Willemstein stuurde in april een anonieme enquête naar de e-mailadressen van alle lokale diensten Omgeving van de 300 gemeenten in Vlaanderen. Die diensten beoordelen onder meer de vergunningsaanvragen voor wie wil bouwen, waarna de politiek een beslissing neemt. De vragen werden beantwoord door het hoofd van de lokale dienst Omgeving of door anderen met een vergelijkbare functie. Uiteindelijk liepen er 119 bruikbare antwoorden binnen, goed voor 40 procent van alle Vlaamse gemeenten. Daaruit blijkt dat 46 procent van de lokale diensten Stedenbouw en Omgeving ‘belangenvermenging vermoedt’ bij het lokale politieke vastgoedbeleid. Ook de nieuwssite Apache berichtte daar eerder al over.

Zwaar op de maag

‘Zelf had ik nooit verwacht dat zoveel mensen zouden antwoorden’, geeft Willemstein aan. ‘Het toont dat het onderwerp zwaar op de maag ligt bij de omgevingsambtenaren. Velen vroegen mij expliciet om bijzonder voorzichtig om te gaan met de info, uit angst voor de mogelijke reactie van hun burgemeester of schepenen.’ Zijn promotor, professor ruimtelijke planning Tom Coppens (UAntwerpen), benadrukt dat de enquête ‘volgens de regels van de kunst’ verliep. Met die nuancering dat ‘het wel degelijk gaat over percepties van betrokkenen’ en dus absoluut niet over bewijzen.

Die percepties lagen soms heel ver uit elkaar, stelde Willemstein vast. ‘Sommige diensten zeiden meteen dat er bij hen niets aan de hand is.’ Zo gaf geen enkele gemeente boven de 50.000 inwoners aan dat er een vermoeden van belangenvermenging is. Maar vooral in kleinere gemeenten, met minder dan 10.000 inwoners, waren er duidelijk soms frustraties.

De helft van de vermoedens van de lokale ambtenaren gaat over recente dossiers, de andere helft over dossiers uit het verleden. In 58 procent van de gevallen zou een schepen betrokken zijn, in 18 procent de burgemeester. Verder zou het gaan om gemeenteraadsleden, ambtenaren of meerdere beleidsmakers.

Daarbij gaf 41 procent van de respondenten aan dat de betrokken politici aangesloten zijn bij CD&V. Dat is niet helemaal onlogisch, aangezien de christendemocraten nog altijd de meeste lokale beleidsmakers tellen. Een kwart van de diensten verwees naar Open VLD, gevolgd door de N-VA met 18 procent. Uit de enquête blijkt bovendien ook dat de meerderheid van de lokale besturen volgens de omgevingsdiensten eigenlijk wel op de hoogte is van de belangenvermenging. Alleen wordt er amper actie ondernomen.

Onder druk gezet

Maar waar gaat het precies over in die vermoedens? De ambtenaren verwijzen in de eerste plaats naar vriendjespolitiek. Ze stellen vast dat familieleden van politici soms een vergunning krijgen voor bepaalde bouwplannen, terwijl andere, gelijkaardige plannen tegengehouden worden. Of dat een bouwopdracht in de gemeente naar een bevriende projectontwikkelaar of architect gaat.

De omgevingsambtenaren kregen ook de kans om in een open vraag – volledig anoniem – hun verhaal te doen over de mogelijke belangenconflicten. Daar komen soms heel straffe verhalen naar voren, die De Standaard voor alle duidelijkheid niet kan dubbelchecken. Een ambtenaar getuigt dat een schepen een bouwvallig pand aankocht in de gemeente, terwijl hij al op de hoogte was dat de gemeente vervolgens het ruimtelijk uitvoeringsplan zou aanpassen. Daardoor zou de grond veel meer waard worden. Diezelfde schepen legde vervolgens ook verschillende keren het negatieve advies van de gemeentelijke omgevingsambtenaar naast zich neer.

Een andere getuigenis spreekt over een schepen van Ruimtelijke Ordening die tegelijk ook bouwpromotor is in de eigen gemeente. Vóór de schepen in de politiek stapte, werden zijn bouwplannen voor een huis telkens geweigerd na meerdere negatieve adviezen van de gemeentelijke ambtenaar. Maar na de aanstelling als schepen werd de omgevingsambtenaar meteen onder druk gezet om het dossier alsnog goed te keuren.

