Esther Kiobel, nabestaande van de 'Ogoni 9'. © Guus Dubbelman / de Volkskrant

Shell is medeplichtig aan de executie van negen activisten, aldus hun weduwen

Oliebedrijf Shell wordt in Nederland voor de rechter gedaagd in verband met medeplichtigheid aan de executies van negen Nigeriaanse activisten in 1995. Vier weduwen van de activisten, die internationaal bekend werden als de Ogoni 9, hebben Shell woensdag gedagvaard. Ze eisen publiekelijke excuses en compensatie voor de aangerichte schade.

Door: Willem Feenstra 29 juni 2017, 02:00

Blijf op de hoogte

Iedere dag rond lunchtijd het belangrijkste nieuws van de ochtend, de mooiste fotografie en het gesprek van de dag? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

De negen activisten, onder wie de schrijver Ken Saro-Wiwa, streden tegen de milieuvervuiling van Shell in het Nigeriaanse Ogoniland. Ze werden in 1995 door het militaire regime opgepakt wegens vermeende betrokkenheid bij de moord op vier regeringsgezinde stamhoofden. Hun rechtszaak werd internationaal gezien als een schijnproces. Na de executies verbraken sommige landen hun banden met Nigeria.

Hoe schuldig is Shell aan de executie van de Ogoni 9?

Haar man was een van de Ogoni 9, negen activisten die hun verzet tegen de oliewinning in de Nigerdelta in 1995 met de dood moesten bekopen. Samen met drie andere weduwen daagt Esther Kiobel Shell nu voor de rechter. Dit is haar verhaal.

De vier weduwen beschikken volgens advocaat Channa Samkalden over bewijzen die aantonen welke rol Shell speelde bij de arrestaties en executies van de Ogoni 9. 'Twee getuigen die bij het schijnproces belastende verklaringen aflegden zeggen nu dat ze dat deden omdat ze waren omgekocht, in het bijzijn van de advocaat van Shell', aldus Samkalden. 'Twee andere getuigen verklaren dat de broer van Ken Saro-Wiwa ten tijde van het proces werd ontboden bij een lokale Shell-directeur, die hem toezegde dat het bedrijf zich zou inzetten voor het lot van de activisten als ze hun toon tegen Shell zouden matigen.'

In een reactie laat een woordvoerder van de Shell Petroleum Development Company of Nigeria (SPDC) weten dat de beschuldigingen vals zijn. 'We hebben de aantijgingen in deze tragische zaak altijd in de sterkst mogelijke bewoordingen ontkend.'

Schikking

Olie en gas verwerkingsstation Agbada 2 van Shell. © ANP

Toch trof Shell in 2009 een schikking met de nabestaanden van Saro-Wiwa voor 15,5 miljoen dollar. De schikking kwam rond aan de vooravond van het proces dat in Amerika door de nabestaanden van Saro-Wiwa was aangespannen. Nabestaanden van andere geëxecuteerden hebben tot op heden geen compensatie ontvangen.

Volgens Esther Kiobel, weduwe van Barinem Kiobel, zette Shell het regime ertoe aan hard in te grijpen tegen de activisten om zo de olieproductie op peil te kunnen houden. Advocaat Samkalden: 'Shell heeft het regime niet alleen aangespoord tot die misdaden, ze hebben het ook echt ondersteund.'

In 2013 verklaarde het Amerikaanse hooggerechtshof dat de Amerikaanse rechter niet bevoegd is de zaak van Kiobel te behandelen, omdat er geen Amerikaanse betrokkenen zijn. In december gaf de Amerikaanse rechter de advocaten van Shell wel de opdracht alle documenten en getuigenissen aan Kiobel te geven, zodat ze die kan gebruiken bij haar zaak in Nederland.

De kans dat een Nederlandse rechter de zaak in behandeling neemt is aanzienlijk. In 2015 besliste het gerechtshof in Den Haag dat Shell in Nederland voor de rechter gedaagd kan worden voor de gevolgen van olielekkages in Nigeria. 'Daarmee is een precedent geschapen dat de weg vrijmaakt voor de weduwen van de Ogoni 9', aldus Samkalden.

kv
29/06/17 - 22u35 Bron: Nature, The Guardian

Uit een nieuwe studie naar het gebruik van neonicotinoïde pesticiden, blijkt dat de omstreden bestrijdingsmiddelen gevaarlijk zijn voor bijen. De onderzoekers stelden vast dat honingbijen die aan de chemicaliën werden blootgesteld, minder kans maken om de winter te overleven, terwijl hommels en solitaire bijen minder koninginnen voortbrengen. De resultaten zijn koren op de molen van tegenstanders van de controversiële producten.

"We zien duidelijke negatieve effecten in kritieke stadia van de levenscyclus. Dat is een reden tot bezorgdheid", vertelde Richard Pywell, medeauteur van de studie die vandaag werd gepubliceerd in het vakblad Science.

