Gezegden, vergelijkingen, spreekwoorden, maken een taal kleurrijker, plastischer. Ook in ons dialect werden en worden ze vaak gebruikt. Sommige behoren tot het normale taalbezit van alle dialectgebruikers, andere ontstaan en leven (soms niet lang) in een groep, een clan, een familie. In deze bijdrage behandel ik een reeks met dierennamen.
-Maajnen bêr (beer) begint te grollen: Mijn maag begint te rammelen van de honger. -Iejest walie èn dan de biejesten (beesten): De mensen gaan voor op het vee. Bij uitbreiding: eerst oompje en dan oompjes kinderen. -Die ékster heit zwak: Het nest is op een moeilijk bereikbare plaats gebouwd. Je moest zwak (lenig) zijn om de ekster te roven. Da 'sen zwa?e schojf (schuif) werd bewonderend gezeg over een lenige, zwierige, beweeglijkeman. De oorspronkelijke betekenis van schuif, schuiver is echter negatief: landloper, schooier. -Nen hoewep fli?etêrs: Werd gezegd wanneer fleurig en modieus geklede meisjes voorbij fietsten. -De hinnen roeweven (roven): De eieren weghalen uit het nest. -Lachen meej en hin die piêst: Vlug lachen, lacherig zijn.
15-09-2008 om 00:00
geschreven door Gust Adriaensen
12-09-2008
Het Retiese dialect 11
Poeze?es zijn wilgenkatjes en jù?els eikels. Ne jù?elenboewem werd ook wel gebruikt om een eikenboom aan te duiden. Bùlle?es zijn dennenappels en hoonzenheitsporkenhout). De bolletjes werden gebruikt om met de klótsbojs (soort van proppenschieter, waarvan de koker bestond uit vlierhout waaruit het mergwas verwijderd) te schieten. En waj evenals en wis zijn in het bijzonder wilgentenen of -twijgen. Ze werden gebruikt om bv. manden te vlechten. En wis duidde ook een hoeveelheid aan: zoveel (hout) als men met een wis konsamenbinden, bv. en wis blo?en (klompen) is 13 paar klompen. En waj blé?en (een wisblekken, schillen, ontschorsen) gebeurde door ze doorheen een spleet in een paal te trekken. Floêren ôp is de fluweelboom en ôpenverdriet de algemeen Nederlandse naam voor de araucaria, apenboom. De dakpansgewijze aanliggende schubben van deze boom zijn zo hard dat hij zelfs voor apen niet te beklimmen is, vandaar apenverdriet. Wùreft duidt de werf of wilg(enstruik), in het bijzonder de waterwilg aan. Het woord is verwant met het Latijnse verber (zweep) en gaat terug op een stam die buigen betekent, omdat wilgentakken zeer buigzaam zijn. Hézel(en)têr (hesselteer) is algemeen Nederlands en betekent haagbeuk. Er is geen echte verklaring voor hessel. Têr echter is hetzelfde als het Engelse tree (boom). Rap groewet, rap was,kloeweters, duiden de witte abeel aan. Arabél is een vervorming van het Franse woord érable voor esdoorn. En de stronk van een boom is ne posjt. Als je hósjt lèk nen hollen posjt, ben je ongetwijfeld heel erg verkouden?
12-09-2008 om 18:59
geschreven door Gust Adriaensen
De Achterhoek
Enkele dagen al fietsend en wandelend doorgebracht in de Nederlandse Achterhoek.
Logeren deden we evenwel in Zwillbrock, een gehucht van het Duitse stadje Vreden. Er staat een rijk gedecoreerde barokkerk, die tijdens de Tachtigjarige Oorog druk bezocht werd door Nederlanders, die de eucharistieviering in hun eigen land niet meer mochten bijwonen. Het hotel 'Zum Kloppendiek' en de 'Kloppendiek' in de onmiddellijke buurt ervan, herinneren aan de vrome (Duitse) vrouwen, die in die periode hun Nederlandse geloofsgenoten, even verder over de grens, door kloppen op de deur, ervan verwittigden dat er in Zwillbrock een misviering zou plaatsvinden. Niet ver van het hotel 'Zum Kloppendiek' ligt het prachtige Zwillbrockvenn, een paradijs voor watervogels en waar ook een kolonie flamingo's elk jaar neerstrijkt.