‘In sommige getuigenissen geven de ambtenaren expliciet aan dat ze al op voorhand onder druk gezet worden door hun burgemeester of schepenen om het advies zo op te stellen dat het zeker goedgekeurd wordt’, zegt Willemstein. Het gaat dan bijvoorbeeld ook om bouwdossiers van vrienden en familieleden.

Nefast voor de motivatie

De neiging om het eigen kiespubliek iets te gunnen en zo in de gratie te komen, leidt er volgens een ambtenaar toe dat de situatie alleen maar verergert in de aanloop naar lokale verkiezingen van 2024. Het is meteen ook nefast voor het werk van plichtbewuste ambtenaren die hun motivatie om te werken voor gemeentebesturen en lokale politici steeds meer dreigen te verliezen. Een andere ambtenaar klinkt intussen zelfs berustend. ‘Afhankelijk van de politieke strekking zie je dossiers in beroep geweigerd of vergund worden. Belangenvermenging heeft en zal altijd blijven bestaan.’

Marc Reynebeau

Journalist, verbonden aan 'De Standaard'. Deze zomer houdt hij de thuiswacht, omdat iemand het moet doen.

Werd N-VA-voorzitter Bart De Wever laatst nog gesignaleerd in het chique Nederlandse stadje Wassenaar, waar hij ‘leve Oranje!’ uitriep, hij blijkt ook een thuiswachter te zijn. Andere thuiswachters, die niets beter te doen hebben dan oude koeien uit de sloot te halen, herinneren zich alleen dat Het Laatste Nieuws enkele weken geleden tot de conclusie kwam dat van alle Vlaamse Parlementsleden De Wever de meest luie is. Rijkelijk betaald, maar hij voert geen klap uit.

‘Ik werk er achter de schermen, waar niemand mij ziet’ was zijn gebromde verweer, met meer trilling van de onderlip dan overtuigingskracht. Oké, maar veel resultaat is daar niet van te merken, nu de Vlaamse regering al een jaar of zo op apegapen ligt.

Hoe dan ook, met zulke foefjes hoeft een werkloze die nooit uit zijn hangmat raakt bij de VDAB niet te komen aandraven. Van thuiswacht zijn is geen geldig excuus. Of De Wever denkt over zijn taak als volksvertegenwoordiger net zoals hij over de klimaatverandering denkt: een ‘constructief pleidooi voor vooruitgang’ volstaat en ‘apocalyptische sensatie’ is niet nodig.

Donderdag, terwijl het Vlaams Parlement eigenlijk met reces is, leek er toch sprake van een kentering. De eeuwige luiwammes diende een voorstel van decreet in. Maar vals alarm. Hij had het geplagieerd. Zijn tekst is precies dezelfde als die van het ontwerp van het stikstofdecreet van partijgenote, minister Zuhal Demir. Zij kreeg dat ontwerp al niet goedgekeurd in de Vlaamse regering, omdat, zoals een kroongetuige het plastisch wist te verwoorden, coalitiepartner CD&V zich ‘tegen de muur geplakt’ zou voelen.

Meer nog, voor dat knip- en plakwerk had De Wever hulp nodig van Tom Ongena, voorzitter van Open VLD, die zich in het parlement nooit met het stikstofprobleem heeft ingelaten, maar er des te vaker, o ironie, fulmineerde over luie werklozen en inactieven die dringend gekastijd moeten worden.

En voorts pakte De Wever er niet mee uit omdat zijn kiezers (of Ongena) eindelijk eens wat actie van hem verwachten, maar wel omdat de patroonsorganisatie Voka hem die ochtend ertoe had aangenaamd. Diezelfde dag nog werd ze op haar wenken bediend. Dat Voka zijn ‘echte baas’ was, zoals De Wever zich jaren geleden liet ontvallen, leek altijd een grapje te zijn geweest, maar niet dus.

De thuiswachter die hoopte zich te kunnen vermeien met futiliteiten, mag die zoete waan opbergen. Nu blijkt immers dat niet de immer in onzekerheid verkerende boeren of de zorgen van de abt van Averbode over stikstof de Vlaamse regering bekommeren, maar dat er alleen schot in de zaak komt als het grote geld zich bedreigd voelt.

Dat is nu zo sinds de nochtans altijd al omstreden ethaankraker van het Britse Ineos zijn omgevingsvergunning is kwijtgespeeld wegens stikstofalarm, in Nederland dan nog. Hoewel, schot in de zaak, het zal spoedig, rond september, vooral een schot in eigen voet blijken te zijn. Het wordt al niks met de zomer, en voor de Septemberverklaring ziet het er beroerd uit.

