Bosheks

Opwindende tijden voor astronomen: de groene komeet C/2022 E3 scheert voor het eerst in 50.000 jaar weer eens rakelings langs de aarde. Twee astronomen delen hun enthousiasme en tips. "Leuk en spannend dat het heelal af en toe onvoorspelbaar uit de hoek komt."

Beeld dat met een telescoop gemaakt is van de bijzondere groene komeet.© NASA / AFP

"Je moet echt even gaan kijken. Want als je het nu niet doet, moet je 50.000 jaar wachten tot je volgende kans."

Het advies is van Floris-Jan van der Meulen, gepensioneerd journalist en gepassioneerd amateur-astronoom. Hij heeft het over de komeet C/2022 E3 (ZTF), in de volksmond beter bekend als 'de zeldzame groene komeet' die deze weken langs de aarde scheert.

Vogelkijker is genoeg

Van der Meulen spreekt met enthousiasme over het hemellichaam. "Je kunt hem met het blote oog net niet zien, maar een eenvoudige verrekijker is al genoeg. Het voordeel daarvan is dat je wijd de hemel in kijkt, dus zo kun je hem gemakkelijk vinden. Wil je hem scherper zien, dan kan dat natuurlijk met een betere kijker, en vooral met een telescoop."

In de nacht van woensdag 1 op donderdag 2 februari komt hij het dichtst bij de aarde – nog altijd 43 miljoen kilometer, maar dat is naar kosmische begrippen een steenworp. De komeet kan wel 50 kilometer groot worden en een staart achter zich aan slepen van een miljoen kilometer.

Ook sterrenkundige en wetenschapsjournalist Lucas Ellerbroek is enthousiast. "Ik kijk elke avond wel even omhoog deze dagen."

Ellerbroek legt uit wat de komeet precies is: "Het wordt wel een 'dirty snowball' genoemd, een vieze sneeuwbal van steen, ijs en gas. Overgebleven legosteentjes uit de vroege vormingsperiode van ons zonnestelsel zijn samengeklonterd tot deze komeet. Stenen kiezels en stof worden bij elkaar gehouden in een ijsbal. Nu de komeet dichter bij de zon komt, verdampt het ijs. De staart die je ziet zijn stofkorrels die van het oppervlak loskomen."

Gifwolk

Amateur-astronoom Van der Meulen zegt dat er regelmatig twee staarten aan de komeet te zien zijn. "Een staart van stof, die is grijs. En een staart van gas, die is blauwgroen. Het leuke is dat ze allebei een andere kant op kunnen wijzen. De grijze stofstaart zit namelijk altijd achter de komeet, maar de blauwgroene gasstaart richt zich weg van de zon. Die kan dus ook zomaar naar voren wijzen."

Over die gasstaart heeft hij bovendien een aardige anekdote: "De groene kleur wordt veroorzaakt door het stofje cyanogeen. Je hoort al: dat is verwant aan het dodelijke gifgas cyanide. In 1910 kwam een andere komeet, genaamd Halley, ook dicht bij de aarde. De hele wereld was in rep en roer, want als de aarde door de gaswolk zou komen, zouden we weleens vergiftigd kunnen worden. Daar werden pillen en speciale paraplu's voor verkocht. Maar dat bleek helemaal niet nodig."

De groene komeet die astronomen deze maand in de greep houdt, beweegt zich niet zoals de aarde in een bijna cirkelvormige, licht elliptische baan om de zon, zegt sterrenkundige Ellerbroek, maar in een langwerpige ovale baan. "Die brengt hem tot ver buiten ons zonnestelsel, zelfs tot in de Oortwolk. Maar nu scheert hij dus dwars door ons stelsel heen."

Het kosmische bezoekje is volgens de wetenschapper een bijzondere gebeurtenis. "Ik vind het zelf leuk en spannend omdat het laat zien dat het heelal af en toe onvoorspelbaar uit de hoek komt. We gaan de komende honderd jaar meer van zulke kometen zien, die opeens door ons zonnestelsel razen."