De fietsroutes 'Veldenroute' en 'Arfgoodroute' lieten ons kennis maken met een fraai, landelijk gebied met weidse vergezichten, grote boerderijen, uitgestrekte natuurgebieden, o.a het Vragederveen- een van de belangrijkste hoogveenreservaten van Nederland-, verrassende zand- en grindfietspaadjes en gezellige stadjes als Borculo en Groenlo. Op de terugreis bezochten we in 's Heerenberg het kasteel Huis Bergh, dat een rijke verzameling schilderijen en prachtig geïllustreerde manuscripten herbergt. Een wandeling in het Bergerbos sloot onze Achterhoekmidweek af.
12-09-2008 om 00:00
geschreven door Gust Adriaensen
08-09-2008
Alvorens ze aarzelend fluisterde ja, verschikte ze nog even iets aan haar decolleté zodat, terwijl zij steunde op haar elleboog, de vingers van haar slanke, fijne hand langoureus-weemoedig de kralen van haar halssnoer nauwelijks raakten.
Na duizend oefeningen was zij er tevens in geslaagd haar welgevormde benen zo te plaatsen dat zij een wereld vormden op zichzelf.
Zij was une dame très chique
08-09-2008 om 07:03
geschreven door Gust Adriaensen
07-09-2008
Het Retiese dialect 10
Wat konijnen graag eten zijn hoonzerubben (bladeren van smalle weegbree), gaanzetóngen (bladeren van depaardenbloem) en kenajnekoek (jonge bladeren van de berenklauw). Ruts is perzikkruid. Mélven zijn melden of ganzenvoet. Ne rus is een graszode en is vermoedelijk van dezelfde basis als rooien. Sùlle?es zijn zurkelblaadjes, zuring, die door kinderen wel eens opgegeten werden. Vèr?esbloweren duidt paardenzuring aan. Hinderlijke en schadelijke onkruiden, vooral in roggevelden, waren diverse wikkesoorten zoals krok (van het Latijnse cracca) en vitsen, afkomstig van het Latijnse vicia (voederwikke), dat eveneens aan de oorsprong van het woord 'wikke' ligt. Kérmesgaasten zijn de uitgebloeide bloemknoppen van het knoopkruid en hetkliskruid. Zij haken zich vast aan bv. kleren, zij blijven plakken. Zoals kermisgangers, die blijven hangen, plakken?
07-09-2008 om 20:26
geschreven door Gust Adriaensen
Plattelandsbeleid
Ludo Helsen, Antwerpse gedeputeerde voor plattelandsbeleid:
'De tijd dat het platteland vanuit een strikt agrarisch oogpunt moest worden bekeken, is al lang voorbij. De land- en tuinbouw zijn uiteraard nog sterk aanwezig, maar dat zijn zeker niet meer de enige economische dragers van het platteland. Zo moeten we landbouwersgezinnen stimuleren om in te spelen op nieuwe markten, zoals initiatieven rond hoevetoerisme, eigen verwerking en vermarkting, nieuw recreatief aanbod op de boerderij, opnemen van taken inzake landschapsonderhoud en zoveel meer. Daardoor is het platteland meer dan ooit een open ruimte geworden, waar u meer dan welkom bent om op ontdekkingstocht te gaan.'
07-09-2008 om 14:27
geschreven door Gust Adriaensen
06-09-2008
De Crem
Onze martiale minister van defensie en oorlog, trommelt het Belgische leger op tot de strijd!
06-09-2008 om 20:40
geschreven door Gust Adriaensen
05-09-2008
Peeters versus Leterme
Is zich binnen CD&V een koningsdrama aan het afspelen? Is de strijd om de macht en om de beste posities met het oog op de verkiezingen van volgend jaar, volop losgebarsten?
De activiteiten die de Vlaamse minister-president ontplooit en de initiatieven waarmee hij voor de dag komt, wijzen in ieder geval sterk in die richting.
Terwijl er al wekenlang van de premier quasi niets vernomen wordt wat met beleid te maken heeft, laat staan wat een begin van een communautaire oplossing zou kunnen zijn, dringt Kris Peeters zich meer en meer op de voorgrond en krijgt hij topaandacht in alle media.
