SALA - FAMILIE SALA - FAMIGLIA SALA

Recensie door C.K. Musch

In de 19e eeuw werd een type spiegel populair waarin je jezelf van top tot teen kon zien. Het was een menshoge spiegel, die om een horizontale as draaide. De naam van deze spiegel luidde psychè. En in alle eenvoud ligt hierin de betekenis van de spiegel besloten. Spiegels bieden een zodanig kijkje op ons zelf, dat we de term niet alleen in metaforische zin zijn gaan gebruiken maar spiegels als het ware naar ons zelf, namelijk onze ziel, noemen.

In haar studie laat Sabine Melchior-Bonnet zien wat de geschiedenis van de spiegel is. Het is niet verwonderlijk dat de (Franse) auteur daarbij vooral te rade gaat bij Franse bronnen. De techniek van spiegels maken is heel lang een Venetiaans geheim geweest. Toen aan het hof een grotere behoefte ontstond aan spiegels leidde dat tot dusdanige tekorten op de toenmalige betalingsbalans, dat Frankrijk na een aanvankelijk importverbod, besloot zelf een spiegelindustrie op te zetten. Daarvoor werd geen middel geschuwd, tot en met het via head-hunters letterlijk wegkapen van Italiaanse spiegelmakers. Die werden overigens dusdanig in de watten gelegd, dat de Fransen hun geheime procédé niet leerden en er pas na jaren in slaagden die eigen spiegelindustrie op te zetten. Daarvan was trouwens de vorst de grootste klant. Louis XIV gaf alleen al aan zijn 'bij-paleizen' meer dan 350.000 pond uit voor spiegels, in een tijd dat het (hoge!) jaarsalaris van een specialistische arbeider in de spiegelfabriek rond de 425 pond bedroeg.

Spiegels waren van een luxe namelijk een noodzakelijkheid geworden. Aan het Franse hof ontstond de verfijnde en gestileerde cultuur waar de Franse revolutie eerst een einde aan maakte. De gestileerde en hoofse gebaren, die zozeer de omgangsvormen aan het hof bepaalden, moesten immers worden geoefend, totdat ze tot een tweede natuur waren geworden. Zoals balletdanseressen aan de barre hun dans instuderen, zo studeerden Franse hovelingen de voorgeschreven gebaren in voor spiegels, zodanig dat ze zichzelf aan alle kanten konden waarnemen. Toen in de dagen van de revolutie een bekende edelvrouwe werd opgepakt, bestond haar bagage uit een spiegel en een paar nieuwe slippers. Haar zelfbeeld was immers haar enige bezit. En tot op de weg naar het schavot bleef zo de uiterlijke schijn het leven dicteren.

In haar studie maakt Sabine Melchior-Bonnet melding van de psycho-analyticus René Major die eens een patiënte had die zich zelf alleen in een spiegel herkende als die gebroken was. Spiegels vertellen ons dus wie we zijn.

Spiegels laten dan wel zien wie we zijn, maar daarvoor wordt het beeld omgekeerd. We zien een natuurgetrouw beeld van onszelf, maar dan wel het tegendeel. Wat links is wordt rechts en omgekeerd. Het is in dat verband trouwens geheimzinnig dat onder en boven niet ook worden omgedraaid. We zijn op een intuïtieve en instinctieve manier gewend geraakt aan die omkering. In New York werkt een Nederlandse kunstenaar die spiegels ontwerpt die het beeld zonder die vertrouwde omkering laten zien. Links blijft links en rechts blijft rechts. Mensen die zichzelf op die manier voor het eerst echt waarnemen in een spiegel raken wat ontregeld. Is dat nu een desoriëntatie omdat links en rechts niet verwisselen, of is het omdat je jezelf voor het eerst echt waarneemt, zoals je bent, zonder enige vertekening.

