore Lefevere van lijst 1 en Raphaël Van Huffel, Albert Vandenkerckhove, Leon Soete en Emiel Vanhecke van lijst 2.
August Verleye was eerste plaatsvervanger van lijst 1 en verving Eugeen Deputter die overleed op 21.10.1938, nog voor de raadsleden de eed hadden afgelegd.
Julien Soetaert was tweede plaatsvervanger en verving op 16.07.1945 Verleye, die vervallen verklaard werd (zie verder). Hij legde de eed af op de zitting van de gemeenteraad van 16 juli 1945.
Valère Gontier verving Emiel Vanhecke die overleed nog vóór hij de eed had afgelegd.
Gemeentesecretaris was Lucien Coulier
In de gemeenteraad van 27.09.1944 werd beslist dat Catrysse en Tack terug konden keren als schepen. Vandenkerckhove, Lefevere, Verleye en Gontier waren dan de raadsleden.
Op de foto hieronder zien we burgemeester Zielens en schepen Leon Tack in de bevrijdingsstoet op 10 juni 1945. Catrysse ontbrak, om een voor mij ongekende reden, alhoewel … (zie verder)
De repressie
Er was geen standaard strafmaat in de naoorlogse bestraffing. Sommige oorlogsburgemeesters werden ter dood veroordeeld, andere kwamen vrijwel onmiddellijk vrij. Het militair gerecht opereerde vanuit een zuiver juridische logica en bracht het politieke aspect naar voor. Men liet zo het bestuurlijke aspect over aan de verdediging, die volop de kaart trok van het ‘goede bestuur’ van de oorlogsburgemeesters. Hierdoor ontstond in Vlaanderen na de oorlog een dominante beeldvorming van de oorlogsburgemeester die zich nooit met politiek zou beziggehouden hebben en zich zou opgeofferd hebben voor de bevolking, maar toch slachtoffer werd van de naoorlogse depressie.
Wie er meer wil over weten, moet absoluut de volgende bron lezen: https://rw.be/archief/3112/pdf Plechtige openingszitting van de Vlaamse Conferentie der Balie van Antwerpen op zaterdag 28 oktober 1967. Rede uitgesproken door Mr. Jan Lenaerts.
Ziehier hoe de repressie verliep voor sommige leden van het gemeentebestuur en van het gemeentepersoneel.
College en Gemeenteraad
Op 22.01.1945 werd bepaald dat August Verleye (raadslid) en Geryl een onwaardige houding aannamen als gemeenteraadslid en plaatsvervangend raadslid. Ze werden vervangen door Buyse en Mollet.
Op 19 september 1945 vaardigde de regering Van Acker II, zonder tussenkomst van het parlement, de besluitwet* betreffende de vervolging en bestraffing van collaborateurs uit. Daaruit volgde dat ook personen die niet schuldig werden bevonden aan een overtreding van de strafwet toch nog een (zware) sanctie kon worden opgelegd. Volgens de toenmalige minister van Justitie ging het om een "veiligheidsmaatregel van burgerlijke aard t.a.v. personen die ten gevolge van de te algemene en onduidelijke strafwet werden vrijgesproken maar wier onvaderlandse gedraging aan het openbaar geweten aanstoot heeft gegeven en derhalve uit de politieke gemeenschap, die zij ontrouw zijn geweest, te worden geweerd." In praktijk ging het vooral om familieleden (echtgenoten, broers en zusters, ouders van de veroordeelde) waarbij een klacht tot politieke collaboratie had geleid tot seponering of buitenvervolgingstelling.
*Een besluitwet is een besluit van de uitvoerende macht dat wetskracht heeft. Het verwijst naar koninklijke of ministeriële besluiten die
genomen werden zijn tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog en die, gezien de uitzonderlijke omstandigheden,
niet door het parlement konden goedgekeurd worden maar toch aanvaard werden als wetten in de formele zin.
Door deze besluitwet werd Germain Zielens levenslang vervallen verklaard van het recht om openbare functies, bedieningen of betrekkingen te vervullen. Op 22.01.1946 nam het college kennis van het besluit van de Minister voor Binnenlandse Zaken dat Zielens schorste als burgemeester voor de duur van 6 maanden, vanaf 01.01.1946. Raphaël Van Huffel verving hem voorlopig.
