In oktober 2016 opent Docks Bruxsel zijn deuren aan de Van Praetbrug, ten noorden van Brussel. Het is het eerste shoppingcenter dat sinds 2000 in de hoofdstad wordt gebouwd en het grootste dat er in een kwarteeuw wordt neergezet. Al doet de term ‘shoppingcenter’ dit schitterende project oneer aan. Want, ontwikkeld op een terrein van 4 ha langs de oevers van het zeekanaal Brussel-Willebroek en deels zelfs uit het water gewonnen, zal Docks Bruxsel een wijk op zich vormen en symbool staan voor de Brusselse stadsvernieuwing. En meer dan een opeenhoping van winkels alleen, zal Docks Bruxsel garant staan voor een origineel aanbod van winkelmogelijkheden, activiteiten, cultuur en vrijetijdsbestedingen in een heel uniek kader. Een verdienste die voor een heel groot deel op het palmares te schrijven valt van architectenbureau ART & BUILD, die voor dit project zijn vertrouwen stelde in marktleider in zinken dak- en gevelsystemen VMZINC.

 Van ‘wasteland’ tot levendige stadswijk

“Aan de basis van het project Docks Bruxsel liggen een ambitie en een visie die een intense samenwerking met overheden impliceerden”, vertelt Lilia Poptcheva van ART & BUILD. Wij en de bouwheer, vastgoedontwikkelings- en investeringsonderneming Equilis, beschouwden Docks Bruxsel dan ook niet louter als een ‘gewoon’ shoppingcenter maar als een echt stadsontwikkelingsproject dat kaderde in een langetermijnvisie over de bestemming van het terrein. Alles moest nog uitgevonden worden.

Het terrein van 4 ha lag er vroeger verlaten bij en was als het ware afgesloten van de rest van de stad omdat het ingesloten was tussen het Kanaal en de Zenne. Nochtans betreft het hier echt cultureel erfgoed van het Brussels Gewest. Het was het eerste industriële broeinest in de hoofdstad. Op de site stond eerst een fabriek waarin bedrukte katoenen stoffen werden geproduceerd en aan het eind van de 19^de eeuw vestigde Jean-Baptiste Godin er zich met zijn fabriek van gietijzeren kachels. Deze utopische socialist is een opvallende figuur in de industriële en sociale geschiedenis. Hij boekte grote successen met zijn fabriek en ontwikkelde een origineel sociaal programma om ‘de arbeiders te laten profiteren van de rijkdom. Hij liet zijn arbeiders genieten van sociale zekerheid en richtte naast zijn fabrieken zogenaamde ‘familistères’ op, waardoor zijn arbeiders ook over een gezonde en comfortabele woning konden beschikken, een beroep konden doen op collectieve voorzieningen als wasplaats, school, feestzaal, bibliotheek…

Dit immaterieel patrimonium heeft ons ertoe aangezet om die vrijgevige visie opnieuw op te roepen en van Docks Bruxsel een nieuwe, dynamische wijk met een mix van activiteiten – commerciële, productieve en recreatieve – te maken. Zo komen er ook restaurants, een evenementenzaal met 1.500 plaatsen, een bioscoopcomplex met 8 kleinere zalen voor de liefhebbers van ‘de betere film’ en een indoorrecreatiecentrum voor Koezio: een groepsgevoelbevorderend recreatieconcept, ongezien in België, dat fysieke en mentale behendigheid vereist en een oppervlakte van 6.000 vierkante meter bestrijkt. Docks Bruxsel moest dus een echte toegankelijke wijk op mensenmaat worden waar alle facetten van de stedelijke levensstijl tot ontplooiing kunnen komen. Een attractieve wijk ook, die het stadscentrum en Schaarbeek op een heel natuurlijke manier met elkaar zou verbinden en een al even natuurlijke verlenging van de omliggende stedelijke structuren zou worden. Ten slotte moest het ook een heel duurzame wijk worden. We koesteren samen met Equilis de ambitie om aan te tonen dat een commercieel project in België een zo klein mogelijke ecologische voetafdruk kon nalaten door gebruik te maken van de natuurlijke bronnen op de site: het water van het kanaal, de warmte van de nabijgelegen verbrandingsoven, de zon…

Menselijke en bedrijvige ‘keien’

“Nochtans moesten we als architectenbureau praktisch vanuit niets anders dan de locatie van de site beginnen”, gaat Lilia Poptcheva van ART & BUILD verder. “Ingeplant tussen het Kanaal en de Zenne, staat de site van Docks Bruxsel letterlijk met de voeten in het water. Het project is ook deels uit het water gewonnen, want om een soort van riem voor de rivieren te maken, hebben we bepaalde stukken grond moeten vullen met beton. Om daarna alles af te breken, op het oudste gebouw op de site na – de voormalige toonzaal van Godin die om haar vele houten kolommen door de werknemers de ‘kathedraal’ werd genoemd. Die moest samen met de ‘familistère’ op het aanpalende terrein een volwaardig erfgoed vormen en kreeg in ons ontwerp de rol van centraal punt van de site, van ontmoetingsplaats als verbinding tussen verleden en toekomst, toebedeeld. Van daaruit is alles op architecturaal vlak eigenlijk heel organisch gegroeid.

