Bomen maken geluid en niet alleen als het waait. Dat hoor je niet als je er langs loopt, maar het is wel degelijk zo.

Wetenschappers kunnen trillingen waarnemen door sensoren te plaatsen op de boom. Zo kun je de sapstroom zien, de gassen die om een boom hangen en de vochtigheid van de boom meten.

Kunstenaar Bert Barten ontdekte dat je aan die trillingen een instrument kunt hangen. Hij deed dat met een synthesizer en stond versteld van het resultaat. De bomen maken met hun trillingen wondermooie, melodieuze muziek.

Samen met zijn compagnon Scot Gresham-Lancaster heeft hij contact met wetenschappers van verschillende universiteiten in de wereld die informatie aanleveren over de bomen die zij onderzoeken. Zo kunnen ze zien of er ergens bijzondere bomen staan die ze willen beluisteren.

Barten bouwde technische hoogstandjes van sensoren, kabels en computerblokken om zelf ook de geluiden van bomen zo perfect mogelijk te kunnen registreren. Ook maakten de twee een gecomprimeerde versie van het geluid dat een boom maakt gedurende de acht maanden in het jaar dat hij actief is.

Dit weekend gaat een droom van het tweetal in vervulling: zaterdag gaan de twee in een park in het Brabantse Bergeijk hun opgenomen bomengeluiden combineren met de geluiden van de bomen daar. De planten krijgen ook een sensor en vervolgens is het afwachten hoe die verschillende geluiden een groot concert vormen.

Het zijn in Bergeijk cederbomen die gebruikt worden. "20 procent komt van het geluid dat wij voorbereid hebben, maar 80 procent moet komen van de ceders in het park" zegt Bert Barten. "Het wordt dus geweldig spannend. Want wij bepalen alleen de klankkleur, de bomen bepalen de rest van de compositie."

Respect

Als je de geluiden die boom maakt voor het eerst hoort, is dat een overweldigende ervaring. Het is alsof de boom een stem heeft, die je aanspreekt op een hele ingetogen, bescheiden manier. Maar wel indringend. Dat is precies wat Bert Barten wil: "Mensen moeten begrijpen dat een boom leeft, dat het geen ding is. Dat je er respect voor moet hebben."

Hij heeft op verzoek sensoren gehangen op de boom voor zijn atelier. Het is een oude populier, die behoorlijk gesnoeid is. Maar als de kastjes en de kabels zijn aangesloten, blijkt al gauw dat deze boom zijn partijtje nog mee blaast.

We horen zelfs hoe het sap een hobbeltje moet nemen langs een tak. Er is even een huppeltje in de muziek. De omgevingsgassen die we horen, zorgen dat de muziek spanning krijgt. De vochtigheid van de boom brengt de muziek naar een hoogtepunt.

"Ongelooflijk!" roept een buurjongen die onze handelingen met belangstelling heeft gevolgd. "Wat een indrukwekkend geluid, dat dit uit een boom komt! Ik ga dit zeker aan mijn biologieleraar vertellen, want die klaagt altijd dat hij niet weet hoe hij de natuur dichterbij kan brengen. Nou, op deze manier lukt dat wel!" Bert Barten glundert: dit is precies wat hij beoogt.

Het snelle smelten van ijs op de Noordpool heeft veel meer invloed op de landen rond de Noordelijke IJszee, dan eerder werd gedacht. Dat is een van de bevindingen in een rapport, dat later dit jaar wordt gepubliceerd door het Arctic Monitoring and Assessment program. Wetenschappers van de VU in Amsterdam hebben meegewerkt aan dit onderzoek.

Door het smelten van het poolijs wordt het zonlicht (en de bijbehorende warmte) niet meer door wit ijs weerkaatst, maar door zwart zeewater geabsorbeerd. Dat veroorzaakt een stijging van de temperatuur, waardoor permafrost in de omgeving ontdooit.

