Toen Nederland in 2009 massaal werd ingeënt tegen de Mexicaanse griep, waren medewerkers van Lareb ‘dag en nacht in touw’ om alle meldingen van burgers en zorgverleners te verwerken, zegt directeur Agnes Kant. “Daarom zijn we nu al bezig om ons voor te bereiden op alle meldingen die ons te wachten staan bij een vaccinatiecampagne tegen het coronavirus. We weten nu beter hoe we die piekmomenten straks aankunnen. Je wil niet dat je straks in al die drukte bepaalde bijwerkingen van een coronavaccin over het hoofd ziet.”

In totaal ontving Lareb in de ruim tien jaar na de vaccinatiecampagne tegen de Mexicaanse griep op een totaal van tien miljoen prikken meer dan tienduizend meldingen, waarvan meer dan 542 over ernstige bijwerkingen. Welke risico’s acceptabel zijn, is niet aan Lareb, zegt Kant. “Die afweging maken het CBG (Centraal College ter Beoordeling van Geneesmiddelen, red.) en het RIVM.”

Geen draaiboek of recept

Het CBG zegt vooraf geen getalsmatige eisen te stellen aan het aantal bijwerkingen dat bij een bepaald vaccin geoorloofd is. “Er is geen draaiboek of recept dat zegt: zoveel bijwerkingen zijn acceptabel,” stelt een woordvoerder. “Juist omdat het afhangt van het hele plaatje: hoe goed werkt het vaccin, hoe ernstig is de ziekte waartegen het je beschermt, enzovoorts. Het gaat om de vraag: wegen de voordelen, de werkzaamheid, op tegen de nadelen, de bijwerkingen?”

Bij Mexicaanse griep werd gebruikgemaakt van een bestaand vaccin. Bij corona wordt een compleet nieuw middel ontwikkeld. “Bij het Mexicaanse griepvaccin was er dus minder onzekerheid over de veiligheid en eventuele bijwerkingen. Nu wordt er veel met nieuwe technieken gewerkt en wordt er tegen een relatief onbekend virus gevaccineerd. We leren elke dag bij over dit virus. Dat nemen we mee in de evaluatie van vaccins en in het bepalen op welke aandoeningen specifiek gelet moet worden.” Maar, benadrukt het CBG: “We zijn net zo streng als destijds bij de Mexicaanse griep.”

Lijst met aandoeningen

Het CBG heeft – als een vaccin wordt goedgekeurd – een lijst met specifieke aandoeningen klaarliggen die mogelijk optreden na vaccinatie. In een ideaal scenario staat vooraf vast hoe vaak zo’n aandoening onder de bevolking voorkomt. Blijkt dat deze ‘incidentie’ na massale vaccinatie plots stijgt, dan kan er tijdig op de rem worden getrapt.

Zowel bijwerkingencentrum Lareb als het CBG volgen een eventuele vaccinatiecampagne tegen corona straks op de voet. Iedereen kan bijwerkingen sowieso op vertrouwelijke basis melden bij het bijwerkingencentrum. Lareb gaat een groep gevaccineerden ook intensief gedurende langere tijd volgen, stelt Kant, onder meer via een app waarin gebruikers kunnen aangeven van welke bijwerkingen ze last hebben.

Een van de positieve erfenissen van de Mexicaanse griep is volgens het CBG dat bijwerkingen tegenwoordig op Europees niveau sneller en beter worden geregistreerd. Daardoor ontstaat als het goed is eerder een completer beeld van bijwerkingen die optreden na inentingen met een bepaald vaccin.

Onverklaarbare ziekte

Onlangs werden twee vaccintrajecten stilgelegd omdat er onverklaarbare ziektegevallen werden geconstateerd tijdens de fase 3-studies, dit is de laatste fase voor de toelating. Deze week was dat het geval bij het vaccin van Janssen Vaccines uit Leiden, maar daar is niet bekend om welke ziekte het gaat. Eerder werden de tests met het Oxfordvaccin van farmaceut AstraZeneca gepauzeerd, nadat één of twee deelnemers myelitis transversa zouden hebben gekregen. Dat is een zeldzame ruggenmergontsteking.

Het CBG stelt bij de beoordeling van coronavaccins nog strenger op deze aandoening te gaan controleren. Ook bij het Lareb is bekend dat myelitis transversa en aanverwante ziekten ‘in zeldzame gevallen’ een relatie hebben met vaccinatie. In de databank van het bijwerkingencentrum zijn in totaal tien meldingen te vinden, waarvan er vier werden gedaan naar aanleiding van het Mexicaanse griepvaccin. Een melding bewijst overigens nog niet dat de aandoening het gevolg is van vaccinatie.