In 1999 publiceerde C. Daniel Bateson de resultaten van een onderzoek over de herkomst van onze morele motieven (zie Filosofie Magazine, aug. 2000). Daarin blijken spiegels een cruciale rol te kunnen spelen. De proefpersonen in het onderzoek moesten leuke en saaie taken verdelen. Aan de leuke taken was ook nog een beloning verbonden. Er golden geen regels voor de verdeling; ze mochten zelf het distributie-systeem maken. Wel werd meegedeeld dat opgooien van een munt het eerlijkste systeem is en er werd dan ook een munt beschikbaar gesteld. Van de veertig proefpersonen besluiten twaalf om niet met de munt te werken. Daarvan geven er tien zich zelf aldoor de leuke taak. Van de achtentwintig die wel kiezen voor de eerlijkheid van het muntensysteem blijkt de meerderheid het lot voortdurend een handje te helpen. Er zijn slechts vier proefpersonen die een saaie taak toebedeeld krijgen; aanzienlijk minder dan de statistische veertien die je zou mogen verwachten. Uit de vraaggesprekken na afloop bleek dat de proefpersonen die het lot een handje helpen er ook niet echt mee zitten, terwijl ze bovendien aangaven dat volgens hen eerlijk te werk is gegaan. Strategisch zelfbedrog wordt dat genoemd. Pas als de proefpersonen voor een spiegel worden geplaatst wordt de uitslag eerlijk en worden saaie en leuke taken evenredig verdeeld. Strategisch zelfbedrog werkt dus niet bij zelfwaarneming, zou je mogen concluderen. Die zelfwaarneming overigens, werkt nog het beste als tevoren een morele norm als standaard is neergezet.
Dit leert dat naast de zelfwaarneming ook normbepaling van buiten noodzakelijk is om morele hypocrisie (ook als vorm van strategisch zelfbedrog) te voorkomen. We kunnen niet zonder de spiegel. Wij zijn als de edelvrouwe op weg naar het schavot, voortdurend gehouden om onszelf waar te nemen om op het goede pad te kunnen blijven.

Dupliceren, zoals een spiegel doet, is een onzeker makend métier.De wetenschap begint te ontdekken dat zelfs bij de 100% kopieën die we klonen noemen, minieme afwijkingen van het origineel zijn te constateren. Het genetisch materiaal verandert bij het maken van een exacte kopie. Mogelijk is de echte les dat we geen exacte kopieën kunnen maken.

Waarom een recensie van een boek over spiegels op een site over managementboeken zult u zich afvragen. Welnu, het boek van Melchior-Bonnet is een schitterende metafoor voor coaches en hun cliënten. Voor coaches is immers de vraag waar de vertekening zit in de spiegel die zij hun cliënten voorhouden. In de gecoach te spiegelt de coach immers zichzelf. Wie een spiegel wil zijn voor anderen, moet zelf zo doorzichtig zijn als kristal. Het motto van Delphi: "Ken U zelve" is dan ook een lijfspreuk voor coaches. In dat verband spreekt de laatste illustratie in het boek van Sabine Melchior-Bonnet boekdelen. In een portret van Edward James met de titel La Reproduction Interdit van de schilder Magritte, zien we de figuur met de rug naar ons toe voor een spiegel staan. De figuur ziet niet zijn gezicht, maar zijn eigen achterkant. De les voor coaches is natuurlijk dat als zij de ander een spiegel voorhouden, zij zelf vooral hun eigen achterkant zien.

C.K. Musch is zelfstandig bestuursadviseur te Rhenen. Hij is moderator van de Comeniusleergang van de Universiteit Groningen.

Straatlantaarn

Geschiedenis

In 1505 voerde de gemeente Amsterdam de verplichting in om na negen uur ’s avonds op straat een lantaarntje mee te dragen. Dit kan worden gezien als de voorloper van de openbare straatverlichting, maar de straatverlichting zoals wij die nu kennen dateert van later datum.

Als eerste stad begon Den Haag op 14 december 1570 met het aanbrengen van 33 straatlantaarns in de binnenstad. Dit aantal bleef decennia lang gelijk. Amsterdam volgde bijna 100 jaar later in 1669 met het aanbrengen van straatverlichting, onder leiding van Jan van der Heijden. Na een jaar waren daar al 1800 lantaarns geplaatst of opgehangen.

Aan het eind van de 18e eeuw werkten Jan Pieter Minckeleers, Philippe Lebon en William Murdoch onafhankelijk van elkaar aan een lamp die op gas kon branden in plaats van petroleum, wat tot dan toe naast kaarsen de belangrijkste vorm van verlichting was. Maar al deze lampen moesten elke avond één voor één door een lantaarnopsteker worden aangestoken. Met de komst van elektriciteit was het niet meer dan een schakelaar omzetten; een enorme luxe voor die tijd. In 1884 was Timişoara (stad in toenmalig Oostenrijk-Hongarije, thans Roemenië) de eerste Europese stad met elektrische straatverlichting.

Later gingen veel steden over op tijdschakelaars. Per wijk gingen de lichten automatisch aan of uit.

Tegenwoordig wordt gedetecteerd of de zon voldoende licht geeft. Als de zon onder is, gaan de lichten aan, en als de zon opkomt, gaan de lichten uit.