Op het schepencollege van 4.7.1946 werd meegedeeld dat Zielens verklaard had dat hij zijn functie van burgemeester niet kon hernemen vóór 1.8.1946 wegens ziekte.
Op 27.7.1946 werd Zielens echter afgezet als burgemeester. Op 4.10.1946 besloot de bestendige deputatie dat Zielens, als gevolg van zijn ontzetting uit het ambt van burgemeester en bij toepassing van de besluitwet van 19.09.45 ook vervallen verklaard werd van zijn mandaat van titelvoerend gemeenteraadslid.
Op 5.8.1946 ontving het college een bericht van de Gouverneur waaruit bleek dat Achiel Catrysse afgesteld werd als schepen door zijn houding gedurende de bezetting en levenslang vervallen werd van het recht om een openbaar ambt te bekleden.
Op 23.8.1946 besloot de bestendige deputatie dat Achiel Catrysse als gevolg van zijn ontzetting als schepen en bij toepassing van de besluitwet van 19.09.45 ook vervallen verklaard werd van zijn mandaat van titelvoerend gemeenteraadslid.
Bij arrest van 20.8.1946 van de Krijgsraad te Brugge werd Joseph Maesen uit hoofde van verraad, om Belg zijnde en militair** de wapens te hebben opgenomen tegen België, als lid van de fabriekswacht* te Melsbroek, Koksijde en Wevelgem, tussen mei 1940 en 29 januari 1943, de politiek of oogmerken van de vijand te hebben gediend als lid van het VNV en als schepen van Westende tussen 28.1.1943 en september 1944, veroordeeld tot een gevangenis van drie jaar.
Bij toepassing van artikel 2 1 van het burgerlijk wetboek artikel 123 sexties, werd hij ook levenslang ontzet uit het recht voorzien in art. 31 van het strafwetboek: openbare ambten te vervullen, verkozen te worden, eretekens te dragen . of ………..,*** gezworene, deskundige of getuige te zijn, deel uit te· maken van enige familieraad, …….doch ook van de rechten om te stemmen, advocaat te zijn, deel te nemen aan het onderwijs, ……….aan pers, toneel, cinema of radio mee te werken, een leidende functie waar te nemen in culturele, sportieve of liefdadige gebeurtenissen, in handelsvennootschappen, beroepsverenigingen of politieke verenigingen, ja, zelfs in openbare vermakelijkheden.
*fabriekswacht = organisatie van bewakers voor vliegvelden met militaire ervaring, gerecruteerd bij het VNV, die op 15 januari 1943 als de
‘Dietse Militie/Wachtbrigade’ formeel een onderdeel werd van de VNV-militie. De leden werden formeel ingelijfd in de Duitse
Wehrmacht en waren onderhevig aan de krijgswetten van het Duitse leger.
**militair = Maesen was soldaat-milicien lichting 1932 bij het 3e Linie in Oostende
*** …......... Voor rechten die niet voor hem van toepassing zijn
Ook Jos Van Oeteren werd veroordeeld. Daarover verscheen een artikel in ‘De Zeewacht’ dat ik nog niet kon raadplegen in de bibliotheek in Oostende, waar het Zeewachtarchief bewaard wordt.
Er werden ook maatregelen genomen tegenover het gemeentepersoneel dat zich zou misdragen hebben.
Lucia Geryl, bediende secretariaat, werd afgezet vanaf 29.8.1944 omdat zij een leidende positie had in een groepering die onvaderlandslievende gevoelens koesterde en omdat zij in het openbaar, ook in haar dienst de kentekens van deze organisatie droeg.
Aan Albert Hosten, schoonbroer van de burgemeester, kon niets verweten worden. Dat was ook het geval voor Henri Tack, in dienst sinds 12.05.1941 als dienstleider Ravitaillering, en voor Odiel Tratsaert.
Bronnen
https://dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0081.php
Reactie van een lezer (zie 'Reacties')
|
