Er verschijnen regelmatig kritische artikelen over de farmaceutische industrie en de gevaren van ons medicijngebruik. Het recent in Nederland verschenen boek Dodelijke medicijnen en georganiseerde misdaad van Peter Gøtzsche spant daarbij wel de kroon. Het vuurt in hoog tempo goed gedocumenteerde beschuldigingen af op de geneesmiddelenindustrie, overheden en artsen. De aantijgingen betreffen corruptie en omkoping, maar ook het veroorzaken van grote hoeveelheden onnodige doden onder de gebruikers van volstrekt onnodige en vaak niet-werkende medicijnen. Wat is er aan de hand?

Laten we om te beginnen vaststellen dat onze moderne geneeskunde bestaat bij gratie van een aantal fantastische medicijnen. Zonder antibiotica zouden we massaal doodgaan van simpele infecties. Zonder anesthetica en krachtige pijnstillers zouden chirurgen niet kunnen opereren en zou een blindedarmontsteking al fataal zijn. Enzovoort, enzovoort. Desondanks heeft de geneesmiddelenindustrie een slecht imago, vergelijkbaar met dat van de wapen- en tabaksindustrie. Ze kent een volstrekt uniek bedrijfsmodel. Na een doorgaans langdurig en duur onderzoeksproces wordt slechts één op de tienduizend (!) nieuwe moleculen door de overheid als geneesmiddel toegelaten. Vervolgens krijgt de industrie zolang het patent geldig is het alleenrecht om het middel te verkopen. Voor vrijwel alle producten en diensten geldt: hoe hoger de prijs, hoe lager de vraag. Bij medicijnen werkt dit niet zo. De arts schrijft voor maar is zelf niet de leverancier; de patiënt slikt maar betaalt niet zelf, want dat doet de verzekering meestal. Het interesseert de arts en de patiënt dus eigenlijk niets wat het kost. Daardoor ontstaat er een prijsonafhankelijke, ongelimiteerde vraag. Terwijl de kostprijs van een eenmaal ontwikkeld medicijn meestal vrijwel nihil is, is er dus een welhaast perverse stimulans om de prijs zo hoog mogelijk te stellen en de afzet op te jagen. Een bekende truc van de farmaceutische industrie is om artsen te vertellen dat een dubbele dosis net iets beter werkt. Als artsen dat verhaal geloven, verdubbelt de omzet!

Voordat een medicijn goedgekeurd wordt, moet de geneesmiddelenindustrie onderzoek overleggen dat aantoont dat het werkzaam en veilig is. Bizar genoeg mogen de bedrijven dit onderzoek in eigen beheer laten doen, terwijl er vele manieren zijn om de resultaten te manipuleren. Op die manier kun je gemakkelijk de werkzaamheid van een medicijn overdrijven en bijwerkingen verdonkeremanen. Zo meldt de industrie zelf dat de zeer dikwijls voorgeschreven cholesterolverlagers in drie procent van de gevallen spierpijn als bijwerking hebben. Onafhankelijk onderzoek toont echter aan dat dit in zestig procent van de gevallen voorkomt, dus twintigmaal zo veel!

De geneesmiddelenindustrie heeft bovendien vele oneigenlijke methoden tot haar beschikking om haar middelen aan te prijzen. Zo werden artsen in de watten gelegd met sponsoring of regelrechte omkoping. Ook wordt er vaak onnodig klinisch onderzoek gestart om het nieuwe middel ‘in de pen te krijgen’, waarbij artsen die meedoen met het onderzoek grof worden betaald. Vooral invloedrijke medisch specialisten zijn een dankbaar doelwit, aangezien zij het voorschrijfgedrag van vele andere artsen kunnen beïnvloeden. Het gaat dan niet zelden om ‘sponsorbedragen’ van zes cijfers of meer. Ook vele artsenverenigingen, medische vaktijdschriften en patiëntenorganisaties worden gesponsord. Sommige patiëntenverenigingen zijn zelfs door de industrie opgericht om het medicijngebruik verder te stimuleren.

Officieel mogen geneesmiddelen slechts worden aangeprezen voor ‘bewezen indicaties’. Dit is echter een nogal rekbaar begrip, want wie belet iemand tegen de arts te zeggen dat een geneesmiddel bij een nieuwe indicatie heeft geleid tot heel goede resultaten? Het middel Vioxx werd als nieuw middel tegen reumatische artritis geregistreerd en vervolgens aangeprezen als effectieve pijnstiller voor alledag, waarbij de werkzaamheid schromelijk werd overdreven en de bijwerkingen schaamteloos achtergehouden. Ondertussen is Vioxx van de markt verdwenen, maar pas nadat het ongeveer 120.000 dodelijke hartaanvallen had veroorzaakt.

