Hoge bloeddruk geldt als de bekendste risicofactor voor hart- en vaatziekten. De dood kan er jaren door naar voren schuiven. Maar verrassend genoeg werkt een hoge bloeddruk bij gezonde ouderen juist levensverlengend. Op die bevinding promoveert huisarts en wetenschapper Wouter de Ruijter volgende week aan de Universiteit Leiden.

De arts volgde ruim 4500 gezonde 55-plussers uit Rotterdam. Bij de ’jonkies’ uit deze groep was een hoge bloeddruk zoals gebruikelijk een voorbode van ellende, maar met het klimmen der jaren bleef er van de gevreesde effecten steeds minder over. Bij 75-plussers bleek de voorspellende waarde van de hoge bloeddruk gedaald tot nul. En nog iets later klapte de zaak zelfs om: 85-plussers met een hoge bloeddruk leefden juist langer.

Volgens medische leerboeken geldt een bovendruk van maximaal 140 als aanvaardbaar. Hoger moet het niet worden. Maar gezonde 85-plussers werden beduidend ouder met een bovendruk boven de 140, en nóg ouder als ze de 160 overschreden. Hoe hoger, hoe beter.

De Ruijter, werkzaam in het Leids Universitair Medisch Centrum, plaatst daar wel een kanttekening bij: „De resultaten gelden alleen voor gezonde ouderen, niet voor ouderen die al hart- en vaatziekten hebben. Voor die laatsten blijft het nodig om een hoge bloeddruk goed onder controle te houden.”

Hoe kan een hoge bloeddruk voor gezonde ouderen ongevaarlijk, zelfs gunstig zijn? De promovendus ziet twee verklaringen. Ten eerste: hoe ouder mensen zijn, des te bijzonderder ze in elkaar zitten. Ze vormen een selecte, maar groeiende groep mensen voor wie bekende biologische mechanismen niet altijd opgaan.

„Ten tweede heb je op hoge leeftijd een hogere druk nodig om de organen goed doorbloed te houden”, vult De Ruijter aan. „Allerlei organen functioneren beter onder extra druk. De nieren bijvoorbeeld. En de hersenen: een hoge bloeddruk bevordert bij ouderen de cognitie.”

De promovendus keek niet alleen naar de bloeddruk, maar ook naar andere klassieke risicofactoren waarmee artsen de kans op hart- en vaatziekten inschatten: cholesterol, roken, suikerziekte, geslacht enzovoort. Zijn conclusie is dat een hoge risicoscore bij 85-plussers in de verste verte niet meer duidt op een verhoogde kans om aan hart- en vaatziekten te sterven. In 1997 hadden Leidse wetenschappers al ontdekt dat een hoog cholesterolgehalte bij de alleroudsten niet slecht maar juist gunstig is.

Officieel gelden de klassieke risicofactoren alleen voor mensen tot 70 à 75 jaar. Maar in de praktijk passen huisartsen, internisten en zelfs geriaters ze ook vaak toe op 75-plussers. Zulke ouderen krijgen dan wel of geen medicijnen op basis van een schatting die bij nader inzien helemaal niets over hen zegt.

Dat moet anders, stelt De Ruijter. „In plaats van de klassieke factoren kun je bij gezonde ouderen beter de concentratie homocysteïne (een aminozuur in het bloed, red.) meten. Die lijkt wel tot op heel hoge leeftijd te voorspellen of iemand een grote kans loopt om aan hart- en vaatziekten te sterven.”

Het wordt lastig om iedereen te overtuigen, verwacht De Ruijter. „Mensen komen vaak met opgestroopte mouw de spreekkamer binnen. ’Dokter, kijkt u even of de druk nog goed is?’ Bloeddruk heeft een haast magische status, ook onder artsen. Toch moeten we eraan wennen dat een arts tegen een gezonde 80-plusser met een bovendruk van 180 zegt: ’Prima zo, niks aan doen.’”