Zwartkijkers daarentegen: vanaf nu zullen de nachten langer worden en gaan we weer richting de winter.
Hoe dan ook, even na half 5 bereikt de zon het meest noordelijke puntje van de aarde, die staat dan precies boven de Kreeftskeerkring, en vieren we op ons halfrond de langste dag en de kortste nacht van het jaar. Het solstitium aestivum.
Als het weer een beetje meewerkt, is de zon dan in Nederland 16 uur en 44 minuten te zien, gerekend op de breedtegraad van Utrecht.
Wie op Schiermonnikoog bivakkeert, het meest noordelijk gelegen en bewoonde stukje Nederland, krijgt zelfs een paar minuutjes extra. Nog noordelijker, vanaf de poolcirkel, gaat de zon helemaal niet onder; die scheert dan langs de horizon om, voordat ze uit het zicht verdwijnt, weer naar de hemel te klimmen.
Al sinds mensenheugenis is de zonnewende een memorabel moment. In de prehistorie, lang voordat er klokken en kalenders bestonden, wisten onze voorouders al dat de zon naarmate de seizoenen vorderden een andere baan langs de aarde beschreef en op een gegeven moment het hoogste punt had bereikt.
Bijgeloof
"Een magisch moment", zegt Ineke Strouken, directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed.
''En ook een moment vol bijgeloof. Mensen leefden dicht bij de natuur. Ze konden niet lezen en schrijven, ze kwamen hun dorp nauwelijks uit. Ze zagen dingen gebeuren, maar begrepen die niet. Dus waren er al snel magische krachten aan het werk."
Dat bijgeloof, de magie van de zonnewende, is altijd gebleven. Wie tijdens het solstitium aestivum trouwt, zal gezegend zijn met een lang, gelukkig en bovenal vruchtbaar huwelijk; ook in onze tijd van computers en ruimtereizen kiezen nog steeds veel stelletjes ervoor om elkaar op de langste dag van het jaar het ja-woord te geven.
Gewassen die op die dag worden geplant, zullen weelderig groeien en bloeien en een rijke oogst opleveren en kruiden die dan worden geplukt, houden het kwaad buiten de deur.
Of al die dingen ook waar zijn? Nee, dat zeker niet. "De kerk heeft bijgeloof, zelf spreek ik liever over volksgeloof, nooit als waarheid geaccepteerd en de wetenschap niet als feit. Maar veel mensen geloven er nog wel in. Het zit kennelijk wel diep in ons collectieve geheugen", zegt Strouken.
Feesten en wichelroedelopers
En er zijn natuurlijk, om de zon en de zomer te begroeten, feesten met kampvuren, muziek, bloemen, meditaties en uiteenlopende spirituele bijeenkomsten, soms compleet met Keltische neodruïden en witte heksen.
Maar ook wichelroedelopers, aanhangers van natuurgodsdiensten en zelfs ufo-fanaten grijpen de zonnewende aan om te aanbidden wat hen heilig is.
Of zulke verschijningen van oorsprong bij het oeroude zonnewendefeest horen, betwijfelt ook Strouken. ''Je ziet dat mensen gaan shoppen. Ze komen een aansprekend ritueel tegen en adopteren dat. Ze vinden het leuker om in het huwelijksbootje te stappen met de zegening van een Keltische druïde dan van een pastoor.’’
Het meest tot de verbeelding sprekende zonnewendefeest is Stonehenge in Groot-Brittannië, het oeroude monument op de groene vlakten van Salisbury.
Op de langste dag van het jaar verschijnen de eerste stralen van de opkomende zon daar precies vanachter de reusachtige Heel Stone, gadegeslagen door duizenden mensen van zeer divers pluimage en hun aantal neemt elk jaar toe.
Vooral in Oost-Europa en de Scandinavische landen wordt de geboorte van de zomer groots gevierd; het is een volksfeest, net zo belangrijk als kerst of Nieuwjaar, en vaak een officiële vrije dag.
"Ik heb wel eens het zonnewendefeest in de Letse hoofdstad Riga meegemaakt. Het is daar echt nog een levende cultuur", zegt Strouken.
De mensen trekken dan massaal van de steden naar het platteland om van de natuur te genieten, te picknicken, bloemkransen te maken, feest te vieren (niet zelden met behoorlijke hoeveelheden drank) en langs de zee of meren worden grote vreugdevuren ontstoken.
Heidense feesten in de vergetelheid
Een volksfeest in Nederland is de zonnewende niet meer. Maar dat was het vroeger wel, weet Strouken,
Vooral in de katholieke delen van Nederland (de protestanten hadden het van origine niet zo op met allerlei vereringen) deden tot in de negentiende eeuw veel mensen mee aan processies en speelden rituelen en bijgeloof een belangrijke rol.
Zo werden bijvoorbeeld de huizen versierd en behangen met bloemenkransen en sint-janskruid, een kruid waaraan tal van legendes zijn verbonden, om daarmee ziektes en blikseminslagen te weren. ''Mensen waren erg bang voor natuurrampen.’’
De oudst geschreven bron in Nederland over het bestaan van zulke feesten dateert uit 1612; een verbod van de kerk om zich in te laten met de heidense rituelen rond de zonnewende. Niet dat dat enig effect had, zegt Strouken.
De kerk was dan wel machtig, maar de rituelen waren door de eeuwen heen zo wijdverbreid en zo geworteld dat niemand zich iets van zo’n verbod aantrok. "Het volk liet zich er niet door afschrikken. Het was voor hen een belangrijke markering in het jaar."
Toch zijn de heidense zomerfeesten in Nederland de laatste anderhalve eeuw in de vergetelheid geraakt. "Er kwamen medicijnen tegen ziektes, door bliksemgeleiders vlogen de huizen niet meer in brand. Een Nederlander is toch nuchter, hè?" verklaart Strouken.
Opleving in Nederland
Maar de laatste jaren is er wel weer sprake van een voorzichtige opleving, ziet zij. Op meerdere plekken in Nederland worden weer festiviteiten georganiseerd die in het teken staan van de zonnewende, zoals Sunsation in Flevoland met toneel, zang, dans en gedichten. Het wordt gehouden rond het 'land art kunstwerk', het Observatorium, tussen Swifterbant en Lelystad.
Het kunstwerk, gemaakt door de Amerikaanse kunstenaar Robert Morris en bedoeld om de wisseling van de seizoenen te vieren, is geïnspireerd op de steenformaties van Stonehenge en is een klok, kalender en tempel tegelijk.
Maar ook op kleine en spontane schaal constateert Strouken "een aarzelende terugkeer". "In Almere zag ik dat de bewoners van een Vinexwijk een heuse zonnewende-barbecue hadden georganiseerd."
Het maakt voor haar weinig verschil, zegt ze. "Of je nu echt gelooft, een spiritueel avontuur wilt beleven of gewoon een aanleiding zoekt om een leuk feestje te houden. Wat maakt het uit? En uiteindelijk is iedereen wel een beetje bijgelovig. In andere culturen geven ze dat gewoon toe. Maar in Nederland schamen we ons er nog een beetje voor."
Meer langere verhalen en achtergronden op NUweekend
Door: NU.nl/Rob Siebelink
Ik ben Leny, en gebruik soms ook wel de schuilnaam Bosheks.
door: 
Door: 