Geachte heer Weyts, beste Ben,

Er wordt beweerd dat sinds het begin van de metingen in ons landje nooit zo veel broodnodige overheidssubsidie aan bedrijven, industrieën, bouwpromotoren en vennootschappen werd gegeven als in het voorbije jaar. Misschien ligt daar wel de reden voor de teloorgang van de biodiversiteit in de openbare dienstverlening. Door mensen bemande loketten zijn met uitsterven bedreigd. In Planckendael werden het voorbije voorjaar meer jonge ooievaars geboren dan er in heel Vlaanderen sociale woningen werden gebouwd. Het aantal bus- en tramhaltes vermindert sneller dan het aantal vlindersoorten. Er zijn stilaan minder postbussen en geldautomaten dan loslopende wolven en naar verluidt verloopt de sluiting van openbare zwembaden dubbel zo snel als die van niet-vergunde varkensstallen. Het openbare zwembad dreigt een curiosum te worden.

De kinderen van mijn buren hebben alleszins nooit een openbaar zwembad gezien. Ze kennen alleen het plonsbadje dat hun vader opblaast om het op al te hete dagen tussen de vuilniszakken op ons gemeenschappelijke koertje te zetten, waar ze dan zo veel kabaal maken dat ons binnenkoertje op de Blaarmeersen gaat lijken.

Om hen even stil te krijgen, heb ik geprobeerd uit te leggen dat het in mijn jonge jaren een normale schoolactiviteit was om naar een openbaar zwembad te gaan om daar te leren zwemmen. Ze hebben mij met open mond aangekeken.

Volgens onderzoeken zou onze schoolgaande jeugd niet zonder fouten kunnen schrijven en last hebben met rekenen, maar werd er al onderzocht of ze nog kunnen zwemmen? Hoe moeten ze zich redden wanneer ze ooit – God verhoede – in wankele bootjes op de vlucht de zee moeten oversteken?

Gelukkig worden nu toch maatregelen genomen om het zwemmen opnieuw in te burgeren. In eerste instantie worden de villabewoners bediend. Een kameraad heeft mij op zijn smartphone laten zien dat het mogelijk is om een subsidie tot 1.500 euro (dat is 261,5 euro meer dan mijn leefloon) te verkrijgen, indien men een warmtepomp aanschaft om het water van zijn privézwembad te verwarmen.

Als onverschrokken minister van Dierenwelzijn vaardigde u al drastische maatregelen uit zodat alle tijgers in dierentuinen over een eigen zwembad beschikken en de dolfijnen binnenkort zowel een overdekt zwembad als een openluchtzwembad krijgen. Kunt u die dappere lijn niet doortrekken als minister van Onderwijs en Sport? Opnieuw openbare zwembaden in alle dorpen en steden! Weer schoolzwemmen, zowel bij de katholieken als in de athenea!

Ik zal u ten zeerste dankbaar zijn, omdat de rust op ons binnenkoertje mij echt wel dierbaar is.

Intussen verblijf ik met de meeste Hoogachting,

U kent mij uit eerdere briefwisseling als Dikke Freddy

--------------------------------

Antwoorden aan Dikke Freddy

Mijn beste Dikke Freddy,

Ge gaat nogal een gang in de eerste zinnetjes van uw epistel. Niet overdrijven jongen. Anderzijds verheugt het me wel, minister van dierenwelzijn zijnde, dat ge opgemerkt hebt dat het aantal vlinders en wolven groeiende is in ons geliefde Vlaanderen. Dat is belangrijker dan het biodiverser worden van al die ambtenaren. En met die sjarels hebben we zo al last genoeg.

Wat de openbare zwembaden betreft, want daar gaat het grootste deel van uw brief over en ik voeg er direct aan toe, gij kunt een serieuze zaag spannen, dus wat die zgn. subsidie aan privézwembadjes betreft, wel dat was een breekpunt voor de liberalen. En eerlijk gezegd, ge kunt van mij niet verwachten dat ik ook het opblaasbadje van u en uw buur zou subsidiëren. Trouwens, zoals gij dat beschrijft is het op uw gemeenschappelijk koertje een gezellige boel. Houden zo, zou ik zeggen.

Wat ik helemaal niet begrijp, en pas op ik heb 9 (negen)  jaar aan de unief gestudeerd, is dat gij uw bezienswaardigheid en die van uw soortgenoten, op hetzelfde niveau plaatst als die van de tijgers en de dolfijnen. 

Nie zwanzen, eh makker!

Met Vlaamse en diervriendelijke groeten,

Ben