Bosheks

Bijengif-therapie

Het gerucht gaat dat bijengif hét beautygeheim is van Kate Middleton en ook andere beroemdheden zweren erbij. Maar het gaat verder dan crèmes en serums: het gif van een bij zou een ontstekingsremmende werking hebben en daarom helpen bij het behandelen van ziektes als artritis, multiple sclerose en de ziekte van Lyme.

Ziekte van Lyme

“Ik doe deze behandeling, omdat ik alles al heb geprobeerd. Ik heb zoveel tijd verspild”, vertelt een emotionele Kerri. Ze gaat naar een retreat waar ze haar leren hoe de therapie werkt, zodat dit thuis zelf kan uitvoeren. De bedenken van de behandeling, Brooke Geahan, zegt zelf genezen te zijn van lyme door de steken van bijen.

Maar er kleven risico’s aan het gebruik van bijengif: zo kun je een ernstige allergische reactie krijgen. Hierdoor kan je keel opzetten en kun je flauwvallen. Neuroloog Steven Novella is sceptisch over therapie met bijengif. “Deze therapie wordt al tientallen jaren onderzocht, maar we zitten nog steeds in het vooronderzoek. We komen nergens. Het heeft niet geleid tot één bewezen behandeling”, zegt Novella.

In de zesdelige docuserie (Un)Well wordt iedere aflevering een wellness-fenomeen ontrafeld. Naast bijengif-therapie zijn er afleveringen over etherische oliën, moedermelk, vasten, ayahuasca en tantrasex. Je bekijkt de serie hier.

Dit wonderplantje levert tien keer zoveel eiwit als soja

We eten met z’n allen steeds meer vlees, en vee heeft veel eiwit nodig, bleek deze week weer toen minister van Landbouw Schouten de veevoermaatregel schrapte. Waar halen we dat vandaan zonder bomen te kappen? Uit de sloot, zegt moleculair bioloog Ingrid van der Meer.

Eendenkroos is een wonderplantje. Het levert tien keer zoveel eiwit per hectare als soja en groeit razendsnel. Daar kwam moleculair bioloog Ingrid van der Meer zes jaar geleden achter toen ze bij Wageningen University & Research onderzoek deed voor een farmaceutisch bedrijf. Ze besloot dat eendenkroos haar nieuwe missie werd. “Wereldwijd staan we voor een eiwituitdaging. Als je dat combineert met de nuttige eigenschappen van eendenkroos is het geen rocket science: dit plantje moeten we eten.”

De eiwituitdaging klinkt als de zoveelste challenge, maar is een vraag waar wetenschappers zich het hoofd over breken. Hoe komen we aan genoeg eiwit om de groeiende wereldbevolking te voeden? Ondanks vegetariërs en flexitariërs eten we met z’n allen steeds meer vlees. “Het aantal mensen dat regelmatig vlees eet, groeit sneller dan de wereldbevolking”, zegt Van der Meer. “Voor een kilo vlees heb je drie tot zes kilo plantaardige voeding nodig. Dat komt op een gegeven moment niet meer uit.” Er is dan onvoldoende landbouwgrond om de groeiende wereldbevolking van voedsel te voorzien en aan de stijgende vraag naar veevoeder voor vlees te voldoen.

“
Als we kroos als aanvulling op soja gebruiken, hoeven er geen extra bomen te verdwijnen

Tweet dit

Misschien kan het allerkleinste plantje op aarde de wereldbevolking redden. De bekendste soort eendenkroos, Lemna minor, bestaat uit een worteltje en een paar blaadjes die op het water drijven. Het groeit bijna overal ter wereld in stilstaande plassen en vijvers. Daar vermenigvuldigt het zich razendsnel: binnen twee weken verandert één enkel plantje in een kolonie van 17.500 plantjes. Dat bekent dat je het hele jaar door kunt oogsten.

“Nu wordt regenwoud gekapt om plaats te maken voor akkers met sojaplanten, grotendeels voor veevoeder. Als we kroos als aanvulling op soja gebruiken, hoeven er geen extra bomen te verdwijnen”, zegt Van der Meer. “Voor kroos is geen landbouwgrond nodig, een kas met bakken water is voldoende. Die kunnen overal staan, op rotsen of grond die ongeschikt is voor landbouw. Het water hoeft niet diep te zijn, dus je kunt bakken met kroos bovenop elkaar stapelen.” Licht van ledlampen is genoeg. Haar liefde was helemaal compleet toen ze ontdekte dat kroos vol mineralen en vitaminen zit (B1, B2, B6, C en E, anti-oxidanten en alle essentiële aminozuren). Als het aan Van der Meer ligt, eten we binnenkort eendenkroosburgers.