We voorzagen op de site een geheel van gebouwen met verschillende architecturale identiteiten, weerspiegeld door elk hun eigen materiaalgebruik, met ruime verbindingen en veel natuurlijk daglicht en daartussenin ook heel wat ruime en gevarieerde buitenruimtes: een centraal plein, een tuin, wandelroutes, overdekte en niet-overdekte delen, vegetatieve en minerale delen… Daarnaast deelden we de site verticaal in 2 niveaus in zonder dat dit opvalt, want door op elk van de niveaus een ingang te voorzien heb je eigenlijk steevast het gevoel dat je op het gelijkvloers bent.

Zoals in een wijk, strekt het parcours van de bezoeker zich uit over straatjes en pleintjes, omzoomd door gebouwen. Deze straatjes en pleintjes zijn grotendeels bedekt, om tegen stormen te beschermen, maar tegelijkertijd laat het grote dakvenster op zo veel mogelijk plaatsen heel genereus de hemel binnen. Het algemeen ‘rationeel’ kader wordt onderbroken door organische volumes – ‘keien’ in de rivier als het ware - die voor verrassingen doorheen het parcours zorgen, elk hun eigen functie, hun eigen ‘look & feel’ en hun eigen atmosfeer. Doorheen de hele site speelden we zo met mixen van materialen, van licht en van schaduw, om zoveel mogelijk verschillende uitzichten en percepties te ontlokken… Die organische architecturale inplanting heeft als doel om de site echt als een warme en menselijke wijk te laten aanvoelen enerzijds, en anderzijds om de dynamiek en de bedrijvigheid uit het industriële verleden weer op te roepen en de bezoeker ook nu aan te zetten tot een mix van activiteiten, gaande van shopping en vrije tijd tot werk.

“De 3 ‘keien’ die het project interpungeren en die vrijetijdsbestedingen als functie hebben – ze herbergen een evenementenzaal en cinema’s - zijn bedekt met zink, een totaal van 7.000 à 8.000 m² oppervlakte. Zo overkoepelt en verbindt zink de commerciële gebouwen, waarvan de ene gevel met terracotta bekleed is, de tweede met hout en de derde met geperforeerde staalplaten. Geen gewone daken, maar overkappingen in een heel organische, zachte vorm die op sommige plaatsen als het ware uitstulpen als keien die op een heel delicate manier op een glasblad zijn gelegd. Zink vormde voor dat dak het ideale materiaal omdat het heel ‘kneedbaar’ is. We kozen voor kleine schubvormige plaatjes - ‘écailles’ - in VMZINC, met heel wat verschillende dimensies, afhankelijk van de plaatsing op het dak, omdat die een warm en natuurlijk schubachtig effect hebben, als een huid, en - opnieuw als een huid - de glooiende vormen van het dak volgen. En dat doen ze naadloos, dankzij de perfecte plaatsing door Jacobs & Sohn – Mutsch et Fils die zich tot mijn grote fascinatie als een soort van beeldhouwers in zink toonden, en dankzij de technische assistentie door het team van VMZINC van in de voorbereiding tot op de werf.”

Apostel voor AZENGAR®        

“Een tweede iets dat ons geweldig fascineerde bij VMZINC was het nieuwe oppervlakteaspect AZENGAR® dat ze toen net aan het ontwikkelen waren. Dit matte, heterogene en zeer licht aspect dat ons door VMZINC werd voorgesteld, vormde het perfecte antwoord op onze architecturale behoeftes en paste perfect in ons ecologisch plaatje. Aan de basis van AZENGAR liggen immers uitgesproken ecologische ontwikkelings- en industrialisatieprocedés die ervoor zorgen dat het een oppervlakteaspect is met een geringe invloed op het milieu.

AZENGAR is zink dat al van meet af aan is geëtst. Voor ons was dat ideaal om drie redenen. In de eerste plaats omdat een grote oppervlakte van de zinken schubbendaken nog eens extra overdekt is met een groot glazen dak en het zonde zou zijn mocht die anders patineren dan de zinken daken die met de buitenlucht en de klimatologische omstandigheden in contact staan – want dat zou afbreuk doen aan de verbindingsfunctie tussen de 3 ‘keien’ die zink in Docks Bruxsel vervult. In de tweede plaats omdat een dak in AZENGAR een brute en authentieke oerlook heeft, ruw en expressief, alsof het al eeuwenlang weer en wind heeft getrotseerd. En in de derde plaats omdat AZENGAR veel heldere, zelfs witte nuances en een heterogene ruwe structuur vertoont, waardoor het eruit ziet als het zink op de monumentale daken in Parijs, iets tijdloos en kosmopolitisch dus.