Los van de effecten en slaagkansen van Peeters' initiatieven, heeft deze evolutie ongetwijfeld gevolgen voor de verhouding tussen de premier en de minister-president, én voor de interne keuken van de christendemocraten.
Een reeds zwaar beschadigde Leterme, over wie in de pers en ook binnen zijn partij (cfr. Knack van deze week) geregeld meewarig wordt gedaan, moet het aanzien dat Peeters met een onaantastbaar zelfvertrouwen en een groot flegma, meer en meer de communautaire agenda bepaalt.
Zowel op het persoonlijke vlak als binnen de partij, worden daardoor diepe wonden veroorzaakt.
05-09-2008 om 19:20
geschreven door Gust Adriaensen
04-09-2008
Het Retiese dialect 9
Trekken we het veld in en bewonderen we de piesblóm (paardenbloem), het piespùjen (akkerwinde), rèn?esjes (van rank), vermoedelijk de slingerende, klimmendestengels van de akkerwinde, de sint-joozéfsblóm (pinksterbloem), de brantblóm (duizendblad), de bósnee?el (bosandoorn), de pjèèreblóm (margriet), de kèmme?es (varens), de lievraawblumme?es (vergeet-mij-nietjes) en de polleepeldiêven (herderstasje). Hônepoewe?en zijn koekoeksbloemen en koekoeksblómen is dan weer het dialectwoord voor de gevlekte orchis.En kolleblóm (klaproos) ontleent haar naam aan kol (voorhoofd), naar de bolronde doosvrucht. Het vra?ekrojt, dat kan gebruikt worden om wratten te doen verdwijnen, duidt de stinkende gouwe aan en hónekblómen kamperfoelie. Ook mèmzojgers werd gebruikt om in het bijzonder geitenbaard oftuinkamperfoelie aan te duiden. Kinderen zogen de nectar uit deze bloemen.
04-09-2008 om 17:48
geschreven door Gust Adriaensen
01-09-2008
Het Retiese dialect 8
Binnenshuis mochten de vraawetóngen (sansevieria) en de katsjoeplánt (ficus,rubberplant) niet ontbreken. In de tuin bloeiden de plèùskes (kleine, sterk geurende anjers) en zjenoffels (anjers). Genoffel en giroffel komen reeds in het Middelnederlands voor en stammen van het Franse girofle, dat dan weer kruidnagel betekent. Stin?erjes zijn afrikaantjes en bélle?esfuchsia's. Hémsknùpjes zijn kamillen. Gawetenbowed (geitenbaard) is het Nederlandse woord voor de aruncus dioicus. Aruncus gaat terug op een Grieks woord dat geitenbaard betekent. In het dialect duidt het woord ook de moerasspirea aan. Krojnôgels zijn seringen, maajklùksjeslelietjes-van-dalen en mollekoppenakelei. Feestelijk klinken kérmisblómen (flox, herfstsering) en rajspáp (muurpeper, een vetplant met stervormige gele bloemen) en vromer kristesoewegen (vertaling van het Latijnse oculi Christi) voor de roodpaars bloeiende lychnis of brandende liefde en nónneblómen voor petunia's. Frivoler zijn dan weer naachtmadammen (Oost-Indischekers) en bloewete madammen of bloewete begaajnen (herfsttijloos). Deze bloem ontleent haar naam aan het feit dat ze rijke bloei geeft nadat het blad is afgestorven. Balroewes is Gelderse roos, dónderblóm, die zou beschermen tegen blikseminslag, huislook, tèljesduizendschoon, flùrjes of floeren bruksjeslenteviolier en driêzeblume?esmadeliefjes.
01-09-2008 om 19:01
geschreven door Gust Adriaensen
Leterme valt over kwestie Schoonbroek
Een zorgelijke gezant Van Springel en een minzaam en bemoe- digend glimlachende president Hu Jintao: Ook in China is niet alles koek en ei.
Wat op 3 juli in dit blog werd voorspeld, is gebeurd. De regering Leterme is gevallen (en voorlopig overeind gehouden door de koning). Dat daarbij de Schoonbroekse (én Werbeekse) secessiepogingen een rol hebben gespeeld, staat buiten kijf.