In 2005 is er in Ede een proef gestart met lantaarnpalen die voorzien zijn van leds als lichtbron.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Straatverlichting

1570, het prille begin

De geschiedenis van de openbare verlichting in Den Haag begint op 14 december 1570. Toen nam het stadsbestuur van 's-Gravenhage tijdens een vergadering in het stadhuis aan de Groenmarkt, het besluit Den Haag openbare verlichting te geven.

Het staat nergens met zoveel worden geschreven maar het kan haast niet anders of het besluit om de stad te verlichten werd genomen om de onveiligheid bij donker tegen te gaan. Den Haag was toen geen welvarende gemeenschap meer, zoals een eeuw tevoren.

33 Lantaarns op straat lijkt niet veel maar daarbij moet de toenmalige omvang van Den Haag wel meegerekend worden. Den Haag telde in die tijd zo'n duizend huizen. Vaste, dagelijks door de overheid verzorgde straatverlichting was er vóór 1570 niet.

1670, het ontwerp voor de Haagse straatlantaarn

De verdere ontwikkeling van de straatverlichting heeft de eerste honderd jaar na 1570 vrijwel stilgestaan. In ieder geval was het aantal lantaarns in 1638 nog niet toegenomen, want een stedelijke rekening uit dat jaar vermeldt dat de man die "voor het ontsteecken van 33 lantaernen, doorgaens door de Haeghe" verzorgde, van de Magistraat een nieuwjaarsfooi had gekregen van 42 stuivers.

Notulen van 23 januari 1673 vermelden dat Jan van der Heyden 93 gulden heeft ontvangen voor het maken van een ontwerp voor de Haagse straatlantaarn. Toch duurde het nog tot 1679 voor de driehonderd bij Van der Heyden bestelde lantaarns in Den Haag waren geplaatst. Deze lampen brandden op olie.

1780, het tijdperk van de gaslampen

De Nederlander Jan Pieter Minckelers ontdekte rond 1780 dat steenkoolgas niet alleen prima geschikt was om luchtballons te vullen maar ook zeer brandbaar was. De sceptici van zijn vinding overtuigde hij van zijn gelijk door zijn collegezaal aan de universiteit van Maastricht in 1785 met behulp van lichtgas uit steenkool, te verlichten. Als de tijd er rijp voor is, vinden vergelijkbare uitvindingen vaak op meer plaatsen tegelijk plaats. De opmars van de gasverlichting, ten koste van de olielampen was onstuitbaar.

In Den Haag had men het Binnenhof gekozen als plaats voor een eerste experiment. Op 2 januari 1820 werden de gaslichten ontstoken en de bewondering was groot. Helaas duurde dit eerste experiment maar een dag of tien, want spoedig ontstond er een schoorsteenbrandje boven de 'gas-stookplaats', die zich in een van de kelders van de Ridderzaal bevond.

1844, de gemeente gaat uitbesteden

Op den duur begon de gemeente wat te voelen voor het uitbesteden van de verlichting. Er werd een dertigjarig experimenteel contract afgesloten met de fabriek en vennootschap Goldsmid en Co. Verder verbond Goldsmid zich om buizen te leggen, lantaarnpalen te plaatsen en de stad te verlichten met 880 gaslantaarns, namelijk 280 eerste klas lichten (met 14 kaarsen) en 600 van de tweede klas (8 kaarsen). Daarnaast moest op 1 januari 1846 de gehele straatverlichting, met uitzondering van Scheveningen, zijn overgegaan op gas.

1853, klachten en overname

In 1853 werd er een Bond van (ontevreden) Haagse Gasverbruikers opgericht. In maart 1853 somde hij zijn klachten tegen het gas uit de fabriek van Goldsmid op. "Het Haagse gas had vergeleken met andere gasleveranciers in den lande: weinig lichtkracht, grote consumptie, hoge prijzen en een onbegrijpelijk slechte constructie van de waaijerbek".

Naar aanleiding van de klachten van deze bond zetten B&W een studiecommissie aan het werk. De raad besloot op 20 februari 1872 om de gasleverantie na 1 januari 1875, de datum waarop het contract met Goldsmid afliep, in gemeentelijke handen te nemen.

Na de opkomst van de elektriciteit waren de dagen van het gaslicht echter snel geteld. Reeds tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het proces versneld door de gasrantsoenering, waartoe de kolenschaarste gedwongen had.

Omdat bovendien de opwekking van elektriciteit minder kolen kostte dan gas stoken, werd het besluit genomen in principe alle gaslichten geleidelijk te vervangen door elektrisch licht. Ondanks de opmars van de elektriciteit kende Den Haag in 1905 nog steeds drie openbare olielantaarns uit de achttiende eeuw. Pas in 1910 werd de laatste olielantaarn opgeruimd.