Hemellichamen 'niet op ramkoers'

De kans dat een van die onverwachte bezoekjes een frontale botsing met de aarde teweegbrengt, is zeer klein, stelt Ellerbroek. "We hebben over het algemeen een heel goed beeld van hemellichamen die eventueel een gevaar voor ons zouden zijn. Die zie je lang van tevoren aankomen."

Op dit moment zijn er geen kometen in beeld die 'de komende tientallen jaren op ramkoers liggen', zegt hij. "Natuurlijk zou je verrast kunnen worden, zeg nooit nooit, maar die kans is echt heel klein. En dan nog zouden we niet kansloos zijn: onlangs heeft een missie van NASA een asteroïde uit zijn koers geduwd door er met een ruimtesonde tegenaan te vliegen. Dus als we er eentje zien komen, is er nog tijd om iets te doen."

Hier zie je beelden van de groene komeet, die met een telescoop zijn gemaakt:

Beide sterrenkijkers zullen de komende dagen en weken nog geregeld naar de hemel turen, zeggen ze. Ellerbroek: "De maan is op het moment wel fel aanwezig in de hemel, dat is jammer. Maar ik ga het de komende dagen vaker proberen met mijn telescoop. Hij is nog tot eind volgende maand zichtbaar, dus er is nog kans genoeg."

Van der Meulen staat vanavond, als de groene komeet het dichtst bij de aarde staat, met enkele andere sterrenkijkers van de plaatselijke Arnhemse vereniging Presikheaven 'zeker omhoog te kijken'.

1 graad van Mars verwijderd

"Overigens organiseren wij op 11 februari een kijkavond voor geïnteresseerden", zegt Van der Meulen. "Dan staat de komeet iets verder weg, dat klopt, maar er zijn drie voordelen aan die datum: de maan zal dan minder aanwezig zijn, waardoor het contrast tegen de donkere hemel wat scherper wordt; de komeet staat iets hoger aan de hemel, waardoor je door minder atmosfeer hoeft te kijken; en ten derde staat de komeet die avond 1 graad van de planeet Mars af, dus die zie je dan allebei in één beeld, wat schitterend zal zijn."

Een tip heeft hij ook: "Kijk eerst even online, bijvoorbeeld op hemel.waarnemen.com, om te zien waar je ongeveer moet kijken. Zoek een donker plekje op met weinig licht. En dan nog duimen voor een onbewolkte hemel."

Lucas Ellerbroek beveelt de app van Hanno Rein aan, beschikbaar in de Apple-store: "Dat is een handige kaart van de hemel met een rode cirkel om de komeet. Kan niet simpeler. En dan inderdaad een donkere plek opzoeken."

Weersomstandigheden niet ideaal

"De weersomstandigheden zijn voor sterrenkijkers niet ideaal de komende dagen", zegt William Huizinga, meteoroloog bij Buienradar. "Het ziet er de komende nachten vrij bewolkt uit. Komende nacht heb je de beste kans op plaatselijke gaten in het wolkendek in de noordelijke helft van het land."

Huizinga wijst er wel op dat het weer, en zeker de bewolking, in deze tijd van het jaar altijd grillig is. "Kijk elke dag even naar de verwachting, want het weerbeeld kan snel veranderen."

Wat ook niet helpt, is dat 'prominent' aanwezige maan. Huizinga: "We zijn op weg naar volle maan. Vanavond is de maan 81 procent vol. Hij komt in de middag op, en geeft daarom in de avond en de vroege nacht al veel verstorend licht. Maandag is hij vol."

De datum 11 februari voor de kijkavond van Presikheaven in Arnhem vindt hij 'niet slecht gekozen'. "De maan komt dan later op, in de late avond. Hij zal ook minder hoog aan de hemel staan. Daarom zal hij in de avond en de vroege nacht minder verstorend aanwezig zijn aan de hemel."