Paus Franciscus heeft in zijn kerstboodschap aan tienduizenden gelovigen op het Sint-Pietersplein en miljoenen kijkers en luisteraars over de hele wereld vandaag aandacht gevraagd voor de slachtoffers van geweld en vervolging, vooral dan voor het lot en het lijden van de vluchtelingen wereldwijd. Onrecht dwingt mensen om woestijnen en zeeën over te steken die begraafplaatsen worden. Onrecht dwingt hen tot onuitsprekelijke mishandeling, allerlei soorten slavernij en marteling in detentiekampen. Mensen die gedwongen worden om te vluchten, stuitten op muren van onverschilligheid, waar ze hoopten op een waardig leven.

Verandering begint in de harten van individuele mensen. Er is duisternis in menselijke harten, maar het licht van Christus is nog groter. Paus Franciscus

De gezellige kerstsfeer, de feeërieke lichtjes en de romantische versiering doen ons vergeten hoe provocerend de Bijbelse kerstverhalen eigenlijk zijn. Net zoals we het kruis niet altijd meer zien als een foltertuig, zo beseffen we soms niet meer dat de kribbe verwijst naar iets ongehoords, want hoe buitengewoon is het mysterie van de incarnatie niet?

Dat God mens wordt, is op zich al vreemd. Dat Hij bovendien als broze baby in een stal wordt geboren, is ronduit subversief.

Hoe kan dat kind van eerst dakloze, daarna vluchtende ouders nu de Messias, de Redder, de Vredevorst zijn? Maar Gods wegen zijn ondoorgrondelijk. Hij toont zich waar we Hem het minst verwachten: in zwakte, niet in macht of rijkdom. Het kind in de kribbe glimlacht en opent zijn armen voor iedereen. Zo groot is zijn liefde dat niemand ervan wordt uitgesloten. En wie in het spoor van dat kind wil treden, wie dat kind echt wil aanbidden, is geroepen ook zelf die revolutie van tederheid uit te dragen.

Hij die bestond in goddelijke majesteit, heeft zich niet willen vastklampen aan de gelijkheid met God. Hij heeft zich van zichzelf ontdaan en het bestaan van een slaaf aangenomen, stelt de Filippenzenhymne (2, 6-7). De elitaire God in den hoge daalt neer en maakt zichzelf tot een gelijke, egalitair aan ons. Zo wordt Hij onze broeder, onze trouwe vriend, ons altijd nabij. Hij wil ons ontmoeten en een relatie met ons aangaan zodat wij één kunnen worden met Hem.

Het is in het donker en de stilte van de nacht dat Christus wordt geboren. Zelfs in de duisternis laat Hij ons niet in de steek, maar komt Hij ons nabij om te antwoorden op onze levensvragen. Zijn nabijheid brengt licht in onze duisternis.

De herders zijn de eersten om het meest essentiële te zien: het cadeau van de verlossing. Het zijn de nederigen en de armen die het gebeuren van de menswording begroeten. De armen zijn de geprivilegieerden van dit mysterie, de eersten die Gods aanwezigheid in ons midden herkennen, schreef paus Franciscus op 1 december in de brief Admirabilis signum die aanmoedigt de betekenis van het kersttafereel te herontdekken.

Naakte God

Het beeld van een almachtige God ligt in de kerststal aan diggelen. Voor christenen blijkt dat een verkeerd godsbeeld te zijn. Hun God is een kwetsbare God die zowel in de kribbe als aan het kruis naakt voor ons verschijnt. Benedictijn Simon Pierre Arnold tracht dat grootse mysterie te doorgronden in zijn pas verschenen boek Dieu est nu. Hymne à la divine fragilité (Novalis/Lessius). En ook de Duitse moraaltheoloog Eberhard Schockenhoff wijst in zijn jongste publicatie Frieden auf Erden? Weihnachten als Provokation (Herder) op dat revolutionaire godsbeeld dat uit kribbe en kruis naar voren komt.

Geen toeval dat velen die christelijke voorstellingen van God afwijzen en niet kunnen geloven in zo’n God die zichzelf ontbloot en geheel geeft.

Harde wereld

Dat provocatieve godsbeeld blijft niet zonder gevolgen. Het leidt tot een eigen kijk op mens en maatschappij. Het christendom keert niet alleen onze kijk op God om – van almachtig naar kwetsbaar – het verandert evenzeer de visie op onszelf. Andermaal wordt de menselijke logica omgedraaid, zoals blijkt uit het Magnificat (Lucas 1, 46-56): Heersers ontneemt Hij hun troon, maar Hij verheft de geringen. Die hongeren overlaadt Hij met gaven en rijken zendt Hij heen met lege handen. Helaas staat de realiteit veraf van dat visioen. De wereld is hard voor al wie op een of andere manier niet meekan, er niet bij hoort, niet rendeert. De wereld wordt steeds meer elitair en wreed tegenover de uitgeslotenen, zei paus Franciscus op de Werelddag voor Migranten en Vluchtelingen in september.

De kerstverhalen zijn geen zeemzoete sprookjes. Integendeel, ze dagen ons uit op te komen voor al diegenen voor wie geen plaats is in de herberg of die op de vlucht moeten slaan voor eender welke tirannie.

Uit de kerstverhalen blijkt dat God partij kiest. Wie in die solidaire God gelooft, kan niet anders dan evenzeer partij te kiezen.

Hoe pijnlijk is het dan wanneer sommigen die zich christelijk of katholiek noemen, een polariserend, discriminerend, racistisch of seksistisch discours hanteren of promoten. U mag zelf raden wie daarmee bedoeld zijn, maar ze lasteren God en zijn volgers.

Cultuur van het leven

Het revolutionaire christelijke godsbeeld vormt tegelijk de aanzet voor totaal andere menselijke verhoudingen, voor een eigen pedagogie en antropologie. Het leidt tot een absoluut respect voor alle leven en tot de resolute verdediging van ieders waardigheid. Het kerstekind roept op tot een cultuur van het leven tegenover een cultuur van de dood, het roept op tot zorg voor de meest kwetsbaren, van het ongeboren leven tot de stervenden. Ook daarin zijn de kerstverhalen vandaag tegendraads, ja ronduit provocatief