Vorige eeuw is de mens naarstig op zoek gegaan naar middelen om pathogenen (bacteriën, virussen of andere microorganismen die ziekten kunnen veroorzaken, red.) te bestrijden. En dat is voor een groot deel ook gelukt. De mensheid heeft bijvoorbeeld de Spaanse griep, polio of de pest grotendeels de wereld uit gekregen.

Maar soms zijn die pathogenen en parasieten ons te slim af zijn. Ze passen zich aan en ontwikkelen zichzelf tot organismen die bijvoorbeeld antibiotica kunnen overleven of waartegen vaccins niet meer helpen. Zo woekerde het Zikavirus of Ebola onlangs nog op meerdere plaatsen. Wat die ziektes onder andere kenmerkt, is dat ze bijna altijd eerst voorkwamen bij dieren, waarna ze op de mens overgingen. Maar net omwille van dat kenmerk, vrezen wetenschappers een nieuwe vijand: de teek. Teken zijn namelijk parasieten bij uitstek die zomaar van dier op mens overspringen, en omgekeerd. In hun leven doorlopen teken 3 stadia, waarbij ze zich telkens voeden aan een andere gastheer, en tegelijk verzamelen ze ook telkens nieuwe microben.

Bovendien zijn ze een van de weinige parasieten die op elk continent voorkomen, zélfs op Antarctica. Die alomtegenwoordigheid in combinatie met het ophopen van microben in de teek maken van die parasiet een van de gevaarlijkste, zo niet dé gevaarlijkste, op de planeet.

Steeds meer microben in teken

Ook vroeger al konden teken onze gezondheid beïnvloeden, maar de focus lag toen eerder op andere ziektes. Zo duurde het bijvoorbeeld tot 1975 vooraleer de ziekte van Lyme, veroorzaakt door besmette teken, officieel werd beschreven. Anno 2018 is dat anders. De lijst met microben die worden aangetroffen in teken, groeit elke jaar aan. Elk jaar worden er ook nieuwe soorten ontdekt.

Daarbij komt dat teken steeds dichter bij de mens leven. Doordat hun natuurlijke habitat verdwijnt, zijn wilde dieren bijvoorbeeld gedwongen om andere gebieden op te zoeken en zo komen ze op plaatsen waar mensen leven. En met die wilde dieren, komen ook de teken en de ziektes die de teken dragen.

Ook in België meer en meer teken

Een andere factor die ertoe leidt dat teken een grotere bedreiging vormen dan vroeger, is de klimaatverandering. Het klimaat wordt warmer. Daardoor kunnen teken intussen ook overleven op plaatsen waar het voordien voor hen te koud was. De geglobaliseerde wereld, met onder andere wereldwijd transport, heeft ook gebieden met elkaar gelinkt die voordien niet met elkaar in contact stonden. Op die manier komen ook teken op plaatsen waar ze voordien niet waren. En ook in ons land zijn teken aan een opmars bezig. Eigenlijk zijn er in ons land bijna geen plaatsen meer waar er geen teken zijn, bleek nog in september. De laatste jaren is het aantal teken ook in België enorm toegenomen. We komen dus steeds vaker in contact met teken.

Bovendien is het recent ook voor het eerst voorgevallen dat een vrouw die zelf geen tekenbeet had, stierf door de beet van een kat die (besmette) teken had.

Gezondheidscrisis

Wetenschappers waarschuwen daarom voor een gezondheidscrisis veroorzaakt door de teek. De teken kunnen namelijk een extreem breed scala van microben, bacteriën en virussen in zich opnemen, waarvan er velen tot gevaarlijke ziektes kunnen leiden. Een ervan is een ziekte die lijkt op de ziekte van Lyme, maar eigenlijk net wat anders is: TBR. Net zoals bij Lyme zijn er symptomen van onder andere spierpijn, vermoeidheid en uitslag. Maar wanneer TBR niet juist behandeld wordt, kan dat leiden tot de dood. Een andere is Babesiosis, een microbe die gelinkt is aan de microbe die malaria veroorzaakt. Terwijl Babesiosis bij de ene persoon zelfs geen symptomen veroorzaakt, kunnen anderen ervan sterven.

Wellicht is de Krim-Congo-hemorragische koorts (KCHK) de meest angstaanjagende ziekte die door teken verspreid wordt. Voor die ziekte bestaan namelijk geen echte behandelingen. En zo’n 40 procent van de mensen die de ziekte krijgen, sterven ook. Dat cijfer komt overeen met de sterftecijfers bij bijvoorbeeld Ebola wanneer dat niet behandeld wordt.

Daarnaast wordt de KCHK beschouwd als een besmettelijke ziekte waarbij er volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een grote kans is op een epidemie. De WHO is dan ook naarstig op zoek naar een behandeling die wél aanslaat. Maar tot nu toe kon er nog geen ontwikkeld worden.

Omdat het verspreidingsgebied van de teek zich steeds verder uitbreidt en KCHK bijvoorbeeld ook kan voorkomen bij dieren waar mensen vaak mee in nauw contact komen, zoals schapen of runderen, is het ‘zeer waarschijnlijk’ dat KCHK ook in nieuwe regio’s, zoals West-Europa, zal terechtkomen. Tot nu toe komt de ziekte vooral voor in Afrika, het Midden-Oosten, Azië en de Balkan. De naam is ontleed aan de plaats waar de ziekte voor het eerst werd ontdekt: in 1944 op de Krim, in 1956 in Belgisch-Congo.