Ondertussen rommelt het evenwel ook serieus binnen het onafhankelijkheidsfront. Het machtige horecagild zou zich, naar verluidt, niet herkennen in bepaalde beslissingen. De geschiedenis leert ons dat niet alleen beenhouwers maar ook brouwers en herbergiers te koesteren mede- en te duchten tegenstanders kunnen zijn. De aangezochte Schoonbroekse bemiddelaar was begrijpelijk niet erg happig om in te gaan op de bemiddelingsvraag. Volgens de laatste berichten heeft hij van hogerhand versterking gekregen van twee andere bemiddelaars: een uit het gebiedsdeel Wehobra, een andere uit de rompheerlijkheid Retie. Kortom, een bemiddelaarstrio dat er mag zijn: twee door de wol geverfde (ex-)politici en een horeCA-ervaringsdeskundige.
Ook in het buitenland draait de Schoonbroekse diplomatie op volle toeren. Gezant Joris Van Springel heeft zich met zijn paard Bold Action (what s in a name) spoorslags en vierklauwens naar Peking gerept voor een onderhoud met de Chinese president Hu Jintao. Volgens welingelichte bronnen bogen zij zich samen intens over het onafhankelijkheidsstreven en Hu Jintao zou Van Springel toevertrouwd hebben dat ook in China niet alles van een leien dakje loopt. In de marge van het gesprek informeerde de president ook naar de conditie en de gekende nukkigheid van Bold Action.
Bij het ter perse gaan vernemen we, dat op een volksvergadering in een Schoonbroeks etablissement, de Wehobra-afgevaardigde in aanwezigheid van zijn twee collegas, verklaard heeft dat beslissingen omtrent de grote dorpshervorming het best de ijskast in gaan en op zijn minst over de verkiezingen van 2009 en waarschijnlijk over die 2012 heen getild zullen worden.
Als opwekkend toetje kan vermeld worden dat in het bijzonder de stimulerende en gulle aanwezigheid van de horeCA-ervaringsdeskundige sterk in de smaak viel van de kastelein en zijn assistenten, én van de talrijke aanwezigen.
01-09-2008 om 00:00
geschreven door Gust Adriaensen
30-08-2008
Het Retiese dialect 7
Vele lezers hebben ongetwijfeld vaak de zin de peta?en zèn mùrg (de aardappelen zijn gaar) gehoord. En petat, sedert enkele eeuwen het volksvoedsel bij uitstek, komt van het Spaanse patata. Mùrg is de dialectische uitspraak voor murw (zacht, week, niet hard). Petazie kwam, zeker tijdens de winter, geregeld op tafel. Het is stamppot van aardappelen en in het bijzonder kroezelkolle?es (krulkool, boerenkool) of hojskol (huiskool) en loof van jonge rapen, die in de tuin gekweekt werden en rubben werden genoemd. Ook het gebruikte groensel zelf heette petazie. Het woord is een vervorming van het Franse potage (soep), dat teruggaat op pot, wat vaatwerk betekent en als basisbetekenis bolrond heeft. Wat ook als ingrediënt van petazie werd gebruikt, was hanne-vruug-óp (brave hendrik of algoede), een op spinazie gelijkende groente. Rapen dienden in de eerste plaats als veevoer, maar kinderen lustten ook wel een klein, mooi gevormd, bij voorkeur gelig gekleurd raapje, dat dan (booter)tùlle?en genoemd werd. As we meej pènsjoen zèn, dangôn we tùlle?en browen betekent dan zullen we samen er iets fijns van maken,genieten van het leven. En knuzzel is een stekelbes en sloeweren (sloren) duiden nog niet gesloten of zich niet sluitende koolplanten of het zaad ervan aan. Dat zaad werd gebruikt om olie te slaan. Sloor is verwant met slodder(en) en gaat terug op een Germaans basiswoord met de betekenis van slap zijn.