Ook werden er in hoog tempo nieuwe ziekten uitgevonden, waartegen bestaande middelen konden worden voorgeschreven, zoals pre-diabetes, pre-hypertensie, overactieve blaas en (ik maak geen grap) compulsive shopping disorder, oftewel koopziekte. Tegen dat laatste werd een van de zogenaamde happy pills (waarvan prozac de bekendste is) in stelling gebracht. Antidepressiva worden inmiddels voorgeschreven bij allerlei indicaties, variërend van examenangst tot teleurstellingen over een echtscheiding.

Het toezicht van de overheid faalt bij dit alles op grote schaal. Zo worden de onderzoeksresultaten van de geneesmiddelen doorgaans te weinig kritisch beoordeeld. Belangrijke personen binnen overheidsinstanties is er vaak alles aan gelegen om de verhouding met de farmaceutische industrie goed te houden. Bijvoorbeeld omdat ze de mogelijkheid willen openhouden dat ze morgen voor een riant salaris bij diezelfde industrie kunnen werken. Overheden hebben gelukkig ingezien dat dit zo niet verder kan. Zo zijn er bijvoorbeeld al maatregelen genomen om de oneigenlijke beloningen aan artsen drastisch aan banden te leggen. Maar de invloed van de industrie is nog steeds zo groot, dat dit bij lange na nog niet voldoende is: onlangs is berekend dat medicijngebruik in de VS jaarlijks tweehonderdduizend doden veroorzaakt. Daarmee is het na hart- en vaatziekten en kanker de derde doodsoorzaak, met zesmaal meer slachtoffers dan het aantal verkeersdoden. In Europa gaat het om vergelijkbare aantallen.

Meer maatregelen zijn dus geboden. Klinisch onderzoek met geneesmiddelen dient alleen nog uitgevoerd te worden door onafhankelijke instellingen, zodat we betrouwbare resultaten krijgen. Alle oneigenlijke marketingactiviteiten, zoals sponsoring (zeg maar omkoping) van artsen en allerlei organisaties, dienen strikt te worden verboden. Verder moeten artsen verplicht worden zich adequaat op de hoogte te stellen van de objectieve resultaten van onderzoek naar een geneesmiddel, alvorens ze het voorschrijven.

Maar we moeten ook naar onszelf kijken. We zijn verslaafd geraakt aan het idee dat we een pil moeten nemen voor alles wat ons niet zint. Zelfs zonder doktersvoorschriften slikken we mateloos. Zo heeft veertig procent van de huishoudens antihoestmiddelen in de medicijnkast staan die volstrekt onwerkzaam zijn maar wel bijwerkingen hebben en vooral onder kinderen dodelijke slachtoffers veroorzaken. Ongeveer vijftig procent van de westerse bevolking slikt multivitaminen met antioxidanten. Uit diverse studies blijkt dat deze leiden tot meer kanker en hart- en vaatziekten.

Steeds weer blijkt dat betrekkelijk kleine aanpassingen aan onze levensstijl veel effectiever en veiliger zijn dan medicijnen. Iedereen die regelmatig groenten en fruit consumeert, krijgt meer dan genoeg natuurlijke antioxidanten binnen, die in tegenstelling tot multivitaminen wel gezond zijn. Artsen schrijven massaal cholesterolverlagende middelen voor, want welke arts wil nu een dodelijke hartaanval van een patiënt op zijn geweten hebben. Het blijkt dat bij hoogrisicopatiënten die reeds een hartaanval hebben gehad, dertig patiënten gedurende vijf jaar moeten worden behandeld met een cholesterolverlager om één leven te sparen. Verandering van levensstijl is veel effectiever. De beroemde Nurses’ Health Study toonde aan dat een stevige wandeling van slechts een halfuur per dag het aantal hartdoden met veertig procent verlaagt; dat is dus meer dan tienmaal zo effectief als cholesterolverlagers! En zo zijn er talrijke voorbeelden. Ben je terneergeslagen of zit het even tegen? Ga hardlopen! Bewezen effectiever dan de happy pills, geen bijwerkingen zoals seksuele stoornissen en bovendien nog gezond ook.

Keer op keer blijkt dat medicijnen die worden ingezet om de gevolgen van een verkeerde levensstijl te onderdrukken, leiden tot grote ongelukken. Van een dergelijk geneesmiddel wordt altijd wel iemand beter. Het is maar de vraag of u dat bent./