“We moeten ons er bewust van zijn dat de volgende grote gezondheidscrisis waarschijnlijk eerder uit onze achtertuin zal komen dan uit verlaten gebieden in Afrika of Azië”, waarschuwen experts nog.

Teken zitten bijvoorbeeld op planten of in gras en laten zich vallen wanneer er een (warmbloedige) mens of dier passeert. Op het lichaam bijten ze zich dan vast en zuigen ze bloed. Na een aantal uren of dagen laten ze zich weer vallen. Je kan teken zoveel mogelijk vermijden door, wanneer je door hoog gras of bossen wandelt, een lange broek te dragen, en bij voorkeur die broek in sokken te steken, zodat teken ook niet langs de onderkant van de broek aan de huid kunnen.

Er bestaan ook tekensprays die teken afschrikken.

Heeft een teek jou toch te pakken, kan je die met een speciaal pincet verwijderen. Dat doe je best zo snel mogelijk.

Als je bent gaan wandelen of in de natuur bent geweest, controleer je jezelf best (of laat je je best controleren) op teken. Die kruipen vaak naar warme plaatsen, zoals in knieholtes of onder de oksels.

Honey de beagle woog meer dan dertig kilogram toen ze binnen werd gebracht bij de SPCA in de Amerikaanse stad Niagara Falls en kon amper nog bewegen. Haar buik sleepte over de grond en ze kon zichzelf enkel nog voortslepen door haar voorste pootjes te gebruiken. Honey poepte en plaste ook op zichzelf en had moeite met ademen door de overtollige kilo’s die ze meesleepte.

De eigenaar van Honey - een bejaarde vrouw - lijdt een Alzheimer, waardoor ze dikwijls vergat dat ze haar hond al eten had gegeven. Honey werkte zo elke dag veel te veel maaltijden achter de kiezen, waardoor ze maar bleef verdikken. Er werd dan ook gedacht dat Honey een verloren zaak was en het onfortuinlijke dier werd naar de dierenrechtenorganisatie gebracht om te sterven.

De SPCA van Niagara Falls wilde Honey echter nog niet opgeven. De medewerkers gaven haar gepaste medicatie, zetten haar op een streng dieet en stelden een rigoureus trainingsschema op. Honey ging twee keer per week naar een fitnesscentrum waar ze enkele uren oefeningen deed en begon met lopen op een loopband in het water, zodat bewegen iets makkelijker werd.

Twee kilogram

Een maand nadat ze in bij de organisatie aankwam, wierp al het harde werk al vruchten af en begon Honey als iets van haar overgewicht te verliezen. Toen het herfst werd, was Honey al heel wat fitter en merkten haar verzorgers al dat ze zich beter in haar vel voelde. Na zes maanden intensief sporten en diëten, verloor ze maar liefst achttien kilogram, was ze veel gelukkiger en had ze een nieuwe kans op een mooi leven.

“Ik was verrast hoe snel we resultaat zagen”, aldus Susan Cable, een vrijwilliger bij de SPCA. “Eens ze zich thuisvoelde en weer vrijer kon bewegen, ging ze er helemaal voor.” Haar verzorgers zouden graag hebben dat Honey nog een twee kilogram verliest. Dan heeft ze het perfecte gewicht voor een beagle van haar grootte en kan de zoektocht naar een liefhebbend adoptiegezin starten.

Muggen, ze halen bij heel wat mensen het bloed onder de nagels vandaan tijdens de warme zomermaanden. Vaak lijkt er geen mogelijkheid om aan de bloedzuigers te ontkomen, maar dat is niet helemaal waar. Dat schrijft een Amerikaans team van biologen in het wetenschappelijk magazine ‘Current Biology’.

Wetenschappers hebben immers ontdekt dat het wel degelijk zin heeft om rondom je heen te slaan, als er een mug voorbij zoemt. Die insecten onthouden immers de geur van mensen die ze prikken en ze kunnen die informatie in verband brengen met agressieve reacties van hun slachtoffers. Als een insect het bloed lekker vond, maar nadien moet vluchten van de klappen, dan zal het insect niet zo snel meer terugkeren.

Wegslaan helpt

Dat kwam het team van Amerikaanse biologen onder leiding van professor Jeff Riffell te weten. Zij brachten muggen in contact met een bepaalde geur, om meteen daarna een trilplaat aan te zetten. Dat gevoel is voor de mug vergelijkbaar met een slag op de onderarm, terwijl de mug op de hand zit. “Zo’n klap doet het insect geen pijn, maar het choqueert wel”, aldus Riffell.

De neuroecologist aan de Universiteit van Wahsington maakte van die informatie gebruik om het gedrag van de muggen verder in te schatten. Een dag later gingen de proefdieren opnieuw dezelfde locatie binnen. Ze lieten de geur achterwege waarbij ze eerder een trilling hadden gekregen. Stuk voor stuk kozen ze voor het andere alternatief. “Eén keer meppen en de mug is twee keer zo bang”, besluit het onderzoeksteam.