30-08-2008 om 00:00
geschreven door Gust Adriaensen
29-08-2008
Het Retiese dialect 6
En tómetkèjen is een katje uit een tweedeworp in het najaar, najaarskat. Deze katjes waren in zekere zin nakomertjes. Over 't algemeen waren ze zwakker, kleiner en fijner van bouw. Tómet (toemaat) heeft als basisbetekenis toegift, overmaat. Het betekent ook gras, hooi van de tweede snee,najaarshooi. De hoeveelheid was kleiner dan de eerste snee. Maat kan in deze betekenis verwijzen naar het Middelnederlandse made, maet (weide, hooiland) en is verwant met maaien. In het varkenshok is en gélt een onvruchtbaar wijfjesvarken of een varken dat men niet lietdekken en nen bèrg een gesnedenmannetjesvarken. Het woord gaat terug op het Middelnederlandse barch en is verwant met het Latijnse ferire (slaan). Vroeger werden namelijk voor castratie de testikels murw geklopt. Van die praktijk vind je dan weer sporen in het woord klophengst, wat in het dialect ne piet is. Ne piet duidt ook een hengst aan bij wie een der of beide testikels in de buikholte achtergebleven zijn. Ne kasj is een ram. Ne mù?en is een nuchter kalf en doet onwillekeurig denken aan het Engelse mutton en het Franse mouton, maar die woorden betekenen schaap, schapenvlees. Nen bè?el duidt een wat ouderkalf aan. Wellicht is er een verband met het Franse battre en battement, die slaan, kloppen, stoeien, geklop, gestamp betekenen. Bè?elen, gezegd van kinderen die wild tekeergaan, stoeien, wijst in die richting. Mù?en en bè?el waren vaak gebruikte scheldwoorden.
Een aantal woorden die in de kindertaal maar vooral in de 'aanwijstaal' van volwassenen voor kleine kinderen gebruikt werden om dieren aan te duiden, klinken heel wat lieflijker. E piejen, vogeltje, en tiksjen, kuikentje, en téjen, hondje, e kiebe?en, kalfje, e mieme?en, schaapje, en e koesken, biggetje, varkentje. Koes betekent bovendien (varkens)vlees en koes(ken) had de figuurlijke betekenis van deugniet.
29-08-2008 om 21:25
geschreven door Gust Adriaensen
28-08-2008
Het Retiese dialect 5
En biemèùsken is een koolmees en de klanknabootsing e suskewiet een vink. Ne klamper duidt verschillende roofvogels aan, in het bijzonder de sperwer. Het is duidelijk dat het woord verband houdt met klampen, in de betekenis van vastklemmen, vastgrijpen. Wellicht ving hij soms nen haajslènder of (hei)hagedis. Slender verwijst naar de Middelnederlandse woorden slenterlinge, slinderen (kruipen). Ne roeter is een nevenvorm van het gewestelijke roetaard en duidt de (Vlaamse) gaai aan. Ne kùlder is een wulp.
Ne geuber of geuver is een bermpje ofgebaarde modderkruiper. En neegenoeweg duidt de beekbrik aan, een visje dat uiterst zeldzaam is geworden maar nog voorkomt in zuiver rivierwater in onze streek. Ne zandlodder is de kleine modderkruiper. Hij zuigt zich met zijn bek, die zich onderaan bevindt, vast aan de rivierbodem. Zandlodderen werd gebruikt om de zwempogingen van kinderen aan te duiden die met hun voeten steun zochten op de rivierbodem. En mèrkkat kwam reeds vele jaren geleden nog maar uiterst zelden voor. Het is de grote modderkruiper of weeraal. Bij verandering van weer komt deze vis vaker naar de oppervlakte om lucht te happen.
28-08-2008 om 21:03
geschreven door Gust Adriaensen
27-08-2008
Bessentanka
Ruik bramengelei,
Verlustig je in zijn kleur,
Proef pure natuur.
