|
Het Retiese dialect 24
De volgende uitdrukkingen werden (worden) niet uitsluitend in Retie gebruikt maar ze werden wel alle uit de mond van Retienaars opgetekend.
Wanneer iemand, ook al woonde hij dicht bij de kerk, niet (regelmatig) pratikeerde, luidde het zoeveul te dichter baj roeëme zoeveul te slèèchter kristenen ( zoveel te dichter bij Rome, zoveel te slechter christenen). Filosofisch van aard is hoe mijer da ge wét hoe mijer da ge lét (vaak met de toevoeging)zeej lùtske (hoe meer dat ge weet, hoe meer dat ge lijdt, zei Lootske): veel kennis vergroot de kans op (psychisch) lijden. As ze mjèèts wôter gepruûfd hémmen dan tré?en er nog veul óp (als ze maarts water geproefd hebben dan trekken er nog veel op) betekent : in het voorjaar, bij het begin van de lente sterven er vrij veel mensen. Wat ruwer wordt er met de dood omgesprongen in : ze hémmen em zen hoefaajzers afgedôn (hij is gestorven).
De oorsprong van de gewestelijke uitdrukking zoe zot as tielebois voor door en door gek gaat terug tot 1541. Toen werd te Diest een klucht gespeeld waarvan de hoofdpersoon de naam Tielebuis droeg. Ook zoe zot as leuven-kermis werd wel eens gebruikt om een hoge graad van gekheid aan te duiden. Over iemand die volgens de goegemeente dom en labiel was , zich niet volgens de gangbare gebruiken gedroeg, werd meedogenloos gezegd : lomp geboren zot gewiegd. Zelfspot over de eigen lichamelijke aftakeling klinkt door in vruuger kón ik bléndelings hôren (haren: bv. een zeis scherpen door er met een hamer op te kloppen) nei zien ik het nie mijer. Besef van eigen (of andermans) fysische verzwakking komt ook tot uiting in t is mèr vot slappe knor (kraakbeen).
Óp de wilden bóf (zonder bepaald doel of overleg) komt van het Middelnederlandse bof: slag, klap. De betekenis ontwikkelde zich van klap als handeling of gewaarwording, een slag die ergens naar geslagen wordt (op de wilde bof- de toevoeging van wild geeft het onbepaalde, het doelloze aan) tot gelukje, treffer.Als je zonder samenhang spreekt, van het ene onderwerp op het andere springt dan slôgde van brussel óp klawen peta?en. Berisping en tegelijk waarschuwing voor de gevolgen van verspilzucht vind je krachtig uitgedrukt in gai gô nog smalle struntjes schaajten(gij gaat nog smalle strontjes schijten). Ietwat beschaafder klinkt t is nog génne fleus(straks) om aan te duiden dat je er nog niet bent, er kunnen nog slechte tijden komen.
13-12-2008 om 00:00
geschreven door Gust Adriaensen
|