Door het dooien van de permanent bevroren grond ontstaan steeds meer grote gaten in het landschap, onder andere in Canada. Ook leidt de dooiende bodem tot verzakkingen van huizen, wegen en spoorlijnen. Al zeggen onderzoekers dat dit soms komt door een combinatie met slecht onderhoud. Het dooien van permafrost leidt ook tot de uitstoot van extra broeikasgassen.

Nederlandse onderzoekers reizen elk jaar naar permafrost-gebieden in Canada en Siberië om uit te zoeken hoe snel dit proces gaat

In Noordwest-Canada zijn sommige van die gaten, zogenaamde thaw slumps, meer dan 40 voetbalvelden groot en tientallen meters diep. Ze ontstaan vooral daar, omdat er hellingen zijn, met relatief veel ijs in de grond, waardoor de dooiende bodem instabiel wordt en sneller wegzakt. In totaal gaat het in deze regio om een paar honderd gaten, met een omvang van gemiddeld 10 voetbalvelden.

Blader hieronder door de foto's van de thaw slumps:

Bij het onderzoek op het Peel-plateau in het uiterste noordwesten van Canada, probeert een onderzoeksgroep uit te zoeken hoe snel de bodem dooit en hoeveel broeikasgassen erdoor vrijkomen. Onderzoeksleider Jorien Vonk vertelt dat de opwarming daar, net als in het hele Noordpoolgebied, veel sneller gaat dan bij ons.

"Omdat de aarde opwarmt, met name in de poolgebieden gaat dat twee tot drie keer sneller dan bij ons in Nederland, heb je daar veel meer warmte die aan de grond wordt toegevoegd. We meten sinds de jaren 80 op een heleboel plekken en daar zien we dat de bodemtemperatuur op bijna alle plekken toeneemt."

Maar aan deze schatting kleeft nog wel veel onzekerheid, zegt Vonk. "Het kan ook meer worden, als de opwarming sneller gaat dan nu wordt voorzien, of wellicht wat minder. Maar de inschatting is redelijk conservatief tot nu toe."

Vonk wil overigens graag een misverstand rechtzetten: niet methaan is het grootste probleem van permafrost, zoals vaak wordt gedacht, maar CO2. "Hoewel methaan een veel sterker broeikasgas is dan CO2, komt er toch netto veel meer CO2 uit de permafrost. Dus de grootste zorgen gaan uit naar CO2". Een 'methaanbom' is de permafrost volgens Vonk daarom zeker niet.

Niet overal is trouwens te merken dat de ondergrond dooit, vertelt ze. "Op sommige plekken is het heel duidelijk. Dan vaar je met je bootje over een rivier en zie je kliffen waar de modder net dooit en ervan afvalt. Dus dan ruik je ook dat het dooit en dat er meteen afbraak plaatsvindt. Maar op andere plekken zit het meer onder de grond. Dan loop je rond en dan weet je dat er iets gebeurt, maar kun je het niet meteen zien."

Het proces van de dooiende permafrost is niet meer omkeerbaar, denkt Vonk. "Zeker op plekken waar de dooi heel abrupt is, krijg je gaten in het landschap. Die kun je niet zomaar weer opvullen met materiaal wat heel langzaam groeit en voor lange tijd weer in die spreekwoordelijke vriezer belandt. Als de afbraak eenmaal plaatsvindt, dan verdwijnt het in de atmosfeer. Dat kunnen we niet meer omdraaien."

Vonk snapt wel dat mensen dan soms denken dat het geen zin meer heeft om te investeren in elektrische auto's of windparken. Maar volgens haar is het omgekeerd. "Het heeft juist zin. We reduceren er nu direct uitstoot mee, waardoor het klimaat minder zal opwarmen. En daardoor zal ook de permafrost minder dooien, waardoor je daar ook weer minder uitstoot uit krijgt. Dus je slaat eigenlijk twee vliegen in één klap."