Droom alreeds van volgend jaar:
De plukverse bosbessen
(een tanka is, zoals de haiku, een Japanse dichtvorm
bestaande uit vijf versregels van respectievelijk vijf, zeven, vijf, zeven, zeven versregels)
27-08-2008 om 20:51
geschreven door Gust Adriaensen
Het Retiese dialect 4
Dieren
In het zuivere water van de bovenlopen van de Kleine Nete, vind je nog steeds schêpers en nónne?es. Ne schêper is een schaatsenrijder,een langbenige roofwants, die zich snel over hetwateroppervlak kan bewegen. E nónne?en is een draaikevertje, een zwart watertorretje, eenschrijvertje. Iedereen kent wel het Schrijverke van Guido Gezelle, het krinklende, winklendewaterding met 't zwarte kabotseken (mutsje)aan. De oorsprong van nónne?en heeft te maken met het gewestelijke woord non, dat drijftol of priktol betekent. Je weet dat schêpers en nónne?es zich in mekaars buurt ophouden en wellicht is daaruit de volksetymologische verklaring gegroeid dat de schêpers of schapers, herders toezicht moeten houden op de nónne?es of kloosterzusters. Minder idyllisch klinken en zèksmójer, mier, en e kotvèr?en voor pissebed of (platte) zeug. Ne mùlder is een meikever. Die ging je bij voorkeur schudden in beukenhagen. Een ietwat groter, steviger exemplaar met 'wit bepoederde dekschilden', werd toepasselijk nen ba?er genoemd en was het meest gegeerd. Entietawjen is een zeer kleine, bloedzuigende mug die in zwermen voorkomt, een knut(je). Enlol duidt een vlees- of bromvlieg aan. Het woord gaat terug op Middelnederlands lol (deun, dreun), lollen (prevelen) en is verwant met lallen en het Latijnse lallare (in slaap zingen). Het zijn klanknabootsende vormingen.
27-08-2008 om 12:56
geschreven door Gust Adriaensen
26-08-2008
Het Retiese dialect 3
Weergave
Het schriftelijk weergeven van taalklanken is een hachelijke onderneming. Ons alfabet bestaat uit 26 letters. Vier daarvan, c-q-x-y, staan dan nog voor klanken die door andere letters worden uitgedrukt. Uiteraard gebruiken we bij het spreken veel meer klanken. Door scholing en overeenkomst ontstaan er ondanks dat beperkte letterarsenaal, weinig problemen voor het algemeen Nederlands. Voor het dialect is dat een ander paar mouwen. Om gesproken taal zo nauwkeurig mogelijk weer te geven, wordt gebruik gemaakt van fonetisch schrift, dat over veel meer tekens beschikt dan het alfabet. Voor deze artikels maak ik gebruik van de in 1999 ontworpen Referentiespelling voor de Brabantse dialecten. Een overzicht van de spellingtekens voor de klinkers en hun klankwaarde, maakt de lezing van de volgende artikels hopelijk gemakkelijker: ie (lied), iê (bier), i (lip), ee (peer), é (bed), ê (air), è (Engels: back), èè (Engels bad, lang), uu (fuut, kort), uû (guur), u (put), eu (deur), ù (Köln), èù (oeuvre), á (Ball, scherp), aa (zaak), oe (boek), oê (boer), ó (Duits Tod, kort), oo (boor), o (pot), ô (corps, lang), a (van), â (Engels large, lang), e (de, dof), ? (stembandslag, bv. ba?en, bakken).
26-08-2008 om 22:26
geschreven door Gust Adriaensen
25-08-2008
Het Retiese dialect 2
In deze reeks zal de aandacht uitsluitend naar woordenschat, uitdrukkingen en spreekwoorden gaan. Enkele klankverschijnselen die in de streek als kenmerkend voor het Reties worden aangevoeld, mogen evenwel niet onvermeld bliven.
Het meest opvallende is ongetwijfeld de zgn. glottisslag of stembandploffer,ook omdat deze klankeigenaardigheid in onze streek hoofdzakelijk in Retie voorkomt. Het is het vervangen van een k of t binnen een woord, door een sterk ingezette, ploffende klank, die diep in de keel, in het strottenhoofd,waar zich de stembanden bevinden, wordt gerealiseerd. Retienaars zeggen dus niet retie maar re?ie, niet bakken of ba?en, niet sjotten maar sjo?en. Een ander, weliswaar ruimer verspreid verschijnsel, is het grotendeels inslikken van een onbeklemtoonde eindlettergreep. Wat overblijft, is een verzwakte voorafgaande medeklinker en een sterk door de neus uitgesproken of genasaleerde klank. Denk maar aan maanden, meulen. Verlenging onder invloed van vooral st, ns, rs en cht, komt zeer vaak voor: gast wordt gaast uitgesproken, kans klinkt als kaans, dwars als dwèès, gracht als graacht. Tenslotte is er de inschakeling van een j voor de lettergreep (klankgroep) aar gevolgd door een t of d: stjèt voor staart, paard wordt pjèèd uitgesproken, maart mjèèt.