Kweekbakjes

Ik weet het zeker: dit wonderplantje moet ik met eigen ogen aanschouwen én opeten. Ik ga zelf eendenkroos telen. Van der Meer waarschuwt om het kroos niet uit de vijver te halen als ik het wil opeten; het kan vervuild zijn. In plaats daarvan kom ik via de Amersfoortse broedplaats De War terecht bij Paul Brouwer. Hij opent een kastdeur in zijn uitvindershok en daar staan ze onder een felle lamp: twee bakjes met eendenkroos. Het is de kleine wintervoorraad van zijn bedrijf De Baai. Na een PhD-onderzoek naar het kroosvarentje Azolla, ontwikkelt hij nu plannen voor bedrijven die van drijvende plantjes duurzaam voedsel willen maken. Ik mag de helft van zijn plantjes hebben. Niet veel later sta ik met een tupperwarebakje en een kookboek met kroosrecepten bij de bushalte.

De cursus Kroosteelt voor agrariërs heb ik helaas net gemist, vertelt onderzoeker Tom Wijers van de Hogeschool Van Hall Larenstein. Tijdens de cursus zijn boeren warm gemaakt om eendenkroos te verbouwen. “Vooral boeren en tuinders met lege kassen op hun erf zien het als een mooie kans”, zegt hij.

“
Er zijn al boeren die kroos telen voor zichzelf en de koeien

Tweet dit

Zijn er nu al boeren die eendenkroos telen voor de verkoop? Dat niet, zegt Hans Derksen van het bedrijf ABC Kroos, dat het krooskookboek uitgaf en onder andere eiwitshakes van kroos gaat maken “Maar er zijn wel boeren die kroos telen voor zichzelf en de koeien”, legt hij uit. Het kan namelijk ook gebruikt worden als veevoer. Afgelopen jaar startte een project in Friesland, met een boer die zelf in een grote vijver eendenkroos teelt. Hij wil het kroos gebruiken als veevoer voor zijn koeien, in plaats van de soja die ze nu te eten krijgen.

Er kan nog meer met eendenkroos. Zo zijn de eiwitten te gebruiken om duurzame lijm of verf van te maken. Ook heeft het een zuiverende werking op water: het haalt er stikstof en fosfor uit om te groeien. Stoffen die vanuit de mest die boeren op hun landbouwgronden gebruiken in het omliggende water terechtkomen. Schoon water in ruil voor eiwitten dus (je kunt het dan alleen niet meer eten). Meerdere onderzoeken laten zien dat het zelfs zware metalen uit het water kan filteren. In andere landen wordt eendenkroos al op grote schaal gebruikt om afvalwater te zuiveren, bijvoorbeeld door Lemna Corporation in de VS, of door het Australische bedrijf BTWM.

Verborgen krachten

Eendenkroos klinkt veelbelovend. Maar zeewier en algen werden ook onthaald als milieuvriendelijke en gezonde voeding. Los van een sporadische zeewierburger in de supermarkt lijkt het nog niet zo’n groot succes. Is eendenkroos iets dat wél van de grond kan komen? Marko Hekkert, hoogleraar Innovatiewetenschappen aan de Universiteit Utrecht, maakt meteen duidelijk waarom je meestal niets meer hoort van veelbelovende ideeën: 95 procent van de vernieuwende plannen redt het niet. “Als je een nieuw systeem wilt maken, botst dat vaak met de bestaande regels”, zegt Hekkert.

“
Het is in de EU nog verboden om eendenkroos te verkopen als voedsel

Tweet dit

De regels zijn inderdaad een probleem: het is nu in de EU nog verboden om eendenkroos te verkopen als voedsel, ondanks dat het in Thailand al lang gegeten wordt. Ingrid van der Meer: “Alles wat vóór 1997 niet regelmatig in Europa gegeten werd, is een novel food en moet goedgekeurd worden door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid. Tot die tijd mag je het niet als eten verkopen. Dat geldt dus ook voor kroos.”