De studie van het Centrum voor Ecologie en Hydrologie in het Verenigd Koninkrijk is het meest grootschalige onderzoek dat tot op heden naar de kwestie werd gevoerd. Nochtans werd ze voornamelijk gefinancierd door twee grote neonicotinoïdeproducenten, Bayer CropScience en Sygentia. De onderzoekers zelf zeggen dat ze volledig onafhankelijk te werk gingen.

De studie komt op een cruciaal tijdstip, want de Europese Unie stemt in het najaar over een totaal verbod op neonicotinoïden. Momenteel mogen de pesticiden al niet meer gebruikt worden op bloeiende gewassen.

Groeiende ongerustheid

De laatste jaren neemt de ongerustheid onder wetenschappers en beleidsmakers over het gebruik van neonicotinoïden - of kortweg neonics - toe. De pesticiden worden meestal aangebracht op de zaden vooraleer ze gezaaid worden en zijn later terug te vinden in de pollen.

Laboratoriumstudies naar het effect op de gezondheid en het gedrag van bijen kregen in het verleden vaak de kritiek dat de bijen er een grotere dosis chemicaliën kregen toegediend dan in de buitenwereld het geval zou zijn. Veldonderzoek leverde dan weer uiteenlopende resultaten op.

Vragen beantwoorden

Een raapzaadveld. © thinkstock.

Om een sluitend antwoord op alle vragen te bieden, ondernam het Centrum voor Ecologie en Hydrologie de grootste studie ooit. Ze verdeelden drie bijensoorten - honingbijen, hommels en solitaire bijen - over 33 locaties waar raapzaad wordt geteeld in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Hongarije. Sommige bijen werden geplaatst nabij gewassen die beschermd werden met neonics, anderen in velden waar de chemicaliën niet werden gebruikt.

De studie stelde vast dat de pesticiden een algemeen negatief effect hadden op bijen. De wetenschappers ontdekten bovendien ook dat wilde bijen werden blootgesteld aan een neonic dat niet eens gebruikt werd tijdens het onderzoek en stelden vast dat die schade het gevolg kan zijn van residu van voorgaande oogsten.

Maar de resultaten zijn niet volledig eensluidend. Zo leken de pesticiden schadelijk te zijn voor de bijen op de Britse en Hongaarse locaties, maar blijkbaar hadden ze tijdelijk een positief effect op de honingbijen in Duitsland.

Pywell merkt echter op dat de Duitse effecten echter van korte duur waren. Dat heeft volgens hem vermoedelijk te maken met het feit dat de Duitse kolonies algemeen in betere gezondheid verkeerden dan de andere. Bovendien bleek dat de Duitse bijen slechts vijftien procent van hun voeding in de raapzaadvelden vonden, in tegenstelling tot 40 à 50 procent in het VK en Hongarije. "De bijen in Duitsland hebben zich duidelijk gevoed met andere bloesems en werden daarom minder blootgesteld aan neonics," aldus Pywell.

Tweede studie naar langdurige blootstelling

Tegelijkertijd werd in 'Science' een aparte studie gepubliceerd van insectenwetenschapper Amro Zayed. Die werd gefinancierd door het ministerie van Landbouw van Ontario, Canada.

Zayeds team stelde vast de honingbijen tijdens hun hele seizoen werden blootgesteld aan "toxicologisch belangrijke" niveaus van nicotinoïden. Tijdens verder onderzoek in het laboratorium gaven de onderzoekers bijen dezelfde hoeveelheid chemicaliën als in het veld werd geobserveerd. Ze ontdekten dat de insecten een kortere levensduur hadden dan bijen die geen blootstelling kenden en hun kolonies waren minder in staat om hun koningin gezond te houden.

Bovendien stelde de studie van Zayed vast dat de effecten van de neonics het ergst waren in combinatie met een schimmeldodend middel.

Kritiek

Het huidige landbouwmodel dat gebaseerd is op gigantische monoculturen die behandeld worden met tientallen pesticiden, brengt enorme schade toe aan het milieu

Prof. David Goulson, universiteit van Essex

Zowel Bayer als Syngentia trekken de conclusies van de wetenschappers in twijfel en verdedigen de pesticiden, die in veel landen verboden zijn. Ze noemen de conclusies van de studie een "simplistische" interpretatie van complexe en "inconsistente" resultaten.

Pywell verweert zich. "We blijven achter onze intercollegiaal getoetste studie staan. We ondernamen de statistische analyse en rapporteerden de bevindingen zoals we ze zagen en dat wordt onderstreept door de data. We zijn absoluut onafhankelijk."

Prof. David Goulson, bijenexpert aan de universiteit van Sussex, treedt hem bij. "In het licht van deze nieuwe studies, is blijven beweren dat neonicotinoïden in de landbouw geen schade toebrengen aan bijen niet langer een houdbare positie. Naar mijn mening moeten we ook naar het grotere plaatje kijken: het huidige landbouwmodel dat gebaseerd is op gigantische monoculturen die behandeld worden met tientallen pesticiden, brengt enorme schade toe aan het milieu en ondermijnt levensbelangrijke functies van het ecosysteem dat ons in leven houdt."