25-08-2008 om 18:33
geschreven door Gust Adriaensen
24-08-2008
Het Retiese dialect 1
Wat is een dialect?
Kort gezegd: een streektaal die in belangrijke mate afwijkt van de algemene taal. Die verschillen hebben betrekking op de woordenschat. Denk maar aan het zo goed als uitgestorven fli?etêr voor vlinder. Ook klanken kenmerken een dialect. In Retie wordt huis als hojs uitgesproken. Zelfs binnen de grenzen van onze gemeente waren en zijn er verschillen in uitspraak. Zout bv. hoor je zeit uitspreken, in andere delen van de gemeente klinkt het als zawt. Spraakkundige verschillen, zowel in vormen als in zinsstructuren, zijn er eveneens bij de vleet, bv. ik zèn in plaats van ik ben. Tenslotte is er het onderscheid in intonatie.
Dialectgroepen
Het Reties vormt natuurlijk geen dialecteiland. Het vertoont veel overeenkomst met de dialecten van een groot gebied dat historisch gezien grosso modo binnen de grenzen van het vroegere hertogdom Brabant valt en nu de provincies Antwerpen, Vlaams-Brabant en Noord-Brabant in Nederland, bestrijkt. Wij spreken dus een Brabants dialect, evenals de Diestenaar of de Eindhovenaar.
Evolutie
De laatste decennia is er door allerlei invloeden (onderwijs, media, mobiliteit, migratie) een sterke toename van het gebruik van het algemeen Nederlands en een grote nivellering van de dialecten. Als ze aandachtig naar hun ouders of grootouders luisteren, zullen jonge mensen zonder moeite klanken, woorden, uitdrukkingen horen die zij niet meer of nauwelijks nog gebruiken in hun dialect. De aandacht van de dialectonderzoekers gaat bijna vanzelfsprekend naar die oudere, zeldzame dialectwoorden en uitdrukkingen, alhoewel het Reties-van-nu ook wel boeiend taalmateriaal kan opleveren.
24-08-2008 om 21:24
geschreven door Gust Adriaensen
De pret niet bederven
De vierjaarlijkse Olympische Big Business-Show en vooral de Grote Chinese Propagandademonstratie, lopen op hun eind.
Politici van allerlei pluimage, uit alle 's heren landen, verdrongen zich op de tribunes en stonden als schooljongetjes, met popelend hart in het rijtje, om door de altijd breed -olympisch?- lachende Chinese dictatoriale leiders ontvangen te worden. Ook onze eigenste Leterme en De Gucht.
Wegkijken van de voortdurende grove schendingen van de mensenrechten, het verhinderen van de vrije meningsuiting, de arrestaties, de deportaties, de martelingen, de executies, werd voor de zogenaamde democratische politici ook een soort olympische sport.
'Wir haben es nicht gewusst' is geworden 'Wir wissen es aber wir schweigen'. Waarom? Omdat ook de democraten, de economische reus China niet voor het hoofd willen stoten, omdat men de 'brood-en-spelen-pret' van de eigen inwoners niet wil bederven.
Er kan niet genoeg op gewezen worden dat schending van de mensenrechten onmogelijk beschouwd kan worden als meer of minder erg, naargelang van de regimes die zich eraan bezondigen. Degenen die nu zwijgen als vermoord over de Chinese situatie, zijn niet langer geloofwaardig wanneer ze het onmenselijke Hitler- of Stalinregime hekelen en veroordelen.
24-08-2008 om 11:23
geschreven door Gust Adriaensen
Enkele dagen al fietsend en wandelend doorgebracht in de Nederlandse Achterhoek.
Ludo Helsen, Antwerpse gedeputeerde voor plattelandsbeleid:
Leterme valt over kwestie Schoonbroek