Beeld door: Carline Huge

Europa loopt achter: in de Verenigde Staten kun je al kroos in poedervorm kopen, waarmee je smoothies, muffins of soep kunt maken. Afgelopen zomer keurde de Amerikaanse voedsel- en warenautoriteit het eiwitrijke poeder van het bedrijf Parabel goed. En in Israël brengt het bedrijf Hinoman eendenkroos op de markt. Hoewel wetenschappers al decennia weten dat kroos voedzaam en gezond eten is, lijkt het nu pas herontdekt te worden in de zoektocht naar nieuwe eiwitten.

Na jaren van kostbaar onderzoek mag het eendenkroosplantje waarschijnlijk volgend jaar ook in de EU verkocht worden als voedsel. Dankzij de aanvraag die Ingrid van der Meer deed, mag straks iedereen eendenkroos telen en verkopen.

Waterlinzen

Als eendenkroos straks verkocht mag worden, begint het pas echt: dan zijn er eendenkroosboeren nodig en bedrijven die eendenkroosballetjes willen draaien. Restaurants moeten het op de kaart zetten en supermarkten het in de schappen leggen. Mensen moeten overtuigd worden dat eendenkroos lekker is. “En dat is precies waar de meeste vernieuwende plannen stranden”, zegt Hekkert. “Onbekend maakt onbemind. Een bedrijf dat niemand kent met een plant die niemand kent? Dat vertrouwen mensen niet.”

Ingrid van der Meer is ervan overtuigd dat het met eendenkroos goed komt. Of eigenlijk, met waterlinzen. “Ja”, lacht ze, “we noemen het waterlinzen zodra het voedsel is, zodat mensen niet meteen aan een sloot denken.” In het Engels en Spaans heet het ook zo, blijkt: water lentils, of lentejas de agua. Het is zelfs een oude Nederlandse naam: in een zeventiende-eeuws kruidenboek staat beschreven dat ‘waterlinsen’ goed te eten zijn. Eendenkroos is helemaal niet zo onbekend, hooguit vergeten. In tegenstelling tot zeewier zal dit wél aanslaan, denkt Van der Meer. “Het lijkt veel meer op voedsel dat we al eten, zoals spinazie.”

Maar is het ook lekker? Ik wil mijn zelfgekweekte kroos omtoveren tot een brede keur aan gerechten uit het waterlinzenkookboek, van loempia’s tot stamppot. Proefpersonen genoeg, in de vorm van vrienden die zich spontaan melden als ik ze over de eendenkroosplannen vertel. Het enige probleem: het kroos wil niet groeien. Van de ‘één-naar-zeventien-half-duizend-plantjes’ is bij mij nog geen sprake. Het bakje kroos is, ondanks nieuwe groeilampen, na drie weken nog steeds niet meer dan een bakje kroos. Het is te koud, blijkt.

“
Eendenkroos heeft een zuiverende werking op water: het haalt er stikstof en fosfor uit om te groeien

Tweet dit

Gelukkig heeft Ingrid van der Meer net zelf wetenschappelijk onderzocht wat mensen van kroos vinden. Twee weken lang hebben proefpersonen gerechten met eendenkroos gegeten, van stamppot tot risotto. Een controlegroep at dezelfde gerechten, maar dan met spinazie. “Mensen waren veel positiever dan ik dacht. Ik was bang dat ze te veel aan een sloot moesten denken. Maar dat viel mee: ze vonden de eendenkroossoep zelfs het lekkerst.”

Wacht, zie ik daar opeens felgroene mini-kroosjes die er eerst nog niet waren? Ik buig me nogmaals over het kweekbakje kroos. Op aanraden van Paul Brouwer heb ik plastic folie over het bakje gespannen, zodat de luchtvochtigheid toeneemt. Het lijkt te werken, na vier weken begint mijn kroos eindelijk voorzichtig te groeien. Voor een feestmaal is het lang niet genoeg, maar met de helft van het kroos kan ik precies één rolletje sushi vullen.

“
Het smaakt naar tuinkers of alfalfa, maar minder scherp

Tweet dit

Voorzichtig neem ik een hapje. Het smaakt naar tuinkers of alfalfa, maar minder scherp. Nootachtig. Met een stevige bite, een beetje zoals echte linzen. Het is verrassend lekker. De rest van mijn kroos laat ik in alle rust vermenigvuldigen, net zo lang tot ik een echte risotto van waterlinzen kan maken. Laat de eendenkroosrevolutie